kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 75
टीका — जायते भवति । कासौ ? निर्जरा एकदेशेन संक्षयो विश्लेष इत्यर्थः । केषां ?
कर्मणां सिद्धयोग्यपेक्षयाऽशुभानां च शुभानां साध्ययोग्यपेक्षया त्वसद्वेद्यादीनां कर्मणाम् । कथमाशु
सद्यः। केन ? अध्यात्मयोगेन आत्मन्यात्मनः प्रणिधानेन, किं केवला ? नेत्याह — निरोधिनी
प्रतिषेधयुक्ता, कस्यास्रवस्यागमनस्य कर्मणामित्यत्रापि योज्यम् । कुत इत्याह, परीषहाणां
क्षुधादिदुःखभेदानामादिशब्दाद्देवादिकृत्तोपसर्गबाधानां चाविज्ञानादसंवेदनात् ।
तथा चोक्तम् —
अर्थ — आत्मामें आत्माके चिंतवनरूप ध्यानसे परीषहादिकका अनुभव न होनेसे
कर्मोंके आगमनको रोकनेवाली कर्म-निर्जरा शीघ्र होती है ।
विशदार्थ — अध्यात्मयोगसे आत्मामें आत्माका ही ध्यान करनेसे कर्मोंकी निर्जरा
(एकदेशसे कर्मोंका क्षय हो जाना, कर्मोंका सम्बन्ध छूट जाना) हो जाती है । उसमें भी
जो सिद्धयोगी हैं, उनके तो अशुभ तथा शुभ दोनों ही प्रकारोंके कर्मोंकी निर्जरा हो जाती
है । और जो साध्ययोगी हैं, उनके असातावेदनीय आदि अशुभ कर्मोंकी निर्जरा होती है ।
कोरी निर्जरा होती हो सो बात नहीं है । अपि तु भूख-प्यास आदि दुःखके भेदों (परीषहों)
anubhav (vedan) nahi hovAthI (upasargAdi taraph lakSha nahi hovAthI) [आस्रवस्य ]
(karmonA) Asravane (Agamanane) [निरोधिनी ] rokavAvALI [कर्मणां निर्जरा ] karmonI nirjarA
[आशु ] shIghra [जायते ] thAy chhe.
TIkA : — thAy chhe. koN te? nirjarA arthAt (karmono) ekadesh sankShayavishleSh
athavA sambandh chhUTavo te (kharI paDavun te) evo artha chhe. konI (nirjarA)? karmonI;
siddhayogInI apekShAe (arthAt je siddhayogI chhe tenAn to) ashubh tathA shubh karmonI
nirjarA ane sAdhyayogInI apekShAe asAtAvedanIy AdinI nirjarA thAy chhe. kevI
rIte? shIghra – jaladI. shA vaDe? adhyAtmayog dvArA eTale AtmAmAn AtmAnA dhyAnathI.
shun keval (nirjarA thAy chhe)? (gurue) kahyun, ‘‘nA, ‘nirodhinI shabda pratiShedh (niShedh)
batAve chhe.’’ kono (pratiShedh)? Asravano – karmonA Agamanano, em ahIn samajavun.
kahyun, ‘shAthI’? parIShahono – arthAt kShudhA Adi dukhanA bhedorUp parIShahono tathA
‘Adi’ shabdathI devo vagerethI karelA upasarganI bAdhAno anubhav (vedan) nahi hovAthI
(bAdhA taraph upayog nahi hovAthI) athavA tenun samvedan nahi hovAthI (karmonA
Agamanane Asravane rokavArUp) jUnAn karmanI nirjarA sAthe samvar paN thAy chhe.
vaLI ‘आत्मानुशासन’ — shlok 246mAn kahyun chhe ke —