106 ]
iṣhṭopadesh
[ bhagavānashrīkundakund-
anvayārtha : — (ātmā) [स्वयं ] svayam [स्वस्मिन् ] potānāmān [सद अभिलाषित्वात् ]
satnī (kalyāṇanī yā mokṣhasukhanī) abhilāṣhā karato hovāthī, [अभीष्टज्ञापकत्वतः ]
abhīṣhṭane (potānā ichchhelā mokṣhasukhanā upāyane) batāvato hovāthī ane [हितप्रयोक्तृत्वात् ]
potānā hitamān (mokṣhasukhanā upāyamān) potāne yojato hovāthī [आत्मा एव ] ātmā ja
[आत्मनः ] ātmāno [गुरुः अस्ति ] guru chhe.
ṭīkā : — je shiṣhya sadā – nirantar kalyāṇanī (mokṣhasukhanī) abhilāṣhā kare chhe ane
tethī tenā upāyano jignāsu chhe, tene (ātmā – guru) te upāy batāve chhe ane te upāy
viṣhe nahi pravartatā tene temān pravartāve chhe. te guru kharekhar prasiddha chhe.
em hoī, ātmāno guru ātmā ja hoī shake.
(shiṣhya) pūchhe chhe — kevī rīte?
svayam (ātmā) ātmā vaḍe mokṣhasukhanā abhilāṣhī ātmāmān sat eṭale prashasta
mokṣhasukhanī nirantar abhilāṣhā kare chhe; arthāt ‘mokṣhasukh mane prāpta thāo’ evā bhāvathī
ākāṅkṣhā kare chhe. tathā abhīṣhṭa (ichchhelā) arthāt ātmā dvārā jignāsit mokṣhasukhanā
upāyanā jignāsu ātmāne ātmaviṣhay sambandhī batāvanār hovāthī arthāt ‘ā mokṣhasukhano
टीका — यः खलु शिष्यः सदा अभीक्ष्णं कल्याणमभिलषति तेन जिज्ञास्यमानं तदुपायं
तं ज्ञापयति । तत्र चाप्रवर्त्तमानं तं प्रवर्तयति स किल गुरुः प्रसिद्धः । एवं च सत्यात्मनः आत्मैव
गुरुः स्यात् । कुत इत्याह — स्वयमात्मना स्वस्मिन्मोक्षसुखाभिलाषिण्यात्मनि सत् प्रशस्तं
मोक्षसुखमभीक्ष्णमभिलषति । मोक्षसुखं मे सम्पद्यतामित्याकाङ्क्षतीत्येवंभावात् । तथाभीष्टस्यात्मना
जिज्ञास्यमानस्य मोक्षसुखोपायस्यात्मविषये ज्ञापकत्वादेष मोक्षसुखोपायो मया सेव्य इति
अर्थ — जो सत्का कल्याणका वांछक होता है, चाहे हुए हितके उपायोंको जतलाता
है, तथा हितका प्रवर्त्तक होता है, वह गुरु कहलाता है । जब आत्मा स्वयं ही अपनेमें
सत्की – कल्याणकी यानी मोक्ष-सुखकी अभिलाषा करता है, अपने द्वारा चाहे हुए मोक्ष-
सुखके उपायोंको जतलानेवाला है, तथा मोक्ष-सुखके उपायोंमें अपने आपको प्रवर्तन
करानेवाला है, इसलिए अपना (आत्माका) गुरु आप (आत्मा) ही है ।
विशदार्थ — यह आत्मा स्वयं ही जब मोक्ष सुखाभिलाषी होता है, तब सत्की यानी
मोक्ष-सुखकी हमेशा अभिलाषा करता रहता है, कि मुझे मोक्ष-सुख प्राप्त हो जावे । इसी
तरह जब स्वयं आत्मा मोक्ष-सुखके उपायोंको जानना चाहता है, तब यह स्वयं मोक्षके
सुखके उपायोंको जतलानेवाला बन जाता है, कि यह मोक्ष-सुखके उपाय मुझे करना