Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Tattvarthshraddhan Lakshanama Avyapti-ativyapti-asambhav Doshano Parihar; Vishay Kashayadik Vakhate Pan Samyaktvine Tattvashraddhan; Nirvikalp Dashama Pan Tattvashraddhan; Samyaktvana Vibhinna Lakshanono Mel; Samyaktvana Bhed.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 18 of 20

 

Page 313 of 370
PDF/HTML Page 341 of 398
single page version

prashnaahIn viparItAbhinivesharahit shraddhAn karavun kahyun tenun shun prayojan?
uttaraabhinivesh nAm abhiprAyanun chhe. jevo tattvArthashraddhAnano abhiprAy chhe tevo
nahi hotAn anyathA abhiprAy hoy tenun nAm viparItAbhinivesh chhe. tattvArthashraddhAn karavAno
abhiprAy kevaL teno nishchay karavo eTalo ja mAtra nathI paN tyAn abhiprAy evo chhe ke
jIv
ajIvane oLakhI potAne vA parane jem chhe tem mAnavA, Asravane oLakhI tene
hey mAnavo, bandhane oLakhI tene ahit mAnavo, samvarane oLakhI tene upAdey
mAnavo, nirjarAne oLakhI tene hitanun kAraN mAnavun tathA mokShane oLakhI tene
potAnun paramahit mAnavun.
e pramANe tattvArthashraddhAnano abhiprAy chhe. tenAthI ulaTA
abhiprAyanun nAm viparItAbhinivesh chhe. satya tattvArthashraddhAn thatAn teno abhAv thAy chhe mATe
tattvArthashraddhAn chhe te viparItAbhinivesharahit chhe, em ahIn kahyun chhe.
athavA koIne AbhAsamAtra tattvArthashraddhAn hoy chhe, parantu abhiprAyamAnthI viparItapaNun
chhUTatun nathI. koI prakArathI pUrvokta abhiprAyathI anyathA abhiprAy antarangamAn hoy to tene
samyagdarshan thAy nahi, jem ke
dravyalingI muni jinavachanathI tattvonI pratIti to kare chhe parantu
sharIrAshrit kriyAomAn ahankAr vA puNyAsravamAn upAdeyapaNun Adi viparIt abhiprAyathI te
mithyAdraShTi ja rahe chhe. mATe tattvArthashraddhAn viparItAbhinivesharahit chhe te ja samyagdarshan chhe.
e pramANe viparItAbhinivesharahit jIvAditattvonun shraddhAnapaNun e ja samyagdarshananun
lakShaN chhe tathA samyagdarshan lakShya chhe.
tattvArthasUtramAn paN e ja kahyun chhe yathA
‘तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम्’ (a. 1. sUtra 2)
arthAt tattvArthonun shraddhAn e ja samyagdarshan chhe.
sarvArthasiddhi nAmanI tattvArthasUtranI TIkAmAn tattvAdik padono artha pragaT lakhyo chhe vA
‘sAt ja tattva kem kahyAn?’ tenun prayojan lakhyun chhe te anusAr ahIn k kkathan karyun chhe,
em jANavun.
vaLI puruShArthasiddhyupAyamAn paN em ja kahyun chhe, yathA
जीवाजीवादीनां तत्त्वार्थानां सदैव कर्तव्यम्
श्रद्धानं विपरीताभिनिवेशविविक्तमात्मरूपं तत् ।।२२।।
arthaviparItAbhiniveshathI rahit jIvajIvAdi tattvArthonun shraddhAn sadAkAL karavA

Page 314 of 370
PDF/HTML Page 342 of 398
single page version

yogya chhe. e shraddhAn AtmAnun svarUp chhe, darshanamoharUp upAdhi dUr thatAn pragaT thAy chhe mATe
AtmAno svabhAv chhe. chaturthAdi guNasthAnamAn pragaT thAy chhe, pachhI siddhaavasthAmAn paN
sadAkAL teno sadbhAv rahe chhe
em jANavun.
tattvArthashraddhAnalakShaNamAn avyAptiativyAptiasambhav
doShano parihAr
prashnatiryanchAdi (pashu Adi) tuchchhagnAnI keTalAk jIvo sAt tattvanAn nAm
paN jANI shakatA nathI chhatAn temane paN samyagdarshananI prApti shAstramAn kahI chhe, mATe
tattvArthashraddhAnapaNun samyaktvanun lakShaN tame kahyun temAn avyAptidUShaN lAge chhe?
uttarajIvajIvAdikanAn nAmAdik jANo, na jANo vA anyathA jANo parantu
tenun svarUp yathArtha oLakhI shraddhAn karatAn samyaktva thAy chhe.
tyAn koI to sAmAnyapaNe svarUp oLakhI shraddhAn kare chhe, koI visheShapaNe svarUp
oLakhI shraddhAn kare chhe, mATe je tiryanchAdi tuchchhagnAnI samyagdraShTi chhe te jIvAdikanAn nAm paN
jANatAn nathI topaN teo sAmAnyapaNe tenun svarUp oLakhI shraddhAn kare chhe tethI temane
samyaktvanI prApti hoy chhe.
jem koI tiryanch potAnun vA bIjAonun nAmAdik to na jANe parantu potAnAmAn ja
potApaNun mAne chhe tathA anyane par mAne chhe; tem tuchchhagnAnI jIvajIvanAn nAm na jANe
paN je gnAnAdisvarUp AtmA chhe temAn to te svapaNun mAne chhe tathA je sharIrAdik chhe tene
par mAne chhe. evun shraddhAn tene hoy chhe e ja jIv
ajIvanun shraddhAn chhe, vaLI jem te ja
tiryanch sukhAdinAn nAmAdik to na jANe topaN sukhaavasthAne oLakhI tenA arthe bhAvidukhanAn
kAraNone pichhANI teno tyAg karavA ichchhe chhe tathA (vartamAn) je dukhanAn kAraNo banI rahyAn
chhe tenA abhAvano upAy kare chhe; tem tuchchhagnAnI mokShAdikanAn nAm jANato nathI topaN sarvathA
sukharUp mokShaavasthAnun shraddhAn karI tenA arthe bhAvibandhanA kAraN je rAgAdi Asrav tenA
tyAgarUp samvarane karavA ichchhe chhe, tathA je sansAradukhanun kAraN chhe tenI shuddhabhAv dvArA nirjarA
karavA ichchhe chhe. e rIte AsravAdikanun tene shraddhAn chhe.
e prakAre tene paN sAt tattvonun shraddhAn hoy chhe.
jo tene evun shraddhAn na hoy to rAgAdik chhoDI shuddhabhAv karavAnI ichchhA na thAy.
e ja ahIn kahIe chhIe. jo jIvanI ane ajIvanI jAti na jANesvarUpane na oLakhe
to te paramAn rAgAdik kem na kare? jo rAgAdikane na oLakhe to teno tyAg karavo te kem
ichchhe? ane te rAgAdik ja Asrav chhe, rAgAdikanun phaL bUrun chhe em na jANe to te rAgAdik

Page 315 of 370
PDF/HTML Page 343 of 398
single page version

chhoDavA shA mATe ichchhe? te rAgAdikanun phaL te ja bandh chhe tathA rAgAdi rahit pariNAmone
oLakhe chhe to te rUp thavA ichchhe chhe, te rAgAdirahit pariNAmanun nAm ja samvar chhe. vaLI
pUrva sansAraavasthAnA kAraNanI hAnine te oLakhe chhe tethI tenA arthe tapashcharaNAdi vaDe shuddhabhAv
karavA ichchhe chhe. te pUrva sansAraavasthAnun kAraN karma chhe, tenI hAni te ja nirjarA chhe. jo
sansAraavasthAnA abhAvane na oLakhe to te samvar
nirjarArUp shA mATe pravarte? te sansAr-
avasthAno abhAv te ja mokSha chhe. tethI sAte tattvonun shraddhAn thatAn ja rAgAdik chhoDI shuddha
bhAv thavAnI ichchhA Upaje chhe. jo emAnnA ek paN tattvanun shraddhAn na hoy to evI ichchhA
na thAy. evI ichchhA tuchchhagnAnI tiryanchAdi samyagdraShTine hoy chhe ja, tethI tene sAt tattvonun
shraddhAn hoy chhe evo nishchay karavo. gnAnAvaraNano kShayopasham thoDo hovAthI tene visheShapaNe
tattvonun gnAn na hoy topaN darshanamohanA upashamAdik sAmAnyapaNe tattvashraddhAnanI shakti pragaT
hoy chhe. e pramANe e lakShaNamAn avyAptidUShaN nathI.
viShay kaShAyAdik vakhate paN samyakatvIne tattvashraddhAn
prashnaje kALamAn samyagdraShTi viShaykaShAyonAn kAryomAn pravarte chhe te kALamAn
tene sAt tattvono vichAr ja nathI, to tyAn shraddhAn kevI rIte sambhave? ane samyaktva
to tene rahe ja chhe, mATe e lakShaNamAn avyAptidUShaN Ave chhe.
uttaravichAr chhe te to upayogane AdhIn chhe. jyAn upayog joDAy teno ja
vichAr thAy, paN shraddhAn chhe te to pratItirUp chhe mATe anya gneyano vichAr thatAn vA
shayanAdikriyA thatAn tattvono vichAr nathI topaN tenI pratIti to kAyam ja rahe chhe, naShTa thatI
nathI; tethI tene samyaktvano sadbhAv chhe.
jem koI rogI puruShane evI pratIti chhe ke‘hun manuShya chhun, tiryanchAdi nathI, mane
A kAraNathI rog thayo chhe, ane have e kAraN maTADI rogane ghaTADI nirogI thavun joIe;’
have te ja manuShya jyAre anya vichArAdirUp pravarte chhe, tyAre tene evo vichAr hoto nathI,
parantu shraddhAn to em ja rahyA kare chhe; tem A AtmAne evI pratIti chhe ke
‘hun AtmA
chhunpudgalAdi nathI, mane AsravathI bandh thayo chhe paN have samvaravaDe nirjarA karI mokSharUp
thavun.’ have te ja AtmA anya vichArAdirUp pravarte chhe tyAre tene evo vichAr hoto nathI,
parantu shraddhAn to evun ja rahyA kare chhe.
prashnajo tene evun shraddhAn rahe chhe to te bandh thavAnAn kAraNomAn kem pravarte chhe?
uttarajem te ja manuShya koI kAraNavash rog vadhavAnAn kAraNomAn paN pravarte chhe,
vyApArAdikArya vA krodhAdikArya kare chhe, topaN te shraddhAnano tene nAsh thato nathI, tem te ja
AtmA karmodayanimittavash bandh thavAnA kAraNomAn paN pravarte chhe, viShayasevanAdikArya vA krodhAdikArya

Page 316 of 370
PDF/HTML Page 344 of 398
single page version

kare chhe, topaN tene e shraddhAnano nAsh thato nathI. Ano visheSh nirNay AgaL karIshun.
e pramANe sAt tattvono vichAr na hovA chhatAn paN tenAmAn shraddhAnano sadbhAv chhe
tethI tyAn avyAptipaNun nathI.
nirvikalpadashAmAn paN tattvashraddhAn
prashnauchchadashAmAn jyAn nirvikalpa AtmAnubhav hoy chhe tyAn to sAt
tattvAdinA vikalpano paN niShedh karyo chhe. have samyaktvanA lakShaNano niShedh karavo kem
sambhave? ane tyAn niShedh sambhave chhe to tyAn avyAptipaNun Avyun?
uttaranIchenI dashAmAn sAt tattvonA vikalpamAn upayog lagAvyo tethI pratItine
draDh karI tathA viShayAdithI upayogane chhoDAvI rAgAdik ghaTADyA, have e kArya siddha thatAn e
ja kAraNono paN niShedh karIe chhIe. kAraN ke jyAn pratIti paN draDh thaI tathA rAgAdi
dUr thayA tyAn upayogane bhamAvavAno khed shA mATe karIe? mATe tyAn e vikalpono niShedh
karyo chhe. vaLI samyaktvanun lakShaN to pratIti ja chhe, e pratItino to tyAn niShedh karyo nathI.
jo pratIti chhoDAvI hoy to e lakShaNano niShedh karyo kahevAy, paN em to nathI. sAtey
tattvonI pratIti to tyAn paN kAyam ja rahe chhe, mATe ahIn avyAptipaNun nathI.
prashnachhadmasthane to pratItiapratIti kahevI sambhave chhe, tethI tyAn sAt
tattvonI pratItine samyaktvanun lakShaN kahyun te ame mAnyun, paN kevaLIsiddhabhagavAnane
to sarvanun jANapaNun samAnarUp chhe tethI tyAn sAt tattvonI pratIti kahevI sambhavatI nathI
ane temane samyaktvaguN to hoy chhe ja, mATe tyAn e lakShaNamAn avyAptipaNun Avyun?
uttarajem chhadmasthane shrutagnAn anusAr pratIti hoy chhe tem kevaLI siddha-
bhagavAnane kevaLagnAn anusAr pratIti hoy chhe. je sAt tattvonun svarUp pahelAn barAbar nirNIt
karyun hatun te ja have kevaLagnAnavaDe jANyun eTale tyAn pratItimAn param avagADhapaNun thayun. tethI
ja tyAn paramAvagADhasamyaktva kahyun chhe. pUrve je shraddhAn karyun hatun tene jo jUTh jANyun hot to
tyAn apratIti thAt; parantu jevun sAt tattvonun shraddhAn chhadmasthane thayun hatun tevun ja kevaLI
siddhabhagavAnane paN hoy chhe, mATe gnAnAdik hInatAadhikatA hovA chhatAn paN tiryanchAdik ane
kevaLIsiddhabhagavAnane samyaktvaguN to samAn ja kahyo.
vaLI pUrva avasthAmAn te em mAnato hato ke ‘samvarnirjarAvaDe mokShano upAy karavo,’
have muktaavasthA thatAn em mAnavA lAgyo ke ‘samvarnirjarAvaDe mane muktadashA prApta thaI.’
pahelAn gnAnanI hInatAthI jIvAdikanA thoDA bhedo jANato hato ane have kevaLagnAn thatAn tenA
sarva bhedo jANe chhe, parantu mULabhUt jIvAdikanAn svarUpanun shraddhAn jevun chhadmasthane hoy chhe tevun

Page 317 of 370
PDF/HTML Page 345 of 398
single page version

ja kevaLIne paN hoy chhe. joke kevaLIsiddhabhagavAn anya padArthone paN pratIti sahit jANe
chhe topaN te padArtho prayojanabhUt nathI tethI samyaktvaguNamAn sAt tattvonun shraddhAn ja grahaN
karyun chhe.
kevaLIsiddhabhagavAn rAgAdirUp pariNamatA nathI ane sansAraavasthAne
ichchhatA nathI te A shraddhAnanun baL jANavun.
prashnasamyagdarshanane to mokShamArga kahyo hato, to mokShamAn teno sadbhAv
kevI rIte kaho chho?
uttarakoI kAraNo evAn paN hoy chhe kekArya siddha thavA chhatAn paN naShTa thatAn
nathI. jemake koI vRukShane koI ek shAkhAthI anek shAkhAyukta avasthA thaI, tenA hovA chhatAn
te ek shAkhA naShTa thatI nathI; tem koI AtmAne samyaktva guNavaDe anek guNayukta
mokShaavasthA thaI, have te hovA chhatAn paN samyaktva guN naShTa thato nathI. e pramAe kevaLI
siddhabhagavAnane paN tattvArthashraddhAn lakShaN ja samyaktva hoy chhe, mATe tyAn mithyAdraShTinun
tattvashraddhAn nAm nikShepathI hoy chhe avyAptipaNun nathI.
prashnamithyAdraShTine paN tattvArthashraddhAn hoy chhe em shAstramAn nirUpaN chhe,
ane shrI pravachanasAramAn AtmagnAnashUnya tattvArthashraddhAn akAryakArI kahyun chhe; mATe
samyaktvanun lakShaN tattvArthashraddhAn kahyun, temAn ativyAptidUShaN lAge chhe?
uttaramithyAdraShTine je tattvashraddhAn kahyun chhe te nAmanikShepathI kahyun chhe. jemAn tattva -
shraddhAnano guN nathI ane vyavahAramAn jenun nAm tattvashraddhAn kahIe chhIe te mithyAdraShTine hoy
chhe, athavA AgamadravyanikShepathI hoy chhe. tattvArthashraddhAnanAn pratipAdak shAstrono abhyAs chhe paN
tenA svarUpano nishchay karavAmAn upayog lagAvato nathI em jANavun; ane ahIn je samyaktvanun
lakShaN tattvArthashraddhAn kahyun, te to bhAvanikShepathI kahyun chhe, evA guNasahit sAchun tattvArthashraddhAn
mithyAdraShTine kadI paN hotun nathI. vaLI AtmagnAnashUnya tattvArthashraddhAn kahyun chhe tyAn paN e
ja artha jANavo; kAraN ke
jene jIv
ajIvAdinun sAchun shraddhAn hoy tene AtmagnAn kem na
hoy? avashya hoy ja. e pramANe koI paN mithyAdraShTine sAchun tattvArthashraddhAn sarvathA hotun
nathI, mATe e lakShaNamAn ativyAptidUShaN lAgatun nathI.
vaLI A tattvArthashraddhAnalakShaN kahyun chhe te asambhavadUShaNayukta paN nathI. kAraN ke
samyaktvanun pratipakShI mithyAtva ja chhe, tenun lakShaN AnAthI viparItatA sahit chhe.
e pramANe avyApti, ativyApti ane asambhavapaNAthI rahit tattvArthashraddhAn sarva
samyagdraShTione to hoy chhe tathA koI paN mithyAdraShTione hotun nathI, tethI samyagdarshananun sAchun
lakShaN tattvArthashraddhAn ja chhe.

Page 318 of 370
PDF/HTML Page 346 of 398
single page version

samyaktvanA vibhinna lakShaNono meL
prashnaahIn sAtey tattvonA shraddhAnano niyam kaho chho paN te banato nathI,
kAraN kekoI ThekANe parathI bhinna potAnA shraddhAnane ja samyaktva kahe chhe. shrI
samayasAr kaLashamAn ‘एकत्वे नियतस्य’1 ityAdi kaLash chhe, temAn em kahyun chhe keA
AtmAnun paradravyathI bhinna avalokan te ja niyamathI samyagdarshan chhe. tethI nav tattvanI
santatine chhoDI amAre to A ek AtmA ja prApta thAo.
vaLI koI ThekANe ek AtmAnA nishchayane ja samyaktva kahe chhe. shrI puruShArtha-
siddhyiupAyamAn ‘दर्शनमात्मविनिश्चितिः’2 evun pad chhe teno paN evo ja artha chhe, mATe jIv
ajIvanun ja vA kevaL jIvanun ja shraddhAn thatAn samyaktva hoy chhe. jo sAt tattvonA shraddhAnano
niyam hoy to Am shA mATe lakhat?
uttaraparathI bhinna je potAnun shraddhAn hoy chhe te AsravAdi shraddhAnathI rahit
hoy chhe ke sahit hoy chhe? jo rahit hoy chhe to mokShanA shraddhAn vinA te kayA prayojan
arthe Avo upAy kare chhe? samvar
nirjarAnA shraddhAn vinA rAgAdi rahit thaI svarUpamAn
upayog lagAvavAno udyam te shA mATe rAkhe chhe? AsravbandhanA shraddhAn vinA te pUrvaavasthAne
shA mATe chhoDe chhe? mATe AsravAdinA shraddhAnarahit svaparanun shraddhAn karavun sambhavatun nathI; ane
jo AsravAdikanA shraddhAnasahit chhe to tyAn svayam sAte tattvonA shraddhAnano niyam thayo. vaLI
kevaL AtmAno nishchay chhe tyAn paN paranun pararUp shraddhAn thayA vinA AtmAnun shraddhAn thAy
nahi? mATe ajIvanun shraddhAn thatAn ja jIvanun shraddhAn thAy chhe; ane pratham kahyA pramANe
AsravAdikanun shraddhAn paN tyAn avashya hoy ja chhe tethI ahIn paN sAte tattvonA ja shraddhAnano
niyam jANavo.
bIjun AsravAdinA shraddhAn vinA svaparanun shraddhAn vA kevaL AtmAnun shraddhAn sAchun
hotun nathI kAraN keAtmA dravya chhe te to shuddhaashuddhaparyAy sahit chhe. jem tantunA avalokan
vinA paTanun avalokan na thAy tem shuddhaashuddhaparyAy oLakhyA vinA Atmadravyanun shraddhAn na
thAy. te shuddhaashuddha avasthAnI oLakhAN AsravAdinI oLakhANathI thAy chhe. AsravAdinA
1.एकत्वे नियतस्य शुद्धनयतो व्याप्तुर्यदस्यात्मनः
पूर्णज्ञानघनस्य दर्शनमिह द्रव्यान्तरेभ्यः पृथक्
सम्यक्दर्शनमेतदेव नियमादात्मा च तावानचं
तन्मुक्त्वा नवतत्वसन्ततिमिमामात्मायमेकोऽस्तु नः
।। (samayasAr kaLash6)
2.दर्शनमात्मविनिश्चितिरात्मपरिज्ञानमिष्यते बोधः
स्थितिरात्मनि चारित्रं कुत एतेभ्यो भवति बन्धः
। (puruShArthasiddhi216)

Page 319 of 370
PDF/HTML Page 347 of 398
single page version

shraddhAn vinA svaparanun shraddhAn vA kevaL AtmAnun shraddhAn kAryakArI paN nathI kAraN ke
(evun) shraddhAn karo vA na karo ‘pote chhe te pote ja chhe ane par chhe te par chhe.’ vaLI
AsravAdinun shraddhAn hoy to Asrav
bandhano abhAv karI samvarnirjarArUp upAyathI mokShapadane
prApta kare, tathA svaparanun paN shraddhAn karAvIe chhIe te e ja prayojan arthe karAvIe chhIe;
mATe AsravAdikanA shraddhAnasahit svaparanun jANavun vA svanun jANavun kAryakArI chhe.
prashnajo em chhe to shAstromAn svaparanA shraddhAnane vA kevaL AtmAnA
shraddhAnane ja samyaktva kahyun vA kAryakArI kahyun tathA nav tattvanI santati chhoDI amAre
to ek AtmA ja prApta thAo, em kem kahyun chhe?
uttarajene svaparanun vA AtmAnun satya shraddhAn hoy tene sAte tattvonun shraddhAn
avashya hoy ja, tathA jene sAte tattvonun satyashraddhAn hoy tene svaparanun vA AtmAnun shraddhAn
avashya hoy ja. evun paraspar avinAbhAvapaNun jANI svaparanA shraddhAnane vA AtmashraddhAnane
ja samyaktva kahyun chhe.
paN e chhaLathI koI sAmAnyapaNe svaparane jANI vA AtmAne jANI kRutakRutyapaNun mAne
to tene bhram chhe. kAraN ke em kahyun chhe keनिर्विशेषो हि सामान्यं ‘भवेत्खरविषाणवत्’ eno artha
visheSharahit sAmAnya chhe te gadheDAnA shIngaDA samAn chhe. mATe prayojanabhUt AsravAdi
visheShosahit sva
paranun vA AtmAnun shraddhAn karavA yogya chhe; athavA sAte tattvArthonA shraddhAnathI
je rAgAdik maTADavA arthe paradravyone bhinna chintave chhe, vA potAnA AtmAne ja chintave chhe tene
prayojananI siddhi thAy chhe, tethI mukhyapaNe bhedavignAnane vA AtmagnAnane kAryakArI kahyun chhe.
vaLI tattvArthashraddhAn karyA vinA sarva jANavun kAryakArI nathI, kAraN keprayojan to
rAgAdi maTADavAnun chhe. have AsravAdinA shraddhAn vinA e prayojan bhAsatun nathI tyAre kevaL
jANavAthI ja mAnane vadhAre chhe, rAgAdi chhoDe nahi, to tenun kArya kevI rIte siddha thAy? bIjun
jyAn nav tattvanI santatine chhoDavAnun kahyun chhe, tyAn pUrve nav tattvanA vichAravaDe samyagdarshan thayun
ane pAchhaLathI nirvikalpadashA thavA arthe nav tattvono paN vikalpa chhoDavAnI ichchhA karI; paN
jene pahelAn ja nav tattvono vichAr nathI tene te vikalpo chhoDavAnun shun prayojan chhe? anya
anek vikalpo potAne thAy chhe teno ja tyAg karo.
e pramANe svaparanA shraddhAnamAn vA AtmashraddhAnamAn sAt tattvonA shraddhAnanI sApekShatA
hoy chhe, mATe tattvArthashraddhAn samyaktvanun lakShaN chhe.
prashnatyAre koI ThekANe shAstromAn arhantadev, nirgranthaguru ane hinsAdirahit
dharmanA shraddhAnane samyaktva kahyun chhe te kevI rIte?

Page 320 of 370
PDF/HTML Page 348 of 398
single page version

uttaraarahantadevAdikanun shraddhAn thavAthI vA kudevAdinun shraddhAn dUr thavAthI gRuhIt-
mithyAtvano abhAv thAy chhe e apekShAe tene samyagdraShTi kahyo chhe, paN samyaktvanun sarvathA
lakShaN e nathI, kAraN ke
dravyalingI muni Adi vyavahAradharmanA dhArak mithyAdraShTione paN
evun shraddhAn to hoy chhe.
athavA jem aNuvrat, mahAvrat hoy chhatAn deshachAritra, sakalachAritra hoy vA na hoy,
parantu aNuvrat thayA vinA deshachAritra tathA mahAvrat thayA vinA sakalachAritra kadI paN hoy
nahi, mATe e vratone anvayarUp kAraN jANI kAraNamAn kAryano upachAr karI tene chAritra kahyun
chhe; tem arahantadevAdikanun shraddhAn thatAn to samyaktva hoy vA na hoy parantu arahantAdikanA
shraddhAn thayA vinA tattvArthashraddhAnarUp samyaktva kadIpaN hoy nahi, mATe arihantAdikanA shraddhAnane
anvayarUp kAraN jANI kAraNamAn kAryano upachAr karI e shraddhAnane samyaktva kahyun chhe, ane
eTalA ja mATe tenun nAm vyavahArasamyaktva chhe.
athavA jene tattvArthashraddhAn hoy tene sAchA arahantAdikanA svarUpanun shraddhAn avashya hoy
ja. tattvArthashraddhAn vinA arahantAdikanun shraddhAn pakShathI kare topaN yathAvat svarUpanI oLakhAN
sahit shraddhAn thAy nahi, tathA jene sAchA arahantAdikanA svarUpanun shraddhAn hoy tene tattvArtha -
shraddhAn avashya hoy ja, kAraN ke arahantAdinA svarUpane oLakhatAn jIv
ajIvAsravAdinI
oLakhAN thAy chhe.
e pramANe tene paraspar avinAbhAvI jANI koI ThekANe arahantAdinA shraddhAnane
samyaktva kahyun chhe.
prashnanArakAdi jIvone devkudevAdino vyavahAr nathI chhatAn temane samyaktva
to hoy chhe; mATe samyaktva thatAn arahantAdinun shraddhAn avashya hoy ja evo niyam
sambhavato nathI?
uttarasAt tattvonA shraddhAnamAn arahantAdinun shraddhAn garbhit chhe, kAraN ke
tattvashraddhAnamAn mokShatattvane te sarvotkRuShTa mAne chhe, have mokShatattva to arahantasiddhanun ja lakShaN
chhe ane je lakShaNane utkRuShTa mAne chhe, te tenA lakShyane paN utkRuShTa avashya mAne ja; tethI temane
ja sarvotkRuShTa mAnyA paN anyane na mAnyA e ja tene devanun shraddhAn thayun. vaLI mokShanun kAraN
samvar
nirjarA chhe tethI tene paN te utkRuShTa mAne chhe ane samvarnirjarAnA dhArak mukhyapaNe
munirAj chhe tethI te munirAjane uttam mAne chhe, paN anyane uttam mAnato nathI, e ja
tene gurunun shraddhAn thayun. bIjun rAgAdirahit bhAvanun nAm ahinsA chhe, tene te upAdey mAne
chhe, paN anyane mAnato nathI, e ja tene dharmanun shraddhAn thayun. e pramANe tattvArthashraddhAnamAn
arahantadevAdikanun shraddhAn paN garbhit hoy chhe athavA je nimittathI tene tattvArthashraddhAn thAy

Page 321 of 370
PDF/HTML Page 349 of 398
single page version

chhe, te nimittathI arahantadevAdikanun paN shraddhAn thAy chhe mATe samyagdarshanamAn devAdikanA
shraddhAnano niyam chhe.
prashnakeTalAk jIv arahantAdikanun shraddhAn kare chhe, tenA guNone oLakhe chhe
chhatAn tene tattvashraddhAnarUp samyaktva hotun nathI, mATe jene sAchun arahantAdikanun shraddhAn
hoy tene tattvashraddhAn avashya hoy ja, evo niyam sambhavato nathI?
uttaratattvashraddhAn vinA arahantAdikanA chhetAlIs Adi guNo te jANe chhe te
paryAyAshrit guNo jANe chhe, paN judA judA jIvpudgalamAn jem e sambhave chhe tem yathArtha
oLakhato nathI tethI sAchun shraddhAn paN thatun nathI. kAraN ke jIvajIvanI jAti oLakhyA
vinA arahantAdikanA AtmAshrit guNo ane sharIrAshrit guNone te bhinna bhinna jANato nathI;
jo jANe to te potAnA AtmAne paradravyathI bhinna kem na mAne? tethI ja shrI pravachanasAramAn
kahyun chhe ke
जो जाणदि अरहंतं दव्वत्तगुणत्तपज्जयत्तेहिं
सो जाणदि अप्पाणं मोहो खलु जादि तस्स लयं ।।८०।।
arthaje arahantane dravyatva, guNatva ane paryAyatvavaDe jANe chhe, te AtmAne jANe
chhe ane teno moh nAshane prApta thAy chhe. mATe jene jIvAditattvonun shraddhAn nathI, tene
arahantAdikanun paN sAchun shraddhAn nathI. vaLI te mokShAdik tattvonA shraddhAn vinA arahantAdinun
mAhAtmya paN yathArtha jANato nathI, (mAtra) laukik atishayAdine arahantanun, tapashcharaNAdivaDe
gurunun ane parajIvonI ahinsAdivaDe dharmanun mAhAtmya jANe chhe, paN e to parAshritabhAv chhe
ane arahantAdinun svarUp to AtmAshrit bhAvovaDe tattvashraddhAn thatAn ja jaNAy chhe, mATe jene
arahantAdikanun sAchun shraddhAn hoy tene tattvashraddhAn avashya hoy ja evo niyam jANavo.
e pramANe samyaktvanun lakShaNanirdesh karyun.
prashnasAchun tattvArthashraddhAn, vA svaparanun shraddhAn, vA AtmashraddhAn, vA
devgurudharmanun shraddhAn samyaktvanun lakShaN kahyun ane e sarva lakShaNonI paraspar ekatA
paN darshAvI te jANI, parantu Am anya anya prakArathI lakShaN kahevAnun shun prayojan?
uttarae chAr lakShaNo kahyAn temAn sAchI draShTivaDe (koI) ek lakShaN grahaN karatAn
chAre lakShaNonun grahaN thAy chhe, topaN mukhya prayojan judun judun vichArI anya anya prakArathI
e lakShaNo kahyAn chhe.
jyAn tattvArthashraddhAn lakShaN kahyun chhe tyAn to A prayojan chhe kejo e tattvone oLakhe
to vastunA yathArtha svarUpanun vA potAnA hitahitanun shraddhAn kare tyAre mokShamArgamAn pravarte.

Page 322 of 370
PDF/HTML Page 350 of 398
single page version

jyAn svaparanI bhinnatA shraddhAnarUp lakShaN kahyun chhe tyAn je vaDe tattvArthashraddhAnanun
prayojan siddha thAy te shraddhAnane mukhya lakShaN kahyun chhe. kAraN ke jIvajIvanA shraddhAnanun
prayojan to svaparane bhinna shraddhAn karavAn e chhe, ane AsravAdikanA shraddhAnanun prayojan
rAgAdik chhoDavA e chhe; eTale svaparanI bhinnatAnun shraddhAn thatAn paradravyomAn rAgAdik na
karavAnun shraddhAn thAy chhe. e pramANe tattvArthashraddhAnanun prayojan svaparanA bhinna shraddhAnathI siddha
thavun jANI e lakShaNane kahyun chhe.
tathA jyAn AtmashraddhAn lakShaN kahyun chhe tyAn svaparanA bhinna shraddhAnanun prayojan to
eTalun ja chhe kepotAne potArUp jANavo. potAne potArUp jANatAn parano paN vikalpa kAryakArI
nathI. evA mULabhUt prayojananI pradhAnatA jANI AtmashraddhAnane mukhya lakShaN kahyun chhe.
tathA jyAn devgurudharmanA shraddhAnarUp lakShaN kahyun chhe tyAn bAhyasAdhananI pradhAnatA karI
chhe, kAraN kearahantadevAdikanun shraddhAn sAchA tattvArthashraddhAnanun kAraN chhe tathA kudevAdikanun shraddhAn
kalpit tattvashraddhAnanun kAraN chhe, e bAhya kAraNanI pradhAnatAthI kudevAdikanun shraddhAn chhoDAvI
sudevAdikanun shraddhAn karAvavA arthe dev
gurudharmanA shraddhAnane mukhya lakShaN kahyun chhe.
e pramANe judAn judAn prayojananI mukhyatA vaDe judAn judAn lakShaN kahyAn chhe.
prashnae chAr lakShaNo kahyAn temAn A jIv kayA lakShaNane angIkAr kare?
uttarajyAn mithyAtvakarmano upashamAdik thatAn viparItAbhiniveshano abhAv thAy chhe
tyAn e chAre lakShaNo ekasAth hoy chhe. tathA vichAr apekShAe mukhyapaNe tattvArthone vichAre
chhe, kAn to sva
paranun bhedavignAn kare chhe, kAn to AtmasvarUpanun ja smaraN kare chhe agar
kAn to devAdikanA svarUpane vichAre chhe. e pramANe gnAnamAn to nAnA prakAranA vichAr hoy
chhe, parantu shraddhAnamAn sarvatra paraspar sApekShapaNun hoy chhe. jem
tattvavichAr kare chhe to
bhedavignAnAdikanA abhiprAyasahit kare chhe, tathA bhedavignAn kare chhe to tattvavichAr AdinA
abhiprAyasahit kare chhe; e ja pramANe anya ThekANe paN paraspar sApekShapaNun chhe. mATe
samyagdraShTinA shraddhAnamAn chAre lakShaNono angIkAr chhe.
paN jene mithyAtvano uday chhe tene viparItAbhinivesh hoy chhe, tene e lakShaNo
AbhAsamAtra hoy chhe, sAchAn hotAn nathI. te jinamatanAn jIvAditattvone mAne chhe anyane mAnato
nathI tathA tenAn nAm
bhedAdine shIkhe chhe; e pramANe tene tattvArthashraddhAn hoy chhe; parantu tene
yathArtha bhAvanun shraddhAn hotun nathI. vaLI e svaparanA bhinnapaNAnI vAto kare, chintavan kare,
parantu jevI paryAyamAn ahambuddhi chhe tathA vastrAdikamAn parabuddhi chhe, tevI AtmAmAn ahambuddhi ane
sharIr AdimAn parabuddhi tene hotI nathI. tathA te AtmAnun jinavachanAnusAr chintavan kare chhe,

Page 323 of 370
PDF/HTML Page 351 of 398
single page version

parantu pratItipaNe svane svarUp shraddhAn karato nathI. tathA arahantadevAdik vinA anya
kudevAdikone mAnato nathI, parantu tenA svarUpane yathArtha oLakhI shraddhAn karato nathI. e pramANe
e lakShaNAbhAso mithyAdraShTine hoy chhe, temAn koI hoy koI na hoy, tyAn tene bhinnapaNun
paN sambhave chhe.
bIjun e lakShaNAbhAsomAn eTalun visheSh chhe kepahelAn to devAdikanun shraddhAn thAy, pachhI
tattvono vichAr thAy, pachhI svaparanun chintavan kare ane pachhI kevaL AtmAne chintave; e
anukramathI jo sAdhan kare to paramparA sAchA mokShamArgane pAmI koI jIv siddhapadane paN prApta
karI le, tathA e anukramanun ullanghan karIne jene devAdikanI mAnyatAnun to kAI ThekANun nathI
tathA buddhinI tIvratAthI tattvavichArAdimAn pravarte chhe ane tethI potAne gnAnI mAne chhe athavA
tattvavichAramAn paN upayog lagAvato nathI, potAne sva
parano bhedavignAnI thayo vichAre chhe,
athavA svaparano paN yathArtha nirNay karato nathI chhatAn potAne AtmagnAnI mAne chhe, paN e
badhI chaturAInI vAto chhe, mAnAdi kaShAyanAn sAdhan chhe; kAI paN kAryakArI nathI. mATe je
jIv potAnun bhalun karavA ichchhe teNe to jyAnsudhI sAchA samyagdarshananI prApti na thAy tyAnsudhI
ene paN anukramathI ja angIkAr karavAn.
e ja ahIn kahIe chhIepratham AgnAdivaDe vA koI parIkShAvaDe kudevAdinI mAnyatA
chhoDI arahantadevAdikanun shraddhAn karavun, kAraN keenun shraddhAn thatAn gRuhItamithyAtvano to abhAv
thAy chhe tathA mokShamArgamAn vighna karavAvALA kudevAdikanun nimitta dUr thAy chhe ane mokShamArgane
sahAyak arahant devAdikanun nimitta maLe chhe mATe pratham devAdikanun shraddhAn karavun. pachhI
jinamatamAn kahelAn jIvAditattvono vichAr karavo, tenAn nAm
lakShaNAdi shIkhavAn, kAraN keenA
abhyAsathI tattvashraddhAnanI prApti thAy chhe. pachhI svaparanun bhinnapaNun jethI bhAse tevA vichAro
karyA karavAn, kAraN kee abhyAsathI bhedavignAn thAy chhe. tyAr pachhI ek svamAn svapaNun
mAnavA arthe svarUpano vichAr karyA karavo. kAraN kee abhyAsathI AtmAnubhavanI prApti
thAy chhe.
e pramANe anukramathI tene angIkAr karI pachhI temAnthI ja koI veLA devAdinA
vichAramAn, koI veLA tattvavichAramAn, koI veLA svaparanA vichAramAn tathA koI veLA
AtmavichAramAn upayogane lagAvavo. e pramANe abhyAsathI darshanamoh mand thato jAy chhe, ane
kadAchit satya samyagdarshananI prApti thAy chhe, parantu thAy ja evo niyam to nathI; koI jIvane
koI prabaL viparIt kAraN vachche AvI jAy to samyagdarshananI prApti na paN thAy, parantu
mukhyapaNe ghaNA jIvone to e anukramathI kAryasiddhi thAy chhe. mATe tene e ja pramANe angIkAr
karavAn. jem
putrano arthI vivAhAdi kAraNone to meLave, temAn ghaNA puruShone putranI prApti thAy
ja, chhatAn koIne na thAy to na paN thAy, parantu teNe to upAy karavo; tem samyaktvano arthI

Page 324 of 370
PDF/HTML Page 352 of 398
single page version

e kAraNone meLave, temAn ghaNA jIvone to samyaktvanI prApti thAy ja, koIne na thAy to
na paN thAy, parantu teNe to potAnAthI bane te upAy karavo.
e pramANe samyaktvanun lakShaNanirdesh karyun.
prashnasamyaktvanAn lakShaN to anek prakAranAn kahyAn chhe, temAn tame tattvArtha -
shraddhAn-lakShaNane ja mukhya kahyun tenun shun kAraN?
uttaratuchchhabuddhivAnane anya lakShaNomAn tenun prayojan pragaT bhAsatun nathI vA bhram
Upaje chhe tathA A tattvArthashraddhAnalakShaNamAn prayojan pragaT bhAse chhe tathA kAI paN bhram
Upajato nathI, tethI e lakShaNane mukhya karyun chhe. e ahIn darshAvIe chhIe
devgurudharmanA shraddhAnamAn tuchchhabuddhivAnane em bhAse ke arahantadevAdikane mAnavA,
anyane na mAnavAeTalun ja samyaktva chhe, paN tyAn jIvajIvanun vA bandhmokShanA
kAraNakAryanun svarUp bhAse nahi to mokShamArgarUp prayojananI siddhi thAy nahi; vA jIvAdinun
shraddhAn thayA vinA mAtra e ja shraddhAnamAn santuShTa thaI potAne samyagdraShTi mAne, vA kudevAdi
pratye dveSh to rAkhe paN anya rAgAdi chhoDavAno udyam na kare, evo bhram Upaje.
vaLI svaparanA shraddhAnamAn tuchchhabuddhivAnane em bhAse chhe ke svaparanun jANavun ja
kAryakArI chhe ane tenAthI ja samyaktva thAy chhe. paN tyAn AsravAdinun svarUp bhAsatun nathI
ane tethI mokShamArgarUp prayojananI siddhi paN thatI nathI, vA AsravAdinun shraddhAn thayA vinA
mAtra eTalun ja jANavAmAn santuShTa thaI potAne samyagdraShTi mAnI svachchhandI thaI rAgAdi chhoDavAno
udyam kare nahi, evo bhram Upaje.
tathA AtmashraddhAnalakShaNamAn tuchchhabuddhivAnane em bhAse keek AtmAno ja vichAr
kAryakArI chhe ane tenAthI ja samyaktva thAy chhe, paN tyAn jIvajIvAdinA visheSho vA
AsravAdinun svarUp bhAsatun nathI ane tethI mokShamArgarUp prayojananI siddhi paN thatI nathI,
vA jIvAdinA visheShonun ane AsravAdinA svarUpanun shraddhAn thayA vinA mAtra eTalA ja vichArathI
potAne samyagdraShTi mAnI svachchhandI banI rAgAdi chhoDavAno udyam kare nahi, tene paN evo
ja bhram Upaje chhe.
em jANI e lakShaNone mukhya karyAn nahi.
ane tattvArthashraddhAnalakShaNamAn jIv
ajIvAdi vA AsravAdinun shraddhAn thAy chhe, tyAn te
sarvanun svarUp jo barAbar bhAse to mokShamArgarUp prayojananI siddhi thAy, tathA e shraddhAn thatAn
samyaktvI thAy chhe paN e santuShTa thato nathI. AsravAdinun shraddhAn thavAthI rAgAdik chhoDI
mokShano udyam rAkhe chhe. e pramANe tene bhram Upajato nathI mATe tattvArthashraddhAnalakShaNane mukhya
karyun chhe.

Page 325 of 370
PDF/HTML Page 353 of 398
single page version

athavA tattvArthashraddhAn lakShaNamAn to devAdinun shraddhAn vA svaparanun shraddhAn vA
AtmashraddhAn garbhit hoy chhe te to tuchchhabuddhivAnane paN bhAse chhe, paN anya lakShaNomAn
tattvArthashraddhAnanun garbhitapaNun chhe te visheSh buddhivAn hoy tene ja bhAse chhe, paN tuchchhabuddhivAnane
bhAsatun nathI, mATe tattvArthashraddhAnalakShaNane mukhya karyun chhe.
athavA mithyAdraShTine e AbhAsamAtra hoy chhe; tyAn tattvArthono vichAr to
viparItAbhinivesh dUr karavAmAn shIghra kAraNarUp thAy chhe paN anya lakShaNo shIghra kAraNarUp thatAn
nathI vA viparItAbhiniveshanAn paN kAraN thaI jAy chhe.
tethI ahIn sarvaprakArathI prasiddha jANI viparItAbhinivesharahit jIvAditattvArthonun shraddhAn
te ja samyaktvanun lakShaN chhe evo nirdesh karyo. e pramANe lakShaNanirdeshanun nirUpaN karyun.
evun lakShaN je AtmAnA svabhAvamAn hoy te ja samyagdraShTi jANavo.
samyaktvanA bhed
have e samyaktvanA bhed darshAvIe chhIe.
pratham nishchay ane vyavahArano bhed batAvIe chhIeviparItAbhinivesharahit shraddhAnarUp
AtmAnA pariNAm te to nishchayasamyaktva chhe, kAraN ke e satyArtha samyaktvanun svarUp chhe ane
satyArthanun nAm ja nishchay chhe, tathA e viparItAbhinivesharahit shraddhAnane kAraNabhUt shraddhAn te
vyavahArasamyaktva chhe, kAraN ke
ahIn kAraNamAn kAryano upachAr karyo chhe, ane upachAranun nAm
ja vyavahAr chhe.
tyAn samyagdraShTi jIvane devgurudharmAdikanun sAchun shraddhAn chhe, tenA ja nimittathI tenA
shraddhAnamAn viparItAbhiniveshano abhAv chhe. ahIn viparItAbhinivesharahit shraddhAn te to nishchay-
samyaktva chhe tathA dev
gurudharmAdinun shraddhAn te vyavahArasamyaktva chhe.
e pramANe ek ja kALamAn banne samyaktva hoy chhe.
tathA mithyAdraShTi jIvane devgurudharmAdikanun shraddhAn AbhAsamAtra hoy chhe ane tenA
shraddhAnamAn viparItAbhiniveshano abhAv hoto nathI, mATe te nishchayasamyaktva to chhe nahi tathA
vyavahArasamyaktva paN AbhAsamAtra chhe, kAraN ke tene dev
gurudharmAdinun shraddhAn chhe
te viparItAbhiniveshanA abhAvane sAkShAt kAraN thayun nahi ane kAraN thayA vinA temAn
upachAr paN sambhavato nathI. mATe sAkShAt kAraNanI apekShAe tene vyavahAr samyaktva paN
sambhavatun nathI.
athavA tene devgurudharmAdikanun shraddhAn niyamarUp hoy chhe te viparItAbhinivesharahit

Page 326 of 370
PDF/HTML Page 354 of 398
single page version

shraddhAnane paramparA kAraNabhUt chhe, joke te niyamarUp kAraN nathI topaN mukhyapaNe kAraN chhe
ane kAraNamAn kAryano upachAr sambhave chhe, tethI mukhyarUp paramparA kAraNanI apekShAe
mithyAdraShTine paN vyavahArasamyaktva kahIe chhIe.
prashnakeTalAnk shAstromAn dev-guru-dharmanA shraddhAnane vA tattvashraddhAnane to
vyavahAr-samyaktva kahyun chhe tathA svaparanA shraddhAnane vA kevaL AtmAnA shraddhAnane
nishchayasamyaktva kahyun chhe te kevI rIte?
uttaradevgurudharmanA shraddhAnamAn to pravRuttinI mukhyatA chhe; je pravRuttimAn
arahantAdine devAdik mAne anyane na mAne tene devAdikano shraddhAnI kahIe chhIe. tathA
tattvashraddhAnamAn tene vichAranI mukhyatA chhe; je gnAnamAn jIvAditattvone vichAre chhe tene tattva -
shraddhAnI kahIe chhIe. e pramANe tyAn mukhyatA hoy chhe. e banne koI jIvane to samyaktvanAn
kAraN thAy chhe parantu teno sadbhAv mithyAdraShTine paN sambhave chhe tethI tene vyavahArasamyaktva
kahyAn chhe.
vaLI svaparanA shraddhAnamAn vA AtmashraddhAnamAn viparItAbhinivesharahitapaNAnI mukhyatA
chhe. arthAt je svaparanun bhedavignAn kare vA potAnA AtmAne anubhave tene mukhyapaNe
viparItAbhinivesh hoy nahi, tethI bhedavignAnIne vA AtmagnAnIne samyagdraShTi kahIe chhIe.
e pramANe sva
paranun shraddhAn vA AtmashraddhAn samyagdraShTine ja hoy chhe, tethI tene
nishchayasamyaktva kahyun.
A kathan mukhyatAnI apekShAe chhe paN tAratamyapaNe e chAre lakShaN mithyAdraShTine
AbhAsamAtra hoy chhe tathA samyagdraShTine sAchAn hoy chhe. tyAn AbhAsamAtra chhe te to
niyamarahit samyaktvanAn paramparA kAraN chhe tathA sAchAn chhe te niyamarUp sAkShAt kAraN chhe tethI
tene vyavahArarUp kahIe chhIe. enA nimittathI je viparItAbhinivesharahit shraddhAn thayun te
nishchayasamyaktva chhe, em jANavun.
prashnakeTalAnk shAstromAn lakhyun chhe ke‘AtmA chhe te ja nishchayasamyaktva
chhe, anya badho vyavahAr chhe’te kevI rIte?
uttaraviparItAbhinivesharahit shraddhAn thayun te AtmAnun ja svarUp chhe. tyAn
abhedabuddhithI AtmA ane samyaktvamAn bhinnatA nathI tethI nishchayathI AtmAne ja samyaktva
kahyun, anya sarva samyaktva to nimittamAtra chhe. athavA bhedakalpanA karatAn AtmA ane samyaktvane
bhinnatA kahevAmAn Ave chhe, tethI anya badho vyavahAr kahyo chhe, em jANavun.
A prakAre nishchayasamyaktva tathA vyavahArasamyaktva dvArA samyaktvanA be bhed thAy chhe.

Page 327 of 370
PDF/HTML Page 355 of 398
single page version

vaLI anya nimittAdinI apekShAe AgnAsamyaktvAdi dash bhed paN kahyA chhe, te
AtmAnushAsanamAn kahyA chhe. yathA
आज्ञामार्गसमुद्भवमुपदेशात् सूत्रबीजसंक्षेपात्
विस्तारार्थाभ्या भवमवगाढपरमावगाढे च ।।११।।
arthajinaAgnAthI tattvashraddhAn thayun hoy te AgnAsamyaktva chhe.
ahIn eTalun jANavun ke ‘mAre jinaAgnA pramAN chhe’ eTalun ja shraddhAn kAI samyaktva
nathI, AgnA mAnavI e to kAraNabhUt chhe tethI ahIn AgnAthI utpanna thayun kahyun chhe, mATe
pratham jinaAgnA mAnavA pachhI je tattvashraddhAn thayun te AgnAsamyaktva chhe. (2) e ja pramANe
nirgranthamArganA avalokanathI je tattvashraddhAn thayun hoy te mArgasamyaktva chhe. (3) tIrthankarAdi
utkRuShTa puruShonA purANonA upadeshathI utpanna thayelA samyaggnAn vaDe arthAt AgamasamudramAn
pravIN puruShonA upadesh AdithI prApti thayelI je upadeshadraShTi te upadeshasamyaktva chhe.
(4) munijanonA AcharaNavidhAnane pratipAdan karatA evA AchArasUtrone sAmbhaLI je shraddhAn
karavun thAy tene bhalA prakArathI sUtradraShTi kahI chhe, ane te sUtrasamyaktva chhe. (5) bIj je
gaNitagnAnanun kAraN tenA vaDe darshanamohanA anupam upashamanA baLathI duShkar chhe jANavAnI gati
jenI evA padArthono samUh tenI thaI chhe upalabdhi arthAt shraddhArUp pariNati jene
evA
je karaNAnuyoganA gnAnI bhavya tene bIjadraShTi thAy chhe bIjasamyaktva jANavun. (6) padArthonA
sankShepapaNAthI jANavA vaDe je shraddhAn thayun hoy te bhalI sankShepadraShTi chhe ane tene sankShepasamyaktva
jANavun. (7) dvAdashAngavANIne sAmbhaLI karelI je ruchi arthAt shraddhAn tene he bhavya! tun
vistAradraShTi jAN, ane te vistArasamyaktva chhe. (8) jainashAstronA vachan vinA koI arthanA
nimittathI thayelI je arthadraShTi, tene arthasamyaktva jANavun. e ATh bhed to kAraNonI apekShAe
karyA chhe tathA (9) shrutakevaLI je tattvashraddhAn chhe tene avagADhasamyaktva kahIe chhIe.
(10) kevaLagnAnIne je tattvashraddhAn chhe tene paramAvagADhasamyaktva kahIe chhIe. e chhellA be
bhed gnAnanA sahakArIpaNAnI apekShAe karyA chhe.
e pramANe samyaktvanA dash bhed kahyA.
tyAn sarva ThekANe samyaktvanun svarUp tattvArthashraddhAn ja jANavun.
vaLI samyaktvanA traN bhed paN karyA chhe
1 aupashamik, 2 kShAyopashamik ane
3. kShAyik. e traN bhed darshanamohanI apekShAe karyA chhe.
temAn aupashamik samyaktvanA be bhed chhe, ek prathamopashamasamyaktva tathA bIjun
dvitIyopashamasamyaktva, tyAn mithyAtvaguNasthAnamAn karaNavaDe darshanamohane upashamAvI je samyaktva

Page 328 of 370
PDF/HTML Page 356 of 398
single page version

upaje tene prathamopashamasamyaktva kahIe chhIe.
tyAn eTalun visheSh chhe keanAdimithyAdraShTine to ek mithyAtvaprakRitino ja upasham
hoy chhe, kAraN ketene mishramohanIy tathA samyaktvamohanIyanI sattA nathI, paN jyAre jIv
upashamasamyaktvane prApta thAy chhe, tyAre te samyaktvanA kALamAn mithyAtvanA paramANuone mishra-
mohanIyarUpe vA samyaktvamohanIyarUpe pariNamAve chhe, tyAre tene traN prakRitionI sattA thAy
chhe, mATe anAdi mithyAdraShTine ek mithyAtvaprakRitinI sattA chhe, ane teno ja upasham thAy
chhe. vaLI sAdimithyAdraShTiomAn koIne traN prakRitionI sattA chhe tathA koIne ekanI ja sattA
chhe. jene samyaktvanA kALamAn traNanI sattA thaI hatI te sattA jenAmAn hoy tene to traNanI
sattA chhe, tathA jene mishramohanIy ane samyaktvamohanIyanI udvelanA thaI gaI hoy arthAt
tenA paramANu mithyAtvarUpe pariNamI gayA hoy tene ek mithyAtvanI ja sattA chhe; mATe
sAdimithyAdraShTine traN prakRitiono vA ek prakRitino upasham thAy chhe.
prashnaupasham eTale shun?
uttaraanivRuttikaraNamAn karelAn antarakaraNavidhAnathI samyaktvanA kALamAn je uday
AvavA yogya niShek hatA teno to ahIn abhAv karyo, arthAt tenA paramANuone anya kALamAn
uday AvavA yogya niShekarUp karyA; tathA anivRuttikaraNamAn ja karelA upashamavidhAnathI je te
kALamAn uday AvavA yogya niShek hatA te udIraNArUp thaIne A kALamAn udayamAn na AvI
shake evA karyA.
e pramANe jyAn sattA to hoy paN teno uday na hoy tenun nAm upasham chhe.
em A mithyAtvathI thayelun prathamopashamasamyaktva chhe te chaturthAdithI mAnDI sAtamA
guNasthAn sudhI hoy chhe.
tathA prathamashreNI sanmukh thatAn sAtamA guNasthAnamAn kShayopashamasamyaktvathI je
upashamasamyaktva thAy tenun nAm dvitIyopashamasamyaktva chhe. ahIn karaNavaDe traN ja prakRitiono
upasham thAy chhe. kAraN ke Ane traN prakRitionI ja sattA hoy chhe. ahIn paN antarakaraN-
vidhAnathI vA upashamavidhAnathI tenA udayano abhAv kare chhe e ja upasham chhe. te A
dvitIyopashamasamyaktva sAtamA AdithI mAnDI agIyAramA guNasthAn sudhI hoy chhe tathA tyAnthI
paDatAn koIne chhaThThe, pAnchame ane chothe guNasthAne paN rahe chhe em jANavun.
em upashamasamyaktva be prakArathI chhe. e samyaktva vartamAnakALamAn kShAyikavat nirmaL
chhe; tene pratipakShIkarmanI sattA hoy chhe tethI A samyaktva antarmuhUrtakALamAtra rahe chhe. pachhI
darshanamohano uday Ave chhe em jANavun.

Page 329 of 370
PDF/HTML Page 357 of 398
single page version

e pramANe upashamasamyaktvanun svarUp kahyun.
tathA jyAn darshanamohanI traN prakRitiomAn samyaktvamohanIyano uday hoy, anya beno
uday na hoy, tyAn kShayopashamasamyaktva hoy chhe. upashamasamyaktvano kAL pUrNa thatAn A
samyaktva hoy chhe athavA sAdimithyAdraShTine mithyAtvaguNasthAnathI vA mishra guNasthAnathI paN
AnI prApti thAy chhe.
prashnakShayopasham eTale shun?
uttaradarshanamohanIyanI traN prakRitiomAn je mithyAtvano anubhAg chhe tenA
anantamA bhAge mishramohanIyano chhe, tenA anantamA bhAge samyaktvamohanIyano anubhAg chhe,
temAn samyaktvamohanIyaprakRiti deshaghAti chhe, teno uday hovA chhatAn paN samyaktvano ghAt thato
nathI, kinchit malinatA kare paN mULathI ghAt na karI shake, tenun ja nAm deshaghAti chhe.
have jyAn mithyAtva vA samyakmithyAtvanA vartamAnakALamAn uday AvavA yogya niShekono
uday thayA vinA ja nirjarA thAy e to kShay jANavo tathA tenA bhAvikALamAn uday AvavA
yogya niShekonI sattA hoy te ja upasham chhe ane samyaktvamohanIyano uday varte chhe, evI
dashA jyAn hoy te kShayopasham chhe; tethI samaLatattvArthashraddhAn hoy te kShayopashamasamyaktva chhe.
ahIn je maL lAge chhe tenun tAratamya svarUp to kevaLagnAnI jANe chhe. udAharaN
darshAvavA arthe chal, malin ane agADhapaNun kahyun chhe. tyAn vyavahAramAtra devAdikanI pratIti to
hoy parantu arahantadevAdimAn ‘A mArA chhe, A anyanA chhe’
ityAdi bhAv te chalapaNun chhe,
shankAdi maL lAge te malinapaNun chhe tathA A ‘shAntinAth shAntinA kartA chhe’ ityAdi bhAv te
agADhapaNun chhe. evA udAharaN vyavahAramAtramAn darshAvyAn chhe, parantu niyamarUp nathI. kShayopasham-
samyaktvamAn je niyamarUp koI maL lAge chhe te to kevaLagnAnI jANe chhe, ATalun samajavun
ke
tene tattvArthashraddhAnamAn koI prakArathI samaLapaNun hoy chhe tethI e samyaktva nirmaL nathI. A
kShayopashamasamyaktvano ek ja prakAr chhe, emAn koI bhed nathI.
visheSh eTalun chhe kekShAyik samyaktvanI sanmukh thatAn antarmuhUrtakALamAtra jyAn
mithyAtvaprakRitino kShay kare chhe tyAn be ja prakRitionI sattA rahe chhe, pachhI mishramohanIyano
paN kShay kare chhe tyAn ek samyaktvamohanIyanI ja sattA rahe chhe, tyArapachhI samyaktva-
mohanIyanI kAnDakaghAtAdikriyA karato nathI tyAn e kRutakRutya vedakasamyagdraShTi nAm pAme chhe,
em jANavun.
e kShayopashamasamyaktvanun ja nAm vedakasamyaktva chhe. jyAn mithyAtvamishramohanIyanI
mukhyatAthI kahIe tyAn kShayopasham nAm pAme chhe tathA jyAn samyaktvamohanIyanI mukhyatAthI

Page 330 of 370
PDF/HTML Page 358 of 398
single page version

kahIe tyAn vedak nAm pAme chhe paN e kahevAmAtra be nAm chhe, svarUpamAn bhed nathI. tathA
A kShayopashamasamyaktva chothAthI sAtamA guNasthAn sudhI hoy chhe.
e pramANe kShayopashamasamyaktvanun svarUp kahyun.
vaLI e traNe prakRitionA sarva niShekono sarvathA nAsh thatAn je atyant nirmaL tattvArtha -
shraddhAn thAy te kShAyikasamyaktva chhe. te chaturthAdi chAr guNasthAnomAn koI ThekANe kShayopasham-
samyagdraShTine tenI prApti thAy chhe.
kevI rIte thAy chhe te ahIn kahIe chhIepratham traN karaNavaDe mithyAtvanA
paramANuone mishramohanIyarUpe vA samyaktvamohanIyarUpe pariNamAve athavA tenI nirjarA kare,
e pramANe mithyAtvanI sattAno nAsh kare, tathA mishramohanIyanA paramANuone samyaktva-
mohanIyarUpe pariNamAve vA tenI nirjarA kare,
e pramANe mishramohanIyano nAsh kare. vaLI
samyaktvamohanIyanA niSheko udayamAn AvI kharI jAy, jo tenI sthiti Adi ghaNI hoy to
tene sthitikAnDakAdikavaDe ghaTADe, jyAre antarmuhUrta sthiti rahe tyAre te kRutakRutya vedakasamyagdraShTi
thAy chhe, ane anukramathI e niShekono nAsh karI kShAyikasamyagdraShTi thAy chhe.
pratipakShIkarmanA abhAvathI A samyaktva nirmaL chhe vA mithyAtvarUpI ranjanAnA abhAvathI
vItarAg chhe. vaLI eno nAsh thato nathI paN jyArathI utpanna thAy tyArathI siddhaavasthA sudhI
teno sadbhAv rahe chhe.
e pramANe kShAyikasamyaktvanun svarUp kahyun.
e pramANe samyaktvanA traN bhedo chhe.
vaLI anantAnubandhI kaShAyanI samyaktva thatAn be avasthAo thAy chhekAn to aprashasta
upasham thAy chhe agar visanyojan thAy chhe.
tyAn je karaNavaDe upashamavidhAnathI upasham thAy chhe tenun nAm prashasta upasham chhe tathA
udayano abhAv tenun nAm aprashasta upasham chhe.
have anantAnubandhIno prashasta upasham to thAy ja nahi paN mohanIyanI anya
prakRitiono thAy chhe. anantAnubandhIno aprashasta upasham thAy chhe.
vaLI je traN karaNavaDe anantAnubandhInA paramANuone anya chAritramohanIyanI prakRitirUp
pariNamAvI tenI sattAno nAsh karavAmAn Ave tenun nAm visanyojan chhe.
temAn prathamopashamasamyaktvamAn to anantAnubandhIno aprashasta upasham ja chhe tathA
dvitIyopashamasamyaktvanI prApti to pratham anantAnubandhInI visanyojanA thayA pachhI ja thAy evo

Page 331 of 370
PDF/HTML Page 359 of 398
single page version

niyam koI AchArya lakhe chhe ane koI nathI lakhatA. bIjun kShayopashamasamyaktvamAn koI jIvane
aprashasta upasham thAy chhe vA koIne visanyojan thAy chhe, tathA kShAyikasamyaktva chhe te pahelAn
anantAnubandhInun visanyojan thayA pachhI ja thAy chhe em jANavun.
ahIn ATalun visheSh keupasham ane kShayopashamasamyagdraShTine to anantAnubandhInA
visanyojanathI sattAno nAsh thayo hato paN jo te pharIne mithyAtvamAn Ave to anantAnubandhIno
bandh kare tyAn pharIthI tenI sattAno sadbhAv thAy chhe, ane kShAyik samyagdraShTi mithyAtvamAn
Avato ja nathI tethI tene anantAnubandhInI sattA kadI paN hotI nathI.
prashnaanantAnubandhI to chAritramohanIyanI prakRiti chhe, te chAritrano ghAt
kare; paN e vaDe samyaktvano ghAt kevI rIte sambhave?
uttaraanantAnubandhInA udayathI krodhAdirUp pariNAm thAy chhe paN kAI atattva -
shraddhAn thatun nathI, mATe anantAnubandhI chAritrano ja ghAt kare chhe paN samyaktvane ghAtatI nathI;
paramArthathI to em ja chhe, parantu anantAnubandhInA udayathI jevA krodhAdik thAy chhe tevA krodhAdik
samyaktvanA sadbhAvamAn thatA nathI evun temAn nimitta
naimittikapaNun hoy chhe. jemtrasapaNAnI
ghAtak to sthAvaraprakRiti ja chhe parantu trasapaNAnA sadbhAvamAn ekendriyajAti prakRitino paN uday
thato nathI tethI upachArathI ekendriyaprakRitine paN trasapaNAnI ghAtak kahIe to tyAn doSh nathI; tem
samyaktvano ghAtak to darshanamoh chhe, parantu samyaktvanA sadbhAvamAn anantAnubandhI kaShAyono paN
uday thato nathI tethI upachArathI anantAnubandhIne paN samyaktvanun ghAtakapaNun kahIe to doSh nathI.
prashnajo anantAnubandhI paN chAritrane ja ghAte chhe to teno abhAv thatAn
k kchAritra thayun kaho, paN asanyataguNasthAnamAn asanyam shA mATe kaho chho?
uttaraanantAnubandhI Adi bhed chhe te kaShAyonI tIvramandatAnI apekShAe nathI,
kAraN kemithyAdraShTine tIvrakaShAy thatAn vA mandakaShAy thatAn paN anantAnubandhI Adi chAre
kaShAyono uday yugapat hoy chhe, ane tyAn chAreyanA utkRuShTa spardhak samAn kahyA chhe.
eTalun visheSh chhe keanantAnubandhInI sAthe apratyAkhyAnAvaraNAdi jevo tIvra uday
hoy chhe tevo tenA gayA pachhI hoto nathI, tathA e ja pramANe apratyAkhyAnAvaraNanI sAthe
pratyAkhyAn ane sanjvalanano jevo uday hoy chhe tevo tenA gayA pachhI hoto nathI, tathA
pratyAkhyAnanI sAthe jevo sanjvalanano uday hoy chhe tevo ekalA sanjvalanano uday hoto nathI,
mATe anantAnubandhI gayA pachhI k kkaShAyonI mandatA to thAy chhe parantu evI mandatA thatI nathI
ke jethI koI chAritra nAm pAme, kAraN ke
kaShAyonAn asankhyAt lokapramAN sthAn chhe, temAn
sarvatra pUrvasthAnathI uttarasthAnamAn mandatA hoy chhe parantu vyavahArathI te sthAnomAn traN maryAdA
karI; prathamanAn ghaNAn sthAn to asanyamarUp kahyAn, pachhI keTalAnk deshasanyamarUp kahyAn ane pachhI

Page 332 of 370
PDF/HTML Page 360 of 398
single page version

keTalAnk sakaLasanyamarUp kahyAn; temAn pratham guNasthAnathI mAnDI chothA guNasthAn sudhI kaShAyanAn
je sthAn hoy chhe te badhAn asanyamanA ja hoy chhe, tethI tyAn kaShAyonI mandatA hovA chhatAn
paN chAritra nAm pAmatAn nathI.
joke paramArthathI kaShAyanun ghaTavun e chAritrano ansh chhe topaN vyavahArathI jyAn kaShAyonun
evun ghaTavun thAy ke jethI shrAvakadharma vA munidharmano angIkAr thAy tyAn ja chAritra nAm pAme
chhe. have asanyataguNasthAnamAn evA kaShAy ghaTatAn nathI tethI tyAn asanyam kahyo chhe. vaLI
kaShAyonI adhikatA
hInatA hovA chhatAn paN jem pramattAdi guNasthAnomAn sarvatra sakaLasanyam ja
nAm pAme chhe tem mithyAtvathI asanyat sudhInA guNasthAnomAn asanyam nAm pAme chhe paN sarva
ThekANe asanyamanI samAnatA na jANavI.
prashnajo anantAnubandhIprakRiti samyaktvane ghAtatI nathI to teno uday thatAn
samyaktvathI bhraShTa thaI sAsAdan guNasthAnane kem pAme chhe?
uttarajem koI manuShyane manuShyaparyAy nAsh thavAnA kAraNarUp tIvrarog pragaT
thayo hoy tene manuShyaparyAy chhoDavAvALo kahIe chhIe paN manuShyapaNun dUr thatAn devAdiparyAy
thAy chhe te to A rog avasthAmAn thaI nathI, ahIn to manuShyanun ja AyuShya chhe; tem
samyagdraShTine samyaktvanA nAshanA kAraN anantAnubandhIno uday thayo hoy tene samyaktvano
virAdhak sAsAdanI kahyo, paN samyaktvano abhAv thatAn mithyAtva thAy chhe te abhAv to A
sAsAdanamAn thayo nathI, ahIn to upashamasamyaktvano ja kAL chhe
em jANavun.
e pramANe samyaktvanA sadbhAvamAn anantAnubandhI chokaDInI vyavasthA thAy chhe mATe sAt
prakRitionA upashamAdikathI paN samyaktvanI prApti kahIe chhIe.
prashnato samyaktvamArgaNAnA chha bhed karyA te kevI rIte?
uttarasamyaktvanA to traN ja bhed chhe, parantu samyaktvanA abhAvarUp mithyAtva,
e banneno mishrabhAv te mishra, tathA samyaktvano ghAtakabhAv te sAsAdan. e pramANe samyaktva-
mArgaNAthI jIvano vichAr karatAn chha bhed kahyA chhe.
ahIn koI kahe ke‘samyaktvathI bhraShTa thaI mithyAtvamAn Avyo hoy tene mithyAtva-
samyaktva kahevAy’ em kahevun e to asatya chhe, kAraN keabhavyane paN teno sadbhAv
hoy chhe. vaLI mithyAtvasamyaktva kahevun e ja ashuddha chhe. jem sanyamamArgaNAmAn asanyam kahyA
chhe tathA bhavyamArgaNAmAn abhavya kahyA chhe, te ja pramANe ahIn samyaktvamArgaNAmAn mithyAtva
kahyun chhe, paN tyAn mithyAtvane samyaktvano bhed na samajavo. samyaktvanI apekShAe vichAr karatAn
keTalAk jIvone samyaktvanA abhAvathI mithyAtva hoy chhe evo artha pragaT karavA arthe