kahān jainashāstramāḷā ]
iṣhṭopadesh
[ 67
अत्राह शिष्यः यद्येवमात्मास्ति तस्योपास्तिः कथमिति स्पष्टम् आत्मसेवोपायप्रश्नोऽयम् ।
यहाँ पर शिष्य कहता है कि यदि इस तरहका आत्मा है तो उसकी उपासना कैसे
की जानी चाहिए ? इसमें आत्मध्यान या आत्मभावना करनेके उपायोंको पूछा गया है ।
(2) ātmā anantasaukhyavān chhe eṭale ke ātmānā dravyasvabhāvamān atīndriy
anant sukh chhe. āvun paripūrṇa sukh sarvagna bhagavānane ja hoy, 1kāraṇ ke
(1) ghātikarmonā abhāvane līdhe, (2) pariṇām (pariṇaman) koī upādhi nahī hovāthī
ane (3) kevaḷagnān niṣhkamp – sthir – anākuḷ hovāne līdhe, kevaḷagnān sukhasvarūp ja chhe,
joke ātmāne sansār - avasthāmān karma sāthe sambandh hovāthī te guṇ vibhāvarūp
pariṇame chhe, te vāstavik sukharūp pariṇamato nathī, parantu jyāre ātmā ghātikarmathī sarvathā
mukta thāy chhe arthāt svātmopalabdhine prāpta kare chhe, tyāre te guṇano pūrṇa vikās thatān
ātmā anantasukhasvabhāvarūp pariṇame chhe.
(3) vyavahāranayathī ā jīv nāmakarmaprāpta deh pramāṇ chhe, parantu nishchayanayathī te
lokākāsh pramāṇ asaṅkhyātapradeshī chhe. joke vyavahāranayathī te pradeshonā saṅkochavistār sahit
chhe. topaṇ siddha avasthāmān saṅkoch – vistārathī rahit sharīr pramāṇe teno ākār chhe.2
(4) dravyārthikanayathī ātmā ṭaṅkotkīrṇa gnānanā akhaṇḍ svabhāve dhruv chhe — avināshī
chhe, parantu paryāyārthikanaye te utpād – vyay sahit chhe, arthāt pratikṣhaṇ vināshik chhe.
(5) ātmā svasamvedanagamya chhe. ‘अहं अस्मि’ hun chhun evā antarmukhākārarūpathī je
gnān athavā anubhav thāy chhe, tenāthī ātmānī sattā svataḥsiddha thāy chhe. gnānījanane
antarbāhya jalpo athavā saṅkalpono parityāg karī ātmasvarūpanun ātmā dvārā ātmāmān ja
je anubhav yā vedan thāy chhe, te svasamvedan chhe. ā svasamvedananī apekṣhāe ātmā pratyakṣha
chhe.
jyān ātmā ja gney ane ātmā ja gnāyak hoy chhe, tyān chaitanyanī te pariṇatine
svasamvedan pramāṇ kahe chhe. tene ātmānubhav yā ātmadarshan paṇ kahe chhe. 21.
ahīn shiṣhya kahe chhe ke jo ātmā āvā prakārano chhe, to tenī upāsanā kevī rīte
karavī joīe? ātma – upāsanānā upāyano ā prashna chhe – e spaṣhṭa chhe.
1. juo, shrī pravachanasār – gu. āvr̥utti gā. 60 bhāvārtha.
2. juo, shrī paramātmaprakāshak – gā. 43/
2 bhāvārtha ane dravyasaṅgrah gāthā – 10.