Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Charananuyogama Vyakhyananu Vidhan; Dravyanuyogama Vyakhyananu Vidhan; Chare Anuyogama Vyakhyanani Paddhati; Vyakaran, Nyay, Chand, Kosh, Vaidhak, Jyotish Ane Mantradi Shastronu Prayojan; Prathamanuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Karananuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Charanuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Dravyanuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Vyakaran-nyayadik Shastroni Upayogita; Apesha Gyanana Abhave Agamama Dekhata Paraspar Virodhnu Nirakaran.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 20

 

Page 273 of 370
PDF/HTML Page 301 of 398
single page version

paN samajavun. vaLI koI ThekANe mukhyatAnI apekShAe vyAkhyAn hoy tene sarvaprakArarUp na
jANavun. jem mithyAdraShTi ane sAsAdanaguNasthAnavALA jIvone pApajIv kahyA tathA asanyatAdi
guNasthAnavALA jIvone puNyajIv kahyA, e to mukhyapaNAthI em kahyun chhe paN tAratamyatAthI
to bannemAn yathAsambhav pAp
puNya hoy chhe. e ja pramANe anya ThekANe paN samajavun. e pramANe
anya paN nAnA prakAr hoy chhe te yathAsambhav samajavA. e pramANe karaNAnuyogamAn vyAkhyAnanun
vidhAn darshAvyun.
charaNAnuyogamAn vyAkhyAnanun vidhAAn
have charaNAnuyogamAn kevI rIte vyAkhyAn chhe te ahIn darshAvIe chhIecharaNAnuyogamAn
jem jIvone potAnA buddhigochar dharmanun AcharaN thAy tevo upadesh Apyo chhe. have dharma to
nishchayarUp mokShamArga chhe te ja chhe. tenAn sAdhanAdik upachArathI dharma chhe. tethI vyavahAranayanI
pradhAnatAthI nAnAprakArarUp upachAradharmanA bhedAdikanun AmAn nirUpaN karavAmAn Ave chhe; kAraN
ke nishchayadharmamAn to kAI grahaN
tyAgano vikalpa nathI, tathA nIchalI avasthAmAn vikalpa chhUTato
nathI tethI A jIvane dharmavirodhI kAryone chhoDAvavAno tathA dharmasAdhanAdi kAryone grahaN karAvavAno
AmAn upadesh chhe. e upadesh be prakArathI karIe chhIe. ek to vyavahArano ja upadesh ApIe
chhIe tathA ek nishchayasahit vyavahArano upadesh ApIe chhIe. temAn je jIvone nishchayanun gnAn
nathI vA upadesh ApavA chhatAn paN thatun jaNAtun nathI evA mithyAdraShTi jIvo k kdharmasanmukh
thatAn temane vyavahArano ja upadesh ApIe chhIe, tathA je jIvone nishchay-vyavahAranun gnAn chhe
vA upadesh ApatAn tenun gnAn thatun jaNAy chhe evA samyagdraShTi jIvone vA samyaktvasanmukh
mithyAdraShTi jIvone nishchayasahit vyavahArano upadesh ApIe chhIe; kAraN ke shrIguru to sarva
jIvonA upakArI chhe. have asangnI jIv to upadesh grahaN karavA yogya ja nathI tethI temano
to eTalo ja upakAr karyo ke
anya jIvone temanI dayA karavAno upadesh Apyo, tathA je jIv
karmanI prabaLatAthI nishchayamokShamArgane prApta thaI shakatA nathI temano eTalo ja upakAr karyo ke
temane vyavahAradharmano upadesh ApI kugatinAn dukhonA kAraNarUp pApakAryo chhoDAvI sugatinAn
indriyajanit sukhonA kAraNarUp puNyakAryomAn lagAvyA. tyAn jeTalun dukh maTyun teTalo to upakAr
thayo! vaLI pApIne to pApavAsanA ja rahe chhe ane e kugatimAn jAy chhe tyAn dharmanAn nimitta
nahi hovAthI te paramparAe dukh ja pAmyA kare chhe; tathA puNyavAnane dharmavAsanA rahe chhe ane
sugatimAn jAy chhe tyAn dharmanAn nimitta prApta thAy chhe tethI paramparAe sukhane pAme chhe, athavA
karma shaktihIn thaI jAy to te mokShamArgane paN prApta thaI jAy chhe, mATe temane vyavahAranA
upadeshavaDe hinsAdi pApathI chhoDAvI puNyakAryamAn lagAve chhe. vaLI je jIvo mokShamArgane prApta thayA
chhe vA prApta thavA yogya chhe temano evo upakAr karyo ke
temane nishchayasahit vyavahArano upadesh
ApI mokShamArgamAn pravartAvyA. em shrIguru to sarvano evo ja upakAr kare chhe, parantu je jIvone

Page 274 of 370
PDF/HTML Page 302 of 398
single page version

evo upakAr na thAy to tyAn shrIguru shun kare? temaNe to jevo banyo tevo upakAr ja karyo.
e pramANe be prakArathI upadesh ApIe chhIe.
have, vyavahAr upadeshamAn to bAhyakriyAonI ja pradhAnatA chhe, tenA upadeshathI jIv
pApakriyA chhoDI puNyakriyAomAn pravarte chhe tathA tyAn kriyA anusAr pariNAm paN tIvrakaShAy
chhoDI k kmandakaShAyarUp thaI jAy chhe, mukhyapaNe to e pramANe chhe chhatAn koIne na thAy to
na paN thAy, shrIguru to pariNAm sudhAravA arthe bAhyakriyAone upadeshe chhe. vaLI nishchayasahit
vyavahAranA upadeshamAn pariNAmonI ja pradhAnatA chhe, tenA upadeshathI tattvagnAnanA abhyAsavaDe vA
vairAgyabhAvanAvaDe pariNAm sudhAre tyAn pariNAmo anusAr bAhyakriyA paN sudharI jAy chhe.
pariNAm sudharatAn bAhyakriyA avashya sudhare ja, mATe shrIguru mukhya to pariNAm sudhAravAno
upadesh kare chhe. e pramANe banne prakAranA upadeshamAn jyAn vyavahArano ja upadesh hoy tyAn
samyagdarshananA arthe to arahantadev
nirgranthagurudayAdharmane ja mAnavA paN anyane na mAnavA,
jIvAditattvonun je vyavahArasvarUp kahyun chhe tenun shraddhAn karavun. shankAdik pachchIs doSh na lagAvavA
tathA nishankitAdi ang vA samvegAdi guN pALavA ityAdi upadesh ApIe chhIe.
samyaggnAnanA arthe jainamatanAn shAstrono abhyAs karavo ane artha
vyanjanAdi angonun sAdhan
karavun, ityAdi upadesh ApIe chhIe. tathA samyakchAritranA mATe ekadesh vA sarvadesh hinsAdi
pApono tyAg karavo ane vratAdi angone pALavAn, ityAdi upadesh ApIe chhIe. vaLI koI
jIvane visheSh dharmasAdhan na thatun jANI ek AkhaDI Adino paN upadesh ApIe chhIe,
jem
bhIlane kAgaDAnun mAns chhoDAvyun. govALane namaskAramantra japavAno upadesh Apyo tathA
gRuhasthane chaityAlaypUjAprabhAvanAdi kAryono upadesh de chhe. ityAdi jevo jIv hoy tene tevo
upadesh de chhe.
vaLI jyAn nishchayasahit vyavahArano upadesh hoy tyAn samyagdarshananA arthe yathArtha
tattvonun shraddhAn karAvIe chhIe, tenun je nishchayasvarUp chhe te to bhUtArtha chhe tathA vyavahArasvarUp
chhe te upachAr chhe, evA shraddhAnasahit vA sva
paranA bhedavignAnAdivaDe paradravyamAn rAgAdi
chhoDavAnA prayojan sahit te tattvonun shraddhAn karavAno upadesh ApIe chhIe, evA shraddhAnathI
arahantAdik vinA anya devAdik jUTh bhAse tyAre tenI mAnyatA svayam chhUTI jAy chhe tenun paN
nirUpaN karIe chhIe. samyaggnAnanA arthe sanshayAdirahit e tattvone e ja prakArathI jANavAno
upadesh ApIe chhIe, te jANavAnA kAraNarUp jainashAstrono abhyAs chhe tethI te prayojan arthe
jainashAstrono paN abhyAs svayamev thAy chhe, tenun nirUpaN karIe chhIe. tathA samyakchAritra
arthe rAgAdik dUr karavAno upadesh ApIe chhIe. tyAn ekadesh vA sarvadesh tIvrarAgAdikano
abhAv thatAn tenA nimittathI je ekadesh vA sarvadesh pApakriyA thatI hatI te chhUTe chhe. vaLI
mandarAgathI shrAvak
munionA vratonI pravRutti thAy chhe tathA mandarAgAdikano paN abhAv thatAn

Page 275 of 370
PDF/HTML Page 303 of 398
single page version

shuddhopayoganI pravRutti thAy chhe, tenun nirUpaN karIe chhIe; tathA yathArthashraddhAnasahit
samyagdraShTione jevAn koI yathArtha AkhaDI, bhakti, pUjA
prabhAvanAdi kArya hoy chhe vA dhyAnAdi
hoy chhe teno upadesh ApIe chhIe. ahIn jainamatamAn jevo sAcho paramparA mArga chhe tevo
upadesh ApavAmAn Ave chhe. e pramANe charaNAnuyogamAn be prakArathI upadesh chhe em samajavun.
vaLI charaNAnuyogamAn tIvrakaShAyonAn kAryo chhoDAvI mandakaShAyarUp kAryo karavAno upadesh
ApIe chhIe. joke kaShAy karavo bUro ja chhe topaN sarva kaShAy na chhUTato jANI jeTalo
kaShAy ghaTe teTalun to bhalun thashe! evun tyAn prayojan jANavun. jem
je jIvone ArambhAdi
karavAnI, mandirAdi banAvavAnI, viShay sevavAnI vA krodhAdik karavAnI ichchhA sarvathA dUr na
thatI jANe tene pUjA
prabhAvanAdik karavAno, chaityAlayAdi banAvavAno, jinadevAdikanI AgaL
shobhAdik ane nRityagAnAdik karavAno vA dharmAtmA puruShone sahAy Adi karavAno upadesh
ApIe chhIe; kAraN ke temAn paramparA kaShAyonun poShaN thatun nathI ane pApakAryomAn to paramparA
kaShAyonun poShaN thAy chhe tethI pApakAryothI chhoDAvI A kAryomAn lagAvIe chhIe; thoDAn ghaNAn
jeTalA chhUTatAn jANe teTalAn pApakAryo chhoDAvI samyaktva vA aNuvratAdi pALavAno tene upadesh
ApIe chhIe tathA je jIvone ArambhAdikanI ichchhA sarvathA dUr thaI chhe temane pUrvokta
pUjanAdi kAryo vA sarva pApakAryo chhoDAvI mahAvratAdi kriyAono upadesh ApIe chhIe. tathA
jemane kinchit rAgAdik chhUTatAn jANe temane dayA, dharmopadesh ane pratikramaNAdi kAryo karavAno
upadesh ApIe chhIe; paN jyAn sarvarAg dUr thayo hoy tyAn koI paN kArya karavAnun rahyun
ja nathI tethI temane kAI upadesh ja nathI, evo kram jANavo.
vaLI charaNAnuyogamAn kaShAyI jIvone kaShAy upajAvIne paN pApathI chhoDAvI dharmamAn
lagAvIe chhIe. jempApanAn phaL narkAdikanAn dukh batAvI tyAn bhayakaShAy upajAvI tene
pApakArya chhoDAvIe chhIe, tathA puNyanAn phaL svargAdinAn sukh batAvI tyAn lobhakaShAy upajAvI
tene dharmakAryomAn lagAvIe chhIe. bIjun A jIv indriyaviShay, sharIr, putra ane dhanAdinA
anurAgathI pAp kare chhe
dharmathI parAngmukh rahe chhe mATe indriyaviShayone maraNkleshAdinAn kAraN
darshAvI temAn aratikaShAy karAvIe chhIe; sharIrAdine ashuchirUp batAvI tyAn jugupsAkaShAy
karAvIe chhIe; putrAdine dhanAdikanAn grAhak batAvI tyAn dveSh karAvIe chhIe tathA dhanAdikane
maraN
kleshAdinAn kAraN batAvI tyAn aniShTabuddhi karAvIe chhIe; ityAdi upAyothI
viShayAdimAn tIvrarAg dUr thavAthI tene pApakriyA chhUTI dharmamAn pravRutti thAy chhe. nAmasmaraN,
stutikaraN, pUjA, dAn
shIlAdikathI A lokamAn daridrakaShTa dUr thAy chhe, putradhanAdinI prApti
thAy chhe em nirUpaN karI tene lobh upajAvI te dharmakAryomAn lagAvIe chhIe, e ja pramANe
anya udAharaN paN jANavAn.
prashnakoI kaShAy chhoDAvI vaLI koI anya kaShAy karAvavAnun shun prayojan?

Page 276 of 370
PDF/HTML Page 304 of 398
single page version

uttarajem rog to shItAng paN chhe tathA jvar paN chhe, parantu koIne shItAngathI
maraN thatun jANe to tyAn vaidya tene jvar thavAno upAy kare chhe ane jvar paN thayA pachhI
tene jIvavAnI AshA thatAn pAchhaLathI jvar maTADavAno upAy kare chhe, tem kaShAy to badhAy
hey chhe, parantu koI jIvone kaShAyothI pApakArya thatAn jANe, tyAn shrIguru temane puNyakAryanA
kAraNabhUt kaShAy thavAno upAy kare chhe ane pAchhaLathI tene sAchI dharmabuddhi thaI jANe tyAre
e kaShAy maTADavAno upAy kare chhe. evun prayojan jANavun.
vaLI charaNAnuyogamAn jem jIv pApane chhoDI dharmamAn joDAy tevI anek yuktithI varNan
karIe chhIe. tyAn laukik draShTAnt, yukti, udAharaN, nyAyapaddhatithI samajAvIe chhIe tathA koI
ThekANe anyamatanAn paN udAharaNAdi ApIe chhIe. jem sUktamuktAvalimAn lakShmIne
kamaLavAsinI kahI tathA samudramAn viSh ane lakShmI banne Upaje chhe e apekShAe tene viShanI
bhaginI kahI, e ja pramANe anya ThekANe paN kahIe chhIe. tyAn koI udAharaN jUThAn paN
chhe, parantu sAchA prayojanane poShe chhe tethI tyAn doSh nathI. koI kahe ke
ahIn jUThano doSh to
lAge chhe? tenun samAdhAnjo jUTh paN chhe, parantu jo te sAchA prayojanane poShe chhe to tene jUTh
kahetA nathI tathA satya paN chhe parantu jo te jUThA prayojanane poShe chhe to te jUTh ja chhe. e
pramANe alankArayukta nAmAdikamAn vachanaapekShAe sAch
jUTh nathI paN prayojanaapekShAe sAch
jUTh chhe. jem tuchchhashobhAsahit nagarane indrapurI samAn kahIe chhIe te joke jUTh chhe parantu
shobhAnA prayojanane poShe chhe mATe jUTh nathI. vaLI ‘A nagaramAn chhatrane ja danD chhe, anya ThekANe
nathI’ em kahyun, te joke jUTh chhe, kAraN ke
anya ThekANe paN danD thato jovAmAn Ave chhe,
parantu tyAn anyAyavAn thoDA chhe ane nyAyavAn ghaNA chhe tathA nyAyavAnane danD thato nathI, evA
prayojanane poShe chhe mATe te jUTh nathI. vaLI bRuhaspatinun nAm ‘suraguru’ lakhyun vA mangaLanun nAm
‘kuj’ lakhyun, have evAn nAm to anyamat apekShAe chhe, eno akSharArtha chhe te to jUTho chhe
parantu e nAmo te padArthane pragaT kare chhe mATe te jUThAn nathI. e pramANe anyamatAdikanAn
udAharaNAdi ApIe chhIe te jUThAn chhe parantu ahIn udAharaNAdinun to shraddhAn karAvavAnun nathI,
shraddhAn to prayojananun karAvavAnun chhe, ane prayojan sAchun chhe tethI doSh nathI.
vaLI charaNAnuyogamAn chhadmasthanI buddhigochar sthULapaNAnI apekShAe lokapravRuttinI
mukhyatAsahit upadesh ApIe chhIe, paN kevaLagnAnagochar sUkShmapaNAnI apekShAe ApatA
nathI, kAraN ke
tenun AcharaN thaI shakatun nathI ane ahIn to AcharaN karAvavAnun prayojan
chhe. jem aNuvratIne trasahinsAno tyAg kahyo, have Ane strIsevanAdi kAryamAn trasahinsA thAy
chhe, vaLI A jANe paN chhe ke
jinavANImAn ahIn trasajIv kahyA chhe, parantu Ane trasajIv
mAravAno abhiprAy nathI tathA lokamAn jenun nAm trasaghAt chhe tene A karato nathI tethI e
apekShAe tene trasahinsAno tyAg chhe. bIjun, munine sthAvarahinsAno paN tyAg kahyo, have

Page 277 of 370
PDF/HTML Page 305 of 398
single page version

muni, pRithvIjaLAdikamAn gamanAdik kare chhe tyAn trasano paN sarvathA abhAv nathI kAraN ke
tras jIvonI paN evI sUkShma avagAhanA hoy chhe ke je draShTigochar thatI nathI, tathA tenI
sthiti pRithvI
jaLAdimAn ja chhe e A muni jinavANIthI jANe chhe vA koI veLA
avadhignAnAdi vaDe paN jANe chhe, parantu Ane pramAdathI sthAvartrasahinsAno abhiprAy nathI.
lokamAn bhUmi khodavI tathA aprAsuk jaLathI kriyA karavI, ityAdi pravRuttinun nAm sthAvarahinsA
chhe ane sthUL trasajIvone pIDavAnun nAm trasahinsA chhe, tene A karato nathI tethI munine
hinsAno sarvathA tyAg kahIe chhIe. te ja pramANe asatya, chorI, abrahmacharya ane parigrahano
temane tyAg kahyo chhe, paN kevaLagnAnamAn jANavAnI apekShAe asatyavachanayog bAramA
guNasthAn sudhI kahyo chhe, adattakarmaparamANu Adi paradravyonun grahaN teramA guNasthAn sudhI
chhe, vedano uday navamA guNasthAn sudhI chhe, antarangaparigrah dashamA guNasthAn sudhI chhe, tathA
bAhyaparigrah samavasaraNAdi kevaLIbhagavAnane paN hoy chhe parantu munine pramAdapUrvak pAparUp
abhiprAy nathI, lokapravRuttimAn je kriyAo vaDe ‘A jUThun bole chhe, chorI kare chhe, kushIl
seve chhe, tathA parigrah rAkhe chhe’
evun nAm pAme chhe te kriyAo Ane nathI, tethI tene
asatyAdikano tyAg kahIe chhIe. vaLI jem munine mULaguNomAn pAnch indriyonA viShayono
tyAg kahyo, paN indriyonun jANavun to maTatun nathI tathA jo viShayomAn rAg
dveSh sarvathA dUr
thayo hoy to tyAn yathAkhyAtachAritra thaI jAy, te ahIn thayun nathI parantu sthULapaNe viShay
ichchhAno abhAv thayo chhe tathA bAhya viShayasAmagrI meLavavAnI pravRutti dUr thaI chhe tethI tene
indriyaviShayono tyAg kahyo. e ja pramANe anya ThekANe paN samajavun. vaLI vratI jIv tyAg
vA AcharaN kare chhe. te charaNAnuyoganI paddhati anusAr vA lokapravRutti anusAr tyAg kare
chhe. jem koIe trasahinsAno tyAg karyo chhe, tyAn charaNAnuyogamAn vA lokamAn jene trasahinsA
kahIe chhIe teno teNe tyAg karyo chhe paN kevaLagnAnavaDe je tras jIvo dekhAy chhe tenI
hinsAno tyAg banato nathI. ahIn je trasahinsAno tyAg karyo tyAn e rUp manano vikalpa
na karavo te manathI tyAg chhe, vachan na bolavAn te vachanathI tyAg chhe tathA kAyAthI na pravartavun
te kAyAthI tyAg chhe. em anya paN tyAg vA grahaN hoy chhe te evI paddhati sahit
ja hoy chhe em jANavun.
prashnakaraNAnuyogamAn to kevaLagnAnanI apekShAe tAratamya kathan chhe, to
tyAn chhaThThA guNasthAnavALAne bAr aviratino sarvathA abhAv kahyo te kevI rIte kahyo?
uttaraavirati paN yogakaShAyamAn garbhit hatI parantu tyAn paN charaNAnuyoganI
apekShAe tyAgano abhAv, tenun ja nAm avirati kahyun chhe mATe tyAn teno abhAv chhe.
manaaviratino abhAv kahyo, paN munine mananA vikalpo to thAy chhe parantu mananI svechchhAchArI
pAparUp pravRuttinA abhAvathI tyAn manaaviratino abhAv kahyo.

Page 278 of 370
PDF/HTML Page 306 of 398
single page version

vaLI charaNAnuyogamAn vyavahArlokapravRuttinI apekShAe ja nAmAdik kahIe chhIe. jem
samyagdraShTine pAtra tathA mithyAdraShTine apAtra kahyA, tyAn jene jinadevAdikanun shraddhAn chhe te to
samyagdraShTi chhe tathA jene tenun shraddhAn nathI te mithyAdraShTi jANavo. kAraN ke
dAn Apavun
charaNAnuyogamAn kahyun chhe tyAn charaNAnuyoganI apekShAe ja samyaktvamithyAtva grahaN karIe
chhIe, jo tyAn karaNAnuyoganI apekShAe samyaktvamithyAtva grahaN karavAmAn Ave to je jIv
agiyAramAn guNasthAnamAn chhe te ja pAchho antarmuhUrtamAn pratham guNasthAnamAn Ave, to tyAn dAtAr
pAtra
apAtrano nirNay kevI rIte karI shake? tathA jo dravyAnuyoganI apekShAe tyAn samyaktva
mithyAtva grahaN karavAmAn Ave to munisanghamAn dravyalingI paN chhe ane bhAvalingI paN chhe,
have pratham to teno barAbar nirNay thavo kaThaN chhe kAraN ke
bAhyapravRutti bannenI samAn chhe,
tathA jo kadAchit samyagdraShTine koI bAhyachihnavaDe teno nirNay thaI jAy ane te AnI bhakti
na kare to bIjAone sanshay thAy ke
‘AnI bhakti kem na karI?’ e pramANe jo tenun
mithyAdraShTipaNun pragaT thAy to sanghamAn virodh utpanna thAy, mATe tyAn vyavahArasamyaktva
mithyAtvanI apekShAe kathan jANavAn.
prashnasamyagdraShTi to dravyalingIne potAnAthI hInaguNavAn mAne chhe to te
tenI bhakti kevI rIte kare?
uttaravyavahAradharmanun sAdhan dravyalingIne ghaNun chhe tathA bhakti karavI e paN
vyavahAr ja chhe, mATe jem koI dhanavAn na hoy parantu jo kuLamAn moTo hoy to tene kuL
apekShAe moTo jANI teno satkAr karavAmAn Ave chhe. tem pote samyaktvaguNasahit chhe, parantu
jo koI vyavahAradharmamAn pradhAn hoy tane vyavahAradharmanI apekShAe guNAdhik mAnI tenI bhakti
kare chhe, em samajavun. e ja pramANe je jIv ghaNA upavAsAdi kare chhe tene tapasvI kahIe
chhIe, joke koI dhyAn
adhyayanAdi visheSh kare chhe te utkRuShTa tapasvI chhe topaN ahIn
charaNAnuyogamAn bAhya tapanI ja pradhAnatA chhe, mATe tene ja tapasvI kahIe chhIe. e pramANe
anya nAmAdik samajavAn.
e ja pramANe anya anek prakAr sahit charaNAnuyogamAn vyAkhyAnanun vidhAn jANavun.
dravyAnuyogamAn vyAkhyAnanun vidhAn
have dravyAnuyogamAn kevI rIte vyAkhyAn chhe te ahIn darshAvIe chhIe.
jIvane jIvAdi dravyonun yathArtha shraddhAn jem thAy tem bhed, yukti, hetu ane
draShTAntAdikanun ahIn nirUpaN karavAmAn Ave chhe. kAraN ke A anuyogamAn yathArtha shraddhAn karavAnun
prayojan chhe. joke jIvAdi vastu abhed chhe topaN temAn bhedakalpanAvaDe vyavahArathI dravya
guN

Page 279 of 370
PDF/HTML Page 307 of 398
single page version

paryAyAdinA bhed nirUpaN karIe chhIe, vaLI pratIti aNAvavA arthe anek yuktivaDe athavA
pramAN nayavaDe upadesh ApIe chhIe te paN yukta chhe, tathA vastunA anumAnpratyakShagnAnAdi
karAvavA mATe hetudraShTAntAdik ApIe chhIe, e rIte ahIn vastunI pratIti karAvavA mATe
upadesh Ape chhe.
tathA ahIn mokShamArganun shraddhAn karAvavA arthe jIvAdi tattvonA bhedyuktihetu
draShTAntAdikavaDe nirUpaN karIe chhIe. jem svaparabhedvignAnAdik thAy tem ahIn jIv
ajIvano nirNay karIe chhIe, tathA jem vItarAgabhAv thAy tem AsravAdikanun svarUp
darshAvIe chhIe ane tyAn mukhyapaNe gnAn
vairAgyanAn kAraN je AtmAnubhavanAdik tenun mAhAtmya
gAIe chhIe.
dravyAnuyogamAn nishchay adhyAtma upadeshanI pradhAnatA hoy chhe, tyAn vyavahAradharmano paN
niShedh karIe chhIe. je jIv, AtmAnubhavano upAy karato nathI ane mAtra bAhyakriyAkAnDamAn
magna chhe tene tyAnthI udAs karI AtmAnubhavanAdimAn lagAvavA arthe vrat
shIlsanyamAdinun
hInapaNun pragaT karIe chhIe, tyAn em na samajI levun ke ene (vratshIlsanyamAdine) chhoDI
pApamAn lAgI javun, kAraN ke e upadeshanun prayojan kAI ashubhamAn joDavAnun nathI
paN shuddhopayogamAn lagAvavA mATe shubhopayogano niShedh karIe chhIe.
prashnaadhyAtmashAstromAn puNya{pApane samAn kahyAn chhe mATe shuddhopayog thAy
to bhalun ja chhe, na thAy to puNyamAn lAgo vA pApamAn lAgo?
uttarajem shUdra jAtinI apekShAe jAT ane chAnDALane samAn kahyA chhe, parantu
chAnDALathI jAT k kuttam chhe, e aspRushya chhe tyAre A spRushya chhe. tem bandhAraNanI
apekShAe puNya ane pAp samAn chhe, parantu pApathI puNya k kbhalun chhe, e tIvrakaShAyarUp
chhe tyAre A mandakaShAyarUp chhe; mATe puNyane chhoDI pApamAn lAgavun yogya nathI em samajavun.
vaLI je jIv, jinabimba bhakti Adi kAryomAn ja nimagna chhe tene AtmashraddhAnAdi
karAvavA mATe ‘dehamAn dev chhe derAmAn nathI,’ ityAdi upadesh ApIe chhIe; tyAn em na
samajI levun ke
bhakti chhoDI bhojanAdithI potAne sukhI karavo. kAraN ke e upadeshanun prayojan
kAI evun nathI.
e ja pramANe jyAn anya vyavahArano niShedh karyo hoy tyAn tene yathArtha jANI pramAdI
na thavun, em samajavun. je kevaL vyavahArasAdhanamAn ja magna chhe tene nishchayaruchi karAvavA arthe
tyAn vyavahArane hIn batAvyo chhe.
vaLI e ja shAstromAn samyagdraShTinA viShayabhogAdine bandhanA kAraNarUp na kahyA paN

Page 280 of 370
PDF/HTML Page 308 of 398
single page version

nirjarAnA kAraNarUp kahyA, tyAn bhogonun upAdeyapaNun na samajI levun. tyAn samyagdraShTinun mAhAtmya
batAvavA mATe ja pragaT tIvrabandhanAn kAraN bhogAdik prasiddha hatA te bhogAdik hovA chhatAn
paN shraddhAnashaktinA baLathI tene mandabandh thavA lAgyo tene gaNyo nahi. ane te ja baLathI
nirjarA visheSh thavA lAgI tethI upachArathI bhogone paN tyAn bandhanA kAraNarUp na kahyA paN
nirjarAnA kAraNarUp kahyA. vichAr karatAn bhog jo nirjarAnun kAraN hoy to tene chhoDI
samyagdraShTi jIv, munipadane shAmATe grahaN kare? ahIn to e kathananun eTalun ja prayojan
chhe ke
juo samyaktvanun mAhAtmya! ke jenA baLathI bhog paN potAnA guNanun phaL ApI
shakatA nathI.
e pramANe anya kathan paN hoy to tyAn tenun yathArthapaNun samajI levun.
vaLI dravyAnuyogamAn paN charaNAnuyoganI mAphak grahaN
tyAg karavAnun prayojan chhe. tethI
chhadmasthanI buddhigochar pariNAmonI apekShAe ja tyAn kathan karavAmAn Ave chhe. eTalun visheSh
chhe ke
charaNAnuyogamAn to bAhyakriyAnI mukhyatAthI varNan karIe chhIe. dravyAnuyogamAn
AtmapariNAmonI mukhyatAthI nirUpaN karIe chhIe, paN karaNAnuyoganI mAphak sUkShmavarNan
karatA nathI. tenA udAharaN
upayoganA shubh, ashubh ane shuddha e traN bhed kahyA chhe, temAn dharmAnurAgarUp
pariNAm e shubhopayog chhe, pApAnurAgarUp vA dveSharUp pariNAm e ashubhopayog chhe tathA
rAgadveSharahit pariNAm e shuddhopayog chhe em kahyun. have, e kathan chhadmasthanA buddhigochar
pariNAmonI apekShAe chhe paN karaNAnuyogamAn kaShAyashaktinI apekShAe guNasthAnAdimAn je
sankleshavishuddha pariNAmo nirUpaN karyA chhe te vivakShA ahIn nathI.
karaNAnuyogamAn to rAgAdirahit shuddhopayog yathAkhyAtachAritra thatAn ja thAy chhe ane
te mohano nAsh thatAn svayam thAy chhe, tyAn nIchalI avasthAvALA e shuddhopayoganun sAdhan kevI
rIte kare? tathA dravyAnuyogamAn shuddhopayog karavAno ja mukhya upadesh chhe mATe tyAn chhadmastha jIv
je kALamAn buddhigochar bhakti Adi vA hinsA Adi kAryarUp pariNAmone chhoDI
AtmAnubhavanAdi kAryomAn pravarte te kALamAn tene shuddhopayogI kahIe chhIe. joke ahIn
kevaLagnAnagochar sUkShma rAgAdik chhe topaN tenI ahIn vivakShA kahI nathI, paN potAnI
buddhigochar rAgAdik chhoDyo e apekShAe tene shuddhopayogI kahyo chhe.
e ja pramANe svapar shraddhAnAdi thatAn samyaktvAdi kahyAn te buddhigochar apekShAe
nirUpaN chhe, sUkShmabhAvonI apekShAe guNasthAnAdimAn samyaktvAdinun nirUpaN karaNAnuyogamAn
hoy chhe. e ja pramANe anya ThekANe paN samajavun.
jo dravyAnuyoganA kathananI vidhi karaNAnuyogathI meLavavA jaIe to te koI ThekANe

Page 281 of 370
PDF/HTML Page 309 of 398
single page version

to maLe tathA koI ThekANe na maLe; jemyathAkhyAtachAritra thatAn to banne apekShAe shuddhopayog
chhe parantu nIchalI dashAmAn dravyAnuyog apekShAe to kadAchit shuddhopayog hoy chhe paN
karaNAnuyog apekShAe nirantar kaShAy anshanA sadbhAvathI shuddhopayog nathI. e ja pramANe anya
kathan paN samajavAn.
vaLI dravyAnuyogamAn paramatamAn kahelAn tattvAdikane asatyarUp darshAvavA mATe teno niShedh
karIe chhIe tyAn dveShabuddhi chhe em na samajavun, paN tene asatyarUp darshAvI satyashraddhAn
karAvavAnun prayojan chhe em jANavun.
e pramANe tathA anya paN anek prakArathI dravyAnuyogamAn vyAkhyAnanun vidhAn kahyun chhe.
e pramANe chAre anuyoganA vyAkhyAnanun vidhAn kahyun tyAn koI granthamAn ek anuyoganI,
koImAn benI, koImAn traNanI tathA koImAn chAre anuyoganI pradhAnatAsahit vyAkhyAn hoy chhe,
tyAn jyAn jem sambhave tem samajI levun.
have e anuyogomAn kevI paddhatinI mukhyatA hoy chhe te ahIn kahIe chhIe
chAre anuyogomAn vyAkhyAnanI paddhati
prathamAnuyogamAn to alankArashAstro vA kAvyaAdi shAstronI paddhati mukhya chhe. kAraN ke
alankArAdithI man ranjAyamAn thAy chhe, sIdhI vAt kahetAn evo upayog joDAto nathI ke jevo
upayog alankArAdi yuktisahit kathanathI joDAy. bIjun, parokSha vAtane k kadhikatApUrvak
nirUpaN karIe to tenun svarUp barAbar bhAse chhe.
karaNAnuyogamAn gaNitAdi shAstronI paddhati mukhya chhe kAraN ke tyAn dravyakShetrakAL
bhAvanA pramANAdinun nirUpaN karIe chhIe, ane gaNitagranthonI AmnAyathI tenun sugamapaNe
jANapaNun thAy chhe.
charaNAnuyogamAn subhAShit nItishAstronI paddhati mukhya chhe, kAraN ke tyAn AcharaN
karAvavun chhe tethI lokapravRutti anusAr nItimArga darshAvatAn te AcharaN kare chhe.
tathA dravyAnuyogamAn nyAyashAstronI paddhati mukhya chhe kAraN ke tyAn nirNay karAvavAnun
prayojan chhe, tathA nyAyashAstromAn nirNay karavAno mArga darshAvyo chhe.
e pramANe e anuyogomAn mukhya paddhati chhe, tathA anya paN anek paddhatisahit
vyAkhyAn temAn hoy chhe.
prashnaalankAr, gaNit, nIti ane nyAyanun gnAn to panDitone thAy chhe,

Page 282 of 370
PDF/HTML Page 310 of 398
single page version

tuchchhabuddhi jIvo te samajI shakatA nathI, mATe sIdhun kathan kem na karyun?
uttarashAstra chhe te mukhyapaNe to panDit ane chatur puruShone abhyAs karavA yogya
chhe. jo alankArAdi AmnAyasahit kathan hoy to temanun man tyAn joDAy, tathA je tuchchhabuddhi
chhe tene panDitapuruSh samajAvI de paN je na samajI shake to tene mukhathI ja sIdhun kathan kahe,
parantu granthomAn sIdhAn kathan lakhavAthI visheShabuddhijIv tenA abhyAsamAn visheSh pravarte nahi mATe
alankArAdi AmnAyasahit kathan karIe chhIe.
e pramANe e chAre anuyoganun nirUpaN karyun.
jainamatamAn ghaNAn shAstra to e chAre anuyogamAn garbhit chhe.
vaLI vyAkaraN, nyAy, chhand, koSh, vaidyak, jyotiSh ane mantrAdi shAstra paN jainamatamAn
hoy chhe tenun shun prayojan chhe? te sAmbhaLo
vyAkaraN, nyAy, chhand, koSh, vaidyak, jyotiSh ane
mantrAdishAstranun prayojan
vyAkaraNnyAyAdikano abhyAs thatAn anuyogarUp shAstrono abhyAs thaI shake chhe mATe
vyAkaraNAdi shAstro kahyAn chhe.
koI kahebhAShArUp sIdhun nirUpaN karyun hot to vyAkaraNAdinun shun prayojan rahet?
uttarabhAShA to aprabhansharUp ashuddhavANI chhe, desh deshamAn anya anya chhe, tyAn
mahAnapuruSh shAstromAn evI rachanA kevI rIte kare? vaLI vyAkaraNnyAyAdivaDe jevo yathArtha sUkShma
artha nirUpaN thAy chhe tevo sIdhI (saral) bhAShAmAn thaI shakato nathI mATe vyAkaraNAdi
AmnAyathI varNan karyun chhe, teno potAnI buddhi anusAr thoDoghaNo abhyAs karI anuyogarUp
prayojanabhUt shAstrono abhyAs karavo.
vaLI vaidyakAdi chamatkArathI jainamatanI prabhAvanA thAy, auShadhAdithI upakAr paN bane
tathA je jIv laukik kAryomAn anurakta chhe te vaidyakAdi chamatkArathI jenI thAy ane pAchhaLathI
satyadharma pAmI potAnun kalyAN kare, ityAdi prayojanasahit vaidyakAdi shAstro kahyAn chhe.
ahIn eTalun chhe keA paN jainashAstra chhe em jANI tenA abhyAsamAn ghaNun lAgavun
nahi; jo ghaNI buddhithI tenun sahaj jANavun thAy tathA tene jANatAn potAne rAgAdi vikAro
vadhatA na jANe to tenun paN jANavun bhale thAy, parantu anuyogashAstravat e shAstro ghaNAn
kAryakArI nathI mATe tenA abhyAsano visheSh udyam karavo yogya nathI.

Page 283 of 370
PDF/HTML Page 311 of 398
single page version

prashnajo em chhe to gaNadharAdi puruShoe tenI shA mATe rachanA karI?
uttarapUrvokta kinchit prayojan jANI tenI rachanA karI chhe. jem ghaNo dhanavAn
koI veLA alpakAryakArI vastuno paN sanchay kare chhe paN jo alpa dhanavAn e vastuno sanchay
kare to dhan to tyAn ja kharchAI jAy, pachhI te ghaNI kAryakArI vastuno sangrah shA vaDe kare?
tem ghaNA buddhimAn gaNadharAdik koI prakAre alpakAryakArI vaidyakAdi shAstrono paN sanchay kare
chhe paN jo alpabuddhimAn tenA abhyAsamAn joDAy to buddhi to tyAn lAgI jAy, pachhI utkRuShTa
kAryakArI shAstrono abhyAs te kevI rIte kare?
vaLI jem mandarAgI to purANAdimAn shrRungArAdinun nirUpaN kare topaN te vikArI thato
nathI, paN jo tIvrarAgI e pramANe shrRungArAdi nirUpaN kare to te pAp ja bAndhe; tem mandarAgI
gaNadharAdi chhe teo vaidyakAdi shAstronun nirUpaN kare topaN teo vikArI thatA nathI paN jo
tIvrarAgI tenA abhyAsamAn lAgI jAy to te rAgAdik vadhArI pApakarmane bAndhashe em samajavun.
e pramANe jainamatanA upadeshanun svarUp jANavun.
have temAn koI doShakalpanA kare chhe tenun nirAkaraN karIe chhIe
prathamAnuyogamAn doShakalpanAnun nirAkaraN
keTalAk jIv kahe chhe keprathamAnuyogamAn shrRungArAdi vA sangrAmAdinun ghaNun kathan kare
chhe tenA nimittathI rAgAdik vadhI jAy, mATe evun kathan karavun ThIk nathI; vA evun kathan
sAmbhaLavun nahi.
tene kahIe chhIe ke kathA kahevI hoy tyAre to badhIy avasthAnun kathan karavun joIe,
vaLI je alankArAdi vaDe vadhArIne kathan kare chhe te to panDitonAn vachan yuktisahit ja nIkaLe.
prashnasambandh meLavavA mATe sAmAnya kathan karavun hatun paN vadhArIne kathan
shAmATe karyun?
uttaraparokSha kathanane vadhArIne kahyA vinA tenun svarUp bhAse nahi ke‘pahelAn to
AvA AvA bhogsangrAmAdi karyA paN pachhI sarvano tyAg karI muni thayA,’ ityAdi chamatkAr
to tyAre ja bhAse ke jyAre vadhArIne kathan karavAmAn Ave.
tun kahe chhe ke‘enA nimittathI rAgAdik vadhI jAy chhe,’ paN jem koI chaityAlay
banAve chhe tyAn tenun prayojan to dharmakArya karAvavAnun chhe, chhatAn koI pApI tyAn pApakarma kare
to tyAn chaityAlay banAvavAvALAno to doSh nathI; tem shrIgurue purANAdimAn shrRungArAdinun varNan

Page 284 of 370
PDF/HTML Page 312 of 398
single page version

karyun tyAn temanun prayojan rAgAdik karAvavAnun to nathI paN dharmamAn lagAvavAnun chhe; chhatAn koI
pApI dharma na kare ane rAgAdik ja vadhAre to temAn shrIguruno sho doSh?
prashnaje rAgAdikanAn nimitta hoy te kathan ja karavAn nahotAn?
uttarasarAgI jIvonun man kevaL vairAgyakathanamAn joDAy nahi, tethI jem bALakane
patAsAnA Ashraye auShadh ApIe chhIe tem sarAgIne bhogAdikathananA Ashraye dharmamAn ruchi
karAvIe chhIe.
prashnajo em chhe, to vairAgI puruShoe to evA granthono abhyAs karavo
yogya nathI?
uttarajenA antarangamAn rAgabhAv nathI tene to shrRungArAdi kathan sAmbhaLavA chhatAn
paN rAgAdibhAv UpajatA ja nathI; e to jANe chhe keA pramANe ja ahIn kathan karavAnI
paddhati chhe.
prashnato jene shrRungArAdi kathan sAmbhaLatAn rAgAdibhAv thaI Ave chhe, teNe
to evA kathan sAmbhaLavAn yogya nathI?
uttarajyAn dharmanun ja prayojan chhe tathA jyAntyAn dharmane ja poShaN karavAmAn
Avyo chhe evAn jainapurANAdikomAn prasangopAt shrRungArAdikanun kathan karyun hoy tene sAmbhaLatAn paN
je ghaNo rAgI thayo to te anya kyA ThekANe virAgI thashe? te to purAN sAmbhaLavAn chhoDIne
anya paN evAn ja kArya karashe ke jyAn ghaNA rAgAdi thAy? mATe tene paN purAN sAmbhaLatAn
thoDIghaNI dharmabuddhi thAy to thAy? bIjAn kAryothI to A kArya bhalun ja chhe.
prashnaprathamAnuyogamAn to anya jIvonI kathAo chhe to tethI potAnun
prayojan shun sadhAy chhe?
uttarajem kAmI puruShonI kathA sAmbhaLatAn potAne paN kAmyaprem vadhe chhe tem
dharmAtmA puruShonI kathA sAmbhaLatAn potAne paN dharmamAn visheSh prIti thAy chhe. mATe
prathamAnuyogano abhyAs karavo yogya chhe.
karaNAnuyogamAn doShakalpanAnun nirAkaraN
keTalAk jIv kahe chhe kekaraNAnuyogamAn guNasthAnanun, mArgaNAdikanun, karmaprakRitionun vA
trilokAdinun kathan karyun chhe, have tene jANI lIdhun ke A ‘Am chhe ane A Am chhe.’ paN
temAn potAnun kArya shun siddha thayun? kAn to bhakti karIe, kAn to vrat
dAnAdi karIe agar

Page 285 of 370
PDF/HTML Page 313 of 398
single page version

kAn to AtmAnubhav karIe to tethI potAnun bhalun thAy.
samAdhAnaparameshvar to vItarAg chhe. bhakti karavAthI prasanna thaI kAI karatA nathI
paN bhakti karatAn je mandakaShAy thAy chhe tenun svayam ja uttamaphaL thAy chhe, have karaNAnuyoganA
abhyAsamAn tenAthI (bhaktithI) paN adhik mandakaShAy thaI shake chhe tethI tenun phaL ati uttam
thAy chhe. vaLI vrat
dAnAdik to kaShAy ghaTADavAnAn bAhya nimitta sAdhan chhe ane karaNAnuyogano
abhyAs karatAn tyAn upayog joDAI jAy tyAre rAgAdik dUr thAy chhe tethI te
antaranganimittasAdhan chhe, mATe te visheSh kAryakArI chhe; vratAdik dhAraN karIne paN adhyayanAdi
karIe chhIe. bIjun, AtmAnubhav sarvottam kArya chhe parantu sAmAnya anubhavamAn upayog Takato
nathI ane upayog tyAn na Take tyAre anya vikalpo thAy chhe, tyAn jo karaNAnuyogano abhyAs
hoy to te vichAromAn upayogane joDe.
e vichAro vartamAn rAgAdik paN ghaTADe chhe tathA bhAvI rAgAdik ghaTADavAnAn kAraN
chhe. mATe ahIn (karaNAnuyogamAn) upayogane joDavo.
jIvkarmAdikanA nAnA prakAranA bhed jANe temAn rAgAdi karavAnun prayojan nathI tethI
rAgAdik vadhatA nathI, ane vItarAg thavAnun prayojan temAn ThAm ThAm pragaT chhe tethI rAgAdi
maTADavAnun e kAraN chhe.
prashnakoI kathan to em chhe, parantu dvIp{samudrAdi ane tenA yojanAdinun
temAn nirUpaN karyun chhe tethI shun siddhi chhe?
uttaratene jANatAn paN kAI temAn iShTaaniShTabuddhi thatI nathI tethI pUrvokta
siddhi thAy chhe.
prashnajo em chhe, to jenAthI kAI prayojan nathI evA pAShANAdine paN
jANatAn tyAn iShTaaniShTapaNun mAnatA nathI eTale te paN kAryakArI thayun?
uttarasarAgI jIv rAgAdi prayojan vinA koIne jANavAno udyam kare nahi; jo
svayamev tenun jANavun thAy to antarang rAgAdikanA abhiprAyavash tyAnthI upayogane chhoDAvavA
ja ichchhe chhe. ahIn udyamapUrvak dvIp
samudrAdikane jANe chhe, tyAn upayog lagAve chhe tethI
rAgAdi ghaTatAn evun kArya thAy chhe. vaLI pAShANAdikamAn jo A lokanun koI prayojan bhAsI
jAy to rAgAdik thaI Ave paN dvIp
samudrAdikamAn A lok sambandhI koI kArya nathI tethI
te rAgAdikanun kAraN nathI.
jo svargAdikanI rachanA sAmbhaLI tyAn rAg thAy to paralok sambandhI thAy ane tenun

Page 286 of 370
PDF/HTML Page 314 of 398
single page version

kAraN puNyane jANe eTale te pApane chhoDI puNyamAn pravarte eTalo ja lAbh thAy, vaLI
dvIpAdikane jANatAn yathAvat rachanA bhAse tyAre anyamatAdikanun kahyun jUTh bhAsatAn te satya
shraddhAnI thAy ane e yathAvat rachanA jANavAthI bhram maTI upayoganI nirmaLatA thAy chhe mATe
A (karaNAnuyogano) abhyAs kAryakArI chhe.
prashnakaraNAnuyogamAn ghaNI kaThaNatA hovAthI tenA abhyAsamAn khed thAy chhe.
uttarajo vastune shIghra jANavAmAn Ave to tyAn upayogamAn ulajhato nathI tathA
jANelI vastune vAramvAr jANavAno utsAh paN thAy nahi eTale upayog pApakAryomAn lAgI
jAy chhe, mATe potAnI buddhi anusAr jeno abhyAs thato jaNAy teno kaThaNatA chhatAn paN
abhyAs karavo, tathA jeno abhyAs thaI ja shake nahi teno to kevI rIte kare?
vaLI tun kahe chhe ke ‘ahIn khed thAy chhe’ paN pramAdI rahevAmAn to dharma chhe nahi!
pramAdathI sukhashIliyA rahevAmAn Ave to pAp thAy chhe mATe dharma arthe to udyam karavo ja
yogya chhe.
em vichArI karaNAnuyogamAn abhyAs karavo yogya chhe.
charaNAnuyogamAn doShkalpanAnun nirAkaraN
keTalAk jIv kahe chhe ke‘charaNAnuyogamAn bAhya vratAdi sAdhanano upadesh chhe eTale
tenAthI kAI siddhi nathI, potAnA pariNAm nirmaL joIe pachhI bAhya to ichchhAnusAr pravarto,
em vichArI te A upadeshathI parAngmukh rahe chhe.
tene kahIe chhIe keAtmapariNAmone ane bAhyapravRuttine nimittanaimittik sambandh
chhe, kAraN ke chhadmastha jIvane pariNAmapUrvak kriyA thAy chhe, tathA koI veLA pariNAm vinA
koI kriyA thAy chhe to te paravashatAthI thAy chhe, paN jyAn svavashathI udyamapUrvak kArya karavAmAn
Ave ane ‘pariNAm e rUp nathI’ em kahe to te bhram chhe. athavA bAhyapadArthono Ashray
pAmIne pariNAm thaI shake chhe mATe pariNAm maTADavA arthe bAhyavastuno niShedh shrI
samayasArAdimAn kahyo chhe. mATe rAgAdibhAv ghaTatAn anukrame bAhya evA shrAvak
munidharma hoy
chhe, athavA e pramANe shrAvakmunidharma angIkAr karatAn pAnchamAchhaThThA Adi guNasthAnomAn
rAgAdi ghaTavArUp pariNAmonI prApti thAy chhe evun nirUpaN charaNAnuyogamAn karyun chhe.
vaLI jo bAhyasanyamathI kAI paN siddhi na hoy to sarvArthasiddhivAsI devo samyagdraShTi
ane ghaNA gnAnI chhe temane to chothun guNasthAn chhe tyAre gRuhastha shrAvakmanuShyone pAnchamun
guNasthAn hoy chhe tenun kAraN shun? tathA shrI tIrthankarAdi gRuhasthapad chhoDI shAmATe sanyam grahaN

Page 287 of 370
PDF/HTML Page 315 of 398
single page version

kare? mATe A niyam chhe kebAhyasanyam sAdhan vinA pariNAm nirmaL thaI shakatA
nathI; mATe bAhyasAdhananun vidhAn jANavA arthe charaNAnuyogano abhyAs avashya karavA yogya
chhe.
dravyAnuyogamAn doShkalpanAnun nirAkaraN
koI jIv kahe chhe kedravyAnuyogamAn vratsanyamAdi vyavahAradharmanun hInapaNun pragaT karyun
chhe, samyagdraShTinA viShayabhogAdine nirjarAnAn kAraN kahyAn chhe, ityAdi kathan sAmbhaLI jIv
svachchhandI banI puNya chhoDI pApamAn pravartashe tethI tenun vAnchavun, sAmbhaLavun yogya nathI. tene kahIe
chhIe ke
jem sAkar khAIne gadheDun marI jAy to manuShya to sAkar khAvI na chhoDe, tem koI
viparItabuddhi jIv adhyAtmagrantho sAmbhaLI svachchhandI thaI jAy to vivekI to adhyAtmagranthono
abhyAs na chhoDe. hA, eTalun kare ke
jene svachchhandI thato jANe tene jem te svachchhandI na thAy
tevo upadesh Ape. vaLI adhyAtmagranthomAn paN svachchhandI thavAno ThAmaThAm niShedh karavAmAn Ave
chhe, tethI je tene barAbar sAmbhaLe chhe te to svachchhandI thato nathI. chhatAn koI ekAd vAt
sAmbhaLI koI potAnA abhiprAyathI svachchhandI thAy to tyAn granthano to doSh nathI paN te jIvano
ja doSh chhe.
vaLI jo jUThI doShakalpanAvaDe adhyAtmashAstronA vAnchanshravaNano niShedh karavAmAn Ave
to mokShamArgano mUL upadesh to tyAn ja chhe! eTale teno niShedh karatAn mokShamArgano
niShedh thAy chhe.
jem meghavRuShTi thatAn ghaNA jIvonun kalyAN thAy chhe chhatAn koIne UlaTun nukashAn
thAy to tenI mukhyatA karI meghano to niShedh na karavo; tem sabhAmAn adhyAtmaupadesh thatAn
ghaNA jIvone mokShamArganI prApti thAy chhe, chhatAn koI UlaTo pApamAn pravarte to tenI mukhyatA
karI adhyAtmashAstrono to niShedh na karavo.
bIjun, adhyAtmagranthothI koI svachchhandI thAy te to pahelAn paN mithyAdraShTi hato ane
Aje paN mithyAdraShTi ja rahyo. hA, eTalun ja nukashAn thAy ketene sugati na thatAn kugati
thAy. parantu adhyAtmaupadesh na thatAn ghaNA jIvone mokShamArganI prAptino abhAv thAy chhe ane
tethI ghaNA jIvonun ghaNun bUrun thAy chhe mATe adhyAtmaupadeshano niShedh karavo nahIn.
shankAdravyAnuyogarUp adhyAtmaupadesh chhe te utkRuShTa chhe, ane te uchchadashAne
prApta hoy tene kAryakArI chhe paN nIchalI dashAvALAone to vratsanyamAdino ja upadesh
Apavo yogya chhe.
samAdhAnajinamatamAn to evI paripATI chhe kepahelAn samyaktva hoy

Page 288 of 370
PDF/HTML Page 316 of 398
single page version

pachhI vrat hoy chhe, ane te samyaktva to svaparanun shraddhAn thatAn thAy chhe tathA
te shraddhAn dravyAnuyogano abhyAs karavAthI thAy chhe. mATe pratham dravyAnuyog anusAr
shraddhAnavaDe samyagdraShTi thAy
ane tyArapachhI charaNAnuyog anusAr vratAdik dhAraN karI vratI
thAy. e pramANe mukhyapaNe to nIchalI dashAmAn ja dravyAnuyog kAryakArI chhe tathA gauNapaNe jene
mokShamArganI prApti thatI na jaNAy tene pahelAn koI vratAdikano upadesh ApavAmAn Ave chhe,
mATe uchchadashAvALAne adhyAtmano abhyAs karavA yogya chhe. em jANI nIchalI dashAvALAoe
tyAnthI parAngmukh thavun yogya nathI.
shankAUnchA upadeshanun svarUp nIchalI dashAvALAne bhAse nahi.
samAdhAnaanya to anek prakAranI chaturAI jANe chhe ane ahIn mUrkhapaNun pragaT
kare chhe te yogya nathI. abhyAs karavAthI svarUp barAbar bhAse chhe, tathA potAnI buddhi anusAr
thoDunghaNun bhAse chhe, parantu sarvathA nirudyamI thavAnun poShaN karIe e to jinamArganA dveShI thavA
jevun chhe.
shankAA kAL nikRuShTa (halako) chhe mATe utkRuShTa adhyAtmanA upadeshanI
mukhyatA na karavI.
samAdhAnaA kAL sAkShAt mokSha nahi thavAnI apekShAe nikRuShTa chhe paN
AtmAnubhavanAdik samyaktvAdik hovAnI A kALamAn manA nathI, mATe AtmAnubhavanAdi arthe
dravyAnuyogano abhyAs avashya karavo.
ShaTpAhuDamAn (mokShapAhuDamAn) kahyun chhe ke
अज्ज वि तिरयणसुद्धा अप्पा झाणावि लहइ इंदत्तं
लोचंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति ।।७७।।
arthaAj paN triratnavaDe shuddha jIv AtmAne dhyAvI svargalokamAn vA laukAntikamAn
devapaNun prApta kare chhe, ane tyAnthI chavI (manuShya thaI) mokSha jAy chhe, tathA*.....mATe A
kALamAn paN dravyAnuyogano upadesh mukhya jarUrano chhe.
shankAdravyAnuyogamAn adhyAtmashAstro chhe tyAn svaparabhedavignAnAdikano upadesh
Apyo chhe e to kAryakArI paN ghaNo chhe tathA samajavAmAn paN jaladI Ave chhe, parantu
* tathA.....ahIn 34 lITI jeTalI jagyA mUL pratimAn khAlI rAkhel chhe, tethI jaNAy chhe
ke panDitajI tyAn k kbIjun paN lakhavA ichchhatA hatA, paN lakhI shakyA nathI.

Page 289 of 370
PDF/HTML Page 317 of 398
single page version

tyAn dravyaguNaparyAyAdikanun, pramANanayAdikanun ane anyamataprarUpit tattvAdikanun nirAkaraN
karI je kathan karyun chhe tenA abhyAsathI vikalpa visheSh thAy chhe, ane vaLI te ghaNo prayAs
karatAn jANavAmAn Ave chhe mATe teno abhyAs na karavo.
samAdhAnasAmAnya jANavA karatAn visheSh jANavun baLavAn chhe. jem jem visheSh
jANe chhe tem tem vastusvabhAv nirmaL bhAse chhe, shraddhAn draDh thAy chhe, rAgAdik ghaTe chhe mATe
e abhyAsamAn pravartavun yogya chhe.
e pramANe doShkalpanA karI chAre anuyoganA abhyAsathI parAngmukh thavun yogya nathI.
vyAkaraNnyAyAdik shAstronI upayogitA
vaLI vyAkaraNnyAyAdik shAstrono paN thoDoghaNo abhyAs karavo, kAraN keenA
gnAnavinA mahAn shAstrono artha bhAse nahi tathA vastunun svarUp paN enI paddhati jANatAn jevun
bhAse tevun bhAShAdikathI bhAse nahi, mATe paramparA kAryakArI jANI eno paN abhyAs karavo,
parantu emAn ja phasAI rahevun nahi, paN eno k kabhyAs karI prayojanabhUt shAstronA
abhyAsamAn pravartavun.
bIjun, vaidyakAdi shAstra chhe tenI sAthe mokShamArgamAn kAI prayojan ja nathI tethI koI
vyavahAradharmanA abhiprAyathI khedarahitapaNe eno abhyAs banI jAy to upakArAdi karavo paN
pAparUp pravartavun nahi. tathA jo eno abhyAs na thAy to bhale na thAo, ethI kAI bagAD
nathI.
e pramANe jinamatanAn shAstro nirdoSh jANI teno upadesh mAnavo.
apekShAgnAnanA abhAve AgamamAn dekhAtA paraspar virodhAnun nirAkaraN
have shAstromAn apekShAdikane nahi jANavAthI paraspar virodh bhAse chhe tenun nirAkaraN
karIe chhIe
prathamAdi anuyogonI AmnAy anusAr jyAn jem kathan karyun hoy tyAn tem jANI
levun; anya anuyoganA kathanane anya anuyoganA kathanathI anyathA jANI tyAn sandeh na karavo.
jem ke
koI ThekANe to nirmaL samyagdraShTine ja shankA, kAnkShA, vichikitsAno abhAv kahyo tyAre
koI ThekANe bhayano AThamA guNasthAn sudhI, lobhano dashamA sudhI ane jugupsAno AThamA
sudhI uday kahyo, tyAn virodh na jANavo. kAraN ke
shraddhApUrvak tIvra shankAdikano samyagdraShTine
abhAv thayo chhe athavA mukhyapaNe samyagdraShTi shankAdik kare nahi e apekShAe charaNAnuyogamAn
samyagdraShTine shankAdikano abhAv kahyo paN sUkShmashaktinI apekShAe bhayAdikano uday AThamA

Page 290 of 370
PDF/HTML Page 318 of 398
single page version

Adi guNasthAn sudhI hoy chhe tethI karaNAnuyogamAn tyAn sudhI teno sadbhAv kahyo. e ja
pramANe anya ThekANe jANavun.
pUrve anuyogonA upadeshavidhAnamAn keTalAnk udAharaN kahyAn chhe te jANavAn athavA
potAnI buddhithI samajI levAn.
vaLI ek ja anuyogamAn vivakShAvash anekarUp kathan karavAmAn Ave chhe. jem ke
karaNAnuyogamAn pramAdono sAtamA guNasthAnamAn abhAv kahyo tyAn kaShAyAdikane pramAdanA bhed
kahyA; tathA tyAn ja kaShAyAdikano sadbhAv dashamAdi guNasthAn sudhI kahyo, tyAn virodh na
samajavo. kAraN ke
ahIn pramAdomAn to je shubhAshubhabhAvonA abhiprAyapUrvak kaShAyAdik thAy
chhe tenun grahaN chhe, ane sAtamA guNasthAnamAn evo abhiprAy dUr thayo chhe tethI teno tyAn
abhAv kahyo chhe paN sUkShmaAdi bhAvonI apekShAe teno ja dashamAAdi guNasthAn sudhI
sadbhAv kahyo chhe.
vaLI charaNAnuyogamAn chorI, parastrI Adi sAt vyasanano tyAg pratham pratimAmAn kahyo
tyAre tyAn ja teno tyAg bIjI pratimAmAn paN kahyo, tyAn virodh na samajavo. kAraN ke sAt
vyasanamAn to evAn chorI Adi kArya grahaN karyAn chhe ke jethI danDAdik prApta thAy, lokamAn
ghaNI nindA thAy. tathA vratomAn evAn chorI Adi tyAg karavA yogya kahyAn chhe ke je
gRuhasthadharmathI viruddha hoy vA kinchit lokanindya hoy, evo artha samajavo, e ja pramANe anya
ThekANe jANavun.
vaLI nAnA bhAvonI sApekShatAthI ek ja bhAvane anya anya prakArathI nirUpaN karavAmAn
Ave chhe. jem kekoI ThekANe to mahAvratAdikane chAritranA bhed kahyA tyAre koI ThekANe
mahAvratAdik hovA chhatAn paN dravyalingIne asanyamI kahyA, tyAn virodh na samajavo. kAraN ke
samyaggnAnasahit mahAvratAdik to chAritra chhe paN agnAnapUrvak vratAdik hovA chhatAn paN te
asanyamI ja chhe.
vaLI jem pAnch mithyAtvomAn paN vinay kahyo tathA bAr prakAranA tapomAn paN vinay
kahyo, tyAn virodh na samajavo. kAraN keje vinay karavA yogya na hoy teno paN vinay
karI dharma mAnavo te to vinayamithyAtva chhe, tathA dharmapaddhatithI je vinay karavA yogya hoy
teno yathAyogya vinay karavo te vinayatap chhe.
vaLI jem koI ThekANe to abhimAnanI nindA karI tyAre koI ThekANe prashansA karI, tyAn
virodh na samajavo. kAraN kemAnakaShAyathI potAne uchcha manAvavA arthe vinayAdi na karavAn
evun abhimAn to nindA ja chhe, paN nirlobhapaNAthI dInatA Adi na karavAmAn Ave evun
abhimAn prashansA yogya chhe.

Page 291 of 370
PDF/HTML Page 319 of 398
single page version

vaLI jem koI ThekANe chaturAInI nindA karI tyAre koI ThekANe prashansA karI, tyAn virodh
na samajavo. kAraN kemAyAkaShAyathI koIne ThagavA arthe chaturAI karavAmAn Ave te to nindya
ja chhe paN vivekapUrvak yathAsambhav kArya karavAmAn je chaturAI chhe te prashansA yogya ja chhe. e
ja pramANe anya ThekANe paN samajavun.
vaLI ek ja bhAvanI tenAthI utkRuShTabhAvanI apekShAe koI ThekANe nindA karI hoy
tathA koI ThekANe tenAthI hInabhAvanI apekShAe prashansA karI hoy tyAn virodh na samajavo,
jem ke koI shubhakriyAnI jyAn nindA karI hoy tyAn to tenAthI uchcha shubhakriyA vA shuddhabhAvanI
apekShA chhe em samajavun. tathA jyAn prashansA karI hoy tyAn tenAthI nIchI kriyA vA
ashubhakriyAnI apekShA samajavI. e ja pramANe anya ThekANe paN jANavun.
bIjun, e ja pramANe uchcha jIvanI apekShAe koI jIvanI nindA karI hoy tyAn tenI
sarvathA nindA chhe em na jANavun tathA koInI nIchA jIvonI apekShAe prashansA karI hoy tyAn
sarvathA prashansA na jANavI, paN yathAsambhav tenA guNadoSh jANI levA.
e ja pramANe anya vyAkhyAn je apekShAsahit karyun hoy te apekShAe teno artha
samajavo.
vaLI shAstramAn ek ja shabdano koI ThekANe to koI artha thAy chhe tathA koI ThekANe
koI artha thAy chhe, tyAn prakaraN oLakhI teno sambhavit artha samajavo. jem kemokShamArgamAn
‘samyagdarshan’ shabda kahyo tyAn ‘darshan’ shabdano artha shraddhAn chhe, upayog varNanamAn ‘darshan’
shabdano artha vastunun sAmAnya svarUpagrahaNamAtra chhe, tathA indriy varNanamAn ‘darshan’ shabdano artha
netravaDe dekhavAmAtra chhe. vaLI sUkShma ane bAdarano artha
vastuonA pramANAdik kathanamAn sUkShma
pramANasahit hoy tenun nAm sUkShma tathA sthUL pramANasahit hoy tenun nAm bAdar, evo artha
thAy chhe; pudgal skandhAdikanA kathanamAn indriyagamya na hoy te sUkShma tathA indriyagamya hoy te
bAdar, evo artha thAy chhe; jIvAdikanA kathanamAn RIddhi AdinA nimitta vinA svayam rokAy
nahi tenun nAm sUkShma tathA rokAy tenun nAm bAdar. evo artha thAy chhe; vastrAdikanA kathanamAn
pAtaLApaNAnun nAm sUkShma tathA jADApaNAnun nAm bAdar, evo artha thAy chhe.
vaLI pratyakSha shabdano artha lokavyavahAramAn to indriyovaDe jANavAnun nAm pratyakSha chhe.
pramAN bhedomAn spaShTa vyavahArapratibhAsanun nAm pratyakSha chhe tathA AtmAnubhavanAdimAn potAnAmAn
je avasthA thAy tenun nAm pratyakSha chhe. vaLI mithyAdraShTine agnAn kahyun tyAn tenAmAn sarvathA
gnAnano abhAv na jANavo paN samyaggnAnanA abhAvathI tene agnAn kahyun chhe, udIraNA shabdano
artha
devAdikane jyAn udIraNA na kahI tyAn to anya nimittathI maraN thAy tenun nAm udIraNA
chhe, tathA dash karaNonA kathanamAn udIraNAkaraN devAyune paN kahyun tyAn uparanA niShekonun dravya

Page 292 of 370
PDF/HTML Page 320 of 398
single page version

udayAvalImAn nAkhIne tenun nAm udIraNA ja chhe, e ja pramANe anya ThekANe yathAsambhav artha
jANavo.
bIjun, ek ja shabdanA pUrvashabda joDatAn anek prakAranA artha thAy chhe vA te ja shabdanA
anek artha chhe, tyAn jevo sambhave tevo artha samajavo. jemake‘jIte’ tenun nAm jin chhe; parantu
dharmapaddhatimAn karmashatrune jIte tenun nAm ‘jin’ samajavun. ahIn karmashatru shabdane pratham joDatAn je
artha thAy te grahaN karyo, anya na karyo. vaLI prAN dhAraN kare tenun nAm ‘jIv’ chhe; jyAn
jIvan
maraNanA vyavahAr apekShAe kathan hoy tyAn indriyAdi prAN dhAraN kare te ‘jIv’ chhe,
dravyAdikanA nishchayanI apekShAe nirUpaN hoy tyAn chaitanyaprANane dhAraN kare te ‘jIv’ chhe. vaLI
‘samay’ shabdanA anek artha chhe
AtmAnun nAm samay chhe, sarva padArthonun nAm samay chhe,
kALanun nAm samay chhe, samayamAtra kALanun nAm samay chhe, shAstranun nAm samay chhe tathA matanun
nAm paN samay chhe. e pramANe anek arthomAn jyAn jevo sambhave tyAn tevo artha samajavo.
vaLI koI ThekANe to artha apekShAe nAmAdik kahevAmAn Ave chhe tathA koI ThekANe
rUDhi apekShAe nAmAdik kahevAmAn Ave chhe. tyAn jyAn rUDhiapekShAe nAm lakhyAn hoy tyAn
teno shabdArtha grahaN karavo nahi paN teno rUDhirUp je artha hoy te ja grahaN karavo. jem
ke
samyaktvAdikane dharma kahyo tyAn to A jIvane uttamasthAnamAn dhAraN kare chhe tethI tenun ‘dharma’
nAm sArthak chhe paN jyAn dharmadravyanun nAm dharma kahyun hoy tyAn to rUDhinAm chhe, akSharArtha grahaN
karavo nahi, e nAmanI dhArak ek vastu chhe evo artha grahaN karavo. e ja pramANe anya
ThekANe paN samajavun.
vaLI koI ThekANe shabdano je artha thato hoy te to na grahaN karavo paN tyAn je
prayojanabhUt artha hoy te grahaN karavo. jemkoI ThekANe koIno abhAv kahyo hoy tathA
tyAn kinchit sadbhAv hoy to tyAn sarvathA abhAv na grahaN karavo paN kinchit sadbhAvane
nahi gaNatAn ahIn abhAv kahyo chhe, evo artha samajavo. samyagdraShTine rAgAdikano abhAv
kahyo tyAn A pramANe artha samajavo. vaLI nokaShAyano artha to A chhe ke ‘kaShAyano niShedh,’
paN ahIn e artha grahaN na karavo, ahIn to krodhAdik jevA e kaShAy nathI, kinchit kaShAy
chhe, mATe e nokaShAy chhe evo artha grahaN karavo em anya ThekANe paN samajavun.
vaLI koI ThekANe koI yuktivaDe kathan karyun hoy tyAn tenun prayojan grahaN karavun. jem
shrI samayasAr kaLash nan. 29 mAn em kahyun kedhobInA draShTAntavat parabhAvanA tyAganI draShTi
jyAn sudhI pravRuttine prApta na thaI teTalAmAn to A anubhUti pragaT thaI; have tyAn A prayojan
chhe ke
parabhAvano tyAg thatAn ja anubhUti pragaT thAy chhe. lokamAn paN koInA AvatAnnI sAthe
ja koI kArya thayun hoy to tyAn em kahevAmAn Ave chhe ke ‘e Avyo ja nathI eTalAmAn