kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 67
अत्राह शिष्यः यद्येवमात्मास्ति तस्योपास्तिः कथमिति स्पष्टम् आत्मसेवोपायप्रश्नोऽयम् ।
यहाँ पर शिष्य कहता है कि यदि इस तरहका आत्मा है तो उसकी उपासना कैसे
की जानी चाहिए ? इसमें आत्मध्यान या आत्मभावना करनेके उपायोंको पूछा गया है ।
(2) AtmA anantasaukhyavAn chhe eTale ke AtmAnA dravyasvabhAvamAn atIndriy
anant sukh chhe. Avun paripUrNa sukh sarvagna bhagavAnane ja hoy, 1kAraN ke
(1) ghAtikarmonA abhAvane lIdhe, (2) pariNAm (pariNaman) koI upAdhi nahI hovAthI
ane (3) kevaLagnAn niShkamp – sthir – anAkuL hovAne lIdhe, kevaLagnAn sukhasvarUp ja chhe,
joke AtmAne sansAr - avasthAmAn karma sAthe sambandh hovAthI te guN vibhAvarUp
pariName chhe, te vAstavik sukharUp pariNamato nathI, parantu jyAre AtmA ghAtikarmathI sarvathA
mukta thAy chhe arthAt svAtmopalabdhine prApta kare chhe, tyAre te guNano pUrNa vikAs thatAn
AtmA anantasukhasvabhAvarUp pariName chhe.
(3) vyavahAranayathI A jIv nAmakarmaprApta deh pramAN chhe, parantu nishchayanayathI te
lokAkAsh pramAN asankhyAtapradeshI chhe. joke vyavahAranayathI te pradeshonA sankochavistAr sahit
chhe. topaN siddha avasthAmAn sankoch – vistArathI rahit sharIr pramANe teno AkAr chhe.2
(4) dravyArthikanayathI AtmA TankotkIrNa gnAnanA akhanD svabhAve dhruv chhe — avinAshI
chhe, parantu paryAyArthikanaye te utpAd – vyay sahit chhe, arthAt pratikShaN vinAshik chhe.
(5) AtmA svasamvedanagamya chhe. ‘अहं अस्मि’ hun chhun evA antarmukhAkArarUpathI je
gnAn athavA anubhav thAy chhe, tenAthI AtmAnI sattA svatasiddha thAy chhe. gnAnIjanane
antarbAhya jalpo athavA sankalpono parityAg karI AtmasvarUpanun AtmA dvArA AtmAmAn ja
je anubhav yA vedan thAy chhe, te svasamvedan chhe. A svasamvedananI apekShAe AtmA pratyakSha
chhe.
jyAn AtmA ja gney ane AtmA ja gnAyak hoy chhe, tyAn chaitanyanI te pariNatine
svasamvedan pramAN kahe chhe. tene AtmAnubhav yA Atmadarshan paN kahe chhe. 21.
ahIn shiShya kahe chhe ke jo AtmA AvA prakArano chhe, to tenI upAsanA kevI rIte
karavI joIe? Atma – upAsanAnA upAyano A prashna chhe – e spaShTa chhe.
1. juo, shrI pravachanasAr – gu. AvRutti gA. 60 bhAvArtha.
2. juo, shrI paramAtmaprakAshak – gA. 43/
2 bhAvArtha ane dravyasangrah gAthA – 10.