Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Samyakcharitra Arthe Thati Pravruttima Ayatharthata; Dravyalingina Dharmasadhanama Anyathapanu; Dravyalingina Abhiprayanu Anyathapanu; Ubhayabhasi Mithyadrashti.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 14 of 20

 

Page 233 of 370
PDF/HTML Page 261 of 398
single page version

hastAmalakavat jANe chhe, tathA em paN jANe chhe ke‘Ano jANavAvALo hun chhun’ parantu ‘hun
gnAnasvarUp chhun’evo potAne paradravyathI bhinna kevaL chaitanyadravya anubhavato nathI,
mATe AtmagnAnashUnya AgamagnAn paN kAryakArI nathI.
e pramANe te samyaggnAn arthe jainashAstrono abhyAs kare chhe topaN tene samyaggnAn nathI.
samyakchAritra arthe thatI pravRuttimAn ayathArthatA
have tene samyakchAritra arthe kevI pravRutti chhe te kahIe chhIe
bAhyakriyA upar to tene draShTi chhe paN pariNAm sudhAravA-bagADavAno vichAr nathI;
jo pariNAmonoe paN vichAr thAy to jevo potAno pariNAm thato dekhe tenA ja upar draShTi
rahe chhe; parantu te pariNAmonI paramparA vichAratAn abhiprAyamAn
je vAsanA chhe tene vichArato
nathI, ane phaL to abhiprAyamAn vAsanA chhe tenun lAge chhe. tenun visheSh vyAkhyAn
AgaL karIshun tyAn tenun svarUp barAbar bhAsashe.
evI oLakhAN vinA tene mAtra bAhya AcharaNano ja udyam chhe.
tyAn koI jIv to kuLakramathI vA dekhAdekhI vA krodh-mAn-mAyA-lobhAdithI AcharaN
Achare chhe temane to dharmabuddhi ja nathI to samyakchAritra to kyAthi hoy? e jIvomAn koI
to bhoLA chhe tathA koI kaShAyI chhe. have jyAn agnAnabhAv ane kaShAy hoy tyAn samyakchAritra
hotun ja nathI.
koI jIv evun mAne chhe kejANavAmAn shun chhe, k kkarIshun to phaL prApta thashe; evun
vichArI teo vrat-tapAdi kriyAnA ja udyamI rahe chhe paN tattvagnAnano upAy karatA nathI; have
tattvagnAn vinA mahAvratAdikanun AcharaN paN mithyAchAritra nAm ja pAme chhe tathA tattvagnAn
thatAn kAI paN vratAdik na hoy topaN te asanyatasamyagdraShTi nAm pAme chhe; mATe pahelAn
tattvagnAnano upAy karavo, pachhI kaShAy ghaTADavA arthe bAhyasAdhan karavAn. shrI yogendradevakRut
shrAvakAchAramAn paN kahyun chhe ke
दंसणभूमिह बाहिरा जिय वयरुक्ख ण होंति।
arthahe jIv! A samyagdarshanabhUmi vinA vratarUpI vRukSha na thAy. arthAtje
jIvone tattvagnAn nathI teo yathArtha AcharaN AcharatA nathI.
vAt siddha thAy chhe ke-vItarAganirvikalpasamAdhirUp AtmagnAnathI shUnya puruShanI AgamagnAn, tattvArthashraddhAn
ane sanyamabhAvanI ekatA paN kinchit kAryakArI nathI.
(shrI pravachanasAr a. 3 gA. 39nI vyAkhyA.) anuvAdak.

Page 234 of 370
PDF/HTML Page 262 of 398
single page version

e ja ahIn visheSh darshAvIe chhIe
koI jIv pahelAn to moTI pratignA dhAraN karI bese chhe paN antarangamAn viShay-
kaShAyavAsanA maTI nathI tethI jematem karI pratignA pUrNa karavA ichchhe chhe; tyAn te pratignAthI
pariNAm dukhI thAy chhe. jem koI ghaNA upavAs AdarI beThA pachhI pIDAthI dukhI thato
rogInI mAphak kAL gumAve chhe paN dharmasAdhan karato nathI; to pratham ja sAdhI shakAy teTalI
ja pratignA kem na laIe? dukhI thavAmAn to ArttadhyAn thAy ane tenun phaL bhalun kyAthi
Avashe? athavA e pratignAnun dukh na sahan thAy tyAre tenI avej (avejImAn-badalAmAn)
viShay poShavA arthe te anya upAy kare chhe, jemake
taras lAge tyAre pANI to na pIe paN
anya anek prakAranA shItal upachAr kare chhe, vA ghI to chhoDe paN anya snigdhavastu upAy
karIne paN bhakShaN kare, e pramANe anya paN jANavun.
have jo parIShah sahyA jatA nathI tathA viShayavAsanA chhUTI nathI to evI pratignA
shAmATe karI ke sugam viShay chhoDI viSham viShayanA upAy karavA paDe! evun kArya shA mATe
karo chho? tyAn to UlaTo rAgabhAv tIvra thAy chhe.
athavA pratignAmAn dukh thAy tyAre pariNAm lagAvavA mATe koI Alamban vichAre chhe;
jem koI upavAs karI pachhI krIDA karavA lAge chhe, koI pApI jugArAdi kuvyasanamAn lAge
chhe, tathA koI sUI rahevA ichchhe chhe, e em jANe chhe ke koI paN prakArathI vakhat pUro
karavo. e ja pramANe anya pratignAmAn paN samajavun.
athavA koI pApI evA paN chhe ke pahelAn to pratignA kare paN pachhI tenAthI dukhI
thAy tyAre tene chhoDI de, pratignA levImUkavI e tene khel mAtra chhe. paN pratignA bhang karavAnun
to mahApAp chhe, e karatAn to pratignA na levI ja bhalI chhe.
e pramANe pahelAn to vichAr sivAy pratignA kare ane pAchhaLathI evI dashA thAy.
have jainadharmamAn pratignA na levA badal danD to chhe nahi, jainadharmamAn to evo
upadesh chhe kepahelAn tattvagnAnI thAy, pachhI jeno tyAg kare tenA doSh oLakhe;
tyAg karavAthI je guN thAy tene jANe ane potAnA pariNAmono vichAr kare;
vartamAn pariNAmonA ja bharose pratignA na karI bese
parantu bhaviShyamAn teno nirvAh
thato jANe to pratignA kare, vaLI sharIranI shakti vA dravyakShetrakALbhAvAdikano paN vichAr
kare, A pramANe vichAr karyA pachhI pratignA karavI yogya chhe; te paN evI pratignA karavI ke
je pratignA pratye nirAdarabhAv na thAy paN chaDhatAbhAv rahe, evI jainadharmanI AmnAy chhe.
prashnachAnDALAdikoe pratignA karI temane ATalo badho vichAr kyAn hoy chhe?

Page 235 of 370
PDF/HTML Page 263 of 398
single page version

uttara‘‘maraNaparyant kaShTa thAo to bhale thAo, parantu pratignA na chhoDavI’’evA
vichArathI te pratignA kare chhe parantu pratignAmAn nirAdarapaNun nathI.
tathA samyagdraShTi je pratignA kare chhe te tattvAgnAnAdipUrvak ja kare chhe.
paN jene antarangaviraktatA nathI thaI ane bAhyathI pratignA dhAraN kare chhe, te pratignAnI
pahelA vA pAchhaL jenI te pratignA kare chhe temAn ati Asakta thaI lAge chhe; jem upavAsanA
dhAraNA
pAraNAnAn bhojanamAn atilobhI thaI gariShTAdi bhojan kare chhe, utAvaL ghaNI kare chhe;
jem jaLane rokI rAkhyun hatun te jyAre chhUTyun tyAre ghaNo pravAh vahevA lAgyo, tem ANe
pratignAthI viShayapravRutti rokI, paN antarangamAn AsaktatA vadhI gaI ane pratignA pUrI thatAn ja
atyant viShayapravRutti thavA lAgI, eTale tene pratignAnA kALamAn paN viShayavAsanA maTI nathI
tathA AgaL
pAchhaL tenI avej upar (avejI arthAt badalA upar) adhik rAg karyo, paN
phaL to rAgabhAv maTatAn ja thashe; mATe jeTalI viraktatA thaI hoy teTalI ja pratignA karavI.
mahAmuni paN thoDI pratignA karI pachhI AhArAdimAn uchhaTi (ochhap
ghaTADo) kare chhe, tathA
moTI pratignA kare chhe to potAnI shakti vichArI kare chhe paN jem pariNAm chaDhatA rahe tem
kare chhe; mATe jethI pramAd paN na thAy tathA AkuLatA paN na upaje evI pravRutti kAryakArI
chhe, em samajavun.
vaLI jene dharma upar draShTi nathI te paN koI veLA to moTo dharma Achare chhe tyAre
koI veLA adhik svachchhandI thaI pravarte chhe. jem koI dharmaparvamAn to ghaNA upavAsAdi kare chhe
tyAre koI dharmaparvamAn vAramvAr bhojanAdi kare chhe; have jo tene dharmabuddhi hoy to sarva
dharmaparvomAn yathAyogya sanyamAdik dhAraN kare. vaLI koI veLA koI kAryomAn to ghaNun dhan kharche
tyAre koI veLA koI dharmakArya AvI prApta thayun hoy to paN tyAn thoDun paN dhan na kharche;
jo tene dharmabuddhi hoy to yathAshakti sarva dharmakAryomAn ja yathAyogya dhan kharchyA kare. e ja
pramANe anya paN jANavun.
vaLI jene sAchun dharmasAdhan nathI te koI kriyA to ghaNI moTI angIkAr kare chhe tyAre
koI hIn kriyA kare chhe; jem dhanAdikano to tyAg karyo ane sArAn bhojan, sArAn vastra ityAdi
viShayomAn visheSh pravarte chhe, tathA koI pAyajAmo paheravo vA strIsevan karavun ityAdi kAryono
tyAg karI dharmAtmApaNun pragaT kare chhe ane pachhI khoTA vyApArAdi kArya kare chhe tathA tyAn
lokanindya pApakriyAmAn paN pravarte chhe; e ja pramANe koI kriyA ati UnchI tathA koI ati
nIchI kare chhe tyAn lokanindya thaIne dharmanI hAnsI karAve chhe ke
‘‘juo, amuk dharmAtmA AvAn
kArya kare chhe!’’ jem koI puruSh ek vastra to ati uttam pahere tathA ek vastra ati hIn
pahere to te hAsyapAtra ja thAy, tem A paN hAnsI ja pAme chhe.

Page 236 of 370
PDF/HTML Page 264 of 398
single page version

sAchA dharmanI to A AmnAy chhe kejeTalA potAnA rAgAdik dUr thayA hoy te
anusAr je padamAn je dharmakriyA sambhave te badhI angIkAr kare, jo thoDA rAgAdik maTyA hoy
to nIchA ja padamAn pravarte, parantu uchchapad dharAvI nIchI kriyA na kare.
prashnastrIsevanAdino tyAg uparanI pratimAmAn kahyo chhe to nIchalI avasthAvALo
teno tyAg kare ke na kare?
uttaranIchalI avasthAvALo teno sarvathA tyAg karI shakato nathI, koI doSh lAge
chhe tethI uparanI pratimAmAn teno tyAg kahyo chhe, paN nIchalI avasthAmAn je prakArathI tyAg
sambhave tevo tyAg nIchalI avasthAvALo paN kare, parantu je nIchalI avasthAmAn je kArya sambhave
ja nahi tevo tyAg karavo to kaShAyabhAvothI ja thAy chhe. jem koI sAt vyasan to seve
ane svastrIno tyAg kare e kem bane? joke svastrIno tyAg karavo e dharma chhe, topaN pahelAn
sAt vyasanano tyAg thAy tyAre ja svastrIno tyAg karavo yogya chhe. e ja pramANe anya
paN samajavun.
vaLI sarvaprakArathI dharmanA svarUpane nahi jANatA evA keTalAk jIvo, koI dharmanA
angane mukhya karI anya dharmone gauN kare chhe. jem koI jIvadayA dharmane mukhya karI pUjA
prabhAvanAdi kAryone uthApe chhe, koI pUjAprabhAvanAdi dharmane mukhya karI hinsAdikano bhay
rAkhatA nathI, keTalAk tapanI mukhyatA karI ArtadhyAnAdi karIne paN upavAsAdik kare chhe vA
potAne tapasvI mAnI nishank krodhAdik kare chhe, keTalAk dAnanI mukhyatA karI ghaNAn pAp karIne
paN dhan upajAvI dAn Ape chhe, keTalAk ArambhatyAganI mukhyatA karI yAchanA Adi karavA
lAgI jAy chhe, tathA keTalAk jIvahinsA mukhya karI jaLavaDe snAn
shauchAdik karatA nathI vA
laukik kArya AvatAn dharma chhoDIne paN tyAn lAgI jAy chhe, ityAdi prakArathI koI dharmane mukhya
karI anya dharmane gaNatA nathI vA tene Ashraye pAp paN Achare chhe. jem koI avivekI
vyApArIne koI vyApAranA naphA arthe anya prakArathI ghaNo toTo thAy chhe tevun A kArya thayun.
jem vivekI vyApArInun prayojan napho chhe tethI te sarva vichAr karI jem napho ghaNo
thAy tem kare; tem gnAnInun prayojan vItarAgabhAv chhe, tethI te sarva vichAr karI jem
vItarAgabhAv ghaNo thAy tem kare, kAraN ke mULadharma vItarAgabhAv chhe.
e pramANe avivekI jIv anyathA dharma angIkAr kare chhe tethI temane to samyak-
chAritrano AbhAs paN hoto nathI.
vaLI koI jIv aNuvratmahAvratAdirUp yathArtha AcharaN kare chhe tathA AcharaNAnusAr
ja pariNAm chhe, koI mAyAlobhAdik abhiprAy nathI; ene dharma jANI mokSha arthe tenun sAdhan

Page 237 of 370
PDF/HTML Page 265 of 398
single page version

kare chhe, koI svargAdikanA bhogonI ichchhA rAkhato nathI, parantu pratham tattvagnAn na thayelun
hovAthI pote to jANe chhe ke ‘hun mokShanun sAdhan karun chhun’ paN mokShanun sAdhan je chhe tene jANato
paN nathI. kevaL svargAdikanun ja sAdhan kare chhe. sAkarane amRut jANI bhakShaN kare chhe paN
tethI amRutano guN to na thAy; potAnI pratIti anusAr phaL thatun nathI paN jevun sAdhan
kare chhe tevun ja phaL lAge chhe.
shAstramAn em kahyun chhe kechAritramAn je ‘सम्यक्’ pad chhe, te agnAnapUrvakanA AcharaNanI
nivRutti arthe chhe, mATe pahelAn tattvagnAn thAy te pachhI chAritra hoy te ja samyakchAritra
nAm pAme chhe. jem koI kheDUt bIj to vAve nahi ane anya sAdhan kare to tene anna
prApti kyAthi thAy? ghAsaphUs ja thAy; tem agnAnI tattvagnAnano to abhyAs kare nahi ane
anya sAdhan kare to mokShaprApti kyAthi thAy? devapadAdik ja thAy.
temAn keTalAk jIv to evA chhe ke jeo tattvAdikanAn nAm paN barAbar jANatA nathI
ane mAtra vratAdikamAn ja pravarte chhe, tathA keTalAk jIv evA chhe ke jeo pUrvokta prakAre
samyagdarshan
gnAnanun ayathArtha sAdhan karI vratAdikamAn pravarte chhe; jo ke teo vratAdik yathArtha
Achare chhe topaN yathArtha shraddhAngnAn vinA temanun sarva AcharaN mithyAchAritra ja chhe.
shrI samayasArkaLashamAn paN kahyun chhe ke
क्लिश्यंतां स्वयमेव दुष्करतरैर्मोक्षोन्मुखैः कर्मभिः
क्लिश्यतां च परे महाव्रततपोभारेण भग्नाश्चिरम्
साक्षान्मोक्ष इदं निरामयपदं संवेद्यमानं स्वयं
ज्ञानं ज्ञानगुणं बिना कथमपि प्राप्तुं क्षमंते न हि
।।१४२।।
arthakoI mokShathI parAngmukh evA ati dustar panchAgnitapanAdi kAryavaDe pote ja
klesh kare chhe to karo, tathA anya keTalAk jIv mahAvrat ane tapanA bhArathI ghaNA kAL sudhI
kShIN thaIne klesh kare chhe to karo, parantu A sAkShAt mokShasvarUp sarva rogarahitapad ApoAp
anubhavamAn Ave evo gnAnasvabhAv te to gnAnaguNavinA anya koIpaN prakArathI pAmavAne
samartha nathI.
vaLI panchAstikAyamAn jyAn antamAn vyavahArAbhAsavALAonun kathan karyun1 chhe, tyAn ter
१. अथ ये तु केवलव्यवहारावलम्बिनस्ते खलु भिन्नसाध्यसाधनभावावलोकनेनाऽनवरतं नितरां
खिद्यमाना मुहुर्मुहुर्धर्मादिश्रद्धानरुपाध्यवसायानुस्यूतचेतसः, प्रभूतश्रुतसंस्काराधिरोपितविचित्रविकल्पजालकल्माषित-
चैतन्य-वृत्तयः, समस्तयतिवृत्तसमुदायरुपतपःप्रवृत्तिरुपकर्मकाण्डोड्डमराचलिताः, कदाचित्किञ्चिद्रोचमानाः,
कदाचि-त्किङ्चिद्विकल्पयन्तः कदाचित्किञ्चिदाचरन्तः, दर्शनाचरणाय कदाचित्प्रशाम्यन्तः कदाचित्संविजमानः,

Page 238 of 370
PDF/HTML Page 266 of 398
single page version

prakAranun chAritra hovA chhatAn paN teno mokShamArgamAn niShedh karyo chhe.
कदाचिदनुकम्प्यमानाः, कदाचिदास्तिक्यमुद्वहन्तः शङ्काकाङ्क्षाविचिकित्सामूढदृष्टितानांव्युत्थापन-निरोधायन्यवृत्तयः,
नित्यबद्धपरिकराः उपबृंहणस्थितिकरणवात्सल्यप्रभावनां भावयमाना वारंवारमभिवर्धितोत्साहाः ज्ञानाचरणाय
स्वाध्यायकालमवलोकयन्तो, बहुधा विनयं प्रपंचयन्तः, प्रविहितदुर्धरोपधानाः, सुष्ठुबहुमानमातन्वन्तो, निन्हवापत्तिं
नितरां निवारयन्तोऽर्थव्यञ्जनतदुभयशुद्धौ नितान्तसावधानाः, चारित्राचरणाय हिंसानृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रह-
समस्तविरतिरुपेषु पंचमहाव्रतेषु तन्निष्ठवृत्तयः, सम्यग्योगनिग्रहलक्षणासु गुप्तिषु नितान्तं गृहीतोद्योगा,
ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गरुपासु समितिध्वत्यन्तानिवेशितप्रयत्नास्तपआचरणायानशनावमौदर्यवृत्तयः वृत्तिपरिसंख्या-
नरसपरित्यागविविक्तशैयासनकायक्लेशेष्वभीक्ष्णामुत्सहमानाः, प्रायश्चितविनयवैयावृत्यव्युत्सर्गस्वाध्यायध्यानपरिकरां-
कुशितस्वान्ता; वीर्याचरणाय कर्मकाण्डे सर्वशक्त्या व्याप्रियमाणाः, कर्मचेतनाप्रधानत्वदूरनिवारिता-
ऽशुभकर्मप्रवृत्तोऽपि, समुपात्तशुभकर्मप्रवृत्तयः, सकलक्रियाकाण्डाडम्बरोत्तीर्णदर्शनज्ञानचारित्रैक्यपरिणतिरूपां,
ज्ञानचेतनांमनागप्यसंभावयन्तः; प्रभूतपुण्यभारमन्थरितचित्तवृत्तियः, सुरलोकादिक्लेशप्राप्तिपरम्परया सुचिरं
संसारसागरेभ्रमंतीति
arthaje jIvo kevalmAtra vyavahAranayanun avalamban kare chhe, te jIvone paradravyarUp bhinna
sAdhyasAdhan bhAvanI draShTi chhe. paN svadravyarUp nishchayanayAtmak abhed sAdhyasAdhan bhAv nathI, tethI
teo ekalA vyavahArathI ja khedakhinna chhe. teo vAramvAr paradravyasvarUp dharmAdik padArthomAn shraddhAnAdik
anek prakAranI buddhi kare chhe, ghaNA dravyashrutanA paThanapAThanAdi sanskArothI nAnAprakAranA vikalpajALothI
kalankit antarang vRuttine dhAraN kare chhe, anek prakAr yatinun dravyaling ke je bAhyavrat
tapashcharyAdik karmakAnDo
dvArA hoy chhe tenun ja avalamban karI svarUpathI bhraShTa thayA chhe, darshanamohanA udayathI vyavahAradharmarAganA
anshathI teo koI veLA puNyakriyAmAn ruchi kare chhe, koI kALamAn dayAvant thAy chhe, koI kALamAn anek
vikalpo upajAve chhe, koI kALamAn k kAcharaN kare chhe, koI kALamAn darshananA AcharaN arthe samatAbhAv
dhare chhe, koI kALamAn vairAgyadashAne dhAraN kare chhe, koI kALamAn anukampA dhAraN kare chhe, koI kALamAn
dharma pratye AstikyabhAv dhAraN kare chhe, shubhopayog pravRuttithI shankA, kAnkShA, vichikitsA ane mUDhadraShTi
Adi bhAvonA utthApan arthe sAvadhAn thaI pravarte chhe, keval vyavahAranayarUp, upabRunhaN, sthitikaraN,
vAtsalya ane prabhAvanAdi angonI bhAvanA chintave chhe, vAramvAr utsAhane vadhAre chhe, gnAnabhAvanA arthe
paThan
pAThanano kAL paN vichAre chhe, ghaNA prakAranA vinayamAn pravarte chhe, shAstranI bhakti arthe ghaNo Arambh
paN kare chhe, rUDA prakAre shAstranun bahumAn kare chhe, guru AdimAn upakAr pravRuttine bhUlatA nathI, artha,
akShar tathA artha ane akSharanI ek kALamAn ekatAnI shuddhatAmAn sAvadhAn rahe chhe, chAritra dhAraN karavA
arthe hinsA, asatya, chorI, strIsevan ane parigrah e pAnch adharmonA sarvathA tyAgarUp panchamahAvratamAn
sthiravRutti dhAraN kare chhe, man
vachankAyAno nirodh chhe jemAn evI traN guptio vaDe nirantar yoganun
avalamban kare chhe. iryAbhAShAeShaNA AdAnanikShepaN ane utsarga e pAnch samitimAn sarvathA prayatnavant
chhe, tap AcharaN arthe anashanavamaudaryavRuttiparisankhyAnrasaparityAgviviktashayyAsan, ane
kAyaklesh e chha prakAranA bAhyatapomAn nirantar utsAh kare chhe, prAyashchittavinayvaiyAvRutvyutsargasvAdhyAy
ane dhyAn e chha prakAranA antarang tapo arthe chittane vash kare chhe. vIryAchAr arthe karmakAnDamAn potAnI
sarvashaktipUrvak pravarte chhe, karmachatenAnI pradhAnatApUrvak sarvathA nivAraN karI chhe ashubh karmanI pravRutti jeNe
te ja shubhakarmanI pravRuttino angIkAr kare chhe tathA sampUrNa kriyAkAnDanA ADambarathI garbhit evA jIvo

Page 239 of 370
PDF/HTML Page 267 of 398
single page version

tathA shrI pravachanasAramAn paN AtmagnAnashUnya sanyamabhAv akAryakArI kahyo chhe.
vaLI e ja granthomAn vA anya paramAtmaprakAshAdi shAstromAn e prayojan arthe ThAm ThAm
nirUpaN chhe.
mATe pahelAn tattvagnAn thayA pachhI ja AcharaN kAryakArI chhe.
ahIn koI em jANe kee bAhyathI to aNuvrat mahAvratAdi sAdhe chhe? paN jyAn
antarangapariNAm nathI vA svargAdinI vAnchchhAthI sAdhe chhe evI sAdhanA karatAn to pApabandh thAy;
dravyalingI muni antim graiveyak sudhI jAy chhe tathA panchaparAvartanomAn ekatrIs sAgar sudhInI
devAyunI prApti anantavAr thavI lakhI chhe, have evAn uchchapad to tyAre ja pAme ke jyAre antarang
pariNAmapUrvak mahAvrat pALe, mahAmandakaShAyI hoy, A lok
paralokanA bhogAdinI ichchhArahit
hoy, tathA kevaL dharmabuddhithI mokShAbhilAShI banI sAdhan sAdhe. eTalA mATe dravyalingIne sthUl
anyathApaNun to chhe nahi, paN sUkShma anyathApaNun chhe te samyagdraShTine bhAse chhe.
have tene dharmasAdhan kevAn chhe tathA temAn anyathApaNun kevI rIte chhe.
te ahIn kahIe chhIe
dravyalingInA dhArmasAdhAnamAn anyathApaNun
pratham to sansAramAn narakAdikanAn dukh jANI tathA svargAdimAn paN janmamaraNAdinAn
dukh jANI sansArathI udAs thaI te mokShane ichchhe chhe. have e dukhone to badhAy dukh jANe
chhe, paN indra
ahamindrAdik viShayAnurAgathI indriyajanit sukh bhogave chhe tene paN dukh jANI
nirAkuL sukhaavasthAne oLakhIne je mokShane chAhe chhe te ja samyagdraShTi jANavo.
vaLI viShayasukhAdinAn phaL narakAdik chhe, sharIr ashuchimay ane vinAshIk chhe, poShaN
karavA yogya nathI, tathA kuTumbAdik svArthanAn sagAn chhe, ityAdi paradravyono doSh vichArI teno
to tyAg kare chhe; tathA vratAdinun phaL svarga
mokSha chhe, tapashcharaNAdi pavitra avinAshI phaLanA
ApanAr chhe. e vaDe sharIr shoShavA yogya chhe tathA devgurushAstrAdi hitakArI chhe. ityAdi
chhe teo gnAnadarshanachAritragarbhit gnAnachetanAne koIpaN kALamAn pAmatA nathI. teo mAtra ghaNA puNyAcharaNanA
bhArathI garbhit chittavRuttine ja dhArI rahyA chhe. evA je keval mAtra vyavahArAvalambI mithyAdraShTi jevA
svargalokAdik kleshaprAptinI paramparAne anubhav karatA thakA potAnI shuddha paramakaLAnA abhAvathI dIrgharkAL
sudhI mAtra sansAraparibhramaN karatA raheshe yathA
चरणकरणप्पहाणा ससमयपरमत्थमुक्कवावारा
चरणकरणस्स सारं णिच्छयसुद्धं ण जाणंति
(shrI panchAstikAy gAthA-172nI vyAkhyAmAnthI.) sangrAhakanuvAdak.

Page 240 of 370
PDF/HTML Page 268 of 398
single page version

paradravyono guN vichArI tene ja angIkAr kare chhe. ityAdi prakArathI koI paradravyone bUrAn jANI
aniShTarUp shraddhAn kare chhe tathA koI paradravyone bhalAn jANI iShTarUp shraddhAn kare chhe; have
paradravyomAn iShTa-aniShTarUp shraddhAn karavun e mithyA chhe.
vaLI e ja shraddhAnathI tene udAsInatA paN dveShabuddhirUp hoy chhe kAraN kekoIne bUrAn
jANavA tenun ja nAm dveSh chhe.
prashnato samyagdraShTi paN paradravyone bUrAn jANIne tyAg kare chhe?
uttarasamyagdraShTi paradravyone bUrAn jANato nathI paN potAnA rAgabhAvane bUro
jANe chhe, pote rAgabhAvane chhoDe chhe tethI tenA kAraNono paN tyAg thAy chhe. vastu vichAratAn
koI paradravya to bhalAn
bUrAn chhe ja nahi.
prashnanimittamAtra to chhe?
uttaraparadravya koI baLAtkArathI to bagADatun nathI, paN potAnA bhAv bagaDe tyAre
te paN bAhya nimitta chhe; vaLI e nimitta vinA paN bhAv to bagaDe chhe mATe te niyamarUp
nimitta paN nathI. e pramANe paradravyono doSh jovo e to mithyAbhAv chhe. rAgAdik ja bUrA
chhe paN evI tene samajaN nathI, te to paradravyonA doSh joI temAn dveSharUp udAsInatA kare
chhe, sAchI udAsInatA to tenun nAm chhe ke
koI paN paradravyonA guN vA doSh bhAse nahi
ane tethI te koIne paN bUrAnbhalAn jANe nahi. potAne potArUp jANe tathA parane pararUp
jANe, par sAthe mArun kAI paN prayojan nathI evun mAnI sAkShIbhUt rahe; have evI udAsInatA
gnAnIne ja hoy chhe.
vaLI te udAsIn thaI shAstramAn je aNuvratmahAvratarUp vyavahArachAritra kahel chhe tene
angIkAr kare chhe, ekadesh vA sarvadesh hinsAdi pApone chhoDe chhe ane tenI jagAe ahinsAdi
puNyarUp kAryomAn pravarte chhe. vaLI jem pahelAn paryAyAshrit pApakAryomAn potAnun kartApaNun mAnato
hato, te ja pramANe have paryAyAshrit puNyakAryomAn potAnun kartApaNun mAnavA lAgyo; e pramANe
tene paryAyAshrit kAryomAn ahambuddhi mAnavAnI samAnatA thaI. jem ke
hun jIvane mArun chhun, hun
parigrahadhArI chhun, ityAdirUp mAnyatA hatI, te ja pramANe hun jIvonI rakShA karun chhun, hun nagna
parigraharahit chhun evI mAnyatA thaI; have jene paryAyAshrit kAryomAn ahambuddhi chhe te ja
mithyAdraShTi chhe.
shrI samayasAr kaLashamAn paN e ja kahyun chhe. yathA
ये तु कर्तारमात्मानं पश्यन्ति तमसा तताः
सामान्यजनवत्तेषां न मोक्षोऽपि मुमुक्षुताम् ।।१९९।।

Page 241 of 370
PDF/HTML Page 269 of 398
single page version

arthaje jIv mithyAandhakArathI vyApta banI potAne paryAyAshrit kriyAno kartA mAne
chhe te jIv mokShAbhilAShI hovA chhatAn jem anyamatI sAmAnya manuShyono mokSha thato nathI tem
tene mokSha thato nathI; kAraN keeeeee
kartApaNAnA shraddhAnanI (bannemAn) samAnatA chhe.
vaLI e rIte pote kartA banI shrAvakadharma vA munidharmanI kriyAmAn nirantar manvachan
kAyanI pravRutti rAkhe chhe, jem te kriyAomAn bhang na thAy tem pravarte chhe, paN evA bhAv
to sarAg chhe, ane chAritra to vItarAgabhAvarUp chhe, mATe evA sAdhanane mokShamArga mAnavo
e mithyAbuddhi chhe.
prashnatyAre sarAg ane vItarAg bhedathI be prakAre chAritra kahyun chhe, te kevI rIte?
uttarajem chAval be prakAre chheek to photarAn rahit ane bIjA photarAn sahit.
have tyAn em jANavun kephotarAn chhe te chAvalanun svarUp nathI paN chAvalamAn doSh chhe. have
koI DAhyo mANas photarAn sahit chAvalano sangrah karato hato, tene joI koI bhoLo manuShya
photarAnne ja chAval mAnI sangrah kare to te nirarthak khedakhinna ja thAy; tem chAritra be prakArathI
chhe
ek to sarAg chhe tathA ek vItarAg chhe, tyAn em jANavun kerAg chhe te chAritranun
svarUp nathI paN chAritramAn doSh chhe. have keTalAk gnAnI prashasta rAgasahit chAritra dhAre chhe
tene dekhI koI agnAnI prashasta rAgane ja chAritra mAnI sangrah kare to te nirarthak khedakhinna
ja thAy.
shankApApakriyA karatAn tIvrarAgAdik thatA hatA, have A kriyAo karatAn mandarAg
thayo, tethI jeTalA ansh rAgabhAv ghaTyo teTalA ansh to chAritra kaho, tathA jeTalA ansh rAg
rahyo chhe teTalA ansh rAg kaho! e pramANe tene sarAgachAritra sambhave chhe.
samAdhAnajo tattvagnAnapUrvak e pramANe hoy to to jem kaho chho tem ja chhe,
parantu tattvagnAn vinA utkRuShTa AcharaN hovA chhatAn paN asanyam nAm ja pAme chhe, kAraN
ke
rAgabhAv karavAno abhiprAy maTato nathI e ja ahIn darshAvIe chhIe
dravyalingInA abhiprAyanun ayathArthapaNun
dravyalingI muni rAjyAdik chhoDI nirgranth thAy chhe, aThThAvIs mULaguNone pALe chhe, ugra
ugra anashanAdi ghaNun tap kare chhe, kShudhAdik bAvIs pariShahone sahan kare chhe, sharIranA khanDakhanD
thatAn paN vyagra thato nathI, vratabhanganAn anek kAraNo maLe topaN draDh rahe chhe, koIthI krodh
karato nathI, evA sAdhananun mAn karato nathI, evA sAdhanamAn tene koI kapaT paN nathI, tathA
e sAdhanavaDe A lok
paralokanA viShayasukhane te ichchhato paN nathI, evI tenI dashA thaI
chhe. jo evI dashA na hoy to te graiveyak sudhI kevI rIte pahonche? chhatAn tene shAstramAn

Page 242 of 370
PDF/HTML Page 270 of 398
single page version

mithyAdraShTiasanyamI ja kahyo chhe, tenun kAraN e chhe ketene tattvonun shraddhAngnAn sAchun thayun
nathI, paN pUrve varNan karyun chhe tevun tene tattvonun shraddhAngnAn thayun chhe, ane e ja abhiprAyathI
sarva sAdhan kare chhe. have e sAdhanonA abhiprAyanI paramparAne vichArIe to tene kaShAyono
abhiprAy Ave chhe. kevI rIte te sAmbhaLo
te pApanAn kAraN rAgAdikane to hey jANI chhoDe chhe parantu puNyanAn kAraN prashastarAgane
upAdey mAne chhe tathA tene vadhavAno upAy paN kare chhe. have prashastarAg paN kaShAy chhe, kaShAyane
upAdey mAnyo tyAre tene kaShAy karavAnun ja shraddhAn rahyun; aprashasta paradravyothI dveSh karI prashasta
paradravyomAn rAg karavAno abhiprAy thayo paN koIpaN paradravyomAn sAmyabhAvarUp abhiprAy
na thayo.
prashnato samyagdraShTi paN prashastarAgano upAy rAkhe chhe?
uttarajem koIne ghaNo danD thato hato te have thoDo danD ApavAno upAy rAkhe
chhe tathA thoDo danD ApIne harSha paN mAne chhe, parantu shraddhAnamAn to danD Apavo aniShTa ja
mAne chhe; tem samyagdraShTine paN pAparUp ghaNo kaShAy thato hato, te have puNyarUp thoDo kaShAy
karavAno upAy rAkhe chhe tathA thoDo kaShAy thatAn harSha paN mAne chhe, parantu shraddhAnamAn to kaShAyane
hey ja mAne chhe. vaLI jem koI kamANInun kAraN jANI vyApArAdikano upAy rAkhe chhe, upAy
banI AvatAn harSha mAne chhe, tem dravyalingI mokShanun kAraN jANI prashastarAgano upAy rAkhe
chhe, upAy banI AvatAn harSha mAne chhe.
e pramANe prashasta rAganA upAyamAn vA tenA harShamAn
samAnatA hovA chhatAn paN samyagdraShTine to danDasamAn tathA mithyAdraShTine vyApArasamAn shraddhAn
hoy chhe. mATe e bannenA abhiprAyamAn bhed thayo.
vaLI tene parIShahtapashcharaNAdinA nimittathI dukh thAy teno ilAj to karato nathI
parantu dukh vede chhe; have dukh vedavun e kaShAy ja chhe; jyAn vItarAgatA hoy chhe tyAn to
jem anya gneyane jANe chhe te ja pramANe dukhanA kAraN gneyane paN jANe chhe,
evI dashA
tene thatI nathI; bIjun tene sahan kare chhe te paN kaShAyanA abhiprAyarUp vichArathI sahan kare
chhe. e vichAr A pramANe hoy chhe ke
‘‘men paravashapaNe narakAdi gatimAn ghaNA dukh sahyAn
chhe, A parIShahAdikanun dukh to thoDun chhe, tene jo svavashapaNe sahan karavAmAn Ave to svarga
mokShasukhanI prApti thAy chhe, jo tene na sahan karIe ane viShayasukh sevIe to narakAdinI
prApti thaI tyAn ghaNun dukh thashe’’
ityAdi vichArothI parIShahomAn tene aniShTabuddhi rahe chhe,
mAtra narakAdikanA bhayathI tathA sukhanA lobhathI tene sahan kare chhe, paN e badho kaShAyabhAv
ja chhe. vaLI tene evo vichAr hoy chhe ke
‘je karma bAndhyAn chhe te bhogavyA vinA chhUTatAn nathI
mATe sahan karavAn joIe,’ evA vichArathI te karmaphaLachetanArUp pravarte chhe. vaLI paryAyadraShTithI
je pariShahAdirUp avasthA thAy chhe te potAne thaI mAne chhe paN dravyadraShTithI potAnI ane

Page 243 of 370
PDF/HTML Page 271 of 398
single page version

sharIrAdikanI avasthAne bhinna oLakhato nathI. e ja pramANe te nAnA prakAranA vyavahAr
vichArothI parIShahAdik sahan kare chhe.
vaLI teNe rAjyAdi viShayasAmagrIno tyAg karyo chhe tathA iShTa bhojanAdikano tyAg
karyA kare chhe, te to jem koI dAhajvaravALo vAyu thavAnA bhayathI shItaL vastunA sevanano
tyAg kare chhe, parantu jyAnsudhI tene shItaL vastunun sevan ruche chhe tyAnsudhI tene dAhano abhAv
kahetA nathI; tem rAgasahit jIv narakAdinA bhayathI viShayasevanano tyAg kare chhe, parantu
jyAnsudhI tene viShayasevan ruche chhe tyAnsudhI tene rAgano abhAv kahetA nathI. jem amRutanA
AsvAdI devane anya bhojan svayam ruchatAn nathI, tem ja tene nijarasanA AsvAdathI
viShayasevananI aruchi thaI nathI. e pramANe phaLAdikanI apekShAe parIShahasahanAdikane te sukhanAn
kAraN jANe chhe tathA viShayasevanAdikane dukhanAn kAraN jANe chhe.
vaLI vartamAnamAn parIShahasahanAdithI dukh thavun mAne chhe tathA viShayasevanAdikathI sukh
mAne chhe; have jenAthI sukhdukh thavun mAnavAmAn Ave temAn iShTaaniShTabuddhithI rAg-dveSharUp
abhiprAyano abhAv thato nathI, ane jyAn rAgdveSh chhe tyAn chAritra hoy nahi, tethI A
dravyalingI viShayasevan chhoDI tapashcharaNAdik kare chhe topaN te asanyamI ja chhe. siddhAntamAn
asanyat ane deshasanyat
samyagdraShTi karatAn paN tene hIn kahyo chhe kemake tene to chothunpAnchamun
guNasthAn chhe tyAre Ane pahelun ja guNasthAn chhe.
shankAasanyatdeshasanyat samyagdraShTine kaShAyonI pravRutti visheSh chhe ane dravyalingI
munine thoDI chhe tethI asanyat vA deshasanyat samyagdraShTi to soLamA svarga sudhI ja jAy chhe,
tyAre dravyalingI muni antimagraiveyak sudhI jAy chhe mATe bhAvalingImunithI to A dravyalingIne
hIn kaho, paN asanyat
deshasanyat samyagdraShTithI tene hIn kem kahevAy?
samAdhAnaasanyatdeshasanyat samyagdraShTine kaShAyonI pravRutti to chhe parantu shraddhAnamAn
tene koIpaN kaShAy karavAno abhiprAy nathIeeeeee. ane dravyalingIne shubhakaShAy karavAno abhiprAy
hoy chhe, shraddhAnamAn tene bhalo jANe chhe. mATe shraddhAn apekShAe asanyatasamyagdraShTithI paN tene
adhik kaShAy chhe.
vaLI dravyalingIne yogonI pravRutti shubharUp ghaNI hoy chhe, ane aghAtikarmomAn puNya
pApabandhano bhed shubhashubhayogonA anusAre chhe mATe te antimagraiveyak sudhI pahonche chhe paN
e kAI kAryakArI nathI, kAraN keaghAtikarma kAI AtmaguNanAn ghAtak nathI, tenA udayathI
UnchAnIchAn pad pAme to tethI shun thayun? e to bAhyasanyogamAtra sansAradashAnA svAng chhe, ane
pote to AtmA chhe mATe AtmaguNanAn ghAtak je ghAtikarma chhe tenun hInapaNun kAryakArI chhe.
have ghAtikarmono bandh bAhyapravRutti anusAr nathI paN antarang kaShAyashakti anusAr

Page 244 of 370
PDF/HTML Page 272 of 398
single page version

chhe, ja dravyalingInI apekShAe asanyat vA deshasanyat samyagdraShTine ghAtikarmono bandh thoDo chhe.
dravyalingIne to sarva ghAtiyA karmono bandh ghaNI sthiti
anubhAgasahit hoy chhe tyAre asanyat
deshasanyatasamyagdraShTine mithyAtva ane anantAnubandhI Adi karmono bandh to chhe ja nahi tathA
bAkInI prakRitiono bandh hoy chhe paN te alpasthiti
anubhAgasahit hoy chhe. dravyalingIne
guNashreNInirjarA kadI paN thatI nathI tyAre samyagdraShTine koI veLA thAy chhe tathA desh
sakalasanyam thatAn nirantar thAy chhe, mATe te mokShamArgI thayo chhe, eTalA mATe dravyalingImunine
shAstramAn asanyat
deshasanyatasamyagdraShTithI hIn kahyo chhe.
shrI samayasAr shAstramAn dravyalingI muninun hInapaNun gAthA, TIkA ane kaLashamAn pragaT
karyun chhe. shrI panchAstikAyanI TIkAmAn paN jyAn kevaL vyavahArAvalambInun kathan karyun chhe, tyAn
vyavahArapanchAchAr hovA chhatAn paN tenun hInapaNun ja pragaT karyun chhe. shrI pravachanasAramAn
dravyalingIne
sansAratattva
* kahyun chhe, tathA paramAtmaprakAshAdi anya shAstromAn paN e vyAkhyAnane
spaShTa karyun chhe. dravyalingIne je jap, tap, shIl, sanyamAdi kriyAo hoy chhe tene paN e
shAstromAn jyAn tyAn akAryakArI batAvI chhe tyAn joI levun; ahIn granth vadhI javAnA bhayathI
lakhatA nathI.
e pramANe kevaL vyavahArAbhAsanA avalambI mithyAdraShTionun nirUpaN karyun.
have nishchay
vyavahAr banne nayonA AbhAsane avalambe chhe evA mithyAdraShTionun
nirUpaN karIe chhIe
ubhayAbhAsI mithyAdraShTi
je jIv em mAne chhe kejinamatamAn nishchay ane vyavahAr be nay kahyA chhe mATe
amAre e banne nayone angIkAr karavA joIe, e pramANe vichArI jem kevaL nishchayAbhAsanA
avalambIonun kathan karyun hatun e pramANe to te nishchayano angIkAr kare chhe tathA jem kevaL
vyavahArAbhAsanA avalambIonun kathan karyun hatun tem vyavahArano angIkAr kare chhe.
ये स्वयमविवेकतोऽन्यथैव प्रतिपद्यार्थानित्थमेव तत्त्वमिति निश्चयमाचरयन्तः सततं समुपचीयमान-
महामोहमलमलीसमानसतया नित्यमज्ञानिनो भवन्ति, ते खलु समचेस्थिताअप्यनासादितपरमार्थश्रामण्यतया श्रमणाभासाः
सन्तोऽनन्तकर्मफलोपभोगप्राग्भारभयंकरमनन्तकालमनन्तभवान्तपरावर्तैरनवस्थितवृत्तयः संसारतत्त्वमेवावबुध्यताम्।
arthate agnAnImuni mithyAbuddhithI padArthanun yathArtha shraddhAn karato nathI paN anyanI anya
prakArarUp kalpanA kare chhe, te mahAmohamallavaDe nirantar chittanI malinatAthI avivekI chhe. joke te dravyaling
dhAraN karI rahyo chhe, muni jevo dekhAy chhe, topaN paramArtha munipaNAne prApta thayo nathI. tevo muni
anantakAL sudhI anantaparAvartanavaDe bhayAnak karmaphaLane bhogavato bhaTakyA kare chhe tethI evA shramaNAbhAs
munine sansAratattva jANavun. bIjo anya koI sansAr nathI. je jIv mithyAbuddhisahit chhe te jIv pote
ja sansAr chhe.
(shrI pravachanasAr a3. gA
271 nI vyAkhyAanuvAdak.)

Page 245 of 370
PDF/HTML Page 273 of 398
single page version

joke e pramANe angIkAr karavAmAn banne nayomAn paraspar virodh chhe, topaN kare shun!
kAraN banne nayonun sAchun svarUp tene bhAsyun nathI ane jainamatamAn be nay kahyA chhe temAnthI
koIne chhoDyo paN jato nathI tethI bhramasahit banne nayonun sAdhan sAdhe chhe; e jIvo paN
mithyAdraShTi jANavA.
have temanI pravRuttinI visheShatA darshAvIe chhIe
antarangamAn pote to nirdhAr karI yathAvat nishchayvyavahAr mokShamArgane oLakhyo nathI,
paN jinaAgnA mAnI nishchayvyavahArarUp be prakArano mokShamArga mAne chhe; have mokShamArga
to be nathI paN mokShamArganun nirUpaN be prakArathI chhe. jyAn sAchA mokShamArgane nirUpaN
karyo chhe te nishchayamokShamArga chhe, tathA jyAn je mokShamArga to nathI parantu mokShamArganun nimitta
chhe vA sahachArI chhe tene upachArathI mokShamArga kahIe te vyavahAramokShamArga chhe, kAraN ke
nishchayvyavahAranun sarvatra evun ja lakShaN chhe. sAchun nirUpaN te nishchay tathA upachAr
nirUpaN te vyavahAr. mATe nirUpaNanI apekShAe be prakAre mokShamArga jANavo, paN
ek nishchayamokShamArga chhe tathA ek vyavahAramokShamArga chhe em be mokShamArga mAnavA
mithyA chhe.
vaLI te nishchayvyavahAr bannene upAdey mAne chhe te paN bhram chhe, kAraN
ke nishchay-vyavahAranun svarUp to paraspar virodh sahit chhe, shrI samayasAr (gAthA-
11)mAn paN em kahyun chhe ke
ववहारोऽभूदत्थो भूदत्थो देसिदो दु सुद्धणओ
arthavyavahAr abhUtArtha chhe, satyasvarUpane nirUpato nathI paN koI apekShAe
upachArathI anyathA nirUpe chhe; tathA shuddhanay je nishchay chhe te bhUtArtha chhe. kAraN kete jevun
vastunun svarUp chhe tevun nirUpe chhe.
e pramANe e bannenun svarUp to viruddhatAsahit chhe.
vaLI tun em mAne chhe ke
siddhasamAn shuddha AtmAno anubhav te nishchay tathA vrat
shIlsanyamAdikarUp pravRutti te vyavahAr, paN tArun em mAnavun ThIk nathI; kAraN kekoI
dravyabhAvanun nAm nishchay tathA koInun nAm vyavahAr em nathI; paN 1ek ja dravyanA
bhAvane te ja svarUpe nirUpaN karavo te nishchayanay chhe tathA te dravyanA bhAvane
upachArathI anya dravyanA bhAvasvarUp nirUpaN karavo te vyavahAranay chhe,
jem mATInA
1. samayasAr gA. 56nI TIkA uparathI.

Page 246 of 370
PDF/HTML Page 274 of 398
single page version

ghaDAne mATIno ghaDo nirUpaN karIe te nishchayanay tathA ghRut sanyoganA upachArathI tene ja ghRutano
ghaDo kahIe te vyavahAranay chhe, e ja pramANe anya ThekANe paN samajavun.
mATe tun koIne nishchay mAne tathA koIne vyavahAr mAne e bhram chhe.
vaLI tArA mAnavAmAn paN nishchay
vyavahArane paraspar virodh Avyo, jo tun potAne
siddha samAn shuddha mAne chhe to vratAdik shA mATe chhe? tathA vratAdikanA sAdhanavaDe siddha thavA
ichchhe chhe to vartamAnamAn shuddha AtmAno anubhav mithyA thayo.
e pramANe banne nayone paraspar virodh chhe, mATe banne nayonun upAdeyapaNun to banatun nathI.
prashnashrI samayasArAdimAn shuddha AtmAnA anubhavane nishchay kahyo chhe tathA
vrattapsanyamAdikane vyavahAr kahyo chhe ane ame paN em ja mAnIe chhIe?
uttarashuddha AtmAno anubhav te sAcho mokShamArga chhe tethI tene nishchay kahyo chhe.
have ahIn svabhAvathI abhinna ane parabhAvathI bhinna evo shuddha shabdano artha jANavo, paN
sansArIne siddha mAnavo evo bhramarUp shuddha shabdano artha na jANavo.
vaLI vrattapAdi mokShamArga nathI paN nimittAdinI apekShAe upachArathI tene mokShamArga
kahIe chhIe tethI tene vyavahAr kahyo; e pramANe bhUtArthaabhUtArtha mokShamArgapaNAvaDe tene
nishchayvyavahAr kahyA chhe, em ja mAnavun. paN e banne ja sAchA mokShamArga chhe ane e
bannene upAdey mAnavA e to mithyAbuddhi ja chhe.
prashnashraddhAn to nishchayanun rAkhIe chhIe tathA pravRutti vyavahArarUp rAkhIe
chhIe, e pramANe e banne nayone ame angIkAr karIe chhIe?
uttaraem paN banatun nathI, kAraN kenishchayanun nishchayarUp tathA vyavahAranun
vyavahArarUp shraddhAn karavun yogya chhe. paN ek ja nayanun shraddhAn thatAn to ekAntamithyAtva thAy
chhe; vaLI pravRuttimAn nayanun prayojan ja nathI; kAraN ke
pravRutti to dravyanI pariNati chhe, tyAn
1je dravyanI pariNati hoy tene tenI ja prarUpaN karIe te nishchayanay tathA tene ja
anya dravyanI prarUpIe te vyavahAranaye pramANe abhiprAyAnusAr prarUpaNathI te
pravRuttimAn banne nay bane chhe paN kAI pravRutti ja to nayarUp chhe nahi. tethI e pramANe paN
banne nayonun grahaN mAnavun mithyA chhe.
prashnato shun karIe?
uttaranishchayanayavaDe je nirUpaN karyun hoy tene to satyArtha mAnI tenun shraddhAn
1. samayasAr gA. 56nI TIkA. uparathI

Page 247 of 370
PDF/HTML Page 275 of 398
single page version

angIkAr karavun tathA vyavahAranayavaDe je nirUpaN karyun hoy tene asatyArtha mAnI tenun shraddhAn
chhoDavun. shrI samayasAr
kaLashamAn paN e ja kahyun chhe ke
सर्वत्राध्यवसानमेवमखिलं त्याज्यं यदुक्तं जिनै
स्तन्मन्ये व्यवहार एव निखिलोऽप्यन्याश्रयस्त्याजितः
सम्यग्निश्चयमेकमेव तदमी निष्कंपमाक्रम्य किं
शुद्धज्ञानघने महिम्नि न निजे बध्नंति संतो धृतिम्
।।१७३।।
arthajethI badhAy hinsAdi vA ahinsAdimAn adhyavasAy chhe te badhA ja chhoDavA
evun shrI jinadeve kahyun chhe; tethI hun em mAnun chhun keje parAshrit vyavahAr chhe te saghaLo
ja chhoDAvyo chhe to satpuruSh ek param nishchayane ja bhalA prakAre niShkampapaNe angIkAr karI
shuddha gnAnaghanarUp nij mahimAmAn sthiti kem karatA nathI?
bhAvArthaahIn vyavahArano to tyAg karAvyo chhe; mATe nishchayane angIkAr karI
nijamahimArUp pravartavun yukta chhe.
vaLI ShaTpAhuDamAn paN kahyun chhe ke
जो सुत्तो ववहारे सो जोई जग्गए सकज्जम्मि;
जो जग्गदि ववहारे सो सुत्तो अप्पणो कज्जे
।।३१।। (mokShapAhuD)
arthaje vyavahAramAn sUtA chhe te yogI potAnA kAryamAn jAge chhe tathA je
vyavahAramAn jAge chhe te potAnA kAryamAn sUtA chhe.
mATe vyavahAranayanun shraddhAn chhoDI nishchayanayanun shraddhAn karavun yogya chhe.
vyavahAranay svadravyaparadravyane vA tenA bhAvone vA kAraNkAryAdine koInA
koImAn meLavI nirUpaN kare chhe mATe evA ja shraddhAnathI mithyAtva chhe tethI teno
tyAg karavo,
vaLI nishchayanay tene ja yathAvat nirUpaN kare chhe tathA koIne koImAn meLavato
nathI, tethI evA ja shraddhAnathI samyaktva thAy chhe mATe tenun shraddhAn karavun.
prashnajo em chhe to jinamArgamAn banne nayonun grahaN karavun kahyun chhe tenun
shun kAraN?
uttarajinamArgamAn koI ThekANe to nishchayanayanI mukhyatAsahit vyAkhyAn
chhe tene to ‘‘satyArtha em ja chhe’’ em jANavun. tathA koI ThekANe vyavahAranayanI
mukhyatAsahit vyAkhyAn chhe tene ‘‘em nathI paN nimittAdinI apekShAe A

Page 248 of 370
PDF/HTML Page 276 of 398
single page version

upachAr karyo chhe’’ em jANavun, ane e pramANe jANavAnun nAm ja banne nayonun
grahaN chhe. paN banne nayonA vyAkhyAnane samAn satyArtha jANI ‘‘A pramANe paN
chhe tathA A pramANe paN chhe’’ evA bhramarUp pravartavAthI to banne nayo grahaN karavA
kahyA nathI.
prashnajo vyavahAranay asatyArtha chhe to jinamArgamAn teno upadesh shAmATe
Apyo? ek nishchayanayanun ja nirUpaN karavun hatun?
uttaraevo ja tarka shrI samayasAramAn karyo chhe tyAn A uttar Apyo chhe ke
जह णवि सक्कमणज्जो अणज्जभासं विणा उ गाहेदुं
तह ववहारेण विणा परमत्थुवदेसणमसक्कं ।।।।
arthajem anAryamalechchhane malechchhabhAShA vinA artha grahaN karAvavA koI samartha
nathI, tem vyavahAr vinA paramArthano upadesh ashakya chha tethI vyavahArano upadesh chhe.
vaLI e ja sUtranI vyAkhyAmAn em kahyun chhe keएवं मलेच्छभाषास्थानीयत्वेन परमार्थ-
प्रतिपादकत्वादुपन्यसनीयोऽथ च ब्राह्मणो न म्लेच्छितव्य इति वचनाद्वयवहारनयो नानुसर्त्तव्यः।
e pramANe nishchayane angIkAr karavA mATe vyavahAravaDe upadesh ApIe chhIe paN
vyavahAranay chhe te angIkAr karavA yogya nathI.
prashnavyavahAr vinA, nishchayano upadesh na hoI shake to vyavahAranayane kem
angIkAr na karavo?
uttaranishchayanayathI to AtmA paradravyathI bhinna ane svabhAvothI
abhinna svayamsiddha vastu chhe; tene je na oLakhato hoy tene em ja kahyA karIe to
te samaje nahi tyAre tene samajAvavA vyavahAranayathI sharIrAdik paradravyonI sApekShatAvaDe nar,
nArakI, pRithvIkAyAdirUp jIvanA bhed karyA, eTale manuShya jIv chhe, nArakI jIv chhe ityAdi
prakArasahit tene jIvanI oLakhAN thaI.
athavA abhedavastumAn bhed upajAvI gnAndarshanAdi guNaparyAyarUp jIvanA bhed karyA,
tyAre A jANavAvALo jIv chhe, dekhavAvALo jIv chhe, ityAdi prakArasahit tene jIvanI
oLakhAN thaI.
vaLI nishchayathI vItarAgabhAv mokShamArga chhe, tene je na oLakhe tene em ja kahyA
karIe to te samaje nahi, tyAre tene samajAvavA vyavahAranayathI, tattvashraddhAngnAnapUrvak

Page 249 of 370
PDF/HTML Page 277 of 398
single page version

paradravyanAn nimitta maTavAnI sApekShatAvaDe vrat, shIl, sanyamAdirUp vItarAgabhAvanA visheSh
batAvavAmAn AvyA tyAre tane vItarAgabhAvanI oLakhAN thaI.
e ja pramANe anya ThekANe paN vyavahAr vinA nishchayano upadesh thato nathI em
samajavun.
bIjun, ahIn vyavahArathI narnArakI Adi paryAyane ja jIv kahyo paN tyAn paryAyane
ja jIv na mAnI levo, paryAy to jIvpudgalanA sanyogarUp chhe; tyAn nishchayathI jIvadravya
bhinna chhe, tene ja jIv mAnavo. jIvanA sanyogathI sharIrAdikane paN upachArathI jIv kahyA
chhe paN e kahevAmAtra ja chhe, paramArthathI sharIrAdik kAI jIv thatA nathI, evun ja shraddhAn
karavun.
vaLI abhed AtmAmAn gnAndarshanAdi bhed karyA tyAn tene bhedarUp ja na mAnI levA,
kemake bhed to samajAvavA mATe karyA chhe, nishchayathI AtmA abhed ja chhe; tene ja jIvavastu
mAnavI. sangnA
sankhyAdithI bhed kahyA chhe te to kahevAmAtra ja chhe, paramArthathI te judAjudA nathI
evun ja shraddhAn karavun.
tathA paradravyanun nimitta maTavAnI apekShAe vratshIlsanyamAdikane mokShamArga kahyo tyAn
tene ja mokShamArga na mAnI levo, kAraN kejo paradravyanAn grahaNtyAg AtmAne hoy
to AtmA paradravyano kartAhartA thaI jAy. paN koI dravya koI dravyane AdhIn
chhe ja nahi, tethI AtmA potAnA bhAv je rAgAdik chhe tene chhoDI vItarAg thAy chhe, tethI
nishchayathI vItarAgabhAv ja mokShamArga chhe. vItarAgabhAvone tathA vratAdikone kadAchit kArya
kAraNapaNun chhe tethI vratAdikane mokShamArga kahyo, te kahevAmAtra ja chhe; paramArthathI bAhyakriyA
mokShamArga nathI
evun ja shraddhAn karavun.
e ja pramANe anya ThekANe paN vyavahAranayano angIkAr na karavo em jANI levun.
prashnavyavahAranay parane upadesh karavAmAn ja kAryakArI chhe ke potAnun paN
prayojan sAdhe chhe?
uttarapote paN jyAnsudhI nishchayanayathI prarUpit vastune na oLakhe tyAnsudhI
vyavahAramArgavaDe vastuno nishchay kare mATe nIchalI dashAmAn vyavahAranay potAne paN kAryakArI
chhe. parantu vyavahArane upachAramAtra mAnI te dvArA vastuno barAbar nirNay kare tyAre to kAryakArI
thAy, paN jo nishchayanI mAphak vyavahArane paN satyabhUt mAnI ‘vastu Am ja chhe,’ evun shraddhAn
kare to te UlaTo akAryakArI thaI jAy.
e ja vAt shrI puruShArtha siddhyupAyamAn kahI chhe. yathA

Page 250 of 370
PDF/HTML Page 278 of 398
single page version

अबुद्धस्य बोधनार्थं मुनिश्वरा देशयन्त्यभूतार्थम्
व्यवहारमेव केवलमवैति यस्तस्य देशना नास्ति ।।।।
माणवक एव सिंहो यथा भवत्यनवगीत सिंहस्य;
व्यवहार एव हि तथा निश्चयतां यात्यनिश्चयस्य ।।।।
arthamunirAj, agnAnIne samajAvavA arthe asatyArtha je vyavahAranay teno upadesh
de chhe, je kevaL vyavahArane ja jANe chhe tene to upadesh Apavo ja yogya nathI; vaLI jem
koI sAchA sinhane na jANato hoy tene to bilADun ja sinh chhe; tem je nishchayane na jANato
hoy tene to vyavahAr ja nishchayapaNAne prApta thAy chhe. ahIn koI nirvichAr puruSh em prashna
kare ke
prashnatame vyavahArane asatyArtha ane hey kaho chho to ame vrat, shIl,
sanyamAdi vyavahArakArya shA mATe karIe? sarva chhoDI daIshun.
uttarakAI vrat, shIl, sanyamAdikanun nAm vyavahAr nathI paN tene mokShamArga
mAnavo e vyavahAr chhe, e chhoDI de. vaLI evA shraddhAnathI tene to bAhya sahakArI jANI
upachArathI mokShamArga kahyo chhe paN e to paradravyAshrit chhe, ane sAcho mokShamArga
vItarAgabhAv chhe te svadravyAshrit chhe,
e pramANe vyavahArane asatyArthahey samajavo; paN
vratAdikane chhoDavAthI to kAI vyavahAranun heyapaNun thatun nathI.
vaLI ame pUchhIe chhIe kevratAdikane chhoDI tun shun karIsh? jo hinsAdirUp pravartIsh
to tyAn to mokShamArgano upachAr paN sambhavato nathI. tyAn pravartavAthI shun bhalun thashe? narakAdik
pAmIsh, mATe em karavun e to nirvichArapaNun chhe. jo vratAdirUp pariNatine maTADIne kevaL
vItarAg udAsInabhAvarUp thavun bane to bhalun ja chhe, paN nIchalI dashAmAn em thaI shake nahi,
mATe vratAdisAdhan chhoDI svachchhandI thavun yogya nathI. e pramANe shraddhAnamAn nishchayane tathA pravRuttimAn
vyavahArane upAdey mAnavo te paN mithyAbhAv ja chhe.
have te jIv banne nayono angIkAr karavA arthe koI veLA potAne shuddha siddhasamAn,
rAgAdirahit ane kevaLagnAnAdisahit AtmA anubhave chhe, tathA dhyAnamudrA dhAraN karI evA
vichAromAn lAge chhe, pote evo nathI chhatAn bhramathI nishchayathI ‘hun Avo ja chhun’ em mAnI
santuShTa thAy chhe, tathA koI veLA vachanadvArA nirUpaN paN evun ja kare chhe, paN pratyakSha pote
jevo nathI tevo potAne mAnavo tyAn nishchayanAm kevI rIte pAme? kAraN ke
vastune yathAvat
prarUpaN kare tenun nAm nishchay chhe, tethI jem kevaL nishchayAbhAsavALA jIvanun ayathArthapaNun pahelAn
kahyun hatun, tem ja Ane paN jANavun.

Page 251 of 370
PDF/HTML Page 279 of 398
single page version

athavA te em mAne chhe ke ‘‘A nayathI AtmA Avo chhe tathA A nayathI Avo
chhe,’ paN AtmA to jevo chhe tevo ja chhe, parantu tyAn nayavaDe nirUpaN karavAno je abhiprAy
chhe tene A oLakhato nathI. jem AtmA nishchayanayathI to siddhasamAn, kevaLagnAnAdisahit,
dravyakarma
nokarmabhAvakarmarahit chhe, tathA vyavahAranayathI sansArI, matignAnAdisahit, dravyakarma
nokarmabhAvakarmasahit chhe, em te mAne chhe. have ek AtmAne evAn be svarUp to hoy nahi,
kAraN keje bhAvanun sahitapaNun te ja bhAvanun rahitapaNun ek ja vastumAn kevI rIte sambhave?
mATe em mAnavun e bhram chhe.
to kevI rIte chhe? jem rAjA ane rank manuShyapaNAnI apekShAe samAn chhe, tem siddha
ane sansArI e banne jIvapaNAnI apekShAe samAn kahyA chhe, kevaLagnAnAdinI apekShAe
samAnatA mAnIe, paN tem to chhe nahi; kAraN ke
sansArIne nishchayathI matignAnAdik ja chhe
tathA siddhane kevaLagnAn chhe. ahIn eTalun visheSh kesansArIne matignAnAdik chhe te karmanA
nimittathI chhe tethI svabhAv apekShAe sansArImAn kevaLagnAnanI shakti kahIe to temAn doSh nathI;
jem rankamanuShyamAn rAjA thavAnI shakti hoy chhe tem A shakti jANavI. vaLI dravyakarma
nokarma
to pudgalathI nIpaje chhe tethI nishchayathI sansArIne paN tenun bhinnapaNun chhe, parantu siddhanI mAphak
teno kAraN
kAryaapekShA sambandh paN na mAne to te bhram ja chhe, tathA bhAvakarma e AtmAno
bhAv chhe, ane te nishchayathI AtmAno ja chhe, parantu karmanA nimittathI thAy chhe tethI vyavahArathI
tene karmano kahIe chhIe. bIjun siddhanI mAphak sansArIne paN rAgAdik na mAnavA ane karmanA
ja mAnavA, e paN bhram ja chhe.
e pramANe banne nayathI ek ja vastune ekabhAvaapekShAe ‘Am paN mAnavI tathA
Am paN mAnavI’ e to mithyAbuddhi chhe, paN judA judA bhAvonI apekShAe nayonI prarUpaNA
chhe em mAnI vastune yathAsambhav mAnavI e ja sAchun shraddhAn chhe, e pramANe mithyAdraShTi
anekAntarUp vastune mAne chhe parantu te yathArtha bhAvane oLakhI mAnI shakato nathI em jANavun.
vaLI A jIvane vratshIlsanyamAdikano angIkAr hoy chhe tene vyavahArathI ‘A paN
mokShamArganun kAraN chhe’ evun mAnI tene upAdey mAne chhe, e to jem pahelAn kevaL
vyavahArAvalambI jIvane ayathArthapaNun kahyun hatun tem Ane paN ayathArthapaNun jANavun.
vaLI te Am paN mAne chhe ke‘yathAyogya vratAdi kriyA to karavI yogya chhe parantu
temAn mamatva na karavun;’ have jeno pote kartA thAy temAn mamatva kevI rIte na kare, jo pote
kartA nathI to ‘mAre karavI yogya chhe’ evo bhAv kevI rIte karyo? tathA jo pote kartA chhe
to te (kriyA) potAnun karma thayun eTale kartAkarmasambandh svayam siddha thayo, have evI mAnyatA to
bhram chhe.

Page 252 of 370
PDF/HTML Page 280 of 398
single page version

to kevI rIte chhe? bAhya vratAdik chhe te to sharIrAdi paradravyAshrit chhe, ane paradravyano
pote kartA nathI, mATe temAn kartRutvabuddhi paN na karavI tathA temAn mamatva paN na karavun; e
vratAdikamAn grahaNtyAgarUp potAno shubhopayog thAy chhe te potAnA Ashraye chhe, ane teno
pote kartA chhe, mATe temAn kartRutvabuddhi paN mAnavI tathA tyAn mamatva paN karavun, parantu e
shubhopayogane bandhanun ja kAraN jANavun paN mokShanun kAraN na jANavun, kAraN ke
bandh ane mokShane to pratipakShapaNun chhe, tethI ek ja bhAv puNyabandhanun paN kAraN
thAy tathA mokShanun paN kAraN thAy, em mAnavun e bhram chhe.
tethI vratavrat e banne vikalparahit jyAn paradravyanA grahaNtyAganun kAI prayojan
nathI evo udAsIn vItarAgashuddhopayog te ja mokShamArga chhe; nIchalI dashAmAn keTalAk jIvone
shubhopayog ane shuddhopayoganun yuktapaNun hoy chhe, tethI e vratAdi shubhopayogane upachArathI
mokShamArga kahyo chhe,
paN vastuvichArathI jotAn shubhopayog mokShano ghAtak ja chhe. kem
ke A rIte je bandhanun kAraN chhe te ja mokShanun ghAtak chhe, evun shraddhAn karavun.
shuddhopayogane ja upAdey mAnI teno upAy karavo tathA A rIte shubhopayog
ashubhopayogane hey jANI tenA tyAgano upAy karavo, ane jyAn shuddhopayog na thaI
shake tyAn ashubhopayogane chhoDI shubhamAn ja pravartavun, kAraN keshubhopayoganI apekShAe
ashubhopayogamAn ashuddhatAnI adhikatA chhe. shuddhopayog hoy tyAre to te paradravyano sAkShIbhUt
ja rahe chhe, eTale tyAn to koI paradravyanun prayojan ja nathI. vaLI shubhopayog hoy tyAn bAhya
vratAdikanI pravRutti thAy chhe tathA ashubhopayog hoy tyAn bAhya avratAdikanI pravRutti thAy chhe,
kAraN ke
ashuddhopayogane ane paradravyanI pravRuttine nimittanaimittik sambandh hoy chhe, tethI
pahelAn ashubhopayog chhUTI shubhopayog thAy, pachhI shubhopayog chhUTI shuddhopayog thAy, evI
kramaparipATI chhe.
vaLI koI em mAne chhe keshubhopayog chhe te shuddhopayoganun kAraN chhe, have tyAn jem
ashubhopayog chhUTI shubhopayog thAy chhe tem shubhopayog chhUTI shuddhopayog thAy chhe em ja
jo kAraN
kAryapaNun hoy to shubhopayoganun kAraN ashubhopayog Thare; athavA dravyalingIne
shubhopayog to utkRuShTa hoy chhe, shuddhopayog hoto ja nathI, tethI vAstavikapaNe temane kAraN
kAryapaNun nathI. jem koI rogIne ghaNo rog hato ane pAchhaLathI alparog rahyo tyAn e
alparog kAI nIrog thavAnun kAraN nathI; hA eTalun kharun ke
alparog rahe tyAre nIrog
thavAno upAy kare to thaI jAy, paN jo alparogane ja bhalo jANI tene rAkhavAno yatna
kare to te nIrogI kevI rIte thAy? tem koI kaShAyIne tIvrakaShAyarUp ashubhopayog hato,
pAchhaLathI mandakaShAyarUp shubhopayog thayo. have e shubhopayog kAI niShkaShAy shuddhopayog thavAnun