kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 65
‘‘वेद्यत्वं वेदकत्वं च यत्स्वस्य स्वेन योगिनः ।
तत्स्वसंवेदनं प्राहुरात्मनोऽनुभवं दृशम् ।।१६१।।’’
इत्येवंलक्षणस्वसंवेदनप्रत्यक्षेण सकलप्रमाणधुर्येण सुष्ठु उक्तैश्च गुणैः संपूर्णतया व्यक्तः
विशदतयानुभूतो योगिभि त्वेकदेशेन ।
कहे हुए विशेषणोंसे किसका और कैसा गुणवाद ? ऐसी शंका होने पर आचार्य कहते हैं
कि वह आत्मा ‘स्वसंवेदन – सुव्यक्त है,’ स्वसंवेदन नामक प्रमाणके द्वारा अच्छी तरह प्रगट
है । ‘‘वेद्यत्वं वेदकत्वं च०’’
‘‘जो योगीको खुदका वेद्यत्व व खुदके द्वारा वेदकत्व होता है, बस, वही स्वसंवेदन
कहलाता है । अर्थात् उसीको आत्माका अनुभव व दर्शन कहते हैं । अर्थात् जहाँ आत्मा
ही ज्ञेय और आत्मा ही ज्ञायक होता है, चैतन्यकी उस परिणतिको स्वसंवेदन प्रमाण कहते
हैं । उसीको आत्मानुभव व आत्मदर्शन भी कहते हैं । इस प्रकारके स्वरूपवाले स्वसंवेदन-
प्रत्यक्ष (जो कि सब प्रमाणोंमें मुख्य या अग्रणी प्रमाण है) से तथा कहे हुए गुणोंसे
सम्पूर्णतया प्रकट वह आत्मा योगिजनोंको एकदेश विशदरूपसे अनुभवमें आता है ।’’ २१।।
te AtmA ‘स्वसंवेदन – सुव्यक्तः’ svasamvedan dvArA sArI rIte vyakta chhe (arthAt AtmA
svasamvedan – pratyakSha chhe), tethI te sambhave chhe.
‘तत्त्वानुशासन’ – shlo. 161mAn kahyun chhe ke —
‘yogIne potAnA AtmAnun AtmA dvArA je vedyapaNun tathA vedakapaNun chhe, tene
svasamvedan kahe chhe. te AtmAno anubhav vA darshan chhe.’
AvA prakAranA lakShaNavALo svasamvedan – pratyakSha AtmA je sarva pramANomAn mukhya A
agraNI pramAN chhe, tenAthI tathA ukta guNothI sArI rIte sampUrNapaNe vyakta (pragaT) chhe,
te yogIone ekadesh vishadarUpathI anubhavavAmAn Ave chhe.
bhAvArtha : — A shlokamAn AchArye, (1) lok – alokane jANanAr, (2) atyant
anantasukhasvabhAvavALo, (3) sharIr pramAN, (4) avinAshI ane (5) svasamvedanagamya —
AtmAnAn AvAn pAnch visheShaNo ApI AtmAnI vishiShThatA darshAvI chhe. tenI spaShTatA A
pramANe chhe —
(1) sarvagnano AtmA lokAlokane jANe chhe. e vyavahAranayanun kathan chhe, paN teno
artha e nathI ke teo jANatA ja nathI. teo jANe to chhe, parantu par padArthonI sAthe ekatA