Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Sansarik Prayojan Arthe Dharmadharak Vyavaharabhasi; Vyavaharabhasi Dharmadharakoni Samanya Pravrutti; Dharmabuddhithi Dharmadharak Vyavaharabhasi; Samyagdarshananu Anyatharoop; Jainabhasani Sudev-guru-shastra Bhaktinu Mithyapanu; Devbhaktinu Anyatharoop; Guru Bhaktinu Anyatharoop; Shastrabhaktinu Anyathapanu; Tattvarthashraddhananu Ayatharthapanu; Jiv-Ajiva Tattvanu Anyatharoop; Jivajivatattvana Shraddhanani Ayatharthata; Ashravtattvana Shraddhanani Ayatharthata; Bandhatattvanu Anyatharoop; Sanvaratattvanu Anyatharoop; Nirjaratattvana Shraddhanani Ayatharthata; Mokshatattvana Shraddhanani Ayatharthata; Samyak Gyananu Anyatharoop.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 13 of 20

 

Page 213 of 370
PDF/HTML Page 241 of 398
single page version

uttaratyAn dayAdikano anshamAtra to Avyo! mATe e lakShaNone ativyAptipaNun
hoy chhe, tethI enAthI sAchI parIkShA thAy nahi.
to kevI rIte thAy? jainadharmamAn to samyagdarshangnAnchAritrane mokShamArga kahyo chhe,
tyAn satyadevAdik vA jIvAdikanun shraddhAn karavAthI samyagdarshan thAy chhe, tene yathArtha jANatAn
samyaggnAn thAy chhe, tathA kharekharA rAgAdik maTatAn samyakchAritra thAy chhe. have tenA svarUpanun
jevun jainamatamAn nirUpaN karyun chhe, tevun koIpaN ThekANe nirUpaN karyun nathI, tathA jain vinA
anyamatIo evAn kAryo karI shakatA nathI. mATe e ja jainamatanun sAchun lakShaN chhe. e lakShaNane
oLakhIne je parIkShA kare chhe te ja shraddhAnI chhe, paN e vinA anya prakArathI je parIkShA kare
chhe, te mithyAdraShTi ja rahe chhe.
vaLI keTalAk sangativaDe jainadharma dhAre chhe, keTalAk mahAn puruShane jainadharmamAn pravartatA
dekhI pote paN temAn pravarte chhe, tathA koI dekhAdekhI jainadharmanI shuddhaashuddha kriyAomAn pravarte
chhe,ityAdi anek prakAranA jIvo pote to vichArapUrvak jainadharmanAn rahasyane pichhANatA nathI,
ane jainanAm dharAve chhe, te sarva mithyAdraShTi ja jANavA.
hA, eTalun kharun kejainamatamAn pApapravRutti visheSh thaI shakatI nathI ane puNyanAn
nimitta ghaNAn chhe, tathA sAchA mokShamArganAn kAraN paN tyAn banyAn rahe chhe; tethI je kuLAdikathI
paN jainI chhe teo bIjAo karatAn to bhalA ja chhe.
sAnsArik prayojan arthe dhArmadhAArak vyavahArAbhAsI
je jIv AjIvikA arthe, moTAI mATe, vA koI viShaykaShAyasambandhI prayojan vichArI
kapaTathI jain thAy chhe te to pApI ja chhe; kAraN keati tIvrakaShAy thatAn ja evI buddhi thAy
chhe; temanun sulajhavun paN kaThaN chhe. jainadharma to sansAranAshanA arthe sevavAmAn Ave chhe, je e
vaDe sAnsArik prayojan sAdhavA ichchhe chhe te moTo anyAy kare chhe, mATe te to mithyAdraShTi
ja chhe.
prashnahinsAdikavaDe je kAryo karIe, te kAryo dharmasAdhanavaDe siddha karIe
to temAn bUrun shun thayun? ethI to banne prayojan sadhAy chhe?
uttarapApakArya ane dharmakAryanun ekasAdhan karatAn to pAp ja thAy. jem koI
dharmanA sAdhanarUp chaityAlay banAvI, tene ja strIsevanAdi pAponun paN sAdhan kare; to tethI
pAp ja thAy. hinsAdik karI bhogAdikanA arthe judun mandir banAve to banAvo, parantu
chaityAlayamAn bhogAdik karavA yogya nathI; tem pUjA
shAstrAdik ke je dharmanAn sAdhanarUp kAryo
chhe, tene ja AjIvikAdi pApanAn paN sAdhan banAve to pApI ja thAy. AjIvikAdik arthe

Page 214 of 370
PDF/HTML Page 242 of 398
single page version

hinsAdikavaDe vyApArAdik kare to karo, parantu pUjanAdi kAryomAn to AjIvikAdinun prayojan
vichAravun yogya nathI.
prashnajo e pramANe chhe to muni paN dharmasAdhan arthe paraghar bhojan kare
chhe, tathA sAdharmI sAdharmIno upakAr karekarAve chhe, te kem bane?
uttarateo pote kAI AjIvikAdinun prayojan vichArI dharma sAdhatA nathI, parantu
temane dharmAtmA jANI keTalAk svayam bhojanupakArAdik kare chhe to temAn kAI doSh nathI; paN
je pote ja bhojanAdikanun prayojan vichArI dharma sAdhe chhe, te to pApI ja chhe. je vairAgyavAn
thaI munipaNun angIkAr kare chhe, tene bhojanAdinun prayojan hotun nathI, koI svayam bhojanAdik
Ape to sharIranI sthiti arthe le, nahi to samatA rAkhe chhe
sanklesharUp thatA nathI, vaLI teo
potAnA hit arthe dharma sAdhe chhe, tathA potAne jeno tyAg nathI evo upakAr karAve chhe, paN
upakAr karAvavAno abhiprAy nathI. koI sAdharmI svayam upakAr kare to kare, tathA na kare to
tethI potAne kAI sanklesh thato nathI. have e pramANe to yogya chhe, paN jo pote ja AjIvikAdinun
prayojan vichArI bAhyadharmasAdhan kare ane koI bhojanAdik upakAr na kare to sanklesh kare, yAchanA
kare, upAy kare vA dharmasAdhanamAn shithil thaI jAy, to tene pApI ja jANavo.
e pramANe sAnsArik prayojan arthe je dharma sAdhe chhe te pApI paN chhe ane mithyAdraShTi
to chhe ja.
e pramANe jainamatavALA paN mithyAdraShTi jANavA.
vyavahArAbhAsI dhArmadhAArakonI sAmAnya pravRutti
have temane dharmanun sAdhan kevun hoy chhe te ahIn visheSh darshAvIe chhIe
je jIvo kuLapravRuttivaDe vA dekhAdekhI lobhAdikanA abhiprAyapUrvak dharma sAdhan kare chhe,
temane to dharmadraShTi ja nathI, kAraN ke teo jo bhakti kare chhe to chitta to kyAy chhe, draShTi
pharyA kare chhe, tathA mukhethI pAThAdik vA namaskArAdik kare chhe, parantu te ThIk nathI. temane ‘‘hun
koN chhun , konI stuti karun chhun, shun prayojan arthe stuti karun chhun, tathA A pAThano sho artha
chhe?’’ e Adinun kAI bhAn nathI.
kadAchit kudevAdikanI paN sevA karavA lAgI jAy chhe, tyAn sudevgurushAstrAdimAn
ane kudevgurushAstrAdimAn visheShatAnI pichhAN nathI.
vaLI te dAn Ape chhe to pAtraapAtranA vichArarahit jem potAnI prashansA thAy tem
Ape chhe.

Page 215 of 370
PDF/HTML Page 243 of 398
single page version

tap kare chhe to bhUkhyA rahevAthI jem potAnun mahantapaNun thAy te kArya kare chhe; paN
pariNAmonI pichhAN nathI.
vratAdik dhAre chhe to bAhyakriyA upar ja draShTi chhe; temAn paN koI sAchI kriyA kare
chhe to koI jUThI kare chhe, paN antarang rAgAdikabhAv thAy chhe teno to vichAr ja nathI; athavA
bAhya sAdhan paN rAgAdik poShavA kare chhe.
vaLI pUjAprabhAvanAdi kArya kare chhe to tyAn lokamAn potAnI jem moTAI thAy vA
viShayakaShAy poShAy tem e kAryo kare chhe, tathA ghaNAn hinsAdik upajAve chhe.
paN e kAryo to potAnA vA anya jIvonA pariNAm sudhAravA mATe kahyAn chhe, vaLI
tyAn kinchit hinsAdik paN thAy chhe, parantu tyAn thoDo aparAdh thAy ane ghaNo guN thAy te
kArya karavun kahyun chhe; have pariNAmonI to oLakhAN nathI ke
ahIn aparAdh keTalo thAy chhe,
ane guN keTalo thAy chhe, e pramANe naphAtoTAnun ke vidhiavidhinun gnAn nathI.
vaLI shAstrAbhyAs kare chhe to tyAn paddhatirUp pravarte chhe, jo vAnche chhe to bIjAone
sambhaLAvI de chhe, bhaNe chhe to pote bhaNI jAy chhe tathA sAmbhaLe chhe to kahe chhe te sAmbhaLI
le chhe; paN shAstrAbhyAsanun je prayojan chhe, tene pote antarangamAn avadhArato nathI. ityAdik
dharmakAryonA marmane pichhANato nathI.
koI to kuLamAn jem vaDIlo pravarte tem amAre paN karavun, athavA bIjAo kare chhe
tem amAre paN karavun, vA A pramANe karavAthI amArA lobhAdikanI siddhi thashe. ityAdi
vichArapUrvak abhUtArthadharmane sAdhe chhe.
vaLI keTalAk jIvo evA hoy chhe kejemane k kto kuLAdirUp buddhi chhe tathA k
dharmabuddhi paN chhe, tethI teo k kpUrvokta prakAre paN dharmanun sAdhan kare chhe, tathA kAgamamAn kahyun chhe te pramANe paN potAnA pariNAmone sudhAre chhe; e pramANe temanAmAn mishrapaNun
hoy chhe.
dhArmabuddhithI dhArmadhAArak vyavahArAbhAsI
vaLI keTalAk dharmabuddhithI dharma sAdhe chhe parantu nishchayadharmane jANatA nathI, tethI teo
abhUtArtharUp dharmane sAdhe chhe, arthAt mAtra vyavahArasamyagdarshangnAnchAritrane mokShamArga jANI
tenun sAdhan kare chhe.
samyagdarshananun anyathArup
shAstramAn devgurudharmanI pratIti karavAthI samyaktva hovun kahyun chhe, evI AgnA mAnI
arahantadev, nirgranthaguru tathA jainashAstra vinA bIjAone namaskArAdi karavAno tyAg karyo chhe,

Page 216 of 370
PDF/HTML Page 244 of 398
single page version

parantu tenA guNavaguNanI parIkShA karatA nathI athavA parIkShA paN jo kare chhe, to
tattvagnAnapUrvak sAchI parIkShA karatA nathI paN mAtra bAhyalakShaNo vaDe parIkShA kare chhe, ane evI
pratItivaDe teo sudev
gurushAstranI bhaktimAn pravarte chhe. te ahIn kahIe chhIe
jainAbhAsAnIe sudev-guru-shAstra bhakitanun mithyApaNun
devabhakitanun anyathArup
arhantadev chhe, indrAdi dvArA pUjya chhe, anek atishay sahit chhe, kShudhAdidoSh rahit
chhe, sharIranI sundaratAne dhAraN kare chhe; strIsangamAdithI rahit chhe, divyadhvanivaDe upadesh Ape
chhe, kevalagnAnavaDe lokAlokane jANe chhe, tathA jeNe kAm
krodhAdi nAsh karyA chheityAdi visheShaN
kahe chhe; temAn keTalAk visheShaN to pudgalAshrit chhe tathA keTalAk visheShaN jIvAshrit chhe, tene
bhinna
bhinna oLakhato nathI. jem koI asamAnajAtIy manuShyAdi paryAyomAn bhinnatA na
jANI mithyAdraShTine dhAraN kare chhe tem A paN asamAnajAtIy arahantaparyAyamAn jIv
pudgalanAn visheShaNone bhinna na jANI mithyAdraShTipaNun dhAraN kare chhe.
vaLI je bAhya visheShaNo chhe tene to jANI tenAthI arahantadevanun mahAnapaNun visheSh mAne
chhe, ane je jIvanAn visheShaNo chhe tene yathAvat na jANatAn e vaDe arahantadevanun mahAnapaNun
AgnAnusAr mAne chhe athavA anyathA mAne chhe.
jo jIvanAn yathAvat visheShaNo jANe to
mithyAdraShTi rahe nahi.
vaLI te arahantone svargamokShadAtA, dInadayAL, adhamoddhArak ane patitpAvan mAne
chhe, te to jem anyamatIo kartutvabuddhithI Ishvarane mAne chhe, tem A paN arahantane mAne chhe,
paN em nathI jANato ke
phaL to potAnA pariNAmonun lAge chhe. tene arahant to nimittamAtra
chhe, tethI upachArathI e visheShaNo sambhave chhe.
potAnA pariNAm shuddha thayA vinA arahant paN svarga mokShAdi dAtA nathI. vaLI
arahantAdikanA nAmAdikathI shvAnAdike svarga prApta karyun tyAn te nAmAdino ja atishay mAne chhe,
paN pariNAm vinA nAm levAvALAne paN svargaprApti na thAy to sAmbhaLavAvALAne to kyAthi
thAy? nAm sAmbhaLavAnA nimittathI e shvAnAdikane je mandakaShAyarUp bhAv thayA, tenun phaL tene
svargaprApti thaI chhe, upachArathI tyAn nAmanI mukhyatA karI chhe.
vaLI arahantAdinA nAmpUjanAdikathI aniShTa sAmagrIno nAsh tathA iShTa sAmagrInI
prApti thavI mAnI, rogAdi maTADavA vA dhanAdinI prApti arthe tenun nAm le chhe vA pUjanAdi
kare chhe. paN iShTa
aniShTanA kAraN to pUrvakarmano uday chhe, arahant to kartA nathI,
arahantAdikanI bhaktirUp shubhopayog pariNAmothI pUrva pApanun sankramaNAdi thaI jAy chhe, mATe

Page 217 of 370
PDF/HTML Page 245 of 398
single page version

tyAn aniShTa nAsh ane iShTa prAptinA kAraNamAn upachArathI arahantAdinI bhakti kahIe chhIe;
paN je jIv pahelAnthI ja sAnsArik prayojan sahit bhakti kare chhe tene to pApano ja
abhiprAy rahyo kAnkShA, vichikitsArUp bhAv thatAn e vaDe pUrva pApanun sankramaNAdi kevI rIte
thAy? tethI tenun kArya siddha thayun nahi.
vaLI keTalAk jIv bhaktine mokShanun kAraN jANI temAn ati anurAgI thaI pravarte chhe,
paN te to jem anyamatI bhaktithI mukti mAne chhe tevun Anun paN shraddhAn thayun; parantu bhakti
to rAgarUp chhe ane rAgathI bandh chhe mATe te mokShanun kAraN nathI. rAgano uday AvatAn
jo bhakti na kare to pApAnurAg thAy eTalA mATe ashubharAg chhoDavA arthe gnAnI bhaktimAn
pravarte chhe ane mokShamArgamAn bAhya nimittamAtra paN jANe chhe, parantu tyAn ja upAdeyapaNun mAnI
santuShTa thato nathI paN shuddhopayogano udyamI rahe chhe.
te ja shrI panchAstikAyanI (gAthA 136nI) vyAkhyAmAn paN kahyun chhe ke अयं हि स्थूल-
लक्ष्यतया केवलभक्ति प्राधान्यस्योअज्ञानिनो भवति। उपरितनभूमिकायालब्धास्पदस्यास्थानरागनिषेधार्थं
तीव्ररागज्वरविनोदार्थं वा कदाचिज्ज्ञानिनोऽपि भवतीति।
arthaA bhakti, kevaLabhakti ja chhe pradhAn jene evA agnAnI jIvone ja hoy
chhe, tathA tIvra rAgajvar maTADavA arthe vA kusthAnanA rAgano niShedh karavAne arthe kadAchit
gnAnIne paN hoy chhe.
prashnajo em chhe, to gnAnI karatAn agnAnIne bhaktinI visheShatA thatI hashe?
uttarayathArthapaNAnI apekShAe to gnAnIne sAchI bhakti chhe, agnAnIne nahi; tathA
rAgabhAvanI apekShAe agnAnIne shraddhAnamAn paN bhaktine muktinun kAraN jANavAthI ati
anurAg chhe; gnAnInA shraddhAnamAn tene shubhabandhanun kAraN jANavAthI tevo anurAg nathI. bAhyamAn
kadAchit gnAnIne ghaNo anurAg hoy chhe, kadAchit agnAnIne paN hoy chhe
em jANavun.
e pramANe devabhaktinun svarUp batAvyun.
gurubhakitanun anyathArup
have tene gurubhakti kevI hoy chhe te kahIe chhIe
keTalAk jIv AgnAnusArI chhe teo to ‘A jainanA sAdhu chhe, amArA guru chhe, mATe
temanI bhakti karavI’em vichArI temanI bhakti kare chhe; tathA keTalAk jIv parIkShA paN kare
chhe to tyAn ‘‘A muni dayA pALe chhe, shIl pALe chhe, dhanAdi rAkhatA nathI, upavAsAdi tap
kare chhe, kShudhAdipariShah sahan kare chhe, koIthI krodhAdi karatA nathI, upadesh ApI bIjAone
dharmamAn lagAve chhe,’’
ityAdi guN vichArI temAn bhaktibhAv kare chhe, paN evA guNo to

Page 218 of 370
PDF/HTML Page 246 of 398
single page version

paramahansAdi anyamatIomAn tathA jainI mithyAdraShTiomAn paN hoy chhe, mATe emAn
ativyAptipaNun chhe, e vaDe sAchI parIkShA thAy nahi; vaLI te je guNono vichAr kare chhe temAn
keTalAk jIvAshrit chhe tathA keTalAk pudgalAshrit chhe, tenI visheShatA nahi jANavAthI
asamAnajAtIy muniparyAyamAn ekatvabuddhithI te mithyAdraShTi ja rahe chhe.
samyagdarshangnAn
chAritranI ekatArUp mokShamArga e munionun sAchun lakShaN chhe tene oLakhato nathI.
jo e oLakhAN thAy to te mithyAdraShTi rahe nahi.
e pramANe muninun sAchun svarUp
ja na jANe to tene sAchI bhakti kevI rIte hoy? mAtra puNyabandhanA kAraNabhUt shubhakriyArUp
guNone oLakhI tenI sevAthI potAnun bhalun thavun jANI tenAmAn anurAgI thaI bhakti kare chhe.
e pramANe tenI gurubhaktinun svarUp kahyun.
shAstrabhakitanun anyathApaNun
have shAstrabhaktinun svarUp kahIe chhIe
keTalAk jIv to A kevaLI bhagavAnanI vANI chhe mATe kevaLInA pUjyapaNAthI A paN
pUjya chheem jANI bhakti kare chhe, tathA keTalAk A pramANe parIkShA kare keA shAstromAn
vairAgyatA, dayA, kShamA, shIl, santoShAdikanun nirUpaN chhe mATe te utkRuShTa chhe, em jANI tenI
bhakti kare chhe, paN evAn kathan to anya shAstra
vedAntAdikamAn paN hoy chhe.
vaLI A shAstromAn trilokAdinun gambhIr nirUpaN chhe mATe utkRuShTatA jANI bhakti kare
chhe; parantu ahIn anumAnAdikano to pravesh nathI tethI satya-asatyano nirNay karIne mahimA
kevI rIte jANe? mATe e pramANe to sAchI parIkShA thAy nahi. ahIn to
anekAntarUp sAchA
jIvAditattvonun nirUpaN chhe tathA sAcho ratnatrayarUp mokShamArga darshAvyo chhe tethI
jainashAstronI utkRuShTatA chhe tene oLakhato nathI, kemake jo e oLakhAN thaI jAy
to te mithyAdraShTi rahe nahi.
e pramANe shAstrabhaktinun svarUp kahyun.
e pramANe tene dev-guru-shAstranI pratIti thaI chhe tethI te potAne vyavahArasamyaktva thayun
mAne chhe, parantu tenun sAchun svarUp bhAsyun nathI tethI pratIti paN sAchI thaI nathI, ane sAchI
pratIti vinA samyaktvanI prApti nathI tethI mithyAdraShTi ja chhe.
tattvArthashraddhAnanun ayathArthapaNun
vaLI shAstramAn ‘तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम्’ (mokShashAstra a. 1 sUtra 2) evun vachan kahyun
chhe; tethI shAstromAn jem jIvAditattva lakhyAn chhe tem pote shIkhI le chhe, ane tyAn upayog

Page 219 of 370
PDF/HTML Page 247 of 398
single page version

lagAve chhe, anyane upadesh Ape chhe, parantu te tattvono bhAv bhAsato nathI; ane tyAn to
te vastunA bhAvanun ja nAm tattva kahyun chhe tethI bhAv bhAsyA vinA tattvArthashraddhAn kyAthi hoy?
bhAv bhAsavo shun chhe, te ahIn kahIe chhIe
jem koI puruSh chatur thavA arthe sangItashAstra dvArA svar, grAm, mUrchhanA, rAganun svarUp
ane tAl-tAnanA bhedo to shIkhe chhe, parantu svarAdinun svarUp oLakhatA nathI, ane svarUp
oLakhAN thayA vinA anya svarAdine anya svarAdirUp mAne chhe, athavA satya paN mAne to
nirNay karIne mAnato nathI; tethI tene chaturapaNun thatun nathI; tem koI jIv, samyaktvI thavA
arthe shAstra dvArA jIvAdi tattvonun svarUp shIkhI le chhe, parantu tenA svarUpane oLakhato nathI,
ane svarUp oLakhAN sivAy anya tattvone anya tattvarUp mAnI le chhe, athavA satya paN
mAne chhe to tyAn nirNay karIne mAnato nathI, tethI tene samyaktva thatun nathI. vaLI jem koI
sangIt shAstrAdi bhaNyo hoy vA na bhaNyo hoy paN jo te svarAdinA svarUpane oLakhe chhe
to te chatur ja chhe; tem koI shAstra bhaNyo hoy vA na bhaNyo hoy, paN jo te jIvAdinA
svarUpane oLakhe chhe to te samyagdraShTi ja chhe. jem hiraN svar-rAgAdinAn nAm jANatun nathI
paN tenA svarUpane oLakhe chhe, tem alpabuddhi, jIvAdikanAn nAm jANato nathI paN tenA
svarUpane oLakhe chhe ke ‘‘ A hun chhun, A par chhe, A bhAv bUrA chhe, A bhalA chhe,’’ e
pramANe svarUpane oLakhe tenun nAm bhAvabhAsan chhe.
1shivabhUtimuni jIvAdikanAn nAm jANatA
nahotA ane 1‘तुषमाषभिन्न’ (bhAvapAhuD gA. 53) em raTavA lAgyA. have e siddhAntano
shabda nahoto parantu svaparanA bhAvarUp dhyAn karyun tethI teo kevaLagnAnI thayA; ane agiAr
anganoe pAThI jIvAdi tattvonA visheSh bhedo jANe chhe, parantu bhAv bhAsato nathI tethI te
mithyAdraShTi ja rahe chhe.
have tene tattvashraddhAn kevA prakAranun hoy chhe te ahIn kahIe chhIe
jIv-ajIvatattvanun anyathArup
jIvAjIvatattvanA shraddhAnanI ayathArthatA
jainashAstrothI jIvanA tras-sthAvarAdirUp tathA guNasthAn-mArgaNAdirUp bhedone jANe chhe.
ajIvanA pudgalAdibhedone tathA tenA varNAdibhedone jANe chhe, parantu adhyAtmashAstromAn bhed-
vignAnanA kAraNabhUt vA vItarAgadashA thavAne kAraNabhUt jevun nirUpaN karyun chhe tevun jANato nathI.
vaLI koI prasangavash tevun paN jANavun thaI jAy, tyAre shAstrAnusAr jANI to le chhe,
1तुसमासं घोसंतो भावविसुद्धो महाणुभावो य
णामेण य सिवभूई केवलणाणी फु डं जाओ ।।५३।। (bhAvapAhuD)

Page 220 of 370
PDF/HTML Page 248 of 398
single page version

parantu svane sva-rUp jANI parano ansh paN potAnAmAn na meLavavo tathA potAno
ansh paN paramAn na meLavavoevun sAchun shraddhAn karato nathI. jem anya mithyAdraShTi,
nirdhAr vinA paryAyabuddhithI jANapaNAmAn vA varNAdimAn ahambuddhi dhAre chhe, tem A paN
AtmAshrit gnAnAdimAn tathA sharIrAshrit upadesh-upavAsAdi kriyAomAn potApaNun mAne chhe.
vaLI koI vakhat shAstrAnusAr sAchI vAt paN banAve parantu tyAn antarang nirdhArarUp
shraddhAn nathI, tethI jem krephI manuShya mAtAne mAtA paN kahe topaN te shANo nathI, tem Ane
paN samyagdraShTi kahetA nathI.
vaLI jem koI bIjAnI ja vAto karato hoy tem A AtmAnun kathan kare chhe, parantu
‘A AtmA hun chhun’evo bhAv bhAsato nathI.
vaLI jem koI bIjAne bIjAthI bhinna batAvato hoy tem AtmA ane sharIranI
bhinnatA prarUpe chhe; parantu hun e sharIrAdithI bhinna chhunevo bhAv bhAsato nathI.
vaLI paryAyamAn jIv-pudgalanA paraspar nimittathI anek kriyAo thAy chhe te sarvane
be dravyonA meLApathI nIpajI mAne chhe paN A jIvanI kriyA chhe tenun pudgal nimitta chhe tathA
A pudgalanI kriyA chhe tenun jIv nimitta chhe
em bhinna-bhinna bhAv bhAsato nathI. ityAdi
bhAv bhAsyA vinA tene jIv-ajIvano sAcho shraddhAnI kahI shakAy nahi. kAraN ke jIv-ajIv
jANavAnun prayojan to e ja hatun te thayun nahi.
AuAvatattvanA shraddhAnanI ayathArthatA
vaLI AsravatattvamAnje hinsAdirUp pApAsrav chhe tene hey jANe chhe, tathA ahinsAdi-
rUp puNyAsrav chhe tene upAdey mAne chhe, have e banne karmabandhanAn ja kAraN chhe, temAn upAdeyapaNun
mAnavun e ja mithyAdraShTi chhe. shrI samayasAranA bandhAdhikAramAn paN e ja kahyun chhe ke?
1sarvajIvone jIvan-maraN, sukh-dukh potapotAnA karmanA nimittathI thAy chhe. jyAn
anya jIv anya jIvanA e kAryono kartA thAy, e ja mithyAadhyavasAy bandhanun kAraN chhe.
tyAn anya jIvane jIvADavAno vA sukhI karavAno adhyavasAy thAy te to puNyabandhanun kAraN
chhe, tathA mAravAno vA dukhI karavAno adhyavasAy thAy te pApabandhanun kAraN chhe.
1 samayasAr gA. 254 thI 256 tathA samayasAr kaLash bandh adhikAr
सर्वं सदैव नियतं भवति स्वकीय कर्मोदयान्मरणजीवितदुःखसौख्यम्
अज्ञानमेतदिह यत्तु परः परस्य कुर्यात्पुमान् मरणजीवितदुःखसौख्यम् ।।।।
अज्ञानमेतदधिगम्य परात्परस्य पश्यन्ति ये मरणजीवितदुःखसौख्यम्
कर्माण्यहंकृतिरसेन चिकीर्षवस्ते मिथ्यादृशो नियतमात्महनो भवन्ति ।।।।

Page 221 of 370
PDF/HTML Page 249 of 398
single page version

e pramANe ahinsAnI mAphak satyAdik to puNyabandhanAn kAraN chhe tathA hinsAnI mAphak
asatyAdik pApabandhanA kAraN chhe; e sarva mithyAadhyavasAy chhe te tyAjya chhe, mATe hinsAdinI
mAphak ahinsAdikane paN bandhanAn kAraN jANI heyarUp ja mAnavAn.
hinsAmAn mAravAnI buddhi thAy paN tenA AyupUrNa thayA vinA te mare nahi ane potAnI
dveShapariNatithI pote ja pAp bAndhe chhe; tathA ahinsAmAn rakShA karavAnI buddhi thAy paN tenA
AyuavasheSh vinA te jIve nahi, A potAnI prashastarAgapariNatithI pote ja puNya bAndhe chhe
e pramANe e banne hey chhe, jyAn vItarAg thaI draShTA-gnAtArUp pravarte tyAn nirbandh chhe, te
upAdey chhe.
have evI dashA na thAy tyAn sudhI prashastarAgarUp pravarto, parantu shraddhAn to evun rAkho
keA paN bandhanun kAraN chhehey chhe; jo shraddhAnamAn tene mokShamArga jANe to
mithyAdraShTi ja thAy chhe.
vaLI mithyAtva, avirati, kaShAy ane yoge AsravanA bhed chhe, tene bAhyarUpathI
to mAne paN antarangamAn e bhAvonI jAtine oLakhe nahi.
tyAn anya devAdikanA sevanarUp gRuhItamithyAtvane to mithyAtva jANe, paN anAdi
agRuhItamithyAtva chhe tene na oLakhe.
bAhya tras-sthAvaranI hinsAne vA indriy-mananA viShayomAn pravRuttine avirati mAne,
paN hinsAmAn pramAdapariNati mUL chhe tathA viShayasevanamAn abhilAShA mUL chhe tene avaloke nahi.
bAhya krodhAdi karavo tene kaShAy jANe, paN abhiprAyamAn je rAg-dveSh rahelA chhe tene
oLakhato nathI.
tathA bAhyacheShTA thAy tene yog jANe, paN shaktibhUt yogone na jANe.
e pramANe te Asravonun svarUp anyathA jANe chhe.
vaLI rAg-dveSh-moharUp je AsravabhAv chhe, teno to nAsh karavAnI chintA nathI, ane
bAhyakriyA vA bAhyanimitta maTADavAno upAy rAkhe chhe, paN e maTavAthI kAI Asrav maTatA
nathI. kAraN ke dravyalingI muni anyadevAdikanI sevA karatA nathI, hinsA vA viShayomAn pravartatA
nathI, krodhAdi karatA nathI, tathA man-vachan-kAyAne roke chhe, topaN tene mithyAtvAdi chAre Asrav
hoy chhe; bIjun e kAryo teo kapaTavaDe paN karatA nathI, jo kapaTathI kare to te graiveyak sudhI
kevI rIte pahonche?
mATe antarang abhiprAyamAn mithyAtvAdirUp rAgAdibhAv chhe te ja
Asrav chhe. tene oLakhato nathI tethI tene Asravatattvanun paN sAchun shraddhAn nathI.

Page 222 of 370
PDF/HTML Page 250 of 398
single page version

bandhAtattvanun anyathArup
vaLI bandhatattvamAn je ashubhabhAvothI narakAdirUp pApabandh thAy tene to bUro jANe ane
shubhabhAvavaDe devAdirUp puNyabandh thAy tene bhalo jANe; paN e pramANe dukh-sAmagrImAn dveSh
ane sukhasAmagrImAn rAg to badhA jIvone hoy chhe, tethI tene paN rAg-dveSh karavAnun shraddhAn
thayun. jevo A paryAyasambandhI sukhadukhasAmagrImAn rAg-dveSh karavo thayo, tevo ja bhAvI
paryAyasambandhI sukhadukhasAmagrImAn rAg-dveSh karavo thayo.
vaLI shubhAshubhabhAvovaDe puNya-pApanAn visheSho to aghAtikarmomAn thAy chhe, paN
aghAtikarmo AtmaguNanAn ghAtak nathI. bIjun shubhAshubhabhAvomAn ghAtikarmono to nirantar bandh thAy
chhe, je sarva pAparUp ja chhe anee e ja AtmaguNano ghAtak chhe; mATe ashuddha (shubhAshubh)
bhAvovaDe karmabandh thAy chhe temAn bhalo-bUro jANavo e ja mithyAshraddhAn chhe.
evA shraddhAnathI bandhatattvanun paN tene satyashraddhAn nathI.
samvaratattvanun anyathArup
vaLI samvaratattvamAn-ahinsAdirUp shubhAsravabhAvane samvar mAne chhe, parantu ek ja kAraNathI
puNyabandh paN mAnIe tathA samvar paN mAnIe em bane nahi.
prashnamunine ek kALamAn ek bhAv thAy chhe, tyAn temane bandh paN thAy
chhe, tathA samvar-nirjarA paN thAy chhe, te kevI rIte?
uttarae bhAv mishrarUp chhe, k kvItarAg thayA chhe tathA k ksarAg rahel chhe.
je ansh vItarAg thayo te vaDe to samvar chhe, tathA je ansh sarAg rahyo te vaDe bandh chhe;
have (mishra evA) ek bhAvathI to be kArya bane chhe, paN ek prashastarAgathI ja puNyAsrav
paN mAnavo tathA samvar-nirjarA paN mAnavI e bhram chhe. mishrabhAvamAn paN A sarAgatA chhe,
A virAgatA chhe
evI oLakhAN samyagdraShTine ja hoy chhe, tethI te avasheSh sarAgabhAvane
heyarUp shraddhe chhe. mithyAdraShTine evI oLakhAN nathI, tethI te sarAgabhAvamAn samvaranA bhramathI
prashastarAgarUp kAryone upAdey shraddhe chhe.
vaLI siddhAntamAn gupti, samiti, dharma, anuprekShA, parIShahajay tathA chAritrate vaDe samvar
thAy chhe em kahyun chhe, tenun paN te yathArtha shraddhAn karato nathI.
kevI rIte te ahIn kahIe chhIe
guptiman-vachan-kAyAnI bAhya cheShTA maTADe, pApachintavan na kare, maun dhAre,
gamanAdi na kare, tene te gupti mAne chhe; have manamAn to bhakti AdirUp prashastarAgAdi

Page 223 of 370
PDF/HTML Page 251 of 398
single page version

nAnAprakAranA vikalpo thAy chhe, ane vachan-kAyAnI cheShTA pote rokI rAkhe chhe paN e to
shubhapravRutti chhe, have pravRuttimAn to guptipaNun bane nahi. vItarAgabhAv thatAn jyAn man-vachan-
kAyAnI cheShTA thAy nahi e ja sAchI gupti chhe.
samitivaLI parajIvonI rakShA arthe yatnAchAr pravRutti tene samiti mAne chhe, paN
hinsAnA pariNAmothI to pAp thAy chhe tathA rakShAnA pariNAmothI samvar kahesho to puNyabandhanun
kAraN koN Tharashe? eShaNA samitimAn doSh TALe chhe tyAn rakShAnun prayojan nathI, mATe rakShAne
arthe ja samiti nathI.
to samiti kevI rIte hoy chhe?munione kinchit rAg thatAn gamanAdikriyA thAy chhe,
tyAn te kriyAomAn ati AsaktatAnA abhAvathI pramAdarUp pravRutti thatI nathI, tathA bIjA
jIvone dukhI karI potAnun gamanAdi prayojan sAdhatA nathI tethI svayamev ja dayA paLAy chhe;
e pramANe sAchI samiti chhe.
dharmavaLI bandhAdikanA bhayathI vA svarga-mokShanI ichchhAthI krodhAdi karato nathI, paN
tyAn krodhAdi karavAno abhiprAy to gayo nathI; jem koI rAjAdikanA bhayathI vA mahantapaNAnA
lobhathI parastrI sevato nathI to tene tyAgI kahI shakAy nahi, te ja pramANe A krodhAdino
tyAgI nathI. to kevI rIte tyAgI hoy? padArtha iShTa-aniShTa bhAsatAn krodhAdik thAy chhe, jyAre
tattvagnAnanA abhyAsathI koI iShTa-aniShTa na bhAse tyAre svayamev ja krodhAdik UpajatA nathI,
tyAre sAcho dharma thAy chhe.
anuprekShAvaLI anityAdi chintavanathI sharIrAdikane bUrAn jANI, hitakArI na jANI,
tenAthI udAs thavun tenun nAm te anuprekShA kahe chhe; paN e to jem koI mitra hato tyAre
tenAthI rAg hato ane pAchhaLathI tenA avaguN joI te udAsIn thayo; tem sharIrAdikathI
rAg hato paN pAchhaLathI tenA anityatvAdi avaguN dekhI A udAsIn thayo, parantu evI
udAsInatA to dveSharUp chhe; jyAn jevo potAno vA sharIrAdino svabhAv chhe tevo oLakhI bhram
chhoDI, tene bhalAn jANI rAg na karavo tathA bUrAn jANI dveSh na karavo
evI sAchI udAsInatA
arthe yathArtha anityatvAdikanun chintavan karavun e ja sAchI anuprekShA chhe.
parIShahajayavaLI kShudhAdik lAgatAn tenA nAshano upAy na karavo, tene te
pariShahasahanatA kahe chhe. have upAy to na karyo ane antarangamAn kShudhAdi aniShTasAmagrI maLatAn
dukhI thayo tathA rati Adinun kAraN maLatAn sukhI thayo, e to dukh-sukharUp pariNAm chhe,
ane e ja Arta-raudradhyAn chhe, evA bhAvothI samvar kevI rIte thAy? dukhanAn kAraNo maLatAn
dukhI na thAy tathA sukhanAn kAraNo maLatAn sukhI na thAy paN gneyarUpathI teno jANavAvALo
ja rahe, e ja sAcho pariShahajay chhe.

Page 224 of 370
PDF/HTML Page 252 of 398
single page version

chAritravaLI hinsAdi sAvadya (pApakArI) yoganA tyAgane chAritra mAne chhe, tyAn
mahAvratAdirUp shubhayogane upAdeyapaNAthI grAhya mAne chhe, paN tattvArthasUtramAn AsravapadArthanun
nirUpaN karatAn mahAvrataNuvratane paN AsravarUp kahyAn chhe to e upAdey kevI
rIte hoy? tathA Asrav to bandhano sAdhak chhe ane chAritra mokShanun sAdhak chhe, tethI
mahAvratAdirUp AsravabhAvone chAritrapaNun sambhavatun nathI; sarva kaShAyarahit je
udAsInabhAv tenun ja nAm chAritra chhe.
je chAritramohanA deshaghAti sparddhakonA udayathI mahAmand prashastarAg thAy chhe te to
chAritrano maL chhe, ene nahi chhUTato jANIne teno tyAg karatA nathI ane sAvadhayogano ja
tyAg kare chhe; parantu jem koI puruSh kandamULAdi ghaNA doShavALI haritakAyano tyAg kare chhe
tathA keTalAk haritakAyonun bhakShaN kare chhe paN tene dharma mAnato nathI, tem muni hinsAdi
tIvrakaShAyarUp bhAvono tyAg kare chhe tathA keTalAk mandakaShAyarUp mahAvratAdinun pAlan kare chhe
parantu tene mokShamArga mAnatA nathI.
prashnajo e pramANe chhe to chAritranA ter bhedomAn mahAvratAdik kem kahyAn chhe?
uttaratyAn tene vyavahArachAritra kahyun chhe, ane vyavahAr nAm upachAranun chhe. e
mahAvratAdi thatAn ja vItarAgachAritra thAy chheevo sambandh jANI e mahAvratAdikamAn chAritrano
upachAr karyo chhe; nishchayathI niShkaShAyabhAv chhe te ja sAchun chAritra chhe.
e pramANe samvaranA kAraNone anyathA jANato hovAthI samvaratattvano paN e sAcho
shraddhAnI thato nathI.
nirjarAtattvanAn shraddhAnanI ayathArthatA
vaLI te anashanAdi tapathI nirjarA mAne chhe, paN kevaL bAhyatap ja karavAthI to nirjarA
thAy nahi. bAhyatap to shuddhopayog vadhAravA arthe karavAmAn Ave chhe, shuddhopayog nirjarAnun
kAraN chhe tethI upachArathI tapane paN nirjarAnun kAraN kahyun chhe. jo bAhyadukh sahan karavun
e ja nirjarAnun kAraN hoy to tiryanchAdik paN bhUkh
tarasAdi sahan kare chhe.
prashnae to parAdhInapaNe sahe chhe, svAdhInapaNe dharmabuddhipUrvak upavAsAdirUp
tap kare tene nirjarA thAy chhe.
uttaradharmabuddhithI bAhya upavAsAdik to kare, paN tyAn upayog to ashubh,
shubh vA shuddha jem pariName tem pariNamo. jo ghaNA upavAsAdi karatAn ghaNI nirjarA thAy
tathA thoDA karatAn thoDI thAy evo niyam Thare tyAre to nirjarAnun mukhya kAraN upavAsAdik

Page 225 of 370
PDF/HTML Page 253 of 398
single page version

ja Thare, paN em to bane nahi, kAraNpariNAm duShTa thatAn upavAsAdi karatAn paN nirjarA
thavI kem sambhave?
vaLI ahIn jo em kahesho ke‘jevo ashubhshubhshuddharUp upayog pariName te
anusAr bandhnirjarA chhe.’ to upavAsAdi tap nirjarAnun mukhya kAraN kyAn rahyun? tyAn to
ashubhshubh pariNAm bandhanA kAraN TharyAn, tathA shuddha pariNAm nirjarAnun kAraN Tharyo.
prashnato tattvArthasUtramAn ‘तपसा निर्जरा च’ (a. 9 sU. 3) em shAmATe kahyun chhe?
uttarashAstramAn ‘इच्छानिरोधस्तपः’ em kahyun chhe arthAt ichchhAne rokavI tenun nAm tap
chhe. shubhashubh ichchhA maTatAn upayog shuddha thAy chhe tyAn nirjarA thAy chhe tethI tapavaDe nirjarA
kahI chhe.
prashnaAhArAdirUp ashubhanI ichchhA to dUr thatAn ja tap thAy parantu
upavAsAdi vA prAyashchittAdi shubhakArya chhe tenI ichchhA to rahe?
uttaragnAnIpuruShone upavAsAdinI ichchhA nathI, ek shuddhopayoganI ichchhA chhe, have
upavAsAdi karatAn shuddhopayog vadhe chhe tethI teo upavAsAdik kare chhe, paN jo upavAsAdithI
sharIranI vA pariNAmonI shithilatAne kAraNe shuddhopayog shithil thato jANe to teo
AhArAdik grahaN kare chhe. jo upavAsAdithI ja siddhi thAy to shrI ajitanAthAdi trevIs
tIrthankaro dIkShA laI be upavAs ja kem dhAraN kare? temanI to shakti paN ghaNI hatI, parantu
jevA pariNAm thayA tevAn bAhyasAdhanavaDe ek vItarAg shuddhopayogano abhyAs karyo.
prashnajo em chhe to anashanAdikane tapasangnA kevI rIte kahI?
uttaraene bAhyatap kahyAn chhe. bAhyano artha e chhe ke--bahAr bIjAone dekhAy
ke‘A tapasvI chhe,’ paN pote to jevo antarangapariNAm thashe tevun ja phaL pAmashe. kAraN
ke-pariNAm vinAnI sharIranI kriyA phaLadAtA nathI.
prashnashAstramAn to akAmanirjarA kahI chhe, tyAn ichchhA vinA bhUkh-tRuShAdi
sahan karatAn nirjarA thAy chhe to upavAsAdivaDe kaShTa sahatAn nirjarA kem na thAy?
uttaraakAmanirjarAmAn paN bAhyanimitta to ichchhArahit bhUkh-tRuShA sahan karavI e
thayun chhe tathA tyAn jo mandakaShAyarUp bhAv hoy to pApanI nirjarA thAydevAdi puNyano bandh
thAy; parantu jo tIvrakaShAy thatAn paN kaShTa sahan karatAn puNyabandh thAy to sarva tiryanchAdik dev
ja thAy, paN em bane nahi, e ja pramANe ichchhA karI upavAsAdi karatAn tyAn bhUkh-tRuShAdi
kaShTa sahan karIe chhIe te bAhyanimitta chhe paN tyAn jevA pariNAm hoy tevun phaL pAme chhe.

Page 226 of 370
PDF/HTML Page 254 of 398
single page version

jem annane prAN kahyo chhe tem. e pramANe bAhyasAdhan thatAn antarangatapanI vRuddhi thAy chhe
tethI upachArathI tene tap kahe chhe; paN je bAhyatap to kare ane antarangatap na hoy to
upachArathI tene paN tapasangnA nathI. kahyun chhe ke
कषायविषयाहारोत्यागो यत्र विधीयते
उपवासः स विज्ञेयः शेषं लंघनकं विदुः ।। (subhAShitaratnasandoh)
arthAtjyAn kaShAy, viShay ane AhArano tyAg karavAmAn Ave chhe tene upavAs
jANavo; bAkInAne shrIguru lAnghaN kahe chhe.
ahIn koI kahe kejo em chhe to ame upavAsAdi nahi karIe?
tene kahIe chhIeupadesh to Unche chaDhavA arthe ApavAmAn Ave chhe, paN tun UlaTo
nIcho paDee to tyAn ame shun karIe? jo tun mAnAdikathI upavAsAdik kare chhe to kar vA na kar,
paN tethI kAI siddhi nathI, paN jo dharmabuddhithI AhArAdikano anurAg chhoDe chhe to jeTalo
rAg chhUTyoe teTalo ja chhUTyoe, parantu tene ja tap jANI tenAthI nirjarA mAnI santuShTa na thA!
paN antarangatapomAn prAyashchitta, vinay, vaiyAvRutya, svAdhyAy, tyAg ane dhyAnarUp
kriyAmAn bAhya pravartan chhe te to bAhyatapavat ja jANavun. jevI anashanAdi bAhyakriyA chhe tevI
e paN bAhyakriyA chhe. tethI prAyashchittAdi bAhyasAdhan paN antarangatap nathI; parantu
evun
bAhyapravartan thatAn je antarang pariNAmonI shuddhatA thAy chhe tenun nAm antarangatap
jANavun.
tyAn paN eTalun visheSh chhe ke ghaNI shuddhatA thatAn shuddhopayogarUp pariNati thAy chhe; tyAn
to nirjarA ja chhe, bandh thato nathI. ane thoDI shuddhatA thatAn shubhopayogano paN ansh rahe chhe,
tethI
jeTalI shuddhatA thaI tenAthI to nirjarA chhe tathA jeTalo shubhabhAv chhe tenAthI
bandh chhe ane evo mishrabhAv jyAn yugapat hoy chhe tyAn bandh vA nirjarA banne hoy chhe.
prashnashubhabhAvothI pApanI nirjarA ane puNyano bandh thAy chhe parantu
shuddhabhAvothI bannenI nirjarA thAy chheem kem na kaho?
uttaramokShamArgamAn sthitinun to ghaTavun badhI ja prakRitionun thAy chhe, tyAn puNya-
pApanI visheShatA chhe ja nahi, tathA anubhAganun ghaTavun puNyaprakRitiomAn shuddhopayogathI paN thatun
nathI. upar upar puNyaprakRitionA anubhAgano tIvra bandh-uday thAy chhe tathA pApaprakRitionA
paramANu palaTI shubhaprakRitirUp thAy chhe
evun sankramaN shubh ane shuddha banne bhAv thatAn thAy chhe,
mATe pUrvokta niyam sambhavato nathI paN vishuddhatAnA ja anusAr niyam sambhave chhe.

Page 227 of 370
PDF/HTML Page 255 of 398
single page version

juo! chothA guNasthAnavALo shAstrAbhyAs, Atmachintavan Adi kArya karetyAn paN tene
(guNashreNI) nirjarA nathI, bandh paN ghaNo thAy chhe. ane pAnchamA guNasthAnavALo viShayasevanAdi
kArya kare tyAn paN tene guNashreNI nirjarA thatI rahe chhe, bandh paN thoDo thAy chhe tathA pAnchamA
guNasthAnavALo upavAsAdi vA prAyashchittAdi tap kare te kALamAn paN tene nirjarA thoDI hoy
chhe, ane chhaThThA guNasthAnavALo AhAr vihArAdi kriyA kare te kALamAn paN tene nirjarA ghaNI
thAy chhe ane bandh tenAthI paN thoDo thAy chhe.
mATe bAhyapravRutti anusAr nirjarA nathI, paN antarang kaShAyashakti ghaTavAthI
vishuddhatA thatAn nirjarA thAy chhe. tenun pragaTasvarUp AgaL nirUpaN karIshun tyAnthI
jANavun.
e pramANe anashanAdi kriyAne tapasangnA upachArathI chhe em jANavun, ane tethI ja tene
vyavahAratap kahyun chhe, vyavahAr upachArano ek artha chhe. vaLI evA sAdhanathI je vItarAg-
bhAvarUp vishuddhatA thAy te ja sAchun tap nirjarAnun kAraN jANavun.
draShTAntjem dhan vA anyane prAN kahyA chhe tenun kAraN, dhanathI anna lAvI tenun
bhakShaN karI prANonun poShaN karavAmAn Ave chhe tethI upachArathI dhan ane annane prAN kahyA
chhe. koI indriyAdik prANone na jANe ane tene ja prAN jANI sangrah kare to te maraN ja
pAme, tem
anashanAdik vA prAyashchittAdikane tap kahyAn chhe, kAraN ke anashanAdi sAdhanathI
prAyashchittAdirUp pravartan karIne vItarAgabhAvarUp satyatapanun poShaN karavAmAn Ave chhe, tethI e
anashanAdine vA prAyashchittAdikane upachArathI tap kahyAn chhe; paN koI vItarAgabhAvarUp tapane
to na jANe ane tene ja tap jANI sangrah kare to sansAramAn ja bhramaN kare.
ghaNun shun kahIe! ATalun ja samajI levun kenishchayadharma to vItarAgabhAv chhe, tathA
anya anek prakAranA bhedo bAhyasAdhananI apekShAe upachArathI kahyA chhe, tene
vyavahAramAtra dharmasangnA jANavI. A rahasyane jANato nathI tethI tene nirjarAnun paN
sAchun shraddhAn nathI.
mokShatattvanA shraddhAnanI ayathArthatA
vaLI siddha thavun tene te mokSha mAne chhe. janma, jarA, maraN, rog, kleshAdi dukh dUr
thayAn chhe, anant gnAnavaDe lokAlokanun tene jANavun thayun chhe, trailokyapUjyapaNun thayun chhe
ityAdirUpathI teno mahimA jANe chhe, paN e pramANe dukhane dUr karavAnI, gneyane jANavAnI
tathA pUjya thavAnI ichchhA to sarva jIvone chhe; jo enA ja arthe teNe mokShanI ichchhA karI
to tene anya jIvonA shraddhAnathI visheShatA shI thaI?

Page 228 of 370
PDF/HTML Page 256 of 398
single page version

vaLI tene evo paN abhiprAy chhe kesvargamAn sukh chhe tenAthI anantagaNun mokShamAn
sukh chhe. have e guNAkAramAn te svarga ane mokShasukhanI ek jAti jANe chhe; svargamAn to
viShayAdi, sAmagrIjanit sukh hoy chhe tenI jAti to tene bhAse chhe, paN mokShamAn viShayAdi
sAmagrI nathI eTale tyAnnA sukhanI jAti tene bhAsatI to nathI, parantu mahApuruSho mokShane
svargathI paN uttam kahe chhe tethI A paN uttam ja mAne chhe. jem koI gAyananA svarUpane
oLakhato nathI paN sabhAnA sarvalok vakhANe chhe tethI pote paN vakhANe chhe, e pramANe A
mokShane uttam mAne chhe.
prashnashAstramAn paN indrAdikathI anantagaNun sukh siddhone chhe em prarUpyun chhe,
tenun shun kAraN?
uttarajem tIrthankaranAn sharIranI prabhAne sUryaprabhAthI kroDaguNI kahI tyAn tenI ek
jAti nathI parantu lokamAn sUryaprabhAnun mAhAtmya chhe tenAthI paN ghaNun mAhAtmya jaNAvavA arthe
evo upamAlankAr karIe chhIe; tem siddhasukhane indrAdisukhathI anantagaNun kahyun chhe tyAn tenI
ek jAti nathI; parantu lokamAn indrAdisukhanun mAhAtmya chhe tenAthI paN ghaNun mAhAtmya jaNAvavA
arthe evo upamAlankAr karIe chhIe.
prashnasiddhasukh ane indrAdisukhanI te ek jAti jANe chheevo nishchay
tame kevI rIte karyo?
uttaraje dharmasAdhananun phaL svarga mAne chhe te ja dharmasAdhananun phaL te mokSha mAne
chhe koI jIv indrAdipad pAme tathA koI mokSha pAme tyAn e bannene ekajAtinA dharmanun phaL
thayun mAne chhe. evun to mAne chhe ke
jene thoDun sAdhan hoy chhe te indrAdipad prApta krare chhe
tathA jene sampUrNa sAdhan hoy chhe te mokSha prApta kare chhe, parantu tyAn te dharmanI jAti ek jANe
chhe, have je kAraNanI jAti ek jANe chhe tene kAryanI paN ek jAtinun shraddhAn avashya hoy.
kAraN ke
kAraN visheShatA thatAn ja kArya visheShatA thAy chhe, tethI ame nishchay karyo ketenA
abhiprAyamAn indrAdisukh ane siddhasukhanI jAtimAn ek jAtinun shraddhAn chhe.
vaLI karmanimittathI AtmAne aupAdhikabhAv hatA teno abhAv thatAn pote shuddha
svabhAvarUp kevaL AtmA thayo; jem paramANu skandhathI chhUTatAn shuddha thAy chhe tem A karmAdikathI
bhinna thaIne shuddha thAy chhe paN temAn visheShatA eTalI chhe ke
te (paramANu) banne avasthAmAn
dukhI-sukhI nathI, parantu AtmA ashuddha avasthAmAn dukhI hato, have teno abhAv thavAthI
nirAkuLalakShaN anantasukhanI prApti thaI.
bIjun indrAdikone je sukh chhe te to kaShAyabhAvothI AkuLatArUp chhe tethI te paramArthathI

Page 229 of 370
PDF/HTML Page 257 of 398
single page version

dukh ja chhe; eTalA mATe tenI ane AnI ek jAti nathI. vaLI svargasukhanun kAraN to
prashastarAg chhe tyAre mokShasukhanun kAraN vItarAgabhAv chhe tethI kAraNamAn paN bhed chhe;
parantu evo bhAv tene bhAsato nathI.
tethI mokShanun paN tene sAchun shraddhAn nathI.
e pramANe tene sAchun tattvashraddhAn nathI, tethI shrI samayasAr gA. 276-77nI TIkAmAn
paN kahyun chhe ke‘abhavyane tattvashraddhAn thavA chhatAn paN mithyAdarshan ja rahe chhe’1 tathA shrI
pravachanasAramAn kahyun chhe keAtmagnAnashUnya tattvArthashraddhAn kAryakArI nathI.’2
vaLI vyavahAradraShTithI samyagdarshananAn ATh ang kahyAn chhe tene te pALe chhe, pachIs doSh
kahyA chhe tene TALe chhe, tathA samvegAdiguN kahyA chhe tene dhAre chhe, parantu jem bIj vAvyA vinA
khetInAn badhAn sAdhan karavA chhatAn paN anna thatun nathI tem satyatattvashraddhAn thayA vinA
samyagdarshan thatun nathI. shrI panchAstikAyanI vyAkhyAmAn antamAn jyAn vyavahArAbhAsavALAnun varNan
karyun chhe tyAn paN evun ja kathan karyun chhe.
e pramANe tene samyagdarshan arthe sAdhan karavA chhatAn paN samyagdarshan thatun nathI.
samyaggnAnanun anyathArup
shAstramAn samyaggnAn mATe shAstrAbhyAs karavAthI samyaggnAn thavun kahyun chhe tethI te
१ अभव्यो हि नित्यकर्मफलचेतनारूपं वस्तु श्रद्धत्ते, नित्यज्ञानचेतनामात्रं न तु श्रद्धत्ते, नित्यमेव
भेदविज्ञानानर्हत्वात् ततः स कर्ममोक्षनिमित्तं ज्ञानमात्रं भूतार्थं धर्मं न श्रद्धत्ते, भोगनिमित्तं शुभकर्ममात्रभूतार्थमेव
श्रद्धत्ते ।। तत एवासौ अभूतार्थधर्मश्रद्धानप्रत्ययनरोचनस्पर्शनैरुपरितनग्रैवेयकभोगमात्रमारकंदन्न पुनः कदाचनापि विमुच्यते,
ततोऽस्य भूतार्थधर्मश्रद्धानाभावात् श्रद्धानमपि नास्ति एवं सति तु निश्चयनयस्य व्यवहारनयप्रतिषेधोे युज्यत एव ।।
arthaabhavya jIv nityakarmaphalachetanArUp vastunun shraddhAn kare chhe. parantu nityagnAnachetanAmAtra
vastunun shraddhAn karato ja nathI; kAraN abhavya jIv sadAy sva-paranA bhedagnAnane yogya ja nathI tethI
te abhavya jIv gnAnamAtra satyArthadharma ke je karmakShayano hetu chhe tene shraddhAn karato nathI parantu shubhakarmamAtra
asatyArthadharma ke je bhogano hetu chhe tenun ja shraddhAn kare chhe tethI te abhavyajIv abhUtArtha dharmanA
shraddhAn-pratIti-ruchi ane sparshan e vaDe antimagraiveyak sudhInA bhogamAtrane prApta thAy chhe. parantu karmathI
kadI paN chhUTato nathI tethI tene satyArthadharmanA shraddhAnano abhAv hovAthI satyArtha shraddhAn paN nathI.
em hovAthI nishchayanayathI vyavahAranayano niShedh yogya ja chhe ( shrI samayasAr gA. 275nI vyAkhyA.)
anuvAdak.
२ अत आत्मज्ञानशून्यमागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वयौगपद्यमप्यकिंचिंत्करमेव
arthaAtmagnAnathI shUnya puruShane AgamagnAn, tattvArtha shraddhAn ane sanyamabhAvonI ekatA paN
kAryakArI nathI. (shrI pravachanasAr a. 3 gA. 239nI vyAkhyAmAnthI.)anuvAdak.

Page 230 of 370
PDF/HTML Page 258 of 398
single page version

shAstrAbhyAsamAn tatpar rahe chhe. tyAn shIkhavun shIkhavavun, yAd karavun, vAnchavun, bhaNavun intyAdi kriyAmAn
to upayogane ramAve chhe parantu tenA prayojan upar draShTi nathI. A upadeshamAn mane kAryakArI
shun chhe?’ te abhiprAy nathI, svayam shAstrAbhyAs karIne anyane upadesh ApavAno abhiprAy
rAkhe chhe ane ghaNA jIvo upadesh mAne tyAn pote santuShTa thAy chhe. paN gnAnAbhyAs to potAnA
arthe karavAmAn Ave chhe tathA avasar pAmIne paranun paN bhalun thatun hoy to paranun paN bhalun
kare; tathA koI upadesh na sAmbhaLe to na sAmbhaLo, pote shA mATe viShAd kare? shAstrArthano
bhAv jANI potAnun bhalun karavun.
vaLI shAstrAbhyAsamAn paN keTalAk to vyAkaraN, nyAy, kAvyAdi shAstrono
ghaNo abhyAs kare chhe, paN e to lokamAn panDitatA pragaT karavAnAn kAraN chhe. emAn
Atma
hitanun nirUpaN to nathI, enun prayojan to eTalun ja chhe kepotAnI buddhi
ghaNI hoy to teno thoDoghaNo abhyAs karI pachhI AtmahitasAdhak shAstrono abhyAs
karavo, paN jo thoDI buddhi hoy to AtmahitasAdhak sugamashAstrono ja abhyAs
karavo, parantu e vyAkaraNAdino ja abhyAs karatAn karatAn AyuShya pUrNa thaI jAy
ane tattvagnAnanI prApti na bane em to na karavun.
prashnaevun chhe to vyAkaraNAdino abhyAs na karavo joIe?
uttaraenA abhyAs vinA mahAn granthono artha khulato nathI, tethI eno paN
abhyAs karavo yogya chhe.
prashnamahAn granth evA shA mATe banAvyA ke jeno artha vyAkaraNAdi vinA na
khule? bhAShAvaDe sugamarUp hitopadesh kem na lakhyo? temane kAI prayojan to hatun nahi?
uttarabhAShAmAn paN prAkRit-sanskRitAdinA ja shabdo chhe, parantu te apabhranshasahit chhe,
vaLI judA judA deshomAn judA judA prakAranI bhAShA chhe, have mahAnapuruSh shAstromAn apabhransh
shabda kem lakhe? bALak totaDun bole paN moTA to na bole; vaLI ek deshanAn bhAShArUp shAstra
bIjA deeshamAn jAy to tyAn teno artha kevI rIte bhAse? eTalA mATe prAkRit-sanskRitAdi shuddha
shabdarUp granth rachyA.
tathA vyAkaraN vinA shabdano artha yathAvat bhAse nahi tathA nyAy vinA lakShaN parIkShAdi
yathAyogya thaI shake nahi, ityAdi vachan dvArA vastuno svarUpanirNay vyAkaraNAdi vinA barAbar
na thato jANI tenI AmnAyAnusAr kathan karyun chhe. bhAShAmAn paN tenI thoDIghaNI AmnAy
maLavAthI ja upadesh thaI shake chhe, paN tenI ghaNI AmnAyathI barAbar nirNay thaI shake chhe.

Page 231 of 370
PDF/HTML Page 259 of 398
single page version

prashnaem chhe to have bhAShArUp granth shAmATe banAvo chho?
uttarakALadoShathI jIvonI mandabuddhi jANI koI koI jIvone ‘jeTalun gnAn thashe teTalun
to thashe,’ evo abhiprAy vichArI bhAShAgranth karIe chhIe. mATe tyAn je jIv vyAkaraNAdino
abhyAs na karI shake teNe to AvA grantho vaDe ja abhyAs karavo.
parantu je jIv nAnAprakAranI yuktipUrvak shabdonA artha karavA mATe vyAkaraN avagAhe
chhe, vAdAdikavaDe mahant thavA mATe nyAy avagAhe chhe, tathA chaturapaNun pragaT karavA mATe kAvya
avagAhe chhe, ityAdi laukik prayojanapUrvak teno abhyAs kare chhe te dharmAtmA nathI, paN teno
bane teTalo thoDoghaNo abhyAs karI
Atmahit arthe je tattvAdikano nirNay kare chhe te
ja dharmAtmA panDit samajavo.
vaLI keTalAk jIv puNya-pApAdi phaLanAn nirUpak purANAdi shAstra, puNya-pApakriyAnAn
nirUpak AchArAdi shAstra, tathA guNasthAn, mArgaNA, karmaprakRiti ane trilokAdikanAn nirUpak
karaNAnuyoganAn shAstrono abhyAs kare chhe, paN jo tenun prayojan pote vichAre nahi to e
popaT jevo ja abhyAs thayo. ane jo tenun prayojan vichAre chhe to tyAn pApane bUrun jANavun,
puNyane bhalun jANavun, guNasthAnAdik svarUp jANI levun. tathA teno jeTalo abhyAs karIshun teTaluunn
amArun bhalun thashe
ityAdi prayojan vichAryun chhe; tenAthI narakAdino chhed ane svargAdinI
prApti eTalun to thashe, parantu tenAthI mokShamArganI prApti to thAy nahi.
pahelAn sAchun tattvagnAn thAy to pachhI te puNya-pApanA phaLane sansAr jANe, shuddho-
payogathI mokSha mAne, guNasthAnAdirUp jIvanun vyavahAranirUpaN jANe,ityAdi jem chhe tem
shraddhAn karI teno abhyAs kare to samyaggnAn thAy.
have tattvagnAnanun kAraN to adhyAtmarUp dravyAnuyoganA shAstra chhe; ane keTalAk jIv
e shAstrono paN abhyAs kare chhe parantu jyAn jem lakhyun chhe tem pote nirNay karI
potAne potArUp, parane pararUp tathA AsravAdine AsravAdirUp shraddhAn karatA nathI.
kadApi mukhathI to yathAvat nirUpaN evun paN kare ke jenA upadeshathI anya jIv samyagdraShTi
thaI jAy; jem koI chhokaro strIno svAng karI evun gAyan kare ke je sAmbhaLIne anya puruSh-
strI kAmarUp thaI jAy, paN A to jevun shIkhyo tevun kahe chhe parantu teno bhAv kAI tene
bhAsato nathI tethI pote kAmAsakta thato nathI; tem A jevun lakhyun chhe tevo upadesh de chhe
parantu pote anubhav karato nathI, jo potAne tenun shraddhAn thayun hot to anyatattvano ansh
anyatattvamAn na meLavat paN tene tenun ThekANun nathI, tethI samyaggnAn thatun nathI.
e pramANe to te agIAr ang sudhI bhaNe topaN tethI siddhi thatI nathI.

Page 232 of 370
PDF/HTML Page 260 of 398
single page version

shrI samayasArAdimAn mithyAdraShTine agIAr anganun gnAn thavun lakhyun chhe.1
prashnagnAn to eTalun hoy chhe, parantu jem abhavyasenane shraddhAnarahit gnAn
thayun tem hoy chhe?
uttarae to pApI hato jene hinsAdinI pravRuttino bhay nathI, parantu je jIv
graiveyakAdimAn jAy chhe tene evun gnAn hoy chhe te to shraddhAnarahit nathI. tene to evun to
shraddhAn chhe ja ke
‘A granth sAchA chhe’ parantu tattvashraddhAn sAchun na thayun .shrI samayasAramAn ek
ja jIvane dharmanun shraddhAn, agiyAr anganun gnAn tathA mahAvratAdinun pAlan lakhyun chhe shrI
pravachanasAramAn paN em lakhyun chhe ke
2jene AgamagnAn evun thayun chhe keje vaDe sarva padArthone
१. मोक्षं हि न तावदभव्यः श्रद्धते, शुद्धज्ञानमयात्मज्ञानशून्यत्वात् ततो ज्ञानमपि नासौ श्रद्धते,
ज्ञानमश्रद्धानश्चाचाराघेकादशांगं श्रुतमधीयानोऽपि श्रुताध्ययनगुणाभावान्नज्ञानी स्यात् स किल गुणः श्रुताध्ययनस्य
यद्धिविक्तवस्तुभूतज्ञानमयात्मज्ञानं तच्च विविक्तवस्तुभूतं ज्ञानमश्रद्धानस्यभव्यस्य श्रुताध्ययनेन न विधातुं शक्येत ततस्तस्य
तद्गुणाभावाः ततश्च ज्ञानश्रद्धानाभावात् सोऽज्ञानीति प्रतिनियतः
arthaabhavyajIv pratham to nishchayathI mokShanun ja shraddhAn karato nathI. kAraN shuddhagnAn may
Atmatattvanun gnAn ja abhavyane nathI. tethI abhavyajIv gnAnane paN shraddhAnarUp karato nathI ane gnAnanun
shraddhAn nahi karavAvALo abhavya AchArAngAdithI mAnDIne agiyAr angarUp shrutagnAnane bhaNato hovA chhatAn
paN shAstra bhaNavAnA phaLanA abhAvathI gnAnI thato nathI. shAstrAdhyayanano guN (phaL) to e chhe ke--
bhinnavastubhUt gnAnamay AtmAnun gnAn thAy. eTale te bhinnavastubhUt gnAnane nahi shraddhAn karavAvALo
abhavya shAstra bhaNavAthI paN AtmagnAn karavAne samartha thato nathI (arthAt shAstra-bhaNatar tene shuddhAtmagnAn
karI shakatun nathI.) tethI tene shAstra bhaNavAnun phaL je bhinna AtmAne jANavo te tene nathI arthAt satyArtha
gnAnashraddhAnanA abhAvathI te abhavya agnAnI ja chhe evo niyam chhe.
(shrI samayasAr gA. 274nI vyAkhyA anuvAdak.)
२ यदि करतलामलकीकृतसकलागमसारतया भूतभवद्भावि च स्वोचितपर्यायविशिष्टमशेषद्रव्यजातं
जानन्तमात्मानं जानन् श्रद्धानः संयमयंश्चागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्त्वानां यौगपधेऽपि मनाङ्मोहमलोपलिप्तत्वात् यदा
शरीरादिमुर्च्छोपरक्ततया निरुपरागोपयोगपरिणतं कृत्वा ज्ञानात्मानमात्मानं नानुभवति तदा तावन्मात्रमोहमलकलङ्क-
कीलिकाकीलितैः कर्मभिरविमुच्यमानो न सिद्धयति
अत आत्मज्ञानशून्यमागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्व-
यौगपधमप्यकिंचित्करमेव ।।
arthajem hAthamAn rAkhelA nirmaL sphaTikamaNinun antar bahArathI sArI rIte dekhAy chhe tem
je puruSh sarva Agamanun rahasya jANe chhe tathA Agam anusAr trikALavartI sarva paryAyo sahit sampUrNa
dravyone jANavAvALA AtmAne jANe chhe
shraddhAn kare chhe, AcharaN kare chhe, em je puruShane AgamagnAn-
tattvArthashraddhAn ane sanyamarUp ratnatrayanI ekatA paN thaI chhe, parantu jo te koI kALamAn sharIrAdi paradravyomAn
rAgabhAvarUp maLathI malIn thayo thako gnAnasvarUp nij AtmAne vItarAg upayogabhAvarUp anubhav karato
nathI to te eTalA mAtra sUkShma mohakalankathI kIlit karmothI chhUTato nathI
mukta thato nathI. tethI A