Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Adhikar Navamo; Mokshamarganu Swaroop: ,; Atmanu Hit Ek Moksha Ja Chhe; Sansarik Sukh Dukha J Chhe; Purusharththi Ja Moksha Prapti; Lakshan Ane Tena Dosh; Samyagdarshanadikanu Sachu Lakshan; Tattva Sat Ja Kem?.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 20

 

Page 293 of 370
PDF/HTML Page 321 of 398
single page version

to A kArya thaI gayun.’ evun ja prayojan ahIn grahaN karavun. e pramANe anya ThekANe paN
samajavun.
vaLI koI ThekANe pramANAdik kAI kahyA hoy te ja pramANAdi na mAnI levAn paN
tyAn je prayojan hoy te jANavun. jem gnAnArNavamAn kahyun ke‘A kALamAn betraN satpuruSh1
chhe; have niyamapUrvak kAI eTalA ja nathI paN ahIn ‘thoDA chhe’ evun prayojan jANavun, e
ja pramANe anya ThekANe paN samajavun.
e ja paddhatipUrvak tathA anya paN anek prakArathI shabdonA artha thAy chhe tene
yathAsambhav jANavA paN viparIt artha na jANavA.
vaLI je upadesh thAy tene yathArthapaNe oLakhI potAnA yogya je upadesh hoy tene
angIkAr karavo. jem vaidyakashAstramAn anek auShadhi kahI chhe. tene jANe to kharo paN grahaN
to tenun ja kare ke jethI potAno rog dUr thAy. potAne shItano rog hoy to uShNaauShadhinun
ja grahaN kare paN shItaL auShadhinun grahaN na kare, e bIjAone kAryakArI chhe em jANe;
tem jainashAstromAn anek upadesh chhe tene jANe to kharo paN grahaN to tenun ja kare ke jethI
potAno vikAr dUr thAy. potAne je vikAr hoy teno niShedh karavAvALA upadeshane grahaN kare
paN tene poShavAvALA upadeshane na grahaN kare. e upadesh anyane kAryakArI chhe em jANe.
ahIn udAharaNjem shAstramAn koI ThekANe to nishchayapoShak upadesh chhe tathA koI
ThekANe vyavahArapoShak upadesh chhe, tyAn potAne jo vyavahAranI adhikatA hoy to nishchayapoShak
upadeshane grahaN karI yathAvat pravarte tathA jo potAne nishchayanI adhikatA hoy to vyavahArapoShak
upadeshane grahaN karI yathAvat pravarte vaLI pahelAn to vyavahArashraddhAnavaDe pote AtmagnAnathI bhraShTa
thaI rahyo hato ane pachhI vyavahAr upadeshanI ja mukhyatA karI AtmagnAnano udyam na kare
athavA pahelAn to nishchayashraddhAnavaDe vairAgyabhraShTa banI svachchhandI thaI rahyo hato, pachhI nishchay
upadeshanI ja mukhyatA karI viShay
kaShAyane poShaN kare, em viparIt upadeshane grahaN kare to
tenun bUrun ja thAy.
vaLI AtmAnushAsanamAn em kahyun chhe ke ‘tun guNavAn thaI doSh kem lagAve chhe?
doShavAn thavun hatun to doShamay ja kem na thayo?’2 have pote to guNavAn hoy paN koI
१.दुःप्रज्ञाबललुप्तवस्तु निचया विज्ञान शून्याशयाः,
विद्यंते प्रतिमंदिरं निजनिज स्वार्थोद्यता देहिनः
२.आनंदामृतसिन्धुशिकरचयैर्निर्वाप्य जन्मज्वरं,
ये मुक्तेर्वदनेन्दु विक्षणपरास्ते सन्ति द्वित्रा यदि
(ज्ञानार्णव३३)

Page 294 of 370
PDF/HTML Page 322 of 398
single page version

doSh tenAthI thato hoy to tyAn e doSh dUr karavA mATe e upadeshane angIkAr karavo parantu
pote doShavAn hoy ane upadeshane grahaN karI guNavAn puruShone nIchA darshAve to tenun bUrun
ja thAy, sarvadoShamay hovA karatAn to kinchit doSharUp hovun bUrun nathI, mATe mArAthI to e
bhalo chhe! vaLI ahIn em kahyun ke
‘doShamay ja kem na thayo?’ e to tarka karyo chhe, paN
kAI sarvadoShamay thavA mATe e upadesh nathI. bIjun, e guNavAn puruShane kinchit doSh thavA
chhatAn paN nindA chhe to sarvadoSharahit to siddhabhagavAn chhe, nIchalI dashAmAn to koI guN
ane koI doSh ja hoy.
prashnajo em chhe to ‘muniling dhAraN karI kinchit parigrah rAkhe to te
paN nigodamAn jAy1 em ShaTpAhuDamAn shA mATe kahyun chhe?
uttarauchchapad dhAraN karI te padamAn asambhavit nIchun kArya kare to pratignA-
bhangAdi thavAthI mahAdoSh lAge chhe paN nIchI padavImAn tyAn sambhavit guN--doSh hoy to tyAn
teno doSh grahaN karavo yogya nathI.
vaLI upadeshasiddhAntaratnamALAmAn kahyun chhe ke‘AgnAnusAr upadesh ApavAvALAno krodh
paN kShamAno bhanDAr chhe’2 have e upadesh vakatAne grahaN karavA yogya nathI. jo e upadeshathI
vaktA krodh karyA kare to tenun bUrun ja thAy; e upadesh to shrotAoe grahaN karavA yogya
chhe ke
kadAchit vaktA krodh karIne paN satya upadesh Ape to tyAn shrotAe guN ja mAnavo.
e ja pramANe anya ThekANe paN samajavun.
vaLI jem koIne atishItAng rog hoy tenA mATe ati uShNa rasAdik auShadhi kahI
chhe, paN jene dAh hoy vA alpashIt hoy te e auShadhine grahaN kare to dukh ja pAme;
tem koIne koI kAryanI atimukhyatA hoy tenA mATe tenA niShedhano ati khenchapUrvak upadesh
Apyo hoy chhe, paN jene te kAryanI mukhyatA na hoy vA alpamukhyatA hoy te e upadeshane
grahaN kare to tenun bUrun ja thAy.
हे चंद्रमः किमिति लांच्छनवान भूस्त्वं,
तद्वान् भवे किमिति तन्मय एव नाभू
किंज्योत्स्नयामलमलं तव घोषयन्त्या,
स्वर्भानुबन्ननु तथा सति नाऽसि लक्ष्यः
।।१४०।।
1.जह, जायरूव, सरिसो तिलतुसमत्तं ण गिहदि हत्तेसु;
जइ लेइ अप्प, बहुचं तत्तो पुण जाइ णिग्गोदम्
।।१८।। (sUtrapAhuD)
2.रोसोवि खमाकोसो, सुत्तं भासंत जस्सधण्णस्स
उत्सूत्तेण खमाबिय, दोस महामोहआवासो

Page 295 of 370
PDF/HTML Page 323 of 398
single page version

ahIn udAharaNjem koIne shAstrAbhyAsanI ati mukhyatA chhe paN AtmAnubhavano
tene udyam ja nathI, tenA arthe ghaNA shAstrAbhyAsano niShedh karyo paN jene shAstrAbhyAs nathI
vA alpa shAstrAbhyAs chhe tevo jIv e upadeshathI shAstrAbhyAs chhoDI de ane AtmAnubhavamAn
upayog rahe nahi eTale tenun to bUrun ja thAy.
vaLI jem koIne yagnasnAnAdivaDe hinsAthI dharma mAnavAnI mukhyatA chhe tenA arthe
‘jo pRithvI UlaTI thAy topaN hinsA karavAthI puNyaphaL thAy nahi’ evo upadesh Apyo, paN
je jIv pUjanAdi kAryovaDe kinchit hinsA lagAve ane ghaNun puNya guN upajAve chhe te jIv
e upadeshathI pUjanAdi kAryo chhoDI de tathA hinsArahit sAmAyikAdi dharmamAn upayog joDAy
nahi eTale tenun to bUrun ja thAy. e ja pramANe anya ThekANe paN samajavun.
vaLI jem koI auShadhi guNakArak to chhe parantu jyAnsudhI te auShadhithI potAne hit
thAy tyAnsudhI ja tenun grahaN kare chhe, jo shIt maTavA chhatAn paN uShNaauShadhinun sevan karyA
ja kare to UlaTo rog thAy; tem koI dharmakArya to chhe parantu potAne jyAnsudhI te dharmakAryathI
hit thAy tyAnsudhI ja tenun grahaN karavun, paN jo UnchIdashA thatAn nIchIdashA sambandhI dharmanA
sevanamAn lAgyo ja rahe to UlaTo bagAD ja thAy.
ahIn udAharaNjem pAp maTADavA arthe pratikramaNAdi dharmakArya kahyAn chhe, paN
AtmAnubhav thatAn pratikramaNAdino ja vikalpa karyA kare to UlaTo vikAr vadhe ane eTalA
mATe ja samayasAramAn pratikramaNAdine viSh kahyun chhe. bIjun, avratIne karavA yogya prabhAvanAdi
dharmakArya kahyAn chhe tene vratI thaI koI kare to te pAp ja bAndhe. vyApArAdi Arambh chhoDI
chaityAlayAdi kAryo karavAno adhikArI thAy e kem bane! e ja pramANe anya ThekANe paN
samajavun.
vaLI jem pAkAdik auShadhi pauShTik to chhe parantu jo jvaravAn tene grahaN kare
to tethI mahAdoSh Upaje, tem Uncho dharma ghaNo bhalo chhe parantu potAne vikArabhAv dUr na
thayo hoy ane Uncho dharma grahaN kare to tethI mahAdoSh Upaje. ahIn udAharaN
jem
potAne ashubhavikAr paN chhUTyo nathI ane jo nirvikalpadashAne angIkAr kare to UlaTo
vikAr vadhe; jem
bhojanAdi viShayomAn Asakta hoy ane ArambhtyAgAdi dharmane angIkAr
kare to doSh ja utpanna thashe tathA jemvyApArAdi karavAno vikAr to chhUTyo nathI ane
jo tyAganA veSharUpadharma angIkAr kare to mahAn doSh utpanna thashe. e ja pramANe anya
ThekANe samajavun.
e ja pramANe anya paN upadeshane sAchA vichArathI yathArtha jANI angIkAr karavo.
ahIn teno vistAr kyAn sudhI karIe? samyaggnAn thatAn potAne ja yathArtha bhAse chhe.

Page 296 of 370
PDF/HTML Page 324 of 398
single page version

upadesh to vachanAtmak chhe ane vachanadvArA anek artha ekasAthe kahyA jatA nathI, mATe upadesh
to koI ek ja arthanI mukhyatApUrvak hoy chhe.
je arthanun jyAn varNan chAle chhe tyAn tenI ja mukhyatA chhe, jo bIjA arthanI tyAn ja
mukhyatA karavAmAn Ave to banne upadesh draDh na thAy, tethI upadeshamAn ek arthane draDh karavAmAn
Ave chhe, parantu sarva jinamatanun chihna syAdvAd chhe, ‘syAt’ padano artha ‘kathanchit’ chhe, mATe
je upadesh hoy tene sarvathA na jANI levo. upadeshanA arthane jANI tyAn ATalo vichAr karavo
ke
‘A upadesh kayA prakAre chhe, kayA prayojanasahit chhe ane kayA jIvane kAryakArI chhe’ ityAdi
vichAr karI tenA yathArtha arthane grahaN karavo, pachhI potAnI dashA dekhe; e upadesh jem potAne
kAryakArI thAy te pramANe tene pote angIkAr kare, tathA je upadesh jANavA yogya ja hoy
to tene yathArtha jANI le, e pramANe upadeshanA phaLane prApta kare.
prashnajo alpabuddhivAn eTalo vichAr na karI shake to te shun kare?
uttarajem vyApArI potAnI buddhi anusAr jemAn napho samaje te thoDo vA ghaNo
vyApAr kare parantu naphAtoTAnun gnAn to avashya joIe; tem vivekI puruSh potAnI buddhi
anusAr jemAn potAnun hit samaje te thoDo vA ghaNo upadesh grahaN kare parantu ‘mane A
kAryakArI chhe, A kAryakArI nathI’ eTalun gnAn to avashya joIe. have
kArya to eTalun chhe
keyathArtha shraddhAnagnAnavaDe rAgAdik ghaTADavA, e kArya potAne jem sadhAy te ja upadeshanun
prayojan grahaN kare, visheSh gnAn na hoy topaN prayojanane to bhUle nahi, e sAvadhAnatA
to avashya joIe, jemAn potAnA hitanI hAni thAy tem upadeshano artha samajavo yogya nathI.
e pramANe syAdvAdadraShTisahit jainashAstrono abhyAs karavAthI potAnun kalyAN thAy chhe.
prashnajyAn anya anya prakAr sambhave tyAn to syAdvAd sambhave paN ek
ja prakArathI shAstromAn viruddhatA bhAse to tyAn shun karIe? jem prathamAnuyogamAn ek
tIrthankaranI sAthe hajAro muni mokSha gayA batAvyA chhe; karaNAnuyogamAn chha mahinA ane
ATh samay chhaso ATh jIv mokSha jAy evo niyam kahel chhe; prathamAnuyogamAn evun
kathan karyun ke
devadevAnganA UpajIne pachhI maraN pAmI sAthe ja manuShyAdi paryAyamAn
Upaje chhe, tyAre karaNAnuyogamAn devanun AyuShya sAgaropramAN ane devAnganAnun Ayu
palyopapramAN kahyun chhe. ityAdi vidhi kevI rIte maLe?
uttarakaraNAnuyogamAn je kathano chhe te to tAratamyasahit chhe paN anya
anuyogamAn prayojan anusAr kathano chhe; mATe karaNAnuyoganAn kathano to jem karyAn chhe tem
ja chhe paN bIjA anuyoganA kathananI jem vidhi maLe tem meLavI levI. jyAn hajAro muni

Page 297 of 370
PDF/HTML Page 325 of 398
single page version

tIrthankaranI sAthe mokSha gayA batAvyA tyAn em jANavun keek ja kALamAn eTalA muni mokSha
gayA nathI paN jyAn tIrthankar gamanAdi kriyA maTI sthir thayA tyAn temanI sAthe ATalA muni
beThA ane mokSha to AgaLapAchhaL gayA. e pramANe prathamAnuyog ane karaNAnuyoganA kathanono
virodh dUr thAy chhe. vaLI devadevAnganA sAthe UpajI, pAchhaLathI devAnganAe te sharIr tajI
vachamAn anya sharIr dharyAn; tenun prayojan na jANI kathan na karyun ane pAchhaLathI teo sAthe
sAthe manuShyaparyAyamAn UpajyAn. e pramANe vidhi meLavatAn virodh dUr thAy chhe. e ja pramANe
anya ThekANe vidhi meLavI levI.
prashnaevAn kathanomAn koI prakAre vidhi maLe chhe parantu anya virodh paN
tyAn jovAmAn Ave chhe. jem keneminAth svAmIno janma koI ThekANe saurIpurImAn tathA
koI ThekANe dvArAvatimAn kahyo, rAmachandrAdikanI kathA judAjudA prakArathI lakhI tathA
ekendriyAdine koI ThekANe sAsAdanaguNasthAn hovun lakhyun ane koI ThekANe na lakhyun,
ityAdi. have e kathanonI vidhi kevI rIte maLe?
uttaraevAn virodhasahit kathano kALadoShathI thayAn chhe. A kALamAn pratyakShagnAnanI
vA bahushruti puruShono to abhAv thayo ane alpabuddhi granth karavAnA adhikArI thayA, temane
bhramathI koI artha anyathA bhAse to tene kevI rIte lakhe, athavA A kALamAn jainamatamAn paN
keTalAk kaShAyI thayA chhe temaNe koI kAraN pAmIne anyathA kathan lakhyAn chhe, e pramANe anyathA
kathan thayAn tethI jainashAstromAn paN virodh bhAsavA lAgyo.
have jyAn virodh bhAse tyAn ATalun karavun keA kathan karavAvALA ghaNA prAmANik
chhe ke A kathan karavAvALA ghaNA prAmANik chhe? evo vichAr karI mahAn AchAryAdikonAn
kahelAn kathanane pramAN karavAn, vaLI jinamatanAn ghaNAn shAstro chhe tenI AmnAy meLavavI ane
jo paramparA AmnAyathI maLe to te kathan pramAN karavAn. eTalo vichAr karavA chhatAn paN satya
asatyano nirNay na thaI shake to ‘jem kevaLIne bhAsyun tem pramAN chhe’ em mAnI levun.
kAraN ke
devAdikano vA tattvono nirdhAr thayA vinA to mokShamArga thAy nahi, teno to nirdhAr
paN thaI shake chhe, jo koI tenun svarUp viruddharUp kahe to potAne ja te bhAsI jAy chhe.
paN anya kathanano nirdhAr na thAy, sanshayAdi rahe vA anyathA paN jANapaNun thaI jAy, ane
jo, ‘kevaLInun kahyun pramAN chhe’ evun shraddhAn rahe to tethI mokShamArgamAn vighna nathI, em samajavun.
shankAjem jinamatamAn nAnA prakAranAn kathan kahyAn tem anyamatamAn paN
kathan hoy chhe, have tamArA matanAn kathanane to tame jete prakArathI sthApan karyAn ane
anya matanAn evAn kathanane tame doSh lagAvo chho e tamane rAgdveSh chhe.
samAdhAnakathan to nAnAprakAranAn hoy paN jo te ek ja prayojanane poShatAn

Page 298 of 370
PDF/HTML Page 326 of 398
single page version

hoy to kAI doSh nathI, parantu jo koI ThekANe koI prayojan tathA koI ThekANe koI
prayojan poShe to tyAn doSh ja chhe. have
jinamatamAn to rAgAdik maTADavAnun ek prayojan
chhe tethI temAn koI ThekANe sarvarAgAdi chhoDAvI alparAgAdi karAvavAnun prayojan poShyun chhe
tathA koI ThekANe sarvarAgAdi chhoDAvavAnun prayojan poShyun chhe, parantu rAgAdi vadhAravAnun prayojan
koI paN ThekANe nathI mATe jinamatanAn sarva kathan nirdoSh chhe. tathA anyamatamAn koI ThekANe
rAgAdi maTADavAnA prayojanasahit kathan kare chhe tyAre koI ThekANe rAgAdi vadhAravAnA
prayojanasahit kathan kare chhe, e ja pramANe anya paN prayojananI viruddhatApUrvak kathan kare chhe,
tethI anyamatanAn kathan sadoSh chhe. lokamAn paN ek ja prayojanane poShatAn judAn judAn vachan
kahe tene prAmANik kahIe chhIe, paN je anya anya prayojan poShatI vAt kare tene mUrkha
kahIe chhIe.
bIjun, jinamatamAn nAnAprakAranAn kathan kare chhe te judI judI apekShAsahit chhe, tyAn
doSh nathI paN anyamatamAn ek ja apekShApUrvak anya anya kathan kare chhe tyAn doSh chhe. jem
ke
‘jinadevane vItarAgabhAv chhe tathA samavasaraNAdi vibhUti paN hoy chhe’ tyAn virodh nathI;
kAraN kesamavasaraNAdi vibhUtinI rachanA indrAdik kare chhe ane tIrthankarane temAn rAgAdik nathI
tethI e banne vAto to sambhave chhe, paN anyamatamAn Ishvarane sAkShIbhUtvItarAg paN kahe chhe
tathA tenA ja vaDe karelA kAmkrodhAdibhAv nirUpaN kare chhe; have ek AtmAne vItarAgapaNun
tathA kAmkrodhAdibhAv kem sambhave? e ja pramANe anya paN samajavun.
kALadoShathI jinamatamAn ek ja prakAre koI kathan viruddha lakhyAn chhe te to tuchchha-
buddhivAnonI bhUl chhe, kAI matamAn doSh nathI. tyAn paN jinamatano eTalo to atishay chhe
ke
pramANaviruddha kathan koI karI shake nahi. shrI neminAthasvAmIno janma koI ThekANe saurIpuramAn
tathA koI ThekANe dvArAvatImAn lakhyo chhe te game tyAn thayo hoy paN nagaramAn janma hovo
pramANaviruddha nathI, Aj paN thato dekhAy chhe. bIjun
anyamatamAn sarvagnAdi yathArtha gnAnInA karelA granth batAve chhe, temAn paraspar viruddhatA
bhAse chhe. tyAn koI ThekANe to bALabrahmachArInI prashansA kare chhe tyAre koI ThekANe kahe chhe ke
‘putra vinA gati thAy nahi.’ have e banne viruddha kathan sAchAn kem hoy? evAn kathan tyAn
ghaNAn jovAmAn Ave chhe. vaLI pramAN viruddha kathan paN temAn hoy chhe. jem ke
‘mukhamAn vIrya
paDavAthI mAchhalIne putra thayo.’ have A kALamAn paN em thatun koIne dekhAtun nathI ane
anumAnathI paN e maLatun nathI; evAn kathan paN temAn ghaNAn jovAmAn Ave chhe. ahIn kadAchit
sarvagnAdikanI bhUl mAnIe paN te kem bhUle? ane viruddha kathan mAnavAmAn paN Ave nahi,
mATe temanA matamAn doSh TharAvIe chhIe. em jANI ek jinamatano ja upadesh grahaN karavA
yogya chhe.

Page 299 of 370
PDF/HTML Page 327 of 398
single page version

bIjun, prathamAnuyogAdino abhyAs karavo kahyo tyAn pahelAn Ano abhyAs karavo pachhI
Ano abhyAs karavo, evo koI niyam nathI, paN potAnA pariNAmonI avasthA joI jenA
abhyAsathI potAne dharmamAn pravRutti thAy teno ja abhyAs karavo. athavA koI vakhat koI
shAstrano tathA koI vakhat koI shAstrano abhyAs karavo. vaLI jem rojanAmAmAn to anek rakamo
jyAn
tyAn lakhI chhe tenI te te khAtAmAn barAbar khatavaNI kare to leNAdeNAno nishchay thAy;
tem shAstramAn to anek prakArano upadesh jyAntyAn Apyo chhe paN tene samyaggnAnamAn yathArtha
prayojanapUrvak oLakhe to hitahitano nishchay thAy.
mATe syAtpadanI sApekShatAsahit samyaggnAnavaDe je jIv jinavachanamAn rame chhe te jIv
thoDA ja vakhatamAn shuddha AtmasvarUpane prApta thAy chhe. mokShamArgamAn pratham upAy AgamagnAn
kahyo chhe, AgamagnAn vinA dharmanun sAdhan thaI shake nahi, mATe tamAre paN yathArtha buddhivaDe
Agamano abhyAs karavo, ethI tamArun kalyAN thashe.
e pramANe shrI mokShamArgaprakAshak shAstramAn upadeshanun svarUp
pratipAdan karavAvALo AThamo adhikAr samApta

Page 300 of 370
PDF/HTML Page 328 of 398
single page version

adhikAr navamo
mokShamArganun svarup
shiv upAy karatAn pratham, kAraN mangaLarUp;
vighan vinAshak sukhakaraN, namo shuddha shivabhUt.
pratham mokShamArganA pratipakShI mithyAdarshanAdikanun svarUp darshAvyun tene to dukharUp ane
dukhanA kAraN jANI heyarUp mAnI teno tyAg karavo, vachamAn upadeshanun svarUp darshAvyun. tene
jANI upadeshane yathArtha samajavo tathA have mokShano mArga je samyagdarshanAdik tenun svarUp
darshAvIe chhIe, tene sukharUp ane sukhanAn kAraN jANI upAdeyarUp mAnI angIkAr karavAn,
kAraN ke AtmAnun hit mokSha ja chhe tethI teno ja upAy AtmAne kartavya chhe, mATe teno ja
upadesh ahIn ApIe chhIe.
AtmAnun hit ek mokSha ja chhe AtmAnun hit ek mokSha ja chhe
tyAn AtmAnun hit mokSha ja chhe anya nathI, evo nishchay kevI rIte thAy te kahIe
chhIe
AtmAne anek prakAranI guNparyAyarUp avasthA thAy chhe temAn anya to game te
avasthA thAo paN tethI AtmAno kAI bagADsudhAr nathI, parantu ek dukhsukh avasthAthI
teno bagADsudhAr chhe. ahIn kAI hetudraShTAntanI jarUr nathI, pratyakSha em ja pratibhAse chhe.
lokamAn jeTalA AtmAo chhe temane A ek ja upAy jovAmAn Ave chhe ke‘dukh
na thAysukh ja thAy;’ teo anya jeTalA upAy kare chhe te badhAy ek e ja prayojanasahit
kare chhe. bIjun kAI prayojan nathI. jenA nimittathI dukh thatun jANe tene dUr karavAno upAy
kare chhe, tathA jenA nimittathI sukh thatun jANe tene rAkhavAno upAy kare chhe.
vaLI sankochvistAr Adi avasthA paN AtmAne ja thAy chhe vA paradravyano paN
sanyog maLe chhe, parantu jenAthI sukhdukh thatun na jANe tene dUr karavAno vA hovAno kAI
paN upAy koI karatun nathI.
ahIn Atmadravyano evo ja svabhAv jANavo. anya to badhI avasthAone te sahan
karI shake chhe parantu ek dukhane sahan karI shakato nathI. paravashapaNe dukh thAy to A shun
kare, tene bhogave; tene paN svavashapaNe to kinchit paN dukhane sahan karI shakato nathI. tathA

Page 301 of 370
PDF/HTML Page 329 of 398
single page version

sankochvistArAdi avasthA jevI thAy tevI thAo, tene svavashapaNAthI paN bhogave chhe, tyAn
svabhAvamAn tarka nathI, AtmAno evo ja svabhAv chhe em samajavun.
juo! dukhI thAy tyAre sUvA ichchhe chhe, joke sUvAmAn gnAnAdik mand thaI jAy chhe
parantu jaD jevo banIne paN dukhane dUr karavA ichchhe chhe vA maravA ichchhe chhe; have maravAmAn
potAno nAsh mAne chhe parantu potAnun astitva gumAvIne paN dukh dUr karavA ichchhe chhe. mATe
ek dukharUp paryAyano abhAv karavo e ja tenun kartavya chhe.
have dukh na thAy e ja sukh chhe. kAraN keAkuLatAlakShaN sahit dukh chhe, teno
je abhAv thavo e ja nirAkuLalakShaN sukh chhe. ane e paN pratyakSha jaNAy chhe kebAhya koI
paN sAmagrIno sanyog maLatAn jenA antarangamAn AkuLatA chhe te dukhI ja chhe tathA jene AkuLatA
nathI te sukhI chhe. vaLI AkuLatA thAy chhe te rAgAdik kaShAyabhAv thatAn thAy chhe, kAraN ke
rAgAdibhAvo vaDe A jIv to dravyone anya prakAre pariNamAvavA ichchhe chhe ane te dravyo anya
prakAre pariName chhe tyAre Ane AkuLatA thAy chhe. have kAn to potAne rAgAdibhAv dUr thAy
athavA potAnI ichchhAnusAr ja sarva dravyo pariName to AkuLatA maTe, parantu sarva dravyo to
Ane AdhIn nathI. koI veLA koI dravya jevI AnI ichchhA hoy tem ja pariName topaN
AnI AkuLatA sarvathA dUr thatI nathI. sarva kArya AnI ichchhAnusAr ja thAy, anyathA na thAy
tyAre ja A nirAkuL rahe; paN em to thaI ja shakatun nathI.
kAraN kekoI dravyanun
pariNaman koI dravyane AdhIn nathI mATe potAnA rAgAdibhAv dUr thatAn nirAkuLatA
thAy chhe, ane te kArya banI shake em chhe.
kAraN ke rAgAdibhAvo AtmAnA svabhAvabhAv
to chhe nahi paN aupAdhikabhAv chhe, paranimittathI thayA chhe ane emAn nimitta mohakarmano uday
chhe, teno abhAv thatAn sarva rAgAdibhAv nAsh pAmI jAy tyAre AkuLatAno nAsh thatAn dukh
dUr thaI sukhanI prApti thAy chhe. mATe mohakarmano nAsh hitakArI chhe.
vaLI te AkuLatAne sahakArI kAraN gnAnAvaraNAdikano uday chhe, gnAnAvaraN
darshanAvaraNanA udayathI gnAndarshan sampUrNa pragaT thatAn nathI ane tethI Ane dekhavAjANavAnI
AkuLatA thAy chhe; athavA vastuno svabhAv yathArtha sampUrNa jANI shakato nathI tyAre rAgAdirUp
thaI pravarte chhe tyAn AkuLatA thAy chhe.
vaLI antarAyanA udayathI ichchhAnusAr dAnAdi kArya na bane tyAre AkuLatA thAy chhe,
eno uday chhe te mohano uday thatAn AkuLatAne sahakArI kAraN chhe. mohanA udayano nAsh
thatAn enun baL nathI, antarmuhUrtamAn ApoAp te nAsh pAme chhe. ane sahakArI kAraN paN
dUr thaI jAy tyAre pragaTarUp nirAkuLadashA bhAse tyAn kevaLagnAnI bhagavAn anantasukharUp dashAne
prApta kahIe chhIe.

Page 302 of 370
PDF/HTML Page 330 of 398
single page version

aghAtikarmonA udayanA nimittathI sharIrAdikano sanyog thAy chhe, mohakarmano uday thatAn
sharIrAdikano sanyog AkuLatAne bAhya sahakArI kAraN chhe. antarang mohanA udayathI rAgAdik
thAy ane bAhya aghAtikarmonA udayathI rAgAdikanun kAraN sharIrAdino sanyog thAy tyAre
AkuLatA Upaje chhe. mohano uday nAsh thavA chhatAn paN aghAtikarmono uday rahe chhe paN
te kaIpaN AkuLatA upajAvI shakato nathI, parantu pUrve AkuLatAne sahakArI kAraNarUp hato
mATe e aghAtikarmono nAsh paN AtmAne iShTa ja chhe. kevaLIbhagavAnane enA hovA chhatAn
paN kAI dukh nathI mATe tenA nAshano udyam paN nathI. parantu mohano nAsh thatAn e sarva
karmo ApoAp thoDA ja kALamAn nAshane prApta thaI jAy chhe.
e pramANe sarva karmono nAsh thavo e AtmAnun hit chhe. ane sarva karmonA nAshanun
ja nAm mokSha chhe mATe AtmAnun hit ek mokSha ja chhe, anya kAI nathI, evo nishchay karavo.
prashnasansAradashAmAn puNyakarmano uday thatAn jIv sukhI paN thAy chhe, to
‘kevaL mokSha ja hit chhe’ em shA mATe kaho chho?
sAnsArik sukh dukh ja chhe
uttarasansAradashAmAn sukh to sarvathA chhe ja nahi, dukh ja chhe; parantu koIne koI
veLA ghaNun dukh hoy chhe tathA koIne koI veLA thoDun dukh hoy chhe. have pUrve ghaNun dukh
hatun vA anya jIvone ghaNun dukh hoy chhe e apekShAe thoDA dukhavALAne sukhI kahIe chhIe,
tathA e ja abhiprAyathI thoDA dukhavALo potAne sukhI mAne chhe, paN vastutAe tene sukh
nathI. vaLI e thoDun dukh paN jo sadAkAL rahe to tene paN hitarUp TharAvIe parantu tem
paN nathI. puNyano uday thoDo kAL ja rahe chhe ane tyAn sudhI ja thoDun dukh thAy chhe paN
pAchhaLathI ghaNun dukh thaI jAy chhe. mATe sansAraavasthA hitarUp nathI.
jem koIne viShamajvar chhe tene koI veLA ghaNI ashAtA thAy chhe tathA koI veLA
thoDI thAy chhe, thoDI ashAtA hoy tyAre te potAne ThIk mAne chhe; lok paN kahe chhe ke ThIk
chhe; parantu paramArthathI jyAnsudhI jvarano sadbhAv chhe tyAnsudhI tene ThIk nathI; tem sansArI jIvane
mohano uday chhe tene koI veLA ghaNI AkuLatA thAy chhe tathA koI veLA thoDI thAy chhe; thoDI
AkuLatA hoy tyAre te potAne sukhI mAne chhe, lok paN kahe chhe ke sukhI chhe; parantu paramArthathI
jyAnsudhI mohano sadbhAv chhe tyAnsudhI sukh nathI.
tathA sAmbhaLo, sansAradashAmAn paN AkuLatA ghaTatAn sukh nAm pAme chhe tathA AkuLatA
vadhatAn dukh nAm pAme chhe, kyAy bAhya sAmagrIthI sukhdukh nathI. jem koI daridrIne kinchit
dhananI prApti thaI, tyAn k kAkuLatA ghaTavAthI tene sukhI kahIe chhIe ane te paN potAne

Page 303 of 370
PDF/HTML Page 331 of 398
single page version

sukhI mAne chhe, tathA koI ghaNA dhanavAnane kinchit dhananI hAni thaI tyAn k kAkuLatA
vadhavAthI tene dukhI kahIe chhIe ane te paN potAne dukhI mAne chhe.
e ja pramANe sarvatra jANavun.
vaLI e AkuLatAnun ghaTavunvadhavun paN bAhyasAmagrI anusAr nathI paN kaShAyabhAvo
ghaTavAvadhavAnA anusAre chhe. jem koIne thoDun dhan chhe paN jo santoSh chhe to tene AkuLatA
ghaNI thoDI chhe, tathA koIne ghaNun dhan chhe paN tRuShNA chhe to tene AkuLatA ghaNI chhe. bIjun
koIne koIe bUrun kahyun, ane jo tene thoDo paN krodh na thAy to tene AkuLatA thatI nathI
tathA jene thoDI vAto kahetAn ja ghaNo krodh thaI Ave to tene AkuLatA ghaNI thAy chhe. vaLI
jem gAyane vAchharaDAthI kAI paN prayojan nathI parantu moh ghaNo hovAthI tenI rakShA karavAnI
tene ghaNI AkuLatA hoy chhe, tyAre subhaTane sharIrAdikathI ghaNAn kArya sadhAy chhe parantu raNakShetramAn
mAnAdinA kAraNe sharIrAdikathI moh ghaTI jatAn maraNanI paN tene thoDI AkuLatA thAy chhe. mATe
em jANavun ke
sansAraavasthAmAn paN AkuLatA ghaTavAvadhavAthI ja sukhdukh mAnavAmAn
Ave chhe, ane AkuLatAnun ghaTavunvadhavun rAgAdi kaShAyo ghaTavAvadhavAnA anusAre chhe.
vaLI paradravyarUp bAhyasAmagrI anusAr sukhdukh nathI. kaShAyathI ichchhA utpanna
thAy tathA tenI ichchhAnusAr bAhyasAmagrI maLe ane te kALe tene k kkaShAyanun upashaman
thavAthI AkuLatA ghaTe tyAre sukh mAne chhe, tathA ichchhAnusAr sAmagrI na maLe tyAre kaShAy
vadhavAthI AkuLatA vadhe chhe ane dukh mAne chhe. have chhe to A pramANe, paN A evun
jANe chhe ke
mane paradravyanA nimittathI sukhdukh thAy chhe; paN em jANavun e bhram ja
chhe. mATe ahIn Avo vichAr karavo kesansAraavasthAmAn kinchit kaShAy ghaTavAthI sukh mAne
chhe ane tene hitarUp jANe chhe, to jyAn sarvathA kaShAy dUr thatAn vA kaShAyanAn kAraNo dUr
thatAn param nirAkuLatA thavAthI anantasukh prApta thAy chhe
evI mokSha avasthAne hitarUp kem
na mAne?
vaLI sansAraavasthAmAn uchchapad pAme topaN kAn to viShayasAmagrI meLavavAnI AkuLatA
thAy chhe, kAn to viShayasevananI AkuLatA thAy chhe, agar kAn to potAne krodhAdi kaShAyathI
koI anya ichchhA Upaje tene pUrNa karavAnI AkuLatA thAy chhe, paN koI veLA te sarvathA
nirAkuL thaI shakato nathI; abhiprAyamAn to anek prakAranI AkuLatA banI ja rahe chhe. vaLI
koI AkuLatA maTADavAno bAhya upAy kare paN pratham to kArya siddha thAy nahi, kadAchit
jo bhavitavyayogathI te kArya siddha thaI jAy to te ja kShaNe anya AkuLatA maTADavAnA
upAyamAn lAge chhe; e pramANe AkuLatA maTADavAnI paN AkuLatA nirantar rahyA kare chhe. jo
evI AkuLatA na rahe to navA navA viShayasevanAdi kAryomAn te shAmATe pravarte chhe? mATe

Page 304 of 370
PDF/HTML Page 332 of 398
single page version

sansAr-avasthAmAn puNyanA udayathI indra-ahamindrAdi pad pAme topaN tene nirAkuLatA thatI
nathI paN dukhI ja rahe chhe; mATe sansAraavasthA hitakArI nathI.
bIjun, mokSha avasthAmAn koI paN prakAranI AkuLatA rahI nathI, mATe tyAn AkuLatA
maTADavAnA upAy karavAnun paN prayojan nathI ane sadAkAL shAntarasavaDe te sukhI rahe chhe mATe
mokSha avasthA ja hitakArI chhe. pahelAn paN sansAr avasthAnA dukhanun tathA mokSha avasthAnA
sukhanun visheSh varNan karyun chhe te mAtra A ja prayojan arthe karyun chhe,
tene paN vichArI mokShane
hitarUp jANI ek mokShano upAy karavo e ja sarva upadeshanun tAtparya chhe.
puruShArthathI ja mokShaprApti
prashnamokShano upAy kALalabdhi AvatAn bhavitavyAnusAr bane chhe ke
mohAdikano upashamAdik thatAn bane chhe, ke potAnA puruShArthathI udyam karatAn bane chhe?
te kaho. jo pahelAn beu kAraNo maLatAn bane chhe to tame amane upadesh shAmATe Apo
chho? tathA jo puruShArthathI bane chhe to sarva upadesh sAmbhaLe chhe chhatAn temAn koI upAy
karI shake chhe tathA koI nathI karI shakatA tenun shun kAraN?
uttaraek kArya thavAmAn anek kAraNo maLe chhe. mokShano upAy bane chhe tyAn to
pUrvokta traN kAraNo maLe chhe tathA nathI banato tyAn e traNe kAraNo nathI maLatA; pUrvokta
traN kAraN kahyAn temAn kALalabdhi vA honahAr (bhavitavya) to koI vastu nathI, je kALamAn
kArya bane chhe te ja kALalabdhi tathA je kArya thayun te ja honahAr. tathA je karmanA upashamAdik
chhe te to pudgalanI shakti chhe, teno kartAhartA AtmA nathI, tathA puruShArthathI udyam kare chhe
te A AtmAnun kArya chhe mATe AtmAne puruShArthathI udyam karavAno upadesh de chhe.
have A AtmA je kAraNathI kAryasiddhi avashya thAy te kAraNarUp udyam kare tyAn to
anya kAraNo avashya maLe ja ane kAryanI siddhi paN avashya thAy ja, tathA je kAraNathI
kAryasiddhi thAy athavA na paN thAy te kAraNarUp udyam kare tyAn anya kAraN maLe to kAryasiddhi
thAy, na maLe to na thAy.
have jinamatamAn je mokShano upAy kahyo chhe tenAthI to mokSha avashya thAy ja, mATe
je jIv shrIjineshvaranA upadesh anusAr puruShArthathI mokShano upAy kare chhe tene kALalabdhi vA
bhavitavya paN thaI chUkyAn tathA karmanAn upashamAdi thayAn chhe to te Avo upAy kare chhe, mATe
je puruShArthavaDe mokShano upAy kare chhe tene sarva kAraNo maLe chhe ane avashya mokShanI prApti
thAy chhe, evo nishchay karavo. tathA je jIv puruShArthavaDe mokShano upAy karato nathI tene to
kALalabdhi ane bhavitavya paN nathI, ane karmanAn upashamAdi thayAn nathI tethI te upAy karato

Page 305 of 370
PDF/HTML Page 333 of 398
single page version

nathI, mATe je puruShArthavaDe mokShano upAy karato nathI tene to koI kAraN maLatAn nathIevo
nishchay karavo, tathA tene mokShanI prApti thatI nathI.
vaLI tun kahe chhe ke‘upadesh to badhAy sAmbhaLe chhe, chhatAn koI mokShano upAy karI
shake chhe ane koI nathI karI shakatA, tenun shun kAraN?’
tenun kAraN A chhe keje upadesh sAmbhaLIne puruShArtha kare chhe te mokShano upAy karI
shake chhe paN je puruShArtha nathI karato te mokShano upAy karI shakato nathI. upadesh to
shikShAmAtra chhe paN phaL to jevo puruShArtha kare tevun Ave.
prashnadravyalingI muni mokShanA arthe gRuhasthapaNun chhoDI tapashcharaNAdi kare chhe,
tyAn teNe puruShArtha to karyo chhatAn kArya siddha na thayun, mATe puruShArtha karavAthI to kAI
siddhi nathI?
uttaraanyathA puruShArtha karI phaL ichchhe chhe paN tethI kevI rIte phaLasiddhi thAy!
tapashcharaNAdi vyavahArasAdhanamAn anurAgI thaI pravartavAnun phaL shAstramAn to shubhabandh kahyun chhe ane
A tenAthI mokSha ichchhe chhe te kevI rIte thAy? e to bhram chhe.
prashnae bhramanun kAraN paN koI karma ja chhe, puruShArtha shun kare?
uttarasAchA upadeshathI nirNay karatAn bhram dUr thAy chhe, parantu A tevo puruShArtha
karato nathI, tethI ja bhram rahe chhe. nirNay karavAno puruShArtha kare to bhramanun kAraN je mohakarma
tenA paN upashamAdi thAy tyAre bhram dUr thaI jAy, kAraN ke
nirNay karatAn pariNAmonI
vishuddhatA thAy chhe, tethI mohanAn sthitianubhAg ghaTe chhe.
prashnanirNay karavAmAn upayog lagAvato nathI tenun kAraN paN karma chhe ne?
uttaraekendriyAdikane vichAr karavAnI shakti nathI temane to karma ja kAraN chhe,
paN Ane to gnAnAvaraNAdinA kShayopashamathI nirNay karavAnI shakti pragaT thaI chhe. jyAn upayog
lagAve teno ja nirNay thaI shake chhe; parantu A anya nirNay karavAmAn to upayog lagAve
chhe ane ahIn upayog lagAvato nathI e to eno potAno ja doSh chhe, tyAn karmanun to kAI
prayojan nathI.
prashnasamyaktvachAritrano ghAtak to moh chhe, eTale teno abhAv thayA
vinA mokShano upAy kevI rIte bane?
uttaratattvanirNay karavAmAn upayog lagAvato nathI e to Ano ja doSh chhe.
puruShArtha vaDe jo tattvanirNay karavAmAn upayogane lagAve to svayam ja mohano abhAv thatAn

Page 306 of 370
PDF/HTML Page 334 of 398
single page version

samyaktvAdirUp mokShanA upAyano puruShArtha bane chhe; tethI mukhyapaNe to tattvanirNay karavAmAn
upayog lagAvavAno puruShArtha karavo. ane upadesh paN e ja puruShArtha karAvavA arthe ApIe
chhIe. e puruShArthathI mokShanA upAyano puruShArtha svayamev thashe.
vaLI tattvanirNay na karavAmAn kAI karmano to doSh chhe nahi paN tAro ja doSh chhe.
tun pote to mahant rahevA ichchhe chhe ane potAnA doSh karmAdikane lagAve chhe! paN jinaAgnA
mAne to AvI anIti sambhave nahi. tAre viShayakaShAyarUp ja rahevun chhe mATe Avun jUTh bole
chhe. jo mokShanI sAchI abhilAShA hoy to tun AvI yukti shAmATe banAve? sansAranA kAryomAn
potAnA puruShArthathI siddhi thatI na jANe topaN tyAn puruShArtha vaDe udyam karyA kare chhe, ane
ahIn puruShArtha gumAvI bese chhe, tethI jaNAy chhe ke
tun mokShane dekhAdekhI utkRuShTa kahe chhe,
paN tenun svarUp oLakhI tene hitarUp jANato nathI. hitarUp jANI jeno udyam bane te na
kare, e asambhavit chhe.
prashnatame kahyun te satya chhe. parantu dravyakarmanA udayathI bhAvakarma thAy chhe
ane bhAvakarmathI dravyakarmano bandh thAy chhe, vaLI pAchhAn tenA udayathI bhAvakarma thAy chhe,
e ja pramANe anAdikALathI paramparA chAle chhe, tyAn mokShano upAy kevI rIte thaI shake?
uttarakarmano bandh vA uday sadAkAL samAn ja rahyA kare to to em ja chhe,
parantu pariNAmonA nimittathI pUrve bAndhelAn karmonun paN utkarShaN, apakarShaN ane sankramaNAdi thatAn
tenI shakti hIn
adhik thAy chhe, tethI teno uday paN mandtIvra thAy chhe; tenA nimittathI
navIn bandh paN mandtIvra thAy chhe; tethI sansArI jIvone karmodayanA nimittathI koI veLA
gnAnAdik ghaNAn pragaT thAy chhe, koI veLA thoDAn pragaT thAy chhe; koI veLA rAgAdi mand thAy
chhe, koI veLA tIvra thAy chhe, e pramANe palaTanA thayA kare chhe.
tyAn kadAchit sangnIpanchendriy paryAptaparyAy pAmyo tyAre manavaDe vichAr karavAnI tene
shakti pragaT thaI. vaLI tene koI veLA tIvra rAgAdik thAy chhe tathA koI veLA mand thAy
chhe, have tyAn rAgAdikano tIvra uday thatAn to viShayakaShAyAdinAn kAryomAn ja pravRutti thAy chhe
tathA rAgAdikano mand uday thatAn bahArathI upadeshAdinun nimitta bane ane pote puruShArtha karIne
te upadeshAdikamAn upayogane joDe to dharmakAryomAn pravRutti thAy. tathA nimitta na bane vA pote
puruShArtha na kare to anya kAryomAn ja pravarte parantu mandarAgAdi sahit pravarte, evA avasaramAn
upadesh kAryakArI chhe.
vichArashakti rahit je ekendriyAdik chhe tene to upadesh samajavAnun gnAn ja nathI
tathA tIvrarAgAdi sahit jIvono upayog upadeshamAn joDAto nathI, mATe je jIv vichArashakti
sahit hoy tathA jemane rAgAdik mand hoy temane upadeshanA nimittathI dharmanI prApti thaI

Page 307 of 370
PDF/HTML Page 335 of 398
single page version

jAy to tenun bhalun thAy, ane e ja avasaramAn puruShArtha kAryakArI chhe.
ekendriyAdik to dharmakArya karavAne samartha ja nathI eTale teo kevI rIte puruShArtha
kare? tathA tIvrakaShAyI puruShArtha kare to te pApakAryano ja kare paN dharmakAryano puruShArtha thaI
shake nahi.
mATe je vichArashakti sahit hoy tathA jene rAgAdik mand hoy te jIv puruShArtha vaDe
upadeshAdikanA nimittathI tattvanirNayAdikamAn upayog lagAve to teno upayog tyAn lAge, tyAre
tenun bhalun thAy. jo A avasaramAn paN tattvanirNay karavAno puruShArtha na kare, pramAdathI kAL
gumAve, agar kAn to mandarAgAdi sahit viShay
kaShAyonAn kAryomAn ja pravarte vA kAn to
vyavahAradharmakAryomAn pravarte to avasar to chAlyo jAy ane sansAramAn ja paribhramaN rahe.
bIjun, A avasaramAn jIv jo puruShArtha vaDe tattvanirNay karavAmAn upayog lagAvavAno
abhyAs rAkhe to tene vishuddhatA vadhe chhe ane tethI karmonI shakti hIn thAy chhe, tathA keTalAk
kALamAn ApoAp darshanamohano upasham thatAn tene tattvomAn yathAvat pratIti Ave chhe. have Anun
kartavya to tattvanirNayano abhyAs ja chhe ane tenAthI ja darshanamohano upasham to svayam ja
thAy chhe. emAn jIvanun kartavya kAI nathI.
vaLI e (darshanamohano upasham) thatAn jIvane samyagdarshan to svayam thAy chhe, ane
samyagdarshan thatAn shraddhAn to Avun thayun ke‘hun AtmA chhun, mAre rAgAdik na karavA;’ parantu
chAritramohanA udayathI rAgAdik thAy chhe, tyAn tIvra uday thAy tyAre to te viShayAdikamAn pravarte
chhe ane mand uday hoy tyAre potAnA puruShArthathI dharmakAryomAn vA vairAgyAdi bhAvanAmAn
upayogane lagAve chhe, tenA nimittathI chAritramoh mand thato jAy chhe. e pramANe thatAn
deshachAritra vA sakalachAritra angIkAr karavAno puruShArtha pragaT thAy chhe. vaLI chAritra dhAraN
karI potAnA puruShArtha vaDe dharmamAn pariNatine vadhAre chhe, tyAn vishuddhatA vaDe karmanI shakti hIn
thAy chhe tethI vishuddhatA vadhe chhe ne tethI karmanI shakti vadhAre hIn thAy chhe. e pramANe kramathI
mohano nAsh kare tyAre pariNAm sarvathA vishuddha thAy chhe, te vaDe gnAnAvaraNAdino nAsh thaI
kevaLagnAn pragaT thAy chhe. tyAr pachhI upAy vinA aghAtikarmono paN nAsh karIne shuddha
siddhapadane prApta kare chhe.
e pramANe upadeshanun to nimitta bane ane potAno puruShArtha kare to karmano nAsh thAy chhe.
vaLI jyAre karmano uday tIvra hoy tyAre puruShArtha thaI shakato nathI, uparanA
guNasthAnethI paN paDI jAy chhe, tyAn to jevun honahAr hoy tevun thAy chhe, parantu jyAn mand
uday hoy ane puruShArtha banI shake tyAn to pramAdI na thavun, sAvadhAn thaI potAnun kArya karavun.

Page 308 of 370
PDF/HTML Page 336 of 398
single page version

jem koI puruSh nadInA pravAhamAn paDyo vahyo jato hoy, tyAn pANInun jor hoy tyAre
to teno puruShArtha kAI kAmano nathI, upadesh paN kAryakArI nathI. tathA pANInun jor thoDun hoy
tyAre jo puruShArtha karI nIkaLavA ichchhe to te nIkaLI shake chhe, ane tene ja nIkaLavAnI shikShA
ApIe chhIe. chhatAn jo te na nIkaLe to dhIre dhIre (pravAhe pravAhe) vahe, ane pAchhaLathI
pANInun jor thatAn vahyo chAlyo jAy. e ja pramANe jIv sansAramAn bhramaN kare chhe, tyAn karmono
tIvra uday hoy tyAre to teno kAI puruShArtha nathI, upadesh paN kAryakArI nathI, ane karmano
mand uday hoy tyAre jo puruShArtha karI mokShamArgamAn pravarte to te mokSha prApta karI le, ane
tene ja mokShamArgano upadesh de chhe. tathA te mokShamArgamAn na pravarte to kinchit vishuddhatA pAmI
pAchhaLathI tIvra uday AvatAn nigodAdi paryAyane prApta karashe.
mATe A avasar chUkavo yogya nathI. have sarva prakArathI avasar Avyo chhe,
Avo avasar pAmavo kaThaN chhe, tethI shrIguru dayALu thaI mokShamArgane upadeshe, temAn
bhavya jIvoe pravRutti karavI.
mokShamArganun svarup
have mokShamArganun svarUp kahIe chhIe
jenA nimittathI AtmA ashuddhadashA dhAraN karI dukhI thayo chhe evAn je mohAdikarma
teno sarvathA nAsh thatAn kevaL AtmAnI je sarva prakArathI shuddha avasthA thavI te mokSha chhe, tathA
teno je upAy arthAt kAraN te mokShamArga jANavo.
have kAraN to anek prakAranAn hoy chhe. koI kAraN to evAn hoy chhe kejenA hovA
vinA to kArya na thAy ane jenA hovAthI kArya thAy vA na paN thAy; jemmuniling dhAraN
karyA vinA to mokSha na thAy, parantu muniling dhAraN karavAthI mokSha thAy vA na paN thAy.
tathA keTalAnk kAraN evAn chhe ke
mukhyapaNe to jenA hovAthI kArya thAy chhe parantu koIne te
hovA vinA paN kAryasiddhi thAy chhe; jem kemukhyapaNe to anashanAdi bAhyatapanun sAdhan karatAn
mokSha thAy chhe, parantu bharatAdine bAhyatap karyA vinA ja mokShanI prApti thaI. tathA keTalAk kAraN
evAn chhe ke
jenA hovAthI kAryasiddhi avashya thAy ja tathA jenA na hovAthI kAryasiddhi sarvathA
na thAy; jemsamyagdarshangnAnachAritranI ekatAn thatAn to avashya mokSha thAy ane e thayA
vinA sarvathA mokSha na thAy.e pramANe e kAraNo kahyAn temAn atishayapUrvak niyamathI mokShano
sAdhak je samyagdarshangnAnchAritrano aikyabhAv te mokShamArga jANavo. e samyagdarshan,
samyaggnAn tathA samyakchAritramAnthI ek paN na hoy to mokShamArga thAy nahi.
shrI tattvArthasUtramAn paN em ja kahyun chhe, yathA‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’
(a. 1. sUtra 1.)

Page 309 of 370
PDF/HTML Page 337 of 398
single page version

A sUtranI TIkAmAn kahyun chhe keahIn ‘मोक्षमार्ग’ evun je ekavachan kahyun chhe teno artha
A chhe ke e traNe maLIne ek mokShamArga chhe; judAjudA traN mArga nathI.
prashnaasanyatasamyagdraShTine to chAritra nathI; to tene mokShamArga thayo chhe ke
nathI thayo?
uttaramokShamArga tene thashe e to niyam thayo; ane tethI upachArathI tene mokShamArga
thayo paN kahIe chhIe; paramArthathI samyakchAritra thatAn ja mokShamArga thAy chhe. jem koI puruShane
koI nagaramAn javAno nishchay thayo tethI tene vyavahArathI em paN kahIe chhIe ke
‘A
amuk nagar jAy chhe,’ paN paramArthathI mArgamAn gaman karatAn ja chAlavun thashe; tem
asanyatasamyagdraShTine vItarAgabhAvarUp mokShamArganun shraddhAn thayun chhe tethI tene upachArathI mokShamArgI
kahIe chhIe, paN paramArthathI vItarAgabhAvarUp pariNamatAn ja mokShamArga thashe. shrI pravachanasAramAn
paN e traNenI ekAgratA thatAn ja mokShamArga kahyo chhe, mATe em jANavun ke
tattvashraddhAn
gnAn vinA to rAgAdi ghaTADavA chhatAn mokShamArga nathI tathA rAgAdi ghaTADyA vinA tattvashraddhAn
gnAnathI paN mokShamArga nathI; e traNe maLatAn ja sAkShAt mokShamArga thAy chhe.
have tenun nirdesh tathA lakShaNanirdesh ane parIkShA dvArA nirUpaN karIe chhIe.
lakShaN ane tenA doSh
tyAn samyagdarshansamyaggnAnsamyakchAritra mokShano mArga chhe’ evun nAmamAtra kathan karavun
te to ‘nirdesh’ jANavo.
tathA je ativyApti, avyApti ane asambhavapaNAvaDe rahit hoy ke jethI tene
oLakhavAmAn Ave te ‘lakShaN’ jANavun; teno je nirdesh arthAt nirUpaN te ‘lakShaNanirdesh’ jANavo.
tyAn jene oLakhavAnun hoy tenun nAm lakShya chhe ane te sivAy anyanun nAm alakShya
chhe. have je lakShya vA alakShya bannemAn hoy evun lakShaN jyAn kahevAmAn Ave tyAn ativyAptipaNun
jANavun; jem AtmAnun lakShaN ‘amUrtatva’ kahyun tyAn amUrtatva lakShaN lakShya ja AtmA chhe temAn
paN hoy chhe tathA alakShya je AkAshAdi temAn paN hoy chhe, mATe e lakShaN ativyAptidoSh
sahit lakShaN chhe. kAraN ke e vaDe AtmAne oLakhatAn AkAshAdi paN AtmA thaI jAy,
e doSh Ave tathA
je koI lakShyamAn to hoy tathA koImAn na hoy, e pramANe lakShyanA ekadeshamAn hoy
evun lakShaN jyAn kahevAmAn Ave tyAn avyAptipaNun jANavun; jem AtmAnun lakShaN kevaLagnAnAdik
kahIe tyAn kevaLagnAn to koI AtmAmAn hoy chhe tyAre koImAn nathI hotun mATe e lakShaN

Page 310 of 370
PDF/HTML Page 338 of 398
single page version

avyApti doShasahit lakShaN chhe, kAraN ke e vaDe AtmA oLakhatAn alpagnAnI AtmA na
Thare, e doSh Ave. tathA
je lakShyamAn hoy ja nahi evun lakShaN jyAn kahevAmAn Ave tyAn asambhavapaNun jANavun;
jem AtmAnun lakShaN jaDapaNun kahIe. e pratyakShAdi pramANathI viruddha chhe kAraN ke e asambhav
lakShaN chhe, kAraN ke e vaDe AtmAne mAnatAn pudgalAdi AtmA thaI jAy ane AtmA chhe
te anAtmA thaI jAy
e doSh Ave.
e pramANe je ativyApti, avyApti ane asambhavit lakShaN hoy te lakShaNAbhAs chhe,
parantu je lakShaN lakShyamAn to sarvatra hoy ane alakShyamAn koI paN ThekANe na hoy te ja sAchun
lakShaN chhe; jem ke
AtmAnun svarUp (lakShaN) chaitanya. have e lakShaN badhAy AtmAmAn to
hoy chhe ane anAtmAmAn koI paN ThekANe hotun nathI mATe e sAchun lakShaN chhe. e vaDe AtmA
mAnavAthI AtmA ane anAtmAnun yathArthagnAn thAy chhe, koI doSh Avato nathI. e pramANe
lakShaNanun svarUp udAharaNamAtra kahyun.
samyagdarshanAdikanun sAchun lakShaN
have samyagdarshanAdikanun sAchun lakShaN kahIe chhIe
viparItAbhinivesharahit jIvAditattvArthashraddhAn samyagdarshananun lakShaN chhe. jIv, ajIv,
Asrav, bandh, samvar, nirjarA ane mokSha e sAt tattvArtha chhe, enun je shraddhAn arthAt ‘Am
ja chhe anyathA nathI’ evo pratItibhAv te tattvArthashraddhAn chhe tathA viparItAbhinivesh je anyathA
abhiprAy tethI je rahit te samyagdarshan chhe.
ahIn viparItAbhiniveshanA nirAkaraN arthe ‘samyak ’ pad kahyun chhe, kAraN ‘samyak’ evo
shabda prashansAvAchak chhe tethI shraddhAnamAn viparItAbhiniveshano abhAv thatAn ja prashansA sambhave chhe,
em jANavun.
prashnaahIn ‘tattva ane artha’ e be pad kahyAn tenun shun prayojan?
uttara‘tat’ shabda chhe te ‘yat’ shabdanI apekShA sahit chhe tethI jenun prakaraN hoy
tene ‘tat’ kahIe ane jeno je bhAv arthAt svarUp tene tattva jANavun; kAraN ke ‘तस्यभावस्तत्त्वं’
evo tattva shabdano samAs thAy chhe, tathA jANavAmAn AvatA evA je dravya vA guNparyAy
chhe tenun nAm artha chhe. vaLI ‘तत्त्वेन अर्थस्तत्त्वार्थः’ tattva kahetAn potAnun svarUp, e vaDe sahit
padArtha tenun shraddhAn, te samyagdarshan chhe. ahIn jo ‘tattvashraddhAn’ ja kahIe to jeno A bhAv
(tattva) chhe tenA shraddhAn vinA kevaL bhAvanun ja shraddhAn kAryakArI nathI. tathA jo ‘arthashraddhAn’
ja kahIe to bhAvanA shraddhAn vinA kevaL padArthashraddhAn paN kAryakArI nathI.

Page 311 of 370
PDF/HTML Page 339 of 398
single page version

jem koIne gnAndarshanAdik vA varNAdikanun to shraddhAn hoy te ‘A jANapaNun chhe, A
shvetavarNa chhe’ ityAdi pratIti to hoy parantu gnAndarshan AtmAno svabhAv chhe ane hun AtmA
chhun, tathA varNAdik pudgalano svabhAv chhe ane pudgal mArAthI bhinnajudo padArtha chhee
pramANe padArthanun shraddhAn na hoy to bhAvanun shraddhAn kAryakArI nathI. vaLI ‘hun AtmA chhun’ evun
shraddhAn karyun paN AtmAnun svarUp jevun chhe tevun shraddhAn na karyun, to bhAvanA shraddhAn vinA padArthanun
shraddhAn paN kAryakArI nathI. mATe tattvasahit arthanun shraddhAn hoy te ja kAryakArI chhe. athavA
jIvAdikane tattvasangnA paN chhe ane arthasangnA paN chhe tethI
‘तत्त्वमेवार्थस्तत्त्वार्थः’ je tattva chhe
te ja artha chhe, tenun shraddhAn te samyagdarshan chhe.
e artha vaDe koI ThekANe tattvashraddhAnane samyagdarshan kahel chhe, vA koI ThekANe
padArthashraddhAnane samyagdarshan kahel chhe. tyAn virodh na jANavo.
e pramANe ‘tattva’ ane ‘artha’ e be pad kahevAnun prayojan chhe.
tattva sAt ja kem?
prashnatattvArtha to anant chhe ane te badhAn sAmAnya apekShAe jIvajIvamAn
garbhit thAy chhe mATe be ja kahevAn hatAn athavA anant kahevAn hatAn; AsravAdi to jIv
ajIvanAn ja visheSho chhe, to temane judAn judAn kahevAnun shun prayojan?
uttarajo ahIn padArthashraddhAn karavAnun ja prayojan hot to sAmAnyapaNe vA
visheShapaNe jem sarva padArthonun jANavun thAy tem ja kathan karat, paN e prayojan to ahIn
chhe nahi. ahIn to mokShanun prayojan chhe tethI je sAmAnya vA visheSh bhAvonun shraddhAn karatAn
mokSha thAy tathA jenA shraddhAn karyA vinA mokSha na thAy tenun ja nirUpaN ahIn karyun.
jIvajIv e be to ghaNAn dravyonI ekajAti apekShAe sAmAnyarUp tattva kahyAn, e
banne jAti jANatAn AtmAne svaparanun shraddhAn thAy tyAre parathI bhinna potAne jANI potAnA
hitanA arthe mokShano upAy kare tathA potAthI bhinna parane jANe tyAre paradravyathI udAsIn
thaI rAgAdik chhoDI mokShamArgamAn pravarte, tethI e banne jAtinun shraddhAn thatAn ja mokSha thAy;
paN e banne jAti jANyA vinA sva
paranun shraddhAn na thavAthI paryAyabuddhithI te sAnsArik
prayojanano ja upAy kare, ane paradravyomAn rAgdveSharUp thaI pravartatAn te mokShamArgamAn kevI rIte
pravarte? mATe e banne jAtinun shraddhAn na thatAn mokSha paN na thAy. e pramANe e be sAmAnya
tattvo to avashya shraddhAn karavA yogya kahyAn.
bIjun, AsravAdi pAnch tattvo kahyAn te jIvpudgalanA ja paryAy chhe tethI e visheSharUp
tattvo chhe. e pAnch paryAyone jANatAn mokShano upAy karavAnun shraddhAn thAy.

Page 312 of 370
PDF/HTML Page 340 of 398
single page version

temAn mokShane oLakhe to tene hitarUp mAnI teno upAy kare, tethI mokShanun shraddhAn karavun.
mokShano upAy samvar
nirjarA chhe tene oLakhe to jem samvarnirjarA thAy tem pravarte
mATe samvarnirjarAnun shraddhAn karavun.
vaLI samvarnirjarA to abhAvalakShaNasahit chhe tethI jeno abhAv karavAnI jarUr chhe
tene oLakhavo joIe. jemakekrodhano abhAv thatAn kShamA thAy, have krodhane oLakhe to teno
abhAv pharI kShamArUp pravarte. e ja pramANe Asravano abhAv thatAn samvar thAy tathA bandhano
ekadesh abhAv thatAn nirjarA thAy, have Asrav
bandhane oLakhe to teno nAsh karI samvar
nirjarArUp pravarte, mATe Asravbandhanun paN shraddhAn karavun.
e pramANe e pAnch paryAyonun shraddhAn thatAn ja mokShamArga thAy. ene oLakhe to te
mokShane oLakhe, paN jo tene na oLakhe to mokShanI oLakhAN vinA teno upAy shA mATe
e kare? samvar
nirjarAnI oLakhAN vinA temAn kevI rIte pravarte? AsravbandhanI oLakhAN
vinA teno nAsh kevI rIte kare? em pAnch paryAyonun shraddhAn na thavAthI mokShamArga na thAy.
evI rIte joke tattvArtha anant chhe tenun sAmAnyavisheShavaDe anek prakAre prarUpaN thAy
chhe parantu ahIn ek mokShanun prayojan chhe mATe jAti apekShAe be to sAmAnya tattva tathA
paryAyarUp pAnch visheShatattva maLI sAt tattva ja kahyAn.
kAraN keenA yathArthashraddhAnane AdhIn mokShamArga chhe, e vinA anya padArthonun shraddhAn
ho vA na ho athavA anyathA ho, parantu koIne AdhIn mokShamArga nathIem jANavun.
vaLI koI ThekANe puNyapAp rahit nav padArtha kahyA chhe, e puNyapAp AsravAdikanAn
ja bhedo chhe mATe e sAt tattvomAn garbhit thayA. athavA puNyapApanun shraddhAn thatAn puNyane
mokShamArga na mAne vA svachchhandI banI pAparUp na pravarte tethI mokShamArgamAn enun shraddhAn paN
upakArI jANI e be tattvo Asrav visheShamAn meLavI nav padArtha kahyA vA shrI samayasArAdimAn
ene nav tattva paN kahyAn chhe.
prashnaenun shraddhAn samyagdarshan kahyun, paN darshan to sAmAnya avalokanamAtra
chhe tathA shraddhAn pratItimAtra chhe, to ene ekArthapaNun kevI rIte sambhave?
uttaraprakaraNanA vashathI dhAtuno artha bIjo paN thAy chhe. mokShamArganun prakaraN chhe
tethI temAn darshan shabdano artha sAmAnya avalokanamAtra grahaN karavo nahi; kAraN ke chakShu
achakShudarshanavaDe sAmAnya avalokan to samyagdraShTi ane mithyAdraShTine samAn hoy chhe, tethI e
vaDe kAI mokShamArganI pravRutti
apravRutti thatI nathI. tathA shraddhAn hoy chhe te samyagdraShTine ja
hoy chhe ane e vaDe mokShamArganI pravRutti thAy chhe. mATe darshan shabdano artha paN ahIn
shraddhAnamAtra ja grahaN karavo.