kahān jainashāstramāḷā ]
iṣhṭopadesh
[ 83
अत्राह शिष्य : — तर्हि कथं बन्धस्तत्प्रतिपक्षश्च मोक्ष इति भगवन् !
यद्यात्मकर्मद्रव्ययोरध्यात्मयोगेन विश्लेषः क्रियते तर्हि कथं केनोपायप्रकारेण तर्योबन्धः
परस्परप्रदेशानुप्रवेशलक्षणः संश्लेषः स्यात् । तत्पूर्वकत्वाद्विश्लेषस्य । कथं च तत्प्रतिपक्षो
बन्धविरोधीमोक्षः सकलकर्मविश्लेषलक्षणो जीवस्य स्यात्तस्यैवानन्तसुखहेतुत्वेन योगिभिः
प्रार्थनीयत्वात् ।
यहाँ पर शिष्यका कहना है कि भगवन् ! यदि आत्मद्रव्य और कर्मद्रव्यका
अध्यात्मयोगके बलसे बन्ध न होना बतलाया जाता है, तो फि र किस प्रकारसे उन दोनोंमें
(आत्मा और कर्मरूप पुद्गल द्रव्योंमें) परस्पर एकके प्रदेशोंमें दूसरेके प्रदेशोंका मिल जाना
रूप बंध होगा ? क्योंकि बन्धाभाव तो बंधपूर्वक ही होगा । और बंधका प्रतिपक्षी, संपूर्ण
कर्मोंकी विमुक्तावस्थारूप मोक्ष भी जीवको कैसे बन सकेगा ? जो कि अविच्छिन्न अविनाशी
सुखका कारण होनेसे योगियोंके द्वारा प्रार्थनीय हुआ करता है ?
koī par dravyanā sambandhano abhāv hovāthī sanyogādirūp koī navo sambandh ghaṭato nathī,
parantu te avasthāmān karmādino je jūno sanyog sambandh chhe, teno paṇ nirjarā dvārā abhāv
thāy chhe.
shlok-24mān kahyun chhe ke ‘adhyātmayogathī karmonī shīghra nirjarā thāy chhe’ – e kathan
pūrvabaddha karmonī apekṣhāe chhe. jyāre ātmānun paramātmā sāthe ekīkaraṇ thāy chhe, tyāre
ātmā ja chinmātra thaī jāy chhe, to pachhī ātmāno dravyakarmo sāthe sambandh ja kevī rīte
bane? utkr̥uṣhṭa advait dhyānāvasthāmān navā karmano koī paṇ prakārano sambandh nathī, to chhūṭavun
konun (nirjarā konī)? tethī siddhayogī yā gatayogī athavā ayogakevalī ne karmonī nirjarā
kahī chhe te pūrvabaddha karmonī thāy chhe, em samajavun. temane karmonī nirjarā thāy chhe – e kahevun
e vyavahāranayathī chhe, nishchayanayathī nahi. 25
ahīn shiṣhya kahe chhe – tyāre bandh ane teno pratipakṣharūp mokṣha kevī rīte? bhagavān!
jo adhyātmayogathī ātmadravya ane dravyakarmano vishleṣh (ek bījāthī bhinna) karavāmān
āve, to kevī rīte eṭale kayā prakāranā upāy vaḍe, te banneno bandh – arthāt paraspar
pradeshānupraveshalakṣhaṇ sanshleṣh (sanyogarūp bandh) hoy? kāraṇ ke te pūrvak (bandhapūrvak) ja
vishleṣh (viyog) hoy; ane teno pratipakṣhī eṭale bandhavirodhī mokṣha je sampūrṇa karmonā
vishleṣh (abhāv) lakṣhaṇavāḷo chhe te jīvane kevī rīte hoī shake? kāraṇ ke anantasukhanun
kāraṇ hovāthī yogīo dvārā te prārthanīy chhe.