Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Nishchayabhashini Svachandata Ane Temano Nishedh; Shastrabhyasani Niratharkata Mananarano Nishedh; Subhane Chhodine Ashubhama Pravartavu Yogya Nathi; Keval Nishchayavalambi Jivani Pravrutti; Swadravya-pardravyana Chintavana Vade Nirjara-bandhano Pratibandh; Nirvikalp Dashano Vichar; Keval Vyavaharavalmbi Jainabhashonu Niroopan; Kul Apeshae Dhrmadharak Vyavaharabhashi; Pariksharahit Agnyanusari Dharmadharak Vyavharabhasi.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 20

 

Page 193 of 370
PDF/HTML Page 221 of 398
single page version

nokarmathI bhinna kahyo chhe. kAraN ke dravya palaTI jaI, ek thaI jatun nathI, e ja apekShAe
AtmAne abaddhaspRuShTa kahyo chhe, tathA nimitta-naimittik sambandh apekShAe bandhan chhe ja; tenA
nimittathI AtmA anek avasthA dhAraN kare ja chhe. tethI potAne sarvathA nirbandh mAnavo, e
mithyAdraShTi chhe.
prashnaamAre bandh-mokShano vikalpa karavo nathI, kAraN keshAstramAn em
kahyun chhe ke‘‘जो बंधउ मुक्कउ मुणइ, सो बंधई णभंति। arthaje jIv bandhAyo tathA mukta
thayo mAne chhe, te nisandeh bandhAy chhe.’’
uttaraje jIv kevaL paryAyadraShTi thaI bandh-mukta avasthAne ja mAne chhe,
dravyasvabhAvane grahaN karato nathI, tene evo upadesh Apyo chhe kedravyasvabhAvane nahi jANato
evo jIv bandhAyomukta thayo mAne chhe, te bandhAy chhe. jo sarvathA ja bandh-mokSha na hoy to
e jIv ‘bandhAy chhe’ evun shAmATe kahe chhe? bandhanA nAshano tathA mukta thavAno udyam shA mATe
karavAmAn Ave chhe? ane AtmAnubhav paN shAmATe karavAmAn Ave chhe? mATe dravyadraShTivaDe to
ek dashA chhe, tathA paryAyadraShTivaDe anek avasthA thAy chhe. em mAnavun yogya chhe.
e ja pramANe anek prakArathI kevaL nishchayanayanA abhiprAyathI viruddhashraddhAnAdik kare
chhe.
jinavANImAn to anek nayonI apekShAthI koI ThekANe kevun tathA koI ThekANe kevun
nirUpaN karyun chhe. have A potAnA abhiprAyathI nishchayanayanI mukhyatAthI je kathan karyun hoy,
tene ja grahaN karI mithyAdraShTine dhAraN kare chhe
jinavANImAn to samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatA thatAn mokShamArga kahyo chhe; have tene
samyagdarshangnAnamAn to sAt tattvonun shraddhAn-gnAn thavun joIe, teno Ane vichAr nathI; tathA
samyakchAritramAn rAgAdik dUr karavA joIe, teno Ane udyam nathI, ek potAnA AtmAnA
shuddha anubhavane ja mokShamArga mAnI santuShTa thayo chhe. vaLI teno abhyAs karavA mATe antarangamAn
evun chintavan karyA kare chhe ke
‘‘hun siddhasamAn shuddha chhun, kevalagnAnAdisahit chhun, dravyakarmanokarma-
rahit chhun, paramAnandamay chhun, tathA janmamaraNAdi dukh mane nathI,’’ ityAdi chintavan kare chhe.
have ahIn pUchhIe chhIe kee chintavan jo dravyadraShTithI karo chho, to dravya to shuddha
-ashuddha sarva paryAyono samudAy chhe, tame shuddha ja anubhav shAmATe karo chho? tathA paryAyadraShTithI
karo chho, to tamAre to vartamAnamAn ashuddha paryAy chhe, chhatAn tame potAne shuddha kevI rIte mAno
chho?
jo shakti apekShAe shuddha mAno chho to ‘hun Avo hovA yogya chhun’ em mAno, paN

Page 194 of 370
PDF/HTML Page 222 of 398
single page version

‘hun Avo chhun’ em shAmATe mAno chho? mATe potAne shuddharUp chintavan karavo e bhram chhe,
kAraN ke tame potAne siddhasamAn mAnyo to A sansAraavasthA konI chhe? tathA tamane
kevalagnAnAdi chhe, to A matignAnAdi kone chhe? tame dravyakarma-nokarma rahit chho, to gnAnAdikanI
vyakatatA tamane kem nathI? tame paramAnand chho, to have kartavya shun rahyun chhe? tathA janma-maraNAdi
dukh nathI, to dukhI shAmATe thAo chho? mATe anya avasthAmAn anya avasthA mAnavI e
bhram chhe.
prashnato shAstramAn shuddha chintavan karavAno upadesh shAmATe Apyo chhe?
uttaraek dravyaapekShAe shuddhapaNun chhe, tathA ek paryAyaapekShAe shuddhapaNun chhe; tyAn
dravyaapekShAe to paradravyathI bhinnapaNun tathA potAnA bhAvothI abhinnapaNun tenun nAm shuddhapaNun
chhe, tathA paryAyaapekShAe aupAdhikabhAvono abhAv thavo, tenun nAm shuddhapaNun chhe. have
shuddhachintavanamAn to dravyaapekShAe shuddhapaNun grahaN karyun chhe. shrI samayasAr vyAkhyAmAn paN e
ja kahyun chhe
यथा‘प्रमत्तोऽप्रमत्तश्च न भवत्येष एवाशेषद्रव्यांतरभावेभ्यो भिन्नत्वेनोपास्यमानः शुद्ध
इत्यभिलप्यते’(samayasAr gAthA6nI TIkA)
artha‘‘AtmA pramatta-apramatta nathI; e ja sarva paradravyonA bhAvothI bhinnapaNAvaDe
sevatAn ‘shuddha’ evo kahIe chhIe.’’
vaLI tyAn ja em kahyun chhe keसमस्तकारकचक्रप्रक्रियोत्तीर्णनिर्मलानुभूतिमात्रत्वाच्छुद्धः।
(samayasAr gAthA73nI TIkA)
arthasamasta ja kartA-karma Adi kArakonA samUhanI prakriyAthI pArangat evI je
nirmaL anubhUti, abhedagnAnatanmAtra chhe, tethI shuddha chhe.’’ mATe shuddha shabdano artha e pramANe
jANavo.
kevaLashabdano artha paN A ja pramANe jANavo ke ‘parabhAvathI bhinna nikevaL pote
ja’ tenun nAm kevaL chhe. e ja pramANe anya paN yathArtha artha avadhAravA.
paryAy apekShAe shuddhapaNun mAnavAthI vA potAne kevaLI mAnavAthI mahAviparItatA thAy
chhe, mATe potAne dravyaparyAyarUp avalokavo. dravyathI to sAmAnyasvarUp avalokavun, tathA paryAyathI
avasthAvisheSh avadhAravI.
e ja pramANe chintavan karavAthI samyagdraShTi thAy chhe, kAraN kesatya avalokyA vinA
samyagdraShTi nAm kevI rIte pAme?

Page 195 of 370
PDF/HTML Page 223 of 398
single page version

nishchayAbhAsInI svachchhandatA ane temano niShedhA
vaLI mokShamArgamAn to rAgAdik maTADavAnun shraddhAn-gnAn-AcharaN karavAnun hoy chhe. teno
to vichAr ja nathI, potAnA shuddha anubhavathI ja potAne samyagdraShTi mAnI anya sarva
sAdhanono niShedh kare chhe.
shAstrAbhyAsanI nirarthakatA mAnanArano niShedhA
shAstrAbhyAs karavo nirarthak batAve chhe, dravyAdikanA, guNasthAn-mArgaNAsthAnanA, ane
trilokAdikanA vichArone vikalpa TharAve chhe, tapashcharaN karavAne vRuthAklesh karavo mAne chhe, vratAdik
dhAraN karavAn tene bandhanamAn paDavun TharAve chhe tathA pUjanAdi kAryone shubhAsrav jANI tyAgavArUp
prarUpe chhe,
ityAdi sarva sAdhanone uThAvI pramAdI banI pariName chhe.
jo shAstrAbhyAs nirarthak hoy to munione paN dhyAnadhyayan e be ja kArya mukhya
chhe. dhyAnamAn upayog na joDAy tyAre adhyayanamAn ja upayogane lagAve chhe, paN vachamAn anya
ThekANe upayog lagAvavA yogya nathI. shAstravaDe to tattvonAn visheSho jANavAthI samyagdarshan-gnAn
nirmaL thAy chhe, tathA jyAn sudhI temAn upayog rahe, tyAn sudhI kaShAy mand rahe chhe, ane bhAvI
vItarAgabhAvonI vRuddhi thAy chhe, to evAn kAryone nirarthak kem manAy?
prashnajainashAstromAn adhyAtma upadesh chhe teno abhyAs karavo, anya
shAstronA abhyAsathI kAI siddhi nathI?
uttarajo tArI draShTi sAchI thaI chhe, to badhAy jainashAstro kAryakArI chhe. temAn
paN mukhyapaNe adhyAtmashAstromAn to AtmasvarUpanun kathan mukhya chhe. have samyagdraShTi thatAn
AtmasvarUpano to nirNay thaI chUkyA pachhI, gnAnanI nirmaLatA mATe vA upayogane mandakaShAyarUp
rAkhavA arthe anya shAstrono abhyAs mukhya jarUrano chhe, tathA AtmasvarUpano nirNay thayo chhe,
tene spaShTa rAkhavA mATe adhyAtmashAstrono abhyAs paN jarUrano chhe. parantu anya shAstromAn aruchi
to na hovI joIe. jene anya shAstronI aruchi chhe tene adhyAtmanI ruchi paN sAchI nathI.
jem kejenAmAn viShayAsaktapaNun hoy te viShayAsakta puruShonI kathA paN ruchithI
sAmbhaLe, viShayanA visheShone paN jANe, viShayAcharaNamAn je sAdhano hoy tene paN hitarUp jANe,
tathA viShayanA svarUpane paN oLakhe; tem jene Atmaruchi thaI hoy, te AtmaruchinA dhArak
tIrthankarAdinAn purANane paN jANe, AtmAnA visheSho jANavA mATe guNasthAnAdikane paN jANe,
Atma AcharaNamAn je vratAdikasAdhan chhe tene paN hitarUp mAne tathA AtmAnA svarUpane paN
oLakhe. e pramANe chAre anuyog kAryakArI chhe.

Page 196 of 370
PDF/HTML Page 224 of 398
single page version

tathA tenun yathArtha gnAn thavA arthe shabdanyAyashAstrAdik paN jANavAn joIe, eTale teno
paN potAnI shaktianusAr thoDo athavA ghaNo abhyAs karavo yogya chhe.
prashnapadmanandipanchavinshatimAn em kahyun chhe keje buddhi AtmasvarUpamAnthI
nIkaLI bahAr shAstromAn vichare chhe, te buddhi vyabhichAriNI chhe?
uttarae satya kahyun chhe, kAraN kebuddhi to AtmAnI chhe, te tene chhoDI paradravya
shAstromAn anurAgiNI thaI, tethI tene vyabhichAriNI ja kahIe chhIe.
parantu jem strI shIlavatI rahe to yogya ja chhe, ane tenAthI na rahI shakAy to uttam
puruShane chhoDI chAnDAlAdikanun sevan karavAthI to te atyant nindanIk thAy, tem buddhi
AtmasvarUpamAn pravarte to te yogya ja chhe, parantu na rahI shakAy to prashastashAstrAdik paradravyane
chhoDI aprashastaviShayAdikamAn lAge to te mahAnindanIk ja thAy. have munijanone paN svarUpamAn
ghaNokAL buddhi rahetI nathI, to tArI kevI rIte rahe chhe?
mATe shAstrAbhyAsamAn upayog lagAvavo yogya chhe.
vaLI dravyAdikanA ane guNasthAnAdikanA vichArone tun vikalpa TharAve chhe, have e vikalpa
to chhe, parantu upayog nirvikalpa na rahe, ane A vikalpone na kare to anya vikalpa thAy
chhe, ane te ghaNA rAgAdigarbhit hoy chhe. vaLI nirvikalpadashA nirantar rahetI nathI, kAraN ke
chhadmasthano upayog ekarUp utkRuShTa rahe to antarmuhUrta ja rahe chhe.
tun kahIsh ke‘hun AtmasvarUpanun ja chintavan anek prakAre karyA karIsh’. paN sAmAnya
chintavanamAn to anek prakAr banatA nathI, tathA visheSh karIsh, to dravya, guN , paryAy, guNasthAn
ane mArgaNAdi shuddha-ashuddha avasthA ityAdikanA vichAr thashe.
vaLI sAmbhaL, kevaL AtmagnAnathI ja to mokShamArga thAy nahi, paN sAt tattvonun
shraddhAn-gnAn thatAn tathA rAgAdik dUr karatAn mokShamArga thashe. have sAt tattvonA visheSho jANavA
mATe jIv
ajIvanA visheSho vA karmanA Asrav-bandhAdikanA visheSho avashya jANavA yogya chhe,
jethI samyagdarshangnAnanI prApti thAy.
tyAr pachhI rAgAdik dUr karavA mATe je rAgAdik vadhAravAnAn kAraNo hoy, tene chhoDI
je rAgAdik ghaTADavAnAn kAraNo hoy tyAn upayogane lagAvavo. have dravyAdikanA vA
guNasthAnAdikanA vichAr to rAgAdik ghaTADavAnAn kAraNo chhe, kAraN ke emAn koI rAgAdikanun
nimitta nathI, mATe samyagdraShTi thayA pachhI paN tyAn ja upayog lagADavo.
prashnarAgAdik maTADavAnAn kAraNo je hoy temAn to upayog lagAvavo ThIk
chhe, paN trilokavartI jIvonI gati Adino vichAr karavo, karmonA bandh-uday-sattAdikanA

Page 197 of 370
PDF/HTML Page 225 of 398
single page version

ghaNA visheSho jANavA tathA trilokanA AkAr-pramANAdikane jANavA, ityAdi vichAr shun
kAryakArI chhe?
uttaraene vichAratAn paN rAgAdik vadhatA nathI, kAraN kee gneyo iShTa
aniShTarUp nathI, tethI vartamAn rAgAdikanAn kAraN nathI, tathA ene visheSh jANatAn tattvagnAn
nirmaL thAy chhe, tethI e bhAvI rAgAdik ghaTADavAnAn ja kAraN chhe, mATe e kAryakArI chhe.
prashnasvarganarakAdine jANavAthI to tyAn rAg{dveSh thAy chhe?
uttaragnAnIne to evI buddhi thAy nahi, agnAnIne thAy. jyAn pAp chhoDI
puNyakAryamAn lAge, tyAn k krAgAdik ghaTe ja chhe.
prashnashAstramAn to evo upadesh chhe keprayojanabhUt thoDun ja jANavun
kAryakArI chhe, mATe ghaNA vikalpa shA mATe karIe?
uttaraje jIv anya ghaNun jANe paN prayojanabhUtane na jANe, athavA jenI ghaNun
jANavAnI shakti nathI, tene e upadesh Apyo chhe; paN jene ghaNun jANavAnI shakti hoy,
tene to e kahyun nathI ke
‘ghaNun jANavAthI bUrun thashe.’ tene to jeTalun ghaNun jANashe teTalun
prayojanabhUt jANavun nirmaL thashe. shAstramAn paN em kahyun chhe ke
‘‘सामान्यशास्त्रतो नुनं विशेषो बलवान् भवेत्
arthasAmAnya shAstrathI visheSh baLavAn chhe,’’ visheShathI ja sArI rIte nirNay thAy
chhe, mATe visheSh jANavA yogya chhe.
vaLI te tapashcharaNane vyartha kalesh TharAve chhe. paN mokShamArga thatAn to sansArI jIvothI
UlaTI pariNati joIe. sansArI jIvone iShTaaniShTa sAmagrIthI rAgdveSh hoy chhe, tyAre
Ane rAgdveSh na hoy. have tyAn rAg chhoDavA arthe to bhojanAdik iShTasAmagrIno te tyAgI
thAy chhe, tathA dveSh chhoDavA arthe aniShTasAmagrI anashanAdikane angIkAr kare chhe, jo svAdhInapaNe
evun sAdhan thAy, to parAdhInapaNe iShTa aniShTasAmagrI maLatAn paN rAg
dveSh na thAy. have
joIe to e pramANe, paN tane anashanAdikathI dveSh thayo chhe, tethI tene tun kalesh TharAve chhe.
jyAre e kalesh thayo, tyAre bhojanAdi karavAn svayamev sukh TharyAn, ane tyAn rAg Avyo,
paN evI pariNati to sansArIone hoy ja chhe, to ten mokShamArgI thaI shun karyun?
prashnakoI samyagdraShTi paN tapashcharaN nathI karatA?
uttarakoI kAraN visheShathI tenAthI tap thaI shakatun nathI, parantu shraddhAnamAn to tapane
te bhalun jANe chhe, ane tenA sAdhanano udyam rAkhe chhe; paN tArun to shraddhAn ja evun chhe
ke
‘tap karavo kalesh chhe,’ tathA tapano tane udyam paN nathI, to tane samyagdarshan kyAthi hoy?

Page 198 of 370
PDF/HTML Page 226 of 398
single page version

prashnato shAstramAn em kahyun chhe ketap Adi kalesh kare chhe to karo, parantu
gnAn vinA siddhi nathI, tenun shun kAraN?
uttaraje jIvo tattvagnAnathI parAngmukh chhe, tathA tapathI ja mokSha mAne chhe, temane
evo upadesh Apyo chhe ke‘‘tattvagnAn vinA kevaL tapathI ja mokSha na thAy.’ paN tattvagnAn
thatAn rAgAdik maTADavA mATe tap karavAno to tyAn niShedh nathI, jo niShedh hoy to gaNadharAdik
shAmATe tap kare? mATe potAnI shakti anusAr tap karavun yogya chhe.
vaLI tun vratAdikane bandhan mAne chhe, paN svachchhandavRutti to agnAnaavasthAmAn paN hatI
ja, gnAn prApta karyA pachhI pariNatine te roke ja chhe, tathA e pariNati rokavA mATe
bAhyahinsAdikanAn kAraNono tyAgI avashya thavo joIe.
prashnaamArA pariNAm to shuddha chhe, bAhya tyAg na karyo to na karyo?
uttarajo e hinsAdi kArya tArA pariNAm vinA svayam thatAn hoy to ame em
ja mAnIe, paN tun potAnA pariNAmavaDe kArya kare chhe, to tyAn tArA pariNAm shuddha kevI rIte
kahIe? viShayasevanAdik kriyA vA pramAdagamanAdik kriyA pariNAm vinA kevI rIte hoy? e
kriyA to tun pote udyamI thaI kare chhe tathA tyAn hisAdik thAy chhe tene to tun gaNato nathI,
ane pariNAm shuddha mAne chhe, paN evI mAnyatAthI tArA pariNAm ashuddha ja raheshe.
prashnapariNAmone rokavA, bAhyahinsAdik paN ghaTADavAn, parantu pratignA
karavAmAn to bandh thAy chhe, mATe pratignArUp vrat angIkAr karavAn nahi?
uttaraje kArya karavAnI AshA rahe tenI pratignA levAtI nathI , ane AshA rahe
tenAthI rAg paN rahe chhe. tathA e rAgabhAvathI kArya karyA vinA paN aviratino bandh thayA
ja kare chhe, mATe pratignA avashya karavI yogya chhe. vaLI kArya karavAnun bandhan thayA vinA pariNAm
kevI rIte rokAshe? prayojan paDatAn tadrUpapariNAm avashya thaI jAy, vA prayojan paDyA vinA
paN tenI AshA rahe chhe, mATe pratignA karavI yogya chhe.
prashnapratignA karyA pachhI na jANe kevo uday Avashe, ane tethI pAchhaLathI
pratignAbhang thAy to mahApAp lAge, mATe prArabdhAnusAr je kArya bane te bano, paN
pratignAno vikalpa na karavo?
uttarapratignA grahaN karatAn jeno nirvAh thavo na jANe te pratignA to na kare,
paN pratignA letAn ja evo abhiprAy rahe ke‘prayojan paDatAn chhoDI daIsh,’ to evI pratignA
shun kAryakArI thaI?
pratignA grahaN karatAn to evo pariNAm hoy kemaraNAnt thatAn

Page 199 of 370
PDF/HTML Page 227 of 398
single page version

paN pratignA nahi chhoDun, to evI pratignA karavI yogya ja chhe. pratignA karyA vinA
avirat sambandhI bandh maTe nahi.
vaLI jo bhaviShyanA udayanA bhayathI pratignA na levAmAn Ave to, udayane vichAratAn
to badhAy kartavyano nAsh ja thAy. jempotAne jeTalun pachatun jANe teTalun bhojan kare, paN
kadAchit koIne bhojanathI ajIrNa thayun hoy ane te bhayathI pote bhojan chhoDe, to maraN
ja thAy; tem potAnAthI nirvAh thavo jANe teTalI pratignA kare, paN kadAchit koIne pratignAthI
bhraShTapaNun thayun hoy, te bhayathI pote pratignA karavI chhoDI de to asanyam ja thAy, mATe je
banI shake te ja pratignA levI yogya chhe.
vaLI prArabdhAnusAr kArya to bane ja chhe, paN tun udyamI banI bhojanAdik shAmATe
kare chhe? jo tyAn udyam kare chhe, to tyAg karavAno paN udyam karavo yogya ja chhe. jyAre
pratimAvat tArI dashA thaI jashe, tyAre ame prArabdha ja mAnIshun, tArun kartavya nahi mAnIe.
mATe svachchhandI thavAnI yukti shA mATe banAve chhe? banI shake te pratignA karIne vrat dhAraN
karavA yogya ja chhe.
shubhane chhoMI ashubhamAn pravartavun yogya nathI
vaLI tun pUjanAdi kAryone shubhAsrav jANI hey mAne chhe e satya chhe, paN jo e
kAryone chhoDI tun shuddhopayogarUp thAy to to bhalun ja chhe, parantu viShayakaShAyarUpashubharUp pravarte
to ten tArun potAnun bUrun ja karyun.
shubhopayogathI svargAdik thAy, vA bhalI vAsanAthI athavA bhalAn nimittothI karmanA
sthitianubhAg ghaTI jAy to samyaktvAdikanI paN prApti thaI jAy, ane ashubhopayogathI
to naraknigodAdik thAy, vA bUrI vAsanA ane bUrAn nimittothI karmanAn sthitianubhAg
vadhI jAy to samyaktvAdik mahAdurlabh thaI jAy.
vaLI shubhopayogathI kaShAy mand thAy chhe, tyAre ashubhopayogathI tIvra thAy chhe. have
mandakaShAyanAn kAryo chhoDI tIvrakaShAyanAn kArya karavAn to evAn chhe, ke jem‘kaDavI vastu na khAvI
ane viSh khAvun,’ paN e agnAnatA chhe.
prashnashAstramAn shubhashubhane samAn kahyA chhe, mATe amAre to visheSh
jANavun yogya nathI?
uttaraje jIv shubhopayogane mokShanun kAraN mAnI upAdey mAne chhe, tathA
shuddhopayogane oLakhato nathI, tene ashuddhatAnI apekShA vA bandhakAraNanI apekShA shubhashubh
bannene samAn batAvyA chhe.

Page 200 of 370
PDF/HTML Page 228 of 398
single page version

tathA shubhashubhano paraspar vichAr karIe to shubhabhAvomAn kaShAy mand thAy chhe, tethI
bangh hIn thAy chhe, tathA ashubhabhAvomAn kaShAy tIvra thAy chhe ane tethI bandh ghaNo thAy chhe,
e pramANe vichAr karatAn siddhAntamAn ashubhanI apekShAe shubhane bhalo paN kahe chhe. jem
rog to thoDo vA ghaNo bUro ja chhe, parantu ghaNA roganI apekShAe thoDA rogane bhalo paN
kahIe chhIe.
mATe shuddhopayog na hoy tyAre ashubhathI chhUTI shubhamAn pravartavun yogya chhe, paN shubhane
chhoDI ashubhamAn pravartavun to yogya nathI.
prashnakAmAdik vA kShudhAdik maTADavA mATe ashubharUp pravRutti to thayA vinA
rahetI nathI, tathA shubhapravRutti ichchhA karIne karavI paDe chhe. gnAnIne ichchhA karavI nathI,
mATe shubhano udyam na karavo?
uttarashubhapravRuttimAn upayog lAgavAthI vA tenA nimittathI virAgatA vadhavAthI
kAmAdik hIn thAy chhe; kShudhAdikamAn paN sankalesh thoDo thAy chhe, mATe shubhopayogano abhyAs
karavo. udyam karavA chhatAn paN jo kAmAdik vA kShudhAdikanI pIDA rahe, to tenA arthe jethI
thoDun pAp lAge te karavun, paN shubhopayogane chhoDI nishank pAparUp pravartavun to yogya nathI.
vaLI tun kahe chhe ke‘‘gnAnIne ichchhA nathI, ane shubhopayog ichchhA karavAthI thAy chhe;’’
paN jem koI puruSh kinchitmAtra paN potAnun dhan ApavA ichchhato nathI, parantu jyAn ghaNun
dhan jtun jANe, tyAn potAnI ichchhAthI alpadhan ApavAno upAy kare chhe; tem gnAnI kinchitmAtra
paN kaShAyarUp kArya karavA ichchhato nathI, parantu jyAn ghaNA kaShAyarUp ashubhakArya thatun jANe,
tyAn ichchhA karIne alpakaShAyarUp shubhakArya karavAno udyam kare chhe.
e pramANe A vAt siddha thaI kejyAn shuddhopayog thato jANe tyAn to shubhakAryano
niShedh ja chhe, ane jyAn ashubhopayog thato jANe, tyAn shubhakArya upAyavaDe angIkAr karavA
yogya chhe.
e pramANe je anek vyavahArakAryone uthApI svachchhandapaNAne sthApe chhe, teno niShedh karyo.
kevaL nishchayAvalambI jIvanI pravRutti
have e kevaL nishchayAvalambI jIvanI pravRutti darshAvIe chhIe.
ek shuddhAtmAne jANavAthI gnAnI thaI jAy chhe, anya kashAnI jarUr nathI;evun jANI
koI veLA ekAntamAn besI dhyAnamudrA dhArI ‘‘hun sarvakarmaupAdhirahit siddhasamAn AtmA chhun.’’
ityAdi vichAravaDe te santuShTa thAy chhe; paN e visheShaN kevI rIte sambhavit chhe teno vichAr

Page 201 of 370
PDF/HTML Page 229 of 398
single page version

nathI. athavA achal, akhanDit ane anupamAdi visheShaNovaDe AtmAne dhyAve chhe; paN e
visheShaNo to anya dravyomAn paN sambhave chhe. vaLI e visheShaNo kaI apekShAe chhe, teno vichAr
nathI. koI veLA sUtAn
besatAn jete avasthAmAn evo vichAr rAkhI potAne gnAnI mAne chhe.
gnAnIne Asravbandh nathI,’em AgamamAn kahyun chhe. tethI koI veLA viShay-kaShAyarUp
thAy chhe tyAn bandh thavAno bhay nathI, mAtra svachchhandI banI rAgAdirUp pravarte chhe.
svaparane jANyAnun chihna to vairAgyabhAv chhe. shrI samayasAr nirjarA adhikAr kaLashamAn
paN kahyun chhe keसम्यग्दृष्टेर्भवति नियतं ज्ञानवैराग्यशक्ति : (kaLash136)
arthasamyagdraShTine nishchayathI gnAnvairAgyashakti hoy chhe.
tathA tyAn em paN kahyun chhe ke
सम्यग्दृष्टिः स्वयमयमहं जातु बन्धो न मे स्या-
दित्युत्तानोत्पुलकवदना रागिणोऽप्याचरन्तु
आलम्बन्तां समितिपरतां ते यतोऽद्यापि पापा
आत्मानात्मावगमविरहात्सन्ति सम्यक्त्वरिक्ताः
।।१३७।।
arthapotAnI meLe ja ‘‘hun samyagdraShTi chhun, mane kadIpaN bandh nathI’’ e pramANe
Unchun phulAvyun chhe mukh jeNe, evA rAgI, vairAgyashaktirahit paN AcharaN kare chhe to karo,
tathA koI pAnch samitinI sAvadhAnatAne avalambe chhe to avalambo, parantu gnAnashakti vinA haju
paN te pApI ja chhe; e banne AtmA
anAtmAnA gnAnarahitapaNAthI samyaktvarahit ja chhe.
vaLI ame pUchhIe chhIeparane par jANyun, to paradravyamAn rAgAdi karavAnun shun
prayojan rahyun? tyAn te kahe chhemohanA udayathI rAgAdi thAy chhe, pUrve bharatAdi gnAnI
thayA temane paN viShaykaShAyarUp kArya thayAn sAmbhaLIe chhIe?
uttaragnAnIne paN mohanA udayathI rAgAdik thAy chhe e satya chhe, parantu
buddhipUrvak rAgAdik thatAn nathI, tenun visheSh varNan AgaL karIshun.
jene rAgAdi thavAno kaIpaN khed nathItenA nAshano upAy nathI, tene ‘‘rAgAdik bUrA
chhe’’evun shraddhAn paN sambhavatun nathI. ane evA shraddhAn vinA te samyagdraShTi kevI rIte hoy?
jIvajIvAdi tattvonun shraddhAn karavAnun prayojan to eTalun ja shraddhAn chhe.
vaLI bharatAdi samyagdraShTione viShaykaShAyonI pravRutti jevI rIte hoy chhe, te
paN AgaL visheSharUp kahIshun; tun temanA udAharaN vaDe svachchhandI thaIsh to tane tIvra Asrav
bandh thashe.

Page 202 of 370
PDF/HTML Page 230 of 398
single page version

shrIsamayasAr kaLashamAn paN e ja kahyun chhe ke‘‘मग्ना ज्ञाननयैषिणोऽपि यदतिस्वच्छन्द-
मन्दोद्यमाः (samayasAr kaLash111)
arthagnAnanayane avalokavAvALA paN je svachchhandI ane mand udyamI thAy chhe te
paN sansAramAn bUDe chhe’’
tathA tyAn anya paN ‘‘ज्ञानिन् कर्म न जातु कर्तृमुचितं’’ (samayasAr kaLash151)
ityAdi kaLashamAn vA ‘‘तथापि न निरर्गलं चरितुमिष्यते ज्ञानिनां’’ (samayasAr kaLash166) ityAdi
kaLashamAn svachchhandI thavAno niShedh karyo chhe. ichchhA vinA je kArya thAy te karmabandhanun kAraN nathI
paN potAnA abhiprAyathI kartA thaI kare, ane gnAtA rahe em to bane nahi, ityAdi nirUpaN
karyun chhe.
mATe rAgAdikane bUrAahitakArI jANI tenA nAshane arthe udyam rAkhavo.
tenA anukramamAn pahelAn tIvrarAgAdi paN chhoDavA arthe anek ashubhakAryo chhoDI
shubhakAryamAn lAgavun, pachhI mandarAgAdi paN chhoDavA arthe shubhane paN chhoDI shuddhopayogarUp thavun.
vaLI keTalAk jIvo ashubhamAn kalesh mAnIne vyApArAdi vA strIsevanAdi kAryone paN
ghaTADe chhe, tathA shubhane hey jANI shAstrAbhyAsAdi kAryomAn pravartatA nathI, ane vItarAgabhAvarUp
shuddhopayogane prApta thayA nathI, tethI te jIvo dharma
arthakAmmokSharUp puruShArthathI rahit thaI
ALasunirudyamI thAy chhe.
tenI nindA panchAstikAyanI vyAkhyAmAn karI chhe.1 tyAn draShTAnt Apyun chhe ke‘‘jem ghaNI
१. येऽत्र केवलनिश्चयावलम्बिनः सकलक्रियाकर्मकाण्डाडम्बरविरक्त बुद्धयोऽर्धमीलितविलोचनपुटाः किमपि
स्वबुद्धयावलोक्य यथासुखमासते; ते खल्ववधीरितभिन्नसाध्यसाधनभावा अभिन्नसाध्यसाधनभावमलभमाना अन्तराल एव
प्रमादकादम्बरीमदभरालसचेतसो मत्ता इव, मूर्च्छिता इव, सुषुप्ता इव, प्रभूतघृतसितोपलपायसासादिकसाहित्या इव,
समुल्बणबलसज्जनितजाडया इव, दारुणमनोभ्रंशविहितमोह इव, मुद्रितविशिष्टचैतन्या वनस्पतय इव, मौनीन्द्रीं कर्मचेतनां
पुण्यबन्धभयेनानवलम्बमाना अनासादितपरमनैष्कर्म्यरुपज्ञानचेतनाविश्रान्तयो व्यक्ताव्यक्त प्रमादतन्द्रा अरमागतकर्मफल-
चेतनाप्रधानप्रवृत्तयो वनस्पतय इव केवलं पापमेव बध्नन्ति
arthaje jIvo keval nishchayanayanA avalambI chhe, vyavahArarUp svasamayamay kriyAkarmakAnDane
ADambar jANI vratAdikamAn virAgI banI rahyA chhe, teo ardhaunmIlit lochanathI UrdhvamukhI banI
svachchhandavRuttine dhAraN kare chhe. koI koI potAnI buddhithI evun mAne chhe ke‘‘ame svarUpane anubhavIe
chhIe’’ evI samajaNathI sukharUp pravarte chhe, teo bhinna sAdhyasAdhanabhAvarUp vyavahArane to mAnatA
nathI paN nishchayarUp abhinna sAdhyasAdhanane potAnAmAn mAnatA chhatAn em ja bhekI rahyA chhe, vastutattvane
pAmatA nathI, evA jIvo na nishchayapadane prApta thAy chhe kena vyavahArapadane prApta thAy chhe, parantu इतोभ्रष्ट
उतोभ्रष्ट banI adhavachamAn ja pramAdarUpI madirAnA prabhAvathI chittamAn matavAlA banI mUrchchhit jevA thaI

Page 203 of 370
PDF/HTML Page 231 of 398
single page version

khIrkhAnD khAI puruSh ALasu thAy chhe, vA jem vRukSha nirudyamI chhe, tem te jIvo ALasu
nirudyamI thayA chhe.’’
have tamane pUchhIe chhIe ketame bAhya to shubhashubh kAyoerne ghaTADyAn, paN upayog
to Alamban vinA raheto nathI, to tamAro upayog kyAn rahe chhe? te kaho.
jo te kaho ke‘‘AtmAnun chintavan karIe chhIe.’’ to shAstrAdivaDe anek prakAranA
AtmAnA vichArone to ten vikalpa TharAvyA, tathA koI visheShaNathI AtmAne jANavAmAn ghaNo
kAL lAge nahi, kAraN ke
vAramvAr ekarUp chintavanamAn chhadmasthano upayog lAgato nathI.
shrIgaNadharAdikano paN upayog e pramANe rahI shakato nathI, tethI teo paN shAstrAdi kAryomAn
pravarte chhe, to tAro upayog shrIgaNadharAdithI paN shuddha thayo kem mAnIe? tethI tArun kahevun
pramAN nathI.
jem koI vyApArAdikamAn nirudyamI thaI vyartha jematem kAL gumAve, tem tun dharmamAn
nirudyamI thaI pramAdasahit e ja pramANe vyartha kAL gumAve chhe. koI veLA kAI chintavan jevun
kare chhe, koI veLA vAto banAve chhe, tathA koI veLA bhojanAdi kare chhe; paN potAno upayog
nirmaL karavA mATe tun shAstrAbhyAs, tapashcharaN ane bhakti Adi kAryomAn pravartato nathI; mAtra
shUnya jevo pramAdI thavAnun nAm shuddhopayog TharAvI, tyAn kalesh thoDo thavAthI jem koI ALasu
banI paDyA rahevAmAn sukh mAne, tem tun Anand mAne chhe.
athavA jem koI svapnamAn potAne rAjA mAnI sukhI thAy tem tun potAne bhramathI
siddhasamAn shuddha mAnI potAnI meLe ja Anandit thAy chhe, athavA jem koI ThekANe rati
mAnI koI sukhI thAy, tem k kvichAr karavAmAn rati mAnI sukhI thAy tene tun anubhav-
janit Anand kahe chhe. vaLI jem koI, koI ThekANe arati mAnI udAs thAy chhe, tem
rahyA chhe. jem koI ghaNAn ghIsAkardUdh Adi gariShTa (bhAre) vastunA bhojanpAnathI suthirALasu
banI rahe chhe, arthAt potAnA utkRuShTa dehanA baLathI jaD jevA banI rahe chhe, tem teo mahA bhayAnak
bhAvathI samajo ke
mananI bhraShTatAthI mohitvikShipta thaI rahyA chhe, chaitanyabhAvathI rahit jANe vanaspati
ja chhe, munipad prApta karanArI karmachetanAne puNyabandhanA bhayathI avalamban karatA nathI tathA param
niShkarmadashArUp gnAnachetanAne paN angIkAr karI ja nathI, tethI teo atishay chanchaLabhAvone dhArI rahyA
chhe, pragaT ane apragaTarUp pramAdanA AdhIn thaI rahyA chhe; evA jIvo mahA ashuddhopayogathI
AgAmIkALamAn karmaphaLachetanAthI pradhAn thatA thakA vanaspatisamAn jaD banI kevaL pApane ja bAndhavAvALA
chhe. kahyun chhe ke
‘‘णिच्छयमालम्बता णिच्छयदो णिच्छयं अयाणंता;
णसंति चरणकरणं बाहरिचरणालसा केई
’’
(shrI panchAstikAy gAthA172nI vyAkhyAmAnthI)anuvAdak.

Page 204 of 370
PDF/HTML Page 232 of 398
single page version

vyApArAdik ane putrAdikane khedanun kAraN jANI tenAthI udAs rahe chhe tene tun vairAgya mAne
chhe; paN evAn gnAn
vairAgya to kaShAyagarbhit chhe. vItarAgarUp udAsInadashAmAn to je
nirAkuLatA thAy chhe te sAcho Anand, gnAn, vairAgya gnAnI jIvone chAritramohanI hInatA thatAn
pragaT thAy chhe.
vaLI te vyApArAdi kalesh chhoDI ichchhAnusAr bhojanAdivaDe sukhI thato pravarte chhe, ane
potAne tyAn kaShAyarahit mAne chhe, parantu e pramANe AnandarUp thatAn to raudradhyAn hoy chhe.
ane jyAn sukhasAmagrI chhoDI dukhasAmagrIno sanyog thatAn sankalesh na thAy, rAg
dveSh na Upaje
tyAn niShkaShAyabhAv hoy chhe.
e pramANe bhramarUp pravRutti temanI hoy chhe.
e prakAre je jIvo kevaL nishchayAbhAsanA avalambI chhe, te mithyAdraShTi jANavA. jem
vedAntI vA sAnkhyamatavALA jIv kevaLashuddhAtmAnA shraddhAnI chhe, tem A paN jANavA; kAraN ke
shraddhAnanI samAnatAthI temano upadesh Amane iShTa lAge chhe, ane Ano upadesh temane iShTa
lAge chhe.
svadravyaparadravyanAn chintavanavMe nirjarAbandhAno pratibandhA
vaLI te jIvone evun shraddhAn chhe kekevaL shuddhAtmAnA chintavanathI to samvarnirjarA thAy
chhe, vA tyAn muktAtmAnA sukhano ansh pragaT thAy chhe; tathA jIvanA guNasthAnAdi ashuddhabhAvonun
ane potAnA sivAy anya jIv
pudgalAdinun chintavan karavAthI Asravbandh thAy chhe, mATe
te anya vichArathI parAngmukh rahe chhe.
e paN satyashraddhAn nathI; kAraN keshuddha svadravyanun chintavan karo athavA anya chintavan
karo, paN jo vItarAgasahit bhAv hoy, to tyAn samvarnirjarA ja chhe ane jyAn rAgAdirUp
bhAv hoy, tyAn Asravbandh ja chhe; jo paradravyane jANavAthI ja Asravbandh thAy to
kevaLIbhagavAn samasta paradravyane jANe chhe, tethI temane paN Asravbandh thAy.
prashnachhadmasthane to paradravyachintavan thatAn Asravbandh thAy chhe?
uttaraem paN nathI. kAraN ke shukaladhyAnamAn paN munione chhae dravyonAn dravya-
guNaparyAyanun chintavan hovun nirUpaN karyun chhe. avadhimanaparyayAdimAn paradravyane jANavAnI ja
visheShatA hoy chhe, vaLI chothAguNasthAnamAn koI potAnA svarUpanun chintavan kare chhe, tene paN
Asrav
bandh vadhAre chhe, tathA guNashreNI nirjarA nathI; tyAre pAnchamAchhaThThA guNasthAnamAn AhAr
vihArAdi kriyA hovA chhatAn paradravya chintavanathI paN Asravbandh thoDo chhe, ane guNashreNI
nirjarA thayA ja kare chhe. mATe svadravyanAparadravyanA chintavanathI nirjarAbandh nathI, paN rAgAdik

Page 205 of 370
PDF/HTML Page 233 of 398
single page version

ghaTatAn nirjarA chhe. tathA rAgAdik thatAn bandh chhe, tane rAgAdikanA svarUpanun yathArtha gnAn nathI,
tethI anyathA mAne chhe.
nirvikalpa dashAno vichAr
prashnajo em chhe, to nirvikalpa anubhavadashAmAn naypramANnikShepAdino
vA darshangnAnAdikanA paN vikalpono niShedh karyo chhe, tenun shun kAraN?
uttaraje jIv e ja vikalpomAn lAgI rahe chhe, ane abhedarUp ek potAnA
AtmAne anubhavatA nathI, temane evo upadesh Apyo chhe kee sarva vikalpo vastuno nishchay
karavA mATe kAraN chhe, vastuno nishchay thatAn enun kAI prayojan rahetun nathI; mATe e vikalpone
paN chhoDI abhedarUp ek AtmAno anubhav karavo, paN enA vichArarUp vikalpomAn ja phasAy
rahevun yogya nathI.
vaLI vastuno nishchay thayA pachhI paN em nathI kesAmAnyarUp svadravyanun ja chintavan
rahyA kare, tyAn to svadravya vA paradravyanun sAmAnyarUp vA visheSharUp jANavun thAy chhe. paN te
vItarAgatA sahit thAy chhe, ane tenun ja nAm nirvikalpadashA chhe.
prashnatyAn to ghaNA vikalpa thayA. to nirvikalpadashA kevI rIte sambhave chhe?
uttaranirvichAr thavAnun nAm nirvikalpa nathI, kemake chhadmasthanun jANavun vichAr sahit
hoy chhe, teno abhAv mAnatAn gnAnano paN abhAv thAy tyAre e to jaDapaNun thayun, paN
AtmAne e hotun nathI; mATe vichAr to rahe chhe.
vaLI jo ek sAmAnyano ja vichAr rahe chhe, visheShano nahiem kahIe, to
sAmAnyano vichAr to ghaNokAL raheto nathI, vA visheShanI apekShA vinA sAmAnyanun svarUp
bhAsatun nathI.
ahIn jo em kahIe ke‘potAno ja vichAr rahe chhe, parano nahi.’ paN paramAn
parabuddhi thayA vinA, nijamAn nijabuddhi kevI rIte Ave?
tyAre te kahe chhe ke‘‘shrI samayasAramAn em kahyun chhe ke
भावयेत् भेदविज्ञानमिदमच्छिन्नधारया
तावद्यावत्पराच्च्युत्वा ज्ञानं ज्ञाने प्रतिष्ठते ।। (kaLash130)
arthaA bhedavignAn tyAn sudhI nirantar bhAvavun kejyAnsudhI parathI chhUTI gnAn
gnAnamAn sthir thAy, mATe bhedavignAn chhUTatAn paranun jANavun maTI jAy chhe, kevaL pote potAne
ja jANyA kare chhe.’’

Page 206 of 370
PDF/HTML Page 234 of 398
single page version

have tyAn to Am kahyun chhe kepUrve svaparane ek jANato hato, pachhI e banne judAn
jANavA mATe bhedagnAnane tyAn sudhI ja bhAvavun yogya chhe kejyAnsudhI gnAn pararUpane bhinna
jANI potAnA gnAnasvarUpamAn ja nishchit thAy, paN te pachhI bhedavignAn karavAnun prayojan rahetun
nathI; parane pararUp ane Apane AparUp svayam jANyA ja kare chhe; paN ahIn em nathI ke
paradravyane jANavAnun ja maTI jAy chhe. kAraN ke paradravyane jANavAn vA svadravyanA visheSho
jANavAnun nAm vikalpa nathI.
to kevI rIte chhe? te kahIe chhIerAgdveShavashathI koI gneyane jANavAmAn upayog
lagAvavo, vA koI gneyane jANatAn upayogane chhoDAvavo, e pramANe vAramvAr upayogane bhamAvavo
tenun nAm vikalpa chhe. tathA jyAn vItarAgarUp thaI jene jANe chhe tene yathArtha jANe chhe, anya
anya gneyane jANavA mATe upayogane bhamAvato nathI tyAn nirvikalpadashA jANavI.
prashnachhadmasthano upayog to nAnA gneyamAn avashya bhame, to tyAn
nirvikalpatA kevI rIte sambhave?
uttarajeTalo kAL ek jANavArUp rahe, teTalo kAL nirvikalpatA nAm pAme,
siddhAntamAn dhyAnanun lakShaN evun ja kahyun chhe.
एकाग्रचिंतानिरोधो ध्यानम् (mokShashAstra a. 8 sUtra 27)
arthAt ekanun mukhya chintavan hoy tathA anya chintavan rokAy tenun nAm dhyAn chhe.
sUtranI sarvArthasiddhi TIkAmAn to Am visheSh kahyun chhe ke‘‘jo sarva chintA rokavAnun nAm dhyAn
hoy to achetanapaNun thaI jAN.’’ vaLI evI paN vivakShA chhe kesantAn apekShA nAnA gneyanun
paN jANavun thAy chhe, parantu jyAnsudhI vItarAgatA rahe, rAgAdik vaDe pote upayogane bhamAve
nahi, tyAn sudhI nirvikalpadashA kahIe chhIe.
prashnajo em chhe, to paradravyathI chhoDAvI upayogane svarUpamAn lagAvavAno
upadesh shAmATe Apyo chhe?
uttaraje shubhashubh bhAvonAn kAraNarUp paradravya chhe, temAn upayog lAgatAn jene
rAgdveSh thaI Ave chhe, tathA svarUpachintavan kare to jene rAgdveSh ghaTe chhe, evA nIchalI
avasthAvALA jIvone pUrvokta upadesh chhe. jemkoI strI vikArabhAvathI koInA ghare jatI hatI,
tene manAI karI ke paraghare na jA, gharamAn besI rahe; tathA je strI nirvikArabhAvathI koInA
ghare jAy, ane yathAyogya pravarte to kAI doSh nathI; tem upayogarUp pariNati rAg
dveShabhAvathI
paradravyomAn pravarttatI hatI, tene manA karI rahyun ke ‘paradravyomAn na pravarta, svarUpamAn magna rahe;’
paN je upayogarUp pariNati vItarAgabhAvathI paradravyone jANI yathAyogya pravartte to tene kAI
doSh nathI.

Page 207 of 370
PDF/HTML Page 235 of 398
single page version

prashnajo em chhe, to mahAmuni parigrahAdinA chintavanano tyAg shAmATe kare chhe?
uttarajem vikArarahit strI kushIlanA kAraNarUp paragharono tyAg kare chhe, tem
vItarAg pariNati rAgdveShanA kAraNarUp paradravyono tyAg kare chhe; paN je vyabhichAranAn kAraN
nathI evAn paraghar javAno tyAg nathI; tem je rAgdveShanAn kAraN nathI evAn paradravya
jANavAno tyAg nathI.
tyAre te kahe chhe kejem strI prayojan jANI pitAdikanA ghare jAy to bhale jAy,
paN prayojan vinA jenAtenA ghare javun te yogya nathI; tem pariNatine prayojan jANI sapta
tattvono vichAr karavo to yogya chhe, parantu vinA prayojan guNasthAnAdikano vichAr karavo yogya
nathI.
samAdhAnajem strI prayojan jANI pitAdi vA mitrAdikanA ghare paN jAy, tem
pariNati tattvonAn visheSh jANavA mATe guNasthAnAdik ane karmAdikane paN jANe. ahIn em
jANavun ke
jem shIlavatI strI udyam karIne to viTapuruShanA sthAnamAn jatI nathI, paN
paravashatAthI tyAn javun banI jAy, ane tyAn kushIl na seve, to te strI shIlavatI ja chhe; tem
vItarAg pariNati upAy karIne to rAgAdik mATe paradravyomAn lAge nahi. paN svayam tenun jANavun
thaI jAy, ane tyAn rAgAdik na kare to te pariNati shuddha ja chhe. tethI strI Adino pariShah
munijanone hoy ane tene teo jANe ja nahi, mAtra potAnA svarUpanun jANavun ja rahe
em
mAnavun mithyA chhe; tene teo jANe to chhe, parantu rAgAdik karatA nathI.
e pramANe paradravyone jANavA chhatAn paN vItarAgabhAv hoy chhe, evun shraddhAn karavun.
prashnajo em chhe, to shAstramAn em shAmATe kahyun chhe keAtmAnun
shraddhAngnAnAcharaN samyagdarshangnAnchAritra chhe?
uttaraanAdikALathI paradravyomAn potArUpe shraddhAngnAnAcharaN hatun tene
chhoDAvavA mATe e upadesh chhe. potAnAmAn ja potArUp shraddhAngnAnAcharaN thavAthI paradravyamAn
rAgdveShAdi pariNati karavAnun shraddhAngnAn vA AcharaN maTI jAy tyAre samyagdarshanAdi thAy
chhe; paN jo paradravyanun paradravyarUp shraddhAnAdi karavAthI samyagdarshanAdi na thatAn hoy, to
kevaLIbhagavAnane paN teno abhAv thAy. jyAn paradravyane bUrAn jANavAn tathA nijadravyane bhalun
jANavun thAy tyAn to rAg
dveSh sahaj ja thayA; paN jyAn Apane AparUp tathA parane pararUp
yathArtha jANyA kare tathA tevun ja shraddhAnAdirUp pravartan kare tyAre ja samyagdarshanAdik thAy chhe
em jANavun.
mATe ghaNun shun kahIe! jem rAgAdik maTADavAnun shraddhAn thAy te ja shraddhAn

Page 208 of 370
PDF/HTML Page 236 of 398
single page version

samyagdarshan chhe, jem rAgAdik maTADavAnun jANavun thAy te ja jANavun samyaggnAn
chhe, tathA jem rAgAdik maTe te ja AcharaN samyakchAritra chhe ane evo ja
mokShamArga mAnavo yogya chhe.
e pramANe nishchayanayanA AbhAsasahit ekAntapakShadhArI jainAbhAsonA mithyAtvanun
nirUpaN karyun.
kevaL vyavahArAvalambI jainAbhAsonun nirupaN
have vyavahArAbhAs pakShanA dhArak jainAbhAsonA mithyAtvanun nirUpaN karIe chhIe.
jinAgamamAn jyAn vyavahAranI mukhyatAthI upadesh chhe, tene mAnI je bAhyasAdhanAdikanun
ja shraddhAnAdik kare chhe, tene dharmanAn sarva ang anyathArUp thaI mithyAbhAvane prApta thAy chhe
te vistArathI kahe chhe.
ahIn em jANavun kevyavahAradharmanI pravRuttithI puNyabandh thAy chhe mATe pApapravRuttinI
apekShAe to teno niShedh nathI, paN je jIv vyavahArapravRutti vaDe ja santuShTa thAy chhe ane
sAchA mokShamArgamAn udyamI thato nathI, tene mokShamArgamAn sanmukh karavA mATe te shubharUp
pravRuttino paN niShedh nirUpaN karIe chhIe.
A kathanane sAmbhaLIne jo shubhapravRutti chhoDI ashubhamAn pravartasho to tamArun bUrun thashe,
ane jo yathArtha shraddhAn karI mokShamArgamAn pravartasho to tamArun bhalun thashe. jem koI rogI nirguN
auShadhino niShedh sAmbhaLI auShadhisAdhan chhoDI jo kupathyasevan kare to te mare chhe, temAn vaidyano
kAI doSh nathI; tem koI sansArI puNyarUp dharmano niShedh sAmbhaLI dharmasAdhan chhoDI
viShayakaShAyarUp pravarttashe, to te narakAdik dukhane pAmashe; temAn upadeshadAtAno to doSh nathI.
upadesh ApavAvALAno abhiprAy to asatya shraddhAnAdik chhoDAvI mokShamArgamAn lagAvavAno
ja jANavo.
evA abhiprAyathI ahIn nirUpaN karIe chhIe.
kuL apekShA dhArmadhAArak vyavahArAbhAsI
koI jIv to kuLakramavaDe ja jainI chhe paN jainadharmanun svarUp jANatA nathI, mAtra kuLamAn
jevI pravRutti chAlatI Ave chhe te ja pramANe pravarte chhe. tyAn jem anyamatI potAnA kuLadharmamAn
pravarte chhe te ja pramANe A paN pravarte chhe. jo kuLakramathI ja dharma hoy to musalamAnAdi sarva
dharmAtmA ja Thare, ane to pachhI jainadharmanun visheShapaNun shun rahyun?

Page 209 of 370
PDF/HTML Page 237 of 398
single page version

kahyun chhe ke
लोयम्मि रायणीई णायं ण कुलकम्म कइयावि
किं पुण तिलोयपहुणो जिणंदधम्मादिगारम्मि ।।
(up si. 2. mALA, gA. 7)
arthalokamAn evI rAjanIti chhe kekuLakramavaDe kadI teno nyAy thato nathI. jenun
kuL chor chhe, tene chorI karatAn pakaDI le to teno kuLakram chhe em mAnIne chhoDatA nathI paN
danD ja Ape chhe, to trilokaprabhu jinendradevanA dharmAdhikAramAn shun kuLakramAnusAr nyAy sambhave chhe?
vaLI jo pitA daridrI hoy ane pote dhanavAn thAy to tyAn kuLakram vichArI pote
daridrI raheto ja nathI, to dharmamAn kuLanun shun prayojan chhe? pitA narakamAn jAy ane putra mokSha
jAy chhe tyAn kuLakram kayAn rahyo? jo kuL upar ja draShTi hoy to putra paN narakagAmI thavo
joIe, mATe dharmamAn kuLakramanun kaIpaN prayojan nathI.
shAstronA arthane vichArIne jo kALadoShathI jainadharmamAn paN pApI puruShoe kudevkuguru
kudharma sevanAdirUp tathA viShaykaShAy poShaNAdirUp viparIt pravRutti chalAvI hoy to teno tyAg
karI jinaAgnAnusAr pravartavun yogya chhe.
prashnaparamparA chhoDI navIn mArgamAn pravartavun yogya nathI?
uttarajo potAnI buddhithI navIn mArga pakaDe to yogya nathI. je paramparA
anAdinidhan jainadharmanun svarUp shAstromAn prarUpaN karyun chhe, tenI pravRutti chhoDI vachche koI pApI
puruShoe anyathA pravRutti chalAvI hoy, tene paramparA mArga kevI rIte kahevAy? tathA tene chhoDI
purAtan jainashAstromAn jevo dharma prarUpyo hato tem pravartte to tene navIn mArga kem kahevAy?
bIjun, kuLamAn jevI jinadevanI AgnA chhe tevI ja dharmanI pravRuti hoy to pote paN
te ja pramANe pravartavun yogya chhe, parantu tene kuLAcharaN na jANI, dharma jANI tenA svarUp
phaLAdino nishchay karI angIkAr karavo. je sAchA dharmane paN kuLAchAr jANI pravarte chhe tene
dharmAtmA kahI shakAy nahi, kAraN ke
kuLanA sarva te AcharaNane chhoDe to pote paN chhoDI deshe.
vaLI te je AcharaN kare chhe te kuLanA bhayathI kare chhe, paN kAI dharmabuddhithI karato nathI,
mATe te dharmAtmA nathI.
tethI kuLasambandhI vivAhAdik kAryomAn to kuLakramano vichAr karavo, paN dharma-
sambandhI kAryomAn kuLano vichAr na karavo, parantu jem satyadharmamArga chhe tem ja pravartavun
yogya chhe.

Page 210 of 370
PDF/HTML Page 238 of 398
single page version

parIkShArahit AgnAnusArI dhArmadhAArak vyavahArAbhAsI
vaLI koI AgnAnusArI jain thAy chhe, teo jem shAstramAn AgnA chhe tem mAne chhe,
parantu AgnAnI parIkShA karatA nathI; jo AgnA ja mAnavI dharma hoy to sarvamatavALA potapotAnA
shAstranI AgnA mAnI dharmAtmA thaI jAy. mATe parIkShA karIne jinavachananun satyapaNun oLakhI
jinaAgnA mAnavI yogya chhe.
kAraN ke parIkShA karyA vinA satyaasatyano nirNay kevI rIte thAy? ane nirNay karyA
vinA jem anyamatI potapotAnA shAstronI AgnA mAne chhe tem ANe jainashAstranI AgnA mAnI,
e to pakShavaDe ja AgnA mAnavA barAbar chhe.
prashnato shAstramAn dash prakAranA samyaktvamAn AgnAsamyaktva kahyun chhe,
AgnAvichay dharmadhyAnano bhed kahyo chhe, tathA nishankitaangamAn jinavachanamAn sanshay
karavAno niShedh karyo chhe, te kevI rIte?
uttarashAstramAn koI kathan to evAn chhe ke jenI pratyakShaanumAnAdivaDe parIkShA
karI shakAy chhe, tathA koI kathan evAn chhe ke je pratyakShaanumAnAdigochar nathI, tethI te
AgnAvaDe ja pramAN thAy chhe. have tyAn judAjudA shAstromAn je samAn kathan hoy tenI to
parIkShA karavAnun prayojan ja nathI, paN je kathano paraspar viruddha hoy, temAn je kathan pratyakSha
anumAnAdigochar hoy tenI to parIkShA karavI, temAn je shAstranA kathananI pramANatA Thare, te
shAstramAn je pratyakSha
anumAnAdigochar nathI evAn kathan karyAn hoy tenI paN pramANatA karavI,
tathA je shAstronA kathananI pramANatA na Thare, tenA sarva kathananI apramANatA mAnavI.
prashnaparIkShA karatAn koI kathan koI shAstramAn pramAN bhAse tathA koI
kathan koI shAstramAn pramAN bhAse, to shun karavun?
uttaraje AptabhAShit shAstra chhe, temAn to koI paN kathan pramANaviruddha hoy
nahi, kAraN kejenAmAn kAn to jANapaNun ja na hoy, agar kAn to rAgdveSh hoy, te ja
asatya kahe; have Apta evA hoy nahi. ten parIkShA barAbar karI nathI, mATe bhram chhe,
prashnachhadmasthathI anyathA parIkShA thaI jAy to shun karavun?
uttarasatyaasatya banne vastuone kasavAmAn tathA pramAd chhoDI parIkShA karavAmAn
Ave to sAchI ja parIkShA thAy; paN jyAn pakShapAtathI barAbar parIkShA karavAmAn na Ave, tyAn
ja anyathA parIkShA thAy chhe.
prashnashAstromAn paraspar viruddha kathan to ghaNAn chhe, to konI konI parIkShA karIe?

Page 211 of 370
PDF/HTML Page 239 of 398
single page version

uttaramokShamArgamAn devgurudharma, jIvAdi tattva tathA bandhmokShamArga prayojan
bhUt chhe, mATe tenI to parIkShA avashya karavI ane je shAstromAn e satya kahyAn hoy tenI
sarva AgnA mAnavI, tathA jemAn e anyathA prarUpyA hoy tenI AgnA na mAnavI.
jem lokamAn je puruSh prayojanabhUt kAryomAn jUTh bolato nathI te prayojanarahit kAryamAn
kevI rIte jUTh bolashe? tem je shAstromAn prayojanabhUt devAdikanun svarUp anyathA kahyun nathI,
temAn prayojanarahit dvIpasamudrAdinun kathan anyathA kevI rIte hoy? kAraN ke
devAdikanun kathan
anyathA karatAn to vaktAnA viShaykaShAy poShAy chhe.
prashnaviShaykaShAyavash devAdikanun kathan to anyathA karyun, paN te ja
shAstromAn bIjAn kathan anyathA shAmATe karyAn?
uttarajo ek ja kathan anyathA kare to tenun anyathApaNun turat ja pragaT thaI
jAy, tathA judI paddhati Thare nahi; te mATe ghaNAn kathan anyathA karavAthI judI paddhati Thare.
tyAn tuchchhabuddhi bhramamAn paDI jAy chhe ke
‘A paN mat chhe A paN mat chhe,’ eTalA mATe
prayojanabhUtanun anyathApaNun bheLavavA arthe aprayojanabhUt paN anyathA kathan ghaNAn karyAn, tathA
pratIti karAvavA arthe koI koI sAchA kathan paN karyAn, parantu chatur hoy te bhramamAn paDe nahi,
prayojanabhUt kathananI parIkShA karI jemAn satya bhAse te matanI sarva AgnA mAne.
evI parIkShA karatAn ek jainamat ja satya bhAse chheanya nahi, kAraN keenA
vaktA shrI sarvagnavItarAg chhe, teo jUTh shAmATe kahe? e pramANe jinaAgnA mAnavAthI je
satyashraddhAn thAy tenun nAm AgnAsamyaktva chhe. tathA tyAn ekAgrachintavan hovAthI tenun ja nAm
AgnAvichay dharmadhyAn chhe.
jo em na mAnIe ane parIkShA karyA vinA mAtra AgnA mAnavAthI samyaktva vA
dharmadhyAn thaI jAy to je dravyalingI AgnA mAnI muni thayo chhe, tathA AgnAnusAr sAdhanavaDe
graiveyak sudhI jAy chhe, tene mithyAdraShTipaNun kevI rIte rahyun? mATe k kparIkShA karI, AgnA
mAnavAthI ja samyaktva vA dharmadhyAn thAy chhe. lokamAn paN koI prakArathI parIkShA karIne ja
puruShanI pratIti kare chhe.
vaLI ten kahyun kejinavachanamAn sanshay karavAthI samyaktvamAn shankA nAmano doSh thAy
chhe, paN ‘‘na mAlUm A kem hashe? evun mAnI nirNay na karIe tyAn shankA nAmano doSh
thAy, tathA jo nirNay karavA mATe vichAr karatAn ja samyaktvamAn doSh lAge to aShTasahasrImAn
AgnApradhAnI karatAn parIkShApradhAnIne uttam shAmATe kahyo? pRuchchhanA Adine svAdhyAyanAn ang
kevI rIte kahyAn? pramAN
nayavaDe padArthono nirNay karavAno upadesh shAmATe Apyo? mATe
parIkShA karI AgnA mAnavI yogya chhe.

Page 212 of 370
PDF/HTML Page 240 of 398
single page version

paN keTalAk pApIpuruShe potAnun kalpit kathan karyun chhe ane jinavachan TharAvyun chhe tene
jainamatanAn shAstra jANI pramAN na karavun. tyAn paN pramANAdithI parIkShA karI vA paraspar shAstrothI
tenI vidhi meLavI, vA ‘‘A pramANe sambhavit chhe ke nahi?’’ evo vichAr karI viruddha arthane
mithyA ja jANavo.
jem koI Thage pote patra lakhI temAn lakhavAvALAnI jagyAe koI shAhukAranun nAm lakhyun
hoy, tyAn tenA nAmanA bhramathI koI potAnun dhan ThagAy to te daridrI ja thAy; tem koI
durAshayIe pote granthAdik banAvI temAn kartAnun nAm jin, gaNadhar ane AchAryonun dharyun hoy
tyAn e nAmanA bhramathI koI jUThun shraddhAn kare, to te mithyAdraShTi ja thAy.
prashnato 1gommaTasAr gAthA 27mAn em kahyun chhe ke‘‘samyagdraShTi jIv
agnAnI gurunA nimittathI jUThun paN shraddhAn kare to AgnA mAnavAthI samyagdraShTi ja
chhe’’
e kathan kevI rIte karyun chhe?
uttaraje pratyakShaanumAnAdigochar nathI, tathA sUkShmapaNAthI jeno nirNay na thaI
shake tenI apekShAe e kathan chhe, paN mULabhUt devgurudharmAdik vA tattvAdikanun anyathA
shraddhAn thatAn to samyagdarshan sarvathA rahe ja nahievo ja nishchay karavo, mATe parIkShA karyA
vinA kevaL AgnAvaDe ja je jainI chhe, te paN mithyAdraShTi jANavA.
vaLI keTalAk parIkShA karIne paN jainI thAy chhe, parantu mUL parIkShA karatA nathI, mAtra
dayAshIltapsanyamAdi kriyAovaDe, pUjAprabhAvanAdi kAryovaDe, atishaychamatkArAdivaDe vA
jainadharmathI ‘iShTiprApti thavAnA kAraNe jainamatane uttam jANI prItivAn thaI jainI thAy chhe. parantu
anyamatamAn paN evAn kAryo to hoy chhe. tethI e lakShaNomAn to ativyApti doSh hoy chhe.
prashnae kAryo jainadharmamAn jevAn chhe, tevAn anyamatamAn hotAn nathI, tethI
tyAn ativyApti doSh nathI?
uttarae to satya chhe, em ja chhe, parantu jevAn tun dayAdik mAne chhe, tevAn to
teo paN nirUpaN kare chhe. parajIvonI rakShAne tun dayA kahe chhe, tyAre teo paN te ja kahe
chhe. e ja pramANe anya paN jANavAn.
tyAre te kahe chhe ketemanAmAn e barAbar nathI, kemake teo koI vakhat dayA prarUpe
chhe, koI vakhat hinsA prarUpe chhe.
१.सम्माइट्ठी जीवो उवइट्ठं पवयणं तु सद्दहदि
सद्दहदि असब्भावं अजाणमाणां गुरुणियोगा ।।२७।। (jIvakAnD)