kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 83
अत्राह शिष्य : — तर्हि कथं बन्धस्तत्प्रतिपक्षश्च मोक्ष इति भगवन् !
यद्यात्मकर्मद्रव्ययोरध्यात्मयोगेन विश्लेषः क्रियते तर्हि कथं केनोपायप्रकारेण तर्योबन्धः
परस्परप्रदेशानुप्रवेशलक्षणः संश्लेषः स्यात् । तत्पूर्वकत्वाद्विश्लेषस्य । कथं च तत्प्रतिपक्षो
बन्धविरोधीमोक्षः सकलकर्मविश्लेषलक्षणो जीवस्य स्यात्तस्यैवानन्तसुखहेतुत्वेन योगिभिः
प्रार्थनीयत्वात् ।
यहाँ पर शिष्यका कहना है कि भगवन् ! यदि आत्मद्रव्य और कर्मद्रव्यका
अध्यात्मयोगके बलसे बन्ध न होना बतलाया जाता है, तो फि र किस प्रकारसे उन दोनोंमें
(आत्मा और कर्मरूप पुद्गल द्रव्योंमें) परस्पर एकके प्रदेशोंमें दूसरेके प्रदेशोंका मिल जाना
रूप बंध होगा ? क्योंकि बन्धाभाव तो बंधपूर्वक ही होगा । और बंधका प्रतिपक्षी, संपूर्ण
कर्मोंकी विमुक्तावस्थारूप मोक्ष भी जीवको कैसे बन सकेगा ? जो कि अविच्छिन्न अविनाशी
सुखका कारण होनेसे योगियोंके द्वारा प्रार्थनीय हुआ करता है ?
koI par dravyanA sambandhano abhAv hovAthI sanyogAdirUp koI navo sambandh ghaTato nathI,
parantu te avasthAmAn karmAdino je jUno sanyog sambandh chhe, teno paN nirjarA dvArA abhAv
thAy chhe.
shlok-24mAn kahyun chhe ke ‘adhyAtmayogathI karmonI shIghra nirjarA thAy chhe’ – e kathan
pUrvabaddha karmonI apekShAe chhe. jyAre AtmAnun paramAtmA sAthe ekIkaraN thAy chhe, tyAre
AtmA ja chinmAtra thaI jAy chhe, to pachhI AtmAno dravyakarmo sAthe sambandh ja kevI rIte
bane? utkRuShTa advait dhyAnAvasthAmAn navA karmano koI paN prakArano sambandh nathI, to chhUTavun
konun (nirjarA konI)? tethI siddhayogI yA gatayogI athavA ayogakevalI ne karmonI nirjarA
kahI chhe te pUrvabaddha karmonI thAy chhe, em samajavun. temane karmonI nirjarA thAy chhe – e kahevun
e vyavahAranayathI chhe, nishchayanayathI nahi. 25
ahIn shiShya kahe chhe – tyAre bandh ane teno pratipakSharUp mokSha kevI rIte? bhagavAn!
jo adhyAtmayogathI Atmadravya ane dravyakarmano vishleSh (ek bIjAthI bhinna) karavAmAn
Ave, to kevI rIte eTale kayA prakAranA upAy vaDe, te banneno bandh – arthAt paraspar
pradeshAnupraveshalakShaN sanshleSh (sanyogarUp bandh) hoy? kAraN ke te pUrvak (bandhapUrvak) ja
vishleSh (viyog) hoy; ane teno pratipakShI eTale bandhavirodhI mokSha je sampUrNa karmonA
vishleSh (abhAv) lakShaNavALo chhe te jIvane kevI rIte hoI shake? kAraN ke anantasukhanun
kAraN hovAthI yogIo dvArA te prArthanIy chhe.