Moksha Marg Prakashak-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Nishchayabhashini Svachandata Ane Temano Nishedh; Shastrabhyasani Niratharkata Mananarano Nishedh; Subhane Chhodine Ashubhama Pravartavu Yogya Nathi; Keval Nishchayavalambi Jivani Pravrutti; Swadravya-pardravyana Chintavana Vade Nirjara-bandhano Pratibandh; Nirvikalp Dashano Vichar; Keval Vyavaharavalmbi Jainabhashonu Niroopan; Kul Apeshae Dhrmadharak Vyavaharabhashi; Pariksharahit Agnyanusari Dharmadharak Vyavharabhasi.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 20

 

Page 193 of 370
PDF/HTML Page 221 of 398
single page version

nokarmathī bhinna kahyo chhe. kāraṇ ke dravya palaṭī jaī, ek thaī jatun nathī, e ja apekṣhāe
ātmāne abaddhaspr̥uṣhṭa kahyo chhe, tathā nimitta-naimittik sambandh apekṣhāe bandhan chhe ja; tenā
nimittathī ātmā anek avasthā dhāraṇ kare ja chhe. tethī potāne sarvathā nirbandh mānavo, e
mithyādraṣhṭi chhe.
prashnaḥamāre bandh-mokṣhano vikalpa karavo nathī, kāraṇ keshāstramān em
kahyun chhe ke‘‘जो बंधउ मुक्कउ मुणइ, सो बंधई णभंति। arthaje jīv bandhāyo tathā mukta
thayo māne chhe, te niḥsandeh bandhāy chhe.’’
uttaraḥje jīv kevaḷ paryāyadraṣhṭi thaī bandh-mukta avasthāne ja māne chhe,
dravyasvabhāvane grahaṇ karato nathī, tene evo upadesh āpyo chhe kedravyasvabhāvane nahi jāṇato
evo jīv bandhāyomukta thayo māne chhe, te bandhāy chhe. jo sarvathā ja bandh-mokṣha na hoy to
e jīv ‘bandhāy chhe’ evun shāmāṭe kahe chhe? bandhanā nāshano tathā mukta thavāno udyam shā māṭe
karavāmān āve chhe? ane ātmānubhav paṇ shāmāṭe karavāmān āve chhe? māṭe dravyadraṣhṭivaḍe to
ek dashā chhe, tathā paryāyadraṣhṭivaḍe anek avasthā thāy chhe. em mānavun yogya chhe.
e ja pramāṇe anek prakārathī kevaḷ nishchayanayanā abhiprāyathī viruddhashraddhānādik kare
chhe.
jinavāṇīmān to anek nayonī apekṣhāthī koī ṭhekāṇe kevun tathā koī ṭhekāṇe kevun
nirūpaṇ karyun chhe. have ā potānā abhiprāyathī nishchayanayanī mukhyatāthī je kathan karyun hoy,
tene ja grahaṇ karī mithyādraṣhṭine dhāraṇ kare chhe
jinavāṇīmān to samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā thatān mokṣhamārga kahyo chhe; have tene
samyagdarshangnānamān to sāt tattvonun shraddhān-gnān thavun joīe, teno āne vichār nathī; tathā
samyakchāritramān rāgādik dūr karavā joīe, teno āne udyam nathī, ek potānā ātmānā
shuddha anubhavane ja mokṣhamārga mānī santuṣhṭa thayo chhe. vaḷī teno abhyās karavā māṭe antaraṅgamān
evun chintavan karyā kare chhe ke
‘‘hun siddhasamān shuddha chhun, kevalagnānādisahit chhun, dravyakarmanokarma-
rahit chhun, paramānandamay chhun, tathā janmamaraṇādi duḥkh mane nathī,’’ ityādi chintavan kare chhe.
have ahīn pūchhīe chhīe kee chintavan jo dravyadraṣhṭithī karo chho, to dravya to shuddha
-ashuddha sarva paryāyono samudāy chhe, tame shuddha ja anubhav shāmāṭe karo chho? tathā paryāyadraṣhṭithī
karo chho, to tamāre to vartamānamān ashuddha paryāy chhe, chhatān tame potāne shuddha kevī rīte māno
chho?
jo shakti apekṣhāe shuddha māno chho to ‘hun āvo hovā yogya chhun’ em māno, paṇ

Page 194 of 370
PDF/HTML Page 222 of 398
single page version

‘hun āvo chhun’ em shāmāṭe māno chho? māṭe potāne shuddharūp chintavan karavo e bhram chhe,
kāraṇ ke tame potāne siddhasamān mānyo to ā sansāraavasthā konī chhe? tathā tamane
kevalagnānādi chhe, to ā matignānādi kone chhe? tame dravyakarma-nokarma rahit chho, to gnānādikanī
vyakatatā tamane kem nathī? tame paramānand chho, to have kartavya shun rahyun chhe? tathā janma-maraṇādi
duḥkh nathī, to duḥkhī shāmāṭe thāo chho? māṭe anya avasthāmān anya avasthā mānavī e
bhram chhe.
prashnaḥto shāstramān shuddha chintavan karavāno upadesh shāmāṭe āpyo chhe?
uttaraḥek dravyaapekṣhāe shuddhapaṇun chhe, tathā ek paryāyaapekṣhāe shuddhapaṇun chhe; tyān
dravyaapekṣhāe to paradravyathī bhinnapaṇun tathā potānā bhāvothī abhinnapaṇun tenun nām shuddhapaṇun
chhe, tathā paryāyaapekṣhāe aupādhikabhāvono abhāv thavo, tenun nām shuddhapaṇun chhe. have
shuddhachintavanamān to dravyaapekṣhāe shuddhapaṇun grahaṇ karyun chhe. shrī samayasār vyākhyāmān paṇ e
ja kahyun chheḥ
यथा‘प्रमत्तोऽप्रमत्तश्च न भवत्येष एवाशेषद्रव्यांतरभावेभ्यो भिन्नत्वेनोपास्यमानः शुद्ध
इत्यभिलप्यते’(samayasār gāthā6nī ṭīkā)
arthaḥ‘‘ātmā pramatta-apramatta nathī; e ja sarva paradravyonā bhāvothī bhinnapaṇāvaḍe
sevatān ‘shuddha’ evo kahīe chhīe.’’
vaḷī tyān ja em kahyun chhe keसमस्तकारकचक्रप्रक्रियोत्तीर्णनिर्मलानुभूतिमात्रत्वाच्छुद्धः।
(samayasār gāthā73nī ṭīkā)
arthaḥsamasta ja kartā-karma ādi kārakonā samūhanī prakriyāthī pāraṅgat evī je
nirmaḷ anubhūti, abhedagnānatanmātra chhe, tethī shuddha chhe.’’ māṭe shuddha shabdano artha e pramāṇe
jāṇavo.
kevaḷashabdano artha paṇ ā ja pramāṇe jāṇavo ke ‘parabhāvathī bhinna niḥkevaḷ pote
ja’ tenun nām kevaḷ chhe. e ja pramāṇe anya paṇ yathārtha artha avadhāravā.
paryāy apekṣhāe shuddhapaṇun mānavāthī vā potāne kevaḷī mānavāthī mahāviparītatā thāy
chhe, māṭe potāne dravyaparyāyarūp avalokavo. dravyathī to sāmānyasvarūp avalokavun, tathā paryāyathī
avasthāvisheṣh avadhāravī.
e ja pramāṇe chintavan karavāthī samyagdraṣhṭi thāy chhe, kāraṇ kesatya avalokyā vinā
samyagdraṣhṭi nām kevī rīte pāme?

Page 195 of 370
PDF/HTML Page 223 of 398
single page version

nishchayābhāsīnī svachchhandatā ane temano niṣhedhā
vaḷī mokṣhamārgamān to rāgādik maṭāḍavānun shraddhān-gnān-ācharaṇ karavānun hoy chhe. teno
to vichār ja nathī, potānā shuddha anubhavathī ja potāne samyagdraṣhṭi mānī anya sarva
sādhanono niṣhedh kare chhe.
shāstrābhyāsanī nirarthakatā mānanārano niṣhedhā
shāstrābhyās karavo nirarthak batāve chhe, dravyādikanā, guṇasthān-mārgaṇāsthānanā, ane
trilokādikanā vichārone vikalpa ṭharāve chhe, tapashcharaṇ karavāne vr̥uthāklesh karavo māne chhe, vratādik
dhāraṇ karavān tene bandhanamān paḍavun ṭharāve chhe tathā pūjanādi kāryone shubhāsrav jāṇī tyāgavārūp
prarūpe chhe,
ityādi sarva sādhanone uṭhāvī pramādī banī pariṇame chhe.
jo shāstrābhyās nirarthak hoy to munione paṇ dhyānadhyayan e be ja kārya mukhya
chhe. dhyānamān upayog na joḍāy tyāre adhyayanamān ja upayogane lagāve chhe, paṇ vachamān anya
ṭhekāṇe upayog lagāvavā yogya nathī. shāstravaḍe to tattvonān visheṣho jāṇavāthī samyagdarshan-gnān
nirmaḷ thāy chhe, tathā jyān sudhī temān upayog rahe, tyān sudhī kaṣhāy mand rahe chhe, ane bhāvī
vītarāgabhāvonī vr̥uddhi thāy chhe, to evān kāryone nirarthak kem manāy?
prashnaḥjainashāstromān adhyātma upadesh chhe teno abhyās karavo, anya
shāstronā abhyāsathī kāī siddhi nathī?
uttaraḥjo tārī draṣhṭi sāchī thaī chhe, to badhāy jainashāstro kāryakārī chhe. temān
paṇ mukhyapaṇe adhyātmashāstromān to ātmasvarūpanun kathan mukhya chhe. have samyagdraṣhṭi thatān
ātmasvarūpano to nirṇay thaī chūkyā pachhī, gnānanī nirmaḷatā māṭe vā upayogane mandakaṣhāyarūp
rākhavā arthe anya shāstrono abhyās mukhya jarūrano chhe, tathā ātmasvarūpano nirṇay thayo chhe,
tene spaṣhṭa rākhavā māṭe adhyātmashāstrono abhyās paṇ jarūrano chhe. parantu anya shāstromān aruchi
to na hovī joīe. jene anya shāstronī aruchi chhe tene adhyātmanī ruchi paṇ sāchī nathī.
jem kejenāmān viṣhayāsaktapaṇun hoy te viṣhayāsakta puruṣhonī kathā paṇ ruchithī
sāmbhaḷe, viṣhayanā visheṣhone paṇ jāṇe, viṣhayācharaṇamān je sādhano hoy tene paṇ hitarūp jāṇe,
tathā viṣhayanā svarūpane paṇ oḷakhe; tem jene ātmaruchi thaī hoy, te ātmaruchinā dhārak
tīrthaṅkarādinān purāṇane paṇ jāṇe, ātmānā visheṣho jāṇavā māṭe guṇasthānādikane paṇ jāṇe,
ātma ācharaṇamān je vratādikasādhan chhe tene paṇ hitarūp māne tathā ātmānā svarūpane paṇ
oḷakhe. e pramāṇe chāre anuyog kāryakārī chhe.

Page 196 of 370
PDF/HTML Page 224 of 398
single page version

tathā tenun yathārtha gnān thavā arthe shabdanyāyashāstrādik paṇ jāṇavān joīe, eṭale teno
paṇ potānī shaktianusār thoḍo athavā ghaṇo abhyās karavo yogya chhe.
prashnaḥpadmanandipañchavinshatimān em kahyun chhe keje buddhi ātmasvarūpamānthī
nīkaḷī bahār shāstromān vichare chhe, te buddhi vyabhichāriṇī chhe?
uttaraḥe satya kahyun chhe, kāraṇ kebuddhi to ātmānī chhe, te tene chhoḍī paradravya
shāstromān anurāgiṇī thaī, tethī tene vyabhichāriṇī ja kahīe chhīe.
parantu jem strī shīlavatī rahe to yogya ja chhe, ane tenāthī na rahī shakāy to uttam
puruṣhane chhoḍī chāṇḍālādikanun sevan karavāthī to te atyant nindanīk thāy, tem buddhi
ātmasvarūpamān pravarte to te yogya ja chhe, parantu na rahī shakāy to prashastashāstrādik paradravyane
chhoḍī aprashastaviṣhayādikamān lāge to te mahānindanīk ja thāy. have munijanone paṇ svarūpamān
ghaṇokāḷ buddhi rahetī nathī, to tārī kevī rīte rahe chhe?
māṭe shāstrābhyāsamān upayog lagāvavo yogya chhe.
vaḷī dravyādikanā ane guṇasthānādikanā vichārone tun vikalpa ṭharāve chhe, have e vikalpa
to chhe, parantu upayog nirvikalpa na rahe, ane ā vikalpone na kare to anya vikalpa thāy
chhe, ane te ghaṇā rāgādigarbhit hoy chhe. vaḷī nirvikalpadashā nirantar rahetī nathī, kāraṇ ke
chhadmasthano upayog ekarūp utkr̥uṣhṭa rahe to antarmuhūrta ja rahe chhe.
tun kahīsh ke‘hun ātmasvarūpanun ja chintavan anek prakāre karyā karīsh’. paṇ sāmānya
chintavanamān to anek prakār banatā nathī, tathā visheṣh karīsh, to dravya, guṇ , paryāy, guṇasthān
ane mārgaṇādi shuddha-ashuddha avasthā ityādikanā vichār thashe.
vaḷī sāmbhaḷ, kevaḷ ātmagnānathī ja to mokṣhamārga thāy nahi, paṇ sāt tattvonun
shraddhān-gnān thatān tathā rāgādik dūr karatān mokṣhamārga thashe. have sāt tattvonā visheṣho jāṇavā
māṭe jīv
ajīvanā visheṣho vā karmanā āsrav-bandhādikanā visheṣho avashya jāṇavā yogya chhe,
jethī samyagdarshangnānanī prāpti thāy.
tyār pachhī rāgādik dūr karavā māṭe je rāgādik vadhāravānān kāraṇo hoy, tene chhoḍī
je rāgādik ghaṭāḍavānān kāraṇo hoy tyān upayogane lagāvavo. have dravyādikanā vā
guṇasthānādikanā vichār to rāgādik ghaṭāḍavānān kāraṇo chhe, kāraṇ ke emān koī rāgādikanun
nimitta nathī, māṭe samyagdraṣhṭi thayā pachhī paṇ tyān ja upayog lagāḍavo.
prashnaḥrāgādik maṭāḍavānān kāraṇo je hoy temān to upayog lagāvavo ṭhīk
chhe, paṇ trilokavartī jīvonī gati ādino vichār karavo, karmonā bandh-uday-sattādikanā

Page 197 of 370
PDF/HTML Page 225 of 398
single page version

ghaṇā visheṣho jāṇavā tathā trilokanā ākār-pramāṇādikane jāṇavā, ityādi vichār shun
kāryakārī chhe?
uttaraḥene vichāratān paṇ rāgādik vadhatā nathī, kāraṇ kee gneyo iṣhṭa
aniṣhṭarūp nathī, tethī vartamān rāgādikanān kāraṇ nathī, tathā ene visheṣh jāṇatān tattvagnān
nirmaḷ thāy chhe, tethī e bhāvī rāgādik ghaṭāḍavānān ja kāraṇ chhe, māṭe e kāryakārī chhe.
prashnaḥsvarganarakādine jāṇavāthī to tyān rāg{dveṣh thāy chhe?
uttaraḥgnānīne to evī buddhi thāy nahi, agnānīne thāy. jyān pāp chhoḍī
puṇyakāryamān lāge, tyān kanīk rāgādik ghaṭe ja chhe.
prashnaḥshāstramān to evo upadesh chhe keprayojanabhūt thoḍun ja jāṇavun
kāryakārī chhe, māṭe ghaṇā vikalpa shā māṭe karīe?
uttaraḥje jīv anya ghaṇun jāṇe paṇ prayojanabhūtane na jāṇe, athavā jenī ghaṇun
jāṇavānī shakti nathī, tene e upadesh āpyo chhe; paṇ jene ghaṇun jāṇavānī shakti hoy,
tene to e kahyun nathī ke
‘ghaṇun jāṇavāthī būrun thashe.’ tene to jeṭalun ghaṇun jāṇashe teṭalun
prayojanabhūt jāṇavun nirmaḷ thashe. shāstramān paṇ em kahyun chhe ke
‘‘सामान्यशास्त्रतो नुनं विशेषो बलवान् भवेत्
arthaḥsāmānya shāstrathī visheṣh baḷavān chhe,’’ visheṣhathī ja sārī rīte nirṇay thāy
chhe, māṭe visheṣh jāṇavā yogya chhe.
vaḷī te tapashcharaṇane vyartha kalesh ṭharāve chhe. paṇ mokṣhamārga thatān to sansārī jīvothī
ūlaṭī pariṇati joīe. sansārī jīvone iṣhṭaaniṣhṭa sāmagrīthī rāgdveṣh hoy chhe, tyāre
āne rāgdveṣh na hoy. have tyān rāg chhoḍavā arthe to bhojanādik iṣhṭasāmagrīno te tyāgī
thāy chhe, tathā dveṣh chhoḍavā arthe aniṣhṭasāmagrī anashanādikane aṅgīkār kare chhe, jo svādhīnapaṇe
evun sādhan thāy, to parādhīnapaṇe iṣhṭa aniṣhṭasāmagrī maḷatān paṇ rāg
dveṣh na thāy. have
joīe to e pramāṇe, paṇ tane anashanādikathī dveṣh thayo chhe, tethī tene tun kalesh ṭharāve chhe.
jyāre e kalesh thayo, tyāre bhojanādi karavān svayamev sukh ṭharyān, ane tyān rāg āvyo,
paṇ evī pariṇati to sansārīone hoy ja chhe, to ten mokṣhamārgī thaī shun karyun?
prashnaḥkoī samyagdraṣhṭi paṇ tapashcharaṇ nathī karatā?
uttaraḥkoī kāraṇ visheṣhathī tenāthī tap thaī shakatun nathī, parantu shraddhānamān to tapane
te bhalun jāṇe chhe, ane tenā sādhanano udyam rākhe chhe; paṇ tārun to shraddhān ja evun chhe
ke
‘tap karavo kalesh chhe,’ tathā tapano tane udyam paṇ nathī, to tane samyagdarshan kyāthī hoy?

Page 198 of 370
PDF/HTML Page 226 of 398
single page version

prashnaḥto shāstramān em kahyun chhe ketap ādi kalesh kare chhe to karo, parantu
gnān vinā siddhi nathī, tenun shun kāraṇ?
uttaraḥje jīvo tattvagnānathī parāṅmukh chhe, tathā tapathī ja mokṣha māne chhe, temane
evo upadesh āpyo chhe ke‘‘tattvagnān vinā kevaḷ tapathī ja mokṣha na thāy.’ paṇ tattvagnān
thatān rāgādik maṭāḍavā māṭe tap karavāno to tyān niṣhedh nathī, jo niṣhedh hoy to gaṇadharādik
shāmāṭe tap kare? māṭe potānī shakti anusār tap karavun yogya chhe.
vaḷī tun vratādikane bandhan māne chhe, paṇ svachchhandavr̥utti to agnānaavasthāmān paṇ hatī
ja, gnān prāpta karyā pachhī pariṇatine te roke ja chhe, tathā e pariṇati rokavā māṭe
bāhyahinsādikanān kāraṇono tyāgī avashya thavo joīe.
prashnaḥamārā pariṇām to shuddha chhe, bāhya tyāg na karyo to na karyo?
uttaraḥjo e hinsādi kārya tārā pariṇām vinā svayam thatān hoy to ame em
ja mānīe, paṇ tun potānā pariṇāmavaḍe kārya kare chhe, to tyān tārā pariṇām shuddha kevī rīte
kahīe? viṣhayasevanādik kriyā vā pramādagamanādik kriyā pariṇām vinā kevī rīte hoy? e
kriyā to tun pote udyamī thaī kare chhe tathā tyān hisādik thāy chhe tene to tun gaṇato nathī,
ane pariṇām shuddha māne chhe, paṇ evī mānyatāthī tārā pariṇām ashuddha ja raheshe.
prashnaḥpariṇāmone rokavā, bāhyahinsādik paṇ ghaṭāḍavān, parantu pratignā
karavāmān to bandh thāy chhe, māṭe pratignārūp vrat aṅgīkār karavān nahi?
uttaraḥje kārya karavānī āshā rahe tenī pratignā levātī nathī , ane āshā rahe
tenāthī rāg paṇ rahe chhe. tathā e rāgabhāvathī kārya karyā vinā paṇ aviratino bandh thayā
ja kare chhe, māṭe pratignā avashya karavī yogya chhe. vaḷī kārya karavānun bandhan thayā vinā pariṇām
kevī rīte rokāshe? prayojan paḍatān tadrūpapariṇām avashya thaī jāy, vā prayojan paḍyā vinā
paṇ tenī āshā rahe chhe, māṭe pratignā karavī yogya chhe.
prashnaḥpratignā karyā pachhī na jāṇe kevo uday āvashe, ane tethī pāchhaḷathī
pratignābhaṅg thāy to mahāpāp lāge, māṭe prārabdhānusār je kārya bane te bano, paṇ
pratignāno vikalpa na karavo?
uttaraḥpratignā grahaṇ karatān jeno nirvāh thavo na jāṇe te pratignā to na kare,
paṇ pratignā letān ja evo abhiprāy rahe ke‘prayojan paḍatān chhoḍī daīsh,’ to evī pratignā
shun kāryakārī thaī?
pratignā grahaṇ karatān to evo pariṇām hoy kemaraṇānt thatān

Page 199 of 370
PDF/HTML Page 227 of 398
single page version

paṇ pratignā nahi chhoḍun, to evī pratignā karavī yogya ja chhe. pratignā karyā vinā
avirat sambandhī bandh maṭe nahi.
vaḷī jo bhaviṣhyanā udayanā bhayathī pratignā na levāmān āve to, udayane vichāratān
to badhāy kartavyano nāsh ja thāy. jempotāne jeṭalun pachatun jāṇe teṭalun bhojan kare, paṇ
kadāchit koīne bhojanathī ajīrṇa thayun hoy ane te bhayathī pote bhojan chhoḍe, to maraṇ
ja thāy; tem potānāthī nirvāh thavo jāṇe teṭalī pratignā kare, paṇ kadāchit koīne pratignāthī
bhraṣhṭapaṇun thayun hoy, te bhayathī pote pratignā karavī chhoḍī de to asanyam ja thāy, māṭe je
banī shake te ja pratignā levī yogya chhe.
vaḷī prārabdhānusār kārya to bane ja chhe, paṇ tun udyamī banī bhojanādik shāmāṭe
kare chhe? jo tyān udyam kare chhe, to tyāg karavāno paṇ udyam karavo yogya ja chhe. jyāre
pratimāvat tārī dashā thaī jashe, tyāre ame prārabdha ja mānīshun, tārun kartavya nahi mānīe.
māṭe svachchhandī thavānī yukti shā māṭe banāve chhe? banī shake te pratignā karīne vrat dhāraṇ
karavā yogya ja chhe.
shubhane chhoMī ashubhamān pravartavun yogya nathī
vaḷī tun pūjanādi kāryone shubhāsrav jāṇī hey māne chhe e satya chhe, paṇ jo e
kāryone chhoḍī tun shuddhopayogarūp thāy to to bhalun ja chhe, parantu viṣhayakaṣhāyarūpashubharūp pravarte
to ten tārun potānun būrun ja karyun.
shubhopayogathī svargādik thāy, vā bhalī vāsanāthī athavā bhalān nimittothī karmanā
sthitianubhāg ghaṭī jāy to samyaktvādikanī paṇ prāpti thaī jāy, ane ashubhopayogathī
to naraknigodādik thāy, vā būrī vāsanā ane būrān nimittothī karmanān sthitianubhāg
vadhī jāy to samyaktvādik mahādurlabh thaī jāy.
vaḷī shubhopayogathī kaṣhāy mand thāy chhe, tyāre ashubhopayogathī tīvra thāy chhe. have
mandakaṣhāyanān kāryo chhoḍī tīvrakaṣhāyanān kārya karavān to evān chhe, ke jem‘kaḍavī vastu na khāvī
ane viṣh khāvun,’ paṇ e agnānatā chhe.
prashnaḥshāstramān shubhashubhane samān kahyā chhe, māṭe amāre to visheṣh
jāṇavun yogya nathī?
uttaraḥje jīv shubhopayogane mokṣhanun kāraṇ mānī upādey māne chhe, tathā
shuddhopayogane oḷakhato nathī, tene ashuddhatānī apekṣhā vā bandhakāraṇanī apekṣhā shubhashubh
bannene samān batāvyā chhe.

Page 200 of 370
PDF/HTML Page 228 of 398
single page version

tathā shubhashubhano paraspar vichār karīe to shubhabhāvomān kaṣhāy mand thāy chhe, tethī
baṅgh hīn thāy chhe, tathā ashubhabhāvomān kaṣhāy tīvra thāy chhe ane tethī bandh ghaṇo thāy chhe,
e pramāṇe vichār karatān siddhāntamān ashubhanī apekṣhāe shubhane bhalo paṇ kahe chhe. jem
rog to thoḍo vā ghaṇo būro ja chhe, parantu ghaṇā roganī apekṣhāe thoḍā rogane bhalo paṇ
kahīe chhīe.
māṭe shuddhopayog na hoy tyāre ashubhathī chhūṭī shubhamān pravartavun yogya chhe, paṇ shubhane
chhoḍī ashubhamān pravartavun to yogya nathī.
prashnaḥkāmādik vā kṣhudhādik maṭāḍavā māṭe ashubharūp pravr̥utti to thayā vinā
rahetī nathī, tathā shubhapravr̥utti ichchhā karīne karavī paḍe chhe. gnānīne ichchhā karavī nathī,
māṭe shubhano udyam na karavo?
uttaraḥshubhapravr̥uttimān upayog lāgavāthī vā tenā nimittathī virāgatā vadhavāthī
kāmādik hīn thāy chhe; kṣhudhādikamān paṇ saṅkalesh thoḍo thāy chhe, māṭe shubhopayogano abhyās
karavo. udyam karavā chhatān paṇ jo kāmādik vā kṣhudhādikanī pīḍā rahe, to tenā arthe jethī
thoḍun pāp lāge te karavun, paṇ shubhopayogane chhoḍī niḥshaṅk pāparūp pravartavun to yogya nathī.
vaḷī tun kahe chhe ke‘‘gnānīne ichchhā nathī, ane shubhopayog ichchhā karavāthī thāy chhe;’’
paṇ jem koī puruṣh kiñchitmātra paṇ potānun dhan āpavā ichchhato nathī, parantu jyān ghaṇun
dhan jtun jāṇe, tyān potānī ichchhāthī alpadhan āpavāno upāy kare chhe; tem gnānī kiñchitmātra
paṇ kaṣhāyarūp kārya karavā ichchhato nathī, parantu jyān ghaṇā kaṣhāyarūp ashubhakārya thatun jāṇe,
tyān ichchhā karīne alpakaṣhāyarūp shubhakārya karavāno udyam kare chhe.
e pramāṇe ā vāt siddha thaī kejyān shuddhopayog thato jāṇe tyān to shubhakāryano
niṣhedh ja chhe, ane jyān ashubhopayog thato jāṇe, tyān shubhakārya upāyavaḍe aṅgīkār karavā
yogya chhe.
e pramāṇe je anek vyavahārakāryone uthāpī svachchhandapaṇāne sthāpe chhe, teno niṣhedh karyo.
kevaḷ nishchayāvalambī jīvanī pravr̥utti
have e kevaḷ nishchayāvalambī jīvanī pravr̥utti darshāvīe chhīe.
ek shuddhātmāne jāṇavāthī gnānī thaī jāy chhe, anya kashānī jarūr nathī;evun jāṇī
koī veḷā ekāntamān besī dhyānamudrā dhārī ‘‘hun sarvakarmaupādhirahit siddhasamān ātmā chhun.’’
ityādi vichāravaḍe te santuṣhṭa thāy chhe; paṇ e visheṣhaṇ kevī rīte sambhavit chhe teno vichār

Page 201 of 370
PDF/HTML Page 229 of 398
single page version

nathī. athavā achal, akhaṇḍit ane anupamādi visheṣhaṇovaḍe ātmāne dhyāve chhe; paṇ e
visheṣhaṇo to anya dravyomān paṇ sambhave chhe. vaḷī e visheṣhaṇo kaī apekṣhāe chhe, teno vichār
nathī. koī veḷā sūtān
besatān jete avasthāmān evo vichār rākhī potāne gnānī māne chhe.
gnānīne āsravbandh nathī,’em āgamamān kahyun chhe. tethī koī veḷā viṣhay-kaṣhāyarūp
thāy chhe tyān bandh thavāno bhay nathī, mātra svachchhandī banī rāgādirūp pravarte chhe.
svaparane jāṇyānun chihna to vairāgyabhāv chhe. shrī samayasār nirjarā adhikār kaḷashamān
paṇ kahyun chhe keसम्यग्दृष्टेर्भवति नियतं ज्ञानवैराग्यशक्ति : (kaḷash136)
arthaḥsamyagdraṣhṭine nishchayathī gnānvairāgyashakti hoy chhe.
tathā tyān em paṇ kahyun chhe ke
सम्यग्दृष्टिः स्वयमयमहं जातु बन्धो न मे स्या-
दित्युत्तानोत्पुलकवदना रागिणोऽप्याचरन्तु
आलम्बन्तां समितिपरतां ते यतोऽद्यापि पापा
आत्मानात्मावगमविरहात्सन्ति सम्यक्त्वरिक्ताः
।।१३७।।
arthaḥpotānī meḷe ja ‘‘hun samyagdraṣhṭi chhun, mane kadīpaṇ bandh nathī’’ e pramāṇe
ūñchun phulāvyun chhe mukh jeṇe, evā rāgī, vairāgyashaktirahit paṇ ācharaṇ kare chhe to karo,
tathā koī pāñch samitinī sāvadhānatāne avalambe chhe to avalambo, parantu gnānashakti vinā haju
paṇ te pāpī ja chhe; e banne ātmā
anātmānā gnānarahitapaṇāthī samyaktvarahit ja chhe.
vaḷī ame pūchhīe chhīeparane par jāṇyun, to paradravyamān rāgādi karavānun shun
prayojan rahyun? tyān te kahe chhemohanā udayathī rāgādi thāy chhe, pūrve bharatādi gnānī
thayā temane paṇ viṣhaykaṣhāyarūp kārya thayān sāmbhaḷīe chhīe?
uttaraḥgnānīne paṇ mohanā udayathī rāgādik thāy chhe e satya chhe, parantu
buddhipūrvak rāgādik thatān nathī, tenun visheṣh varṇan āgaḷ karīshun.
jene rāgādi thavāno kaīpaṇ khed nathītenā nāshano upāy nathī, tene ‘‘rāgādik būrā
chhe’’evun shraddhān paṇ sambhavatun nathī. ane evā shraddhān vinā te samyagdraṣhṭi kevī rīte hoy?
jīvajīvādi tattvonun shraddhān karavānun prayojan to eṭalun ja shraddhān chhe.
vaḷī bharatādi samyagdraṣhṭione viṣhaykaṣhāyonī pravr̥utti jevī rīte hoy chhe, te
paṇ āgaḷ visheṣharūp kahīshun; tun temanā udāharaṇ vaḍe svachchhandī thaīsh to tane tīvra āsrav
bandh thashe.

Page 202 of 370
PDF/HTML Page 230 of 398
single page version

shrīsamayasār kaḷashamān paṇ e ja kahyun chhe ke‘‘मग्ना ज्ञाननयैषिणोऽपि यदतिस्वच्छन्द-
मन्दोद्यमाः (samayasār kaḷash111)
arthaḥgnānanayane avalokavāvāḷā paṇ je svachchhandī ane mand udyamī thāy chhe te
paṇ sansāramān būḍe chhe’’
tathā tyān anya paṇ ‘‘ज्ञानिन् कर्म न जातु कर्तृमुचितं’’ (samayasār kaḷash151)
ityādi kaḷashamān vā ‘‘तथापि न निरर्गलं चरितुमिष्यते ज्ञानिनां’’ (samayasār kaḷash166) ityādi
kaḷashamān svachchhandī thavāno niṣhedh karyo chhe. ichchhā vinā je kārya thāy te karmabandhanun kāraṇ nathī
paṇ potānā abhiprāyathī kartā thaī kare, ane gnātā rahe em to bane nahi, ityādi nirūpaṇ
karyun chhe.
māṭe rāgādikane būrāahitakārī jāṇī tenā nāshane arthe udyam rākhavo.
tenā anukramamān pahelān tīvrarāgādi paṇ chhoḍavā arthe anek ashubhakāryo chhoḍī
shubhakāryamān lāgavun, pachhī mandarāgādi paṇ chhoḍavā arthe shubhane paṇ chhoḍī shuddhopayogarūp thavun.
vaḷī keṭalāk jīvo ashubhamān kalesh mānīne vyāpārādi vā strīsevanādi kāryone paṇ
ghaṭāḍe chhe, tathā shubhane hey jāṇī shāstrābhyāsādi kāryomān pravartatā nathī, ane vītarāgabhāvarūp
shuddhopayogane prāpta thayā nathī, tethī te jīvo dharma
arthakāmmokṣharūp puruṣhārthathī rahit thaī
āḷasunirudyamī thāy chhe.
tenī nindā pañchāstikāyanī vyākhyāmān karī chhe.1 tyān draṣhṭānt āpyun chhe ke‘‘jem ghaṇī
१. येऽत्र केवलनिश्चयावलम्बिनः सकलक्रियाकर्मकाण्डाडम्बरविरक्त बुद्धयोऽर्धमीलितविलोचनपुटाः किमपि
स्वबुद्धयावलोक्य यथासुखमासते; ते खल्ववधीरितभिन्नसाध्यसाधनभावा अभिन्नसाध्यसाधनभावमलभमाना अन्तराल एव
प्रमादकादम्बरीमदभरालसचेतसो मत्ता इव, मूर्च्छिता इव, सुषुप्ता इव, प्रभूतघृतसितोपलपायसासादिकसाहित्या इव,
समुल्बणबलसज्जनितजाडया इव, दारुणमनोभ्रंशविहितमोह इव, मुद्रितविशिष्टचैतन्या वनस्पतय इव, मौनीन्द्रीं कर्मचेतनां
पुण्यबन्धभयेनानवलम्बमाना अनासादितपरमनैष्कर्म्यरुपज्ञानचेतनाविश्रान्तयो व्यक्ताव्यक्त प्रमादतन्द्रा अरमागतकर्मफल-
चेतनाप्रधानप्रवृत्तयो वनस्पतय इव केवलं पापमेव बध्नन्ति
arthaḥje jīvo keval nishchayanayanā avalambī chhe, vyavahārarūp svasamayamay kriyākarmakāṇḍane
āḍambar jāṇī vratādikamān virāgī banī rahyā chhe, teo ardhaunmīlit lochanathī ūrdhvamukhī banī
svachchhandavr̥uttine dhāraṇ kare chhe. koī koī potānī buddhithī evun māne chhe ke‘‘ame svarūpane anubhavīe
chhīe’’ evī samajaṇathī sukharūp pravarte chhe, teo bhinna sādhyasādhanabhāvarūp vyavahārane to mānatā
nathī paṇ nishchayarūp abhinna sādhyasādhanane potānāmān mānatā chhatān em ja bhekī rahyā chhe, vastutattvane
pāmatā nathī, evā jīvo na nishchayapadane prāpta thāy chhe kena vyavahārapadane prāpta thāy chhe, parantu इतोभ्रष्ट
उतोभ्रष्ट banī adhavachamān ja pramādarūpī madirānā prabhāvathī chittamān matavālā banī mūrchchhit jevā thaī

Page 203 of 370
PDF/HTML Page 231 of 398
single page version

khīrkhāṇḍ khāī puruṣh āḷasu thāy chhe, vā jem vr̥ukṣha nirudyamī chhe, tem te jīvo āḷasu
nirudyamī thayā chhe.’’
have tamane pūchhīe chhīe ketame bāhya to shubhashubh kāyoerne ghaṭāḍyān, paṇ upayog
to ālamban vinā raheto nathī, to tamāro upayog kyān rahe chhe? te kaho.
jo te kaho ke‘‘ātmānun chintavan karīe chhīe.’’ to shāstrādivaḍe anek prakāranā
ātmānā vichārone to ten vikalpa ṭharāvyā, tathā koī visheṣhaṇathī ātmāne jāṇavāmān ghaṇo
kāḷ lāge nahi, kāraṇ ke
vāramvār ekarūp chintavanamān chhadmasthano upayog lāgato nathī.
shrīgaṇadharādikano paṇ upayog e pramāṇe rahī shakato nathī, tethī teo paṇ shāstrādi kāryomān
pravarte chhe, to tāro upayog shrīgaṇadharādithī paṇ shuddha thayo kem mānīe? tethī tārun kahevun
pramāṇ nathī.
jem koī vyāpārādikamān nirudyamī thaī vyartha jematem kāḷ gumāve, tem tun dharmamān
nirudyamī thaī pramādasahit e ja pramāṇe vyartha kāḷ gumāve chhe. koī veḷā kāī chintavan jevun
kare chhe, koī veḷā vāto banāve chhe, tathā koī veḷā bhojanādi kare chhe; paṇ potāno upayog
nirmaḷ karavā māṭe tun shāstrābhyās, tapashcharaṇ ane bhakti ādi kāryomān pravartato nathī; mātra
shūnya jevo pramādī thavānun nām shuddhopayog ṭharāvī, tyān kalesh thoḍo thavāthī jem koī āḷasu
banī paḍyā rahevāmān sukh māne, tem tun ānand māne chhe.
athavā jem koī svapnamān potāne rājā mānī sukhī thāy tem tun potāne bhramathī
siddhasamān shuddha mānī potānī meḷe ja ānandit thāy chhe, athavā jem koī ṭhekāṇe rati
mānī koī sukhī thāy, tem kāīk vichār karavāmān rati mānī sukhī thāy tene tun anubhav-
janit ānand kahe chhe. vaḷī jem koī, koī ṭhekāṇe arati mānī udās thāy chhe, tem
rahyā chhe. jem koī ghaṇān ghīsākardūdh ādi gariṣhṭa (bhāre) vastunā bhojanpānathī suthirāḷasu
banī rahe chhe, arthāt potānā utkr̥uṣhṭa dehanā baḷathī jaḍ jevā banī rahe chhe, tem teo mahā bhayānak
bhāvathī samajo ke
mananī bhraṣhṭatāthī mohitvikṣhipta thaī rahyā chhe, chaitanyabhāvathī rahit jāṇe vanaspati
ja chhe, munipad prāpta karanārī karmachetanāne puṇyabandhanā bhayathī avalamban karatā nathī tathā param
niṣhkarmadashārūp gnānachetanāne paṇ aṅgīkār karī ja nathī, tethī teo atishay chañchaḷabhāvone dhārī rahyā
chhe, pragaṭ ane apragaṭarūp pramādanā ādhīn thaī rahyā chhe; evā jīvo mahā ashuddhopayogathī
āgāmīkāḷamān karmaphaḷachetanāthī pradhān thatā thakā vanaspatisamān jaḍ banī kevaḷ pāpane ja bāndhavāvāḷā
chhe. kahyun chhe ke
‘‘णिच्छयमालम्बता णिच्छयदो णिच्छयं अयाणंता;
णसंति चरणकरणं बाहरिचरणालसा केई
’’
(shrī pañchāstikāy gāthā172nī vyākhyāmānthī)anuvādak.

Page 204 of 370
PDF/HTML Page 232 of 398
single page version

vyāpārādik ane putrādikane khedanun kāraṇ jāṇī tenāthī udās rahe chhe tene tun vairāgya māne
chhe; paṇ evān gnān
vairāgya to kaṣhāyagarbhit chhe. vītarāgarūp udāsīnadashāmān to je
nirākuḷatā thāy chhe te sācho ānand, gnān, vairāgya gnānī jīvone chāritramohanī hīnatā thatān
pragaṭ thāy chhe.
vaḷī te vyāpārādi kalesh chhoḍī ichchhānusār bhojanādivaḍe sukhī thato pravarte chhe, ane
potāne tyān kaṣhāyarahit māne chhe, parantu e pramāṇe ānandarūp thatān to raudradhyān hoy chhe.
ane jyān sukhasāmagrī chhoḍī duḥkhasāmagrīno sanyog thatān saṅkalesh na thāy, rāg
dveṣh na ūpaje
tyān niṣhkaṣhāyabhāv hoy chhe.
e pramāṇe bhramarūp pravr̥utti temanī hoy chhe.
e prakāre je jīvo kevaḷ nishchayābhāsanā avalambī chhe, te mithyādraṣhṭi jāṇavā. jem
vedāntī vā sāṅkhyamatavāḷā jīv kevaḷashuddhātmānā shraddhānī chhe, tem ā paṇ jāṇavā; kāraṇ ke
shraddhānanī samānatāthī temano upadesh āmane iṣhṭa lāge chhe, ane āno upadesh temane iṣhṭa
lāge chhe.
svadravyaparadravyanān chintavanavMe nirjarābandhāno pratibandhā
vaḷī te jīvone evun shraddhān chhe kekevaḷ shuddhātmānā chintavanathī to samvarnirjarā thāy
chhe, vā tyān muktātmānā sukhano ansh pragaṭ thāy chhe; tathā jīvanā guṇasthānādi ashuddhabhāvonun
ane potānā sivāy anya jīv
pudgalādinun chintavan karavāthī āsravbandh thāy chhe, māṭe
te anya vichārathī parāṅmukh rahe chhe.
e paṇ satyashraddhān nathī; kāraṇ keshuddha svadravyanun chintavan karo athavā anya chintavan
karo, paṇ jo vītarāgasahit bhāv hoy, to tyān samvarnirjarā ja chhe ane jyān rāgādirūp
bhāv hoy, tyān āsravbandh ja chhe; jo paradravyane jāṇavāthī ja āsravbandh thāy to
kevaḷībhagavān samasta paradravyane jāṇe chhe, tethī temane paṇ āsravbandh thāy.
prashnaḥchhadmasthane to paradravyachintavan thatān āsravbandh thāy chhe?
uttaraḥem paṇ nathī. kāraṇ ke shukaladhyānamān paṇ munione chhae dravyonān dravya-
guṇaparyāyanun chintavan hovun nirūpaṇ karyun chhe. avadhimanaḥparyayādimān paradravyane jāṇavānī ja
visheṣhatā hoy chhe, vaḷī chothāguṇasthānamān koī potānā svarūpanun chintavan kare chhe, tene paṇ
āsrav
bandh vadhāre chhe, tathā guṇashreṇī nirjarā nathī; tyāre pāñchamāchhaṭhṭhā guṇasthānamān āhār
vihārādi kriyā hovā chhatān paradravya chintavanathī paṇ āsravbandh thoḍo chhe, ane guṇashreṇī
nirjarā thayā ja kare chhe. māṭe svadravyanāparadravyanā chintavanathī nirjarābandh nathī, paṇ rāgādik

Page 205 of 370
PDF/HTML Page 233 of 398
single page version

ghaṭatān nirjarā chhe. tathā rāgādik thatān bandh chhe, tane rāgādikanā svarūpanun yathārtha gnān nathī,
tethī anyathā māne chhe.
nirvikalpa dashāno vichār
prashnaḥjo em chhe, to nirvikalpa anubhavadashāmān naypramāṇnikṣhepādino
vā darshangnānādikanā paṇ vikalpono niṣhedh karyo chhe, tenun shun kāraṇ?
uttaraḥje jīv e ja vikalpomān lāgī rahe chhe, ane abhedarūp ek potānā
ātmāne anubhavatā nathī, temane evo upadesh āpyo chhe kee sarva vikalpo vastuno nishchay
karavā māṭe kāraṇ chhe, vastuno nishchay thatān enun kāī prayojan rahetun nathī; māṭe e vikalpone
paṇ chhoḍī abhedarūp ek ātmāno anubhav karavo, paṇ enā vichārarūp vikalpomān ja phasāy
rahevun yogya nathī.
vaḷī vastuno nishchay thayā pachhī paṇ em nathī kesāmānyarūp svadravyanun ja chintavan
rahyā kare, tyān to svadravya vā paradravyanun sāmānyarūp vā visheṣharūp jāṇavun thāy chhe. paṇ te
vītarāgatā sahit thāy chhe, ane tenun ja nām nirvikalpadashā chhe.
prashnaḥtyān to ghaṇā vikalpa thayā. to nirvikalpadashā kevī rīte sambhave chhe?
uttaraḥnirvichār thavānun nām nirvikalpa nathī, kemake chhadmasthanun jāṇavun vichār sahit
hoy chhe, teno abhāv mānatān gnānano paṇ abhāv thāy tyāre e to jaḍapaṇun thayun, paṇ
ātmāne e hotun nathī; māṭe vichār to rahe chhe.
vaḷī jo ek sāmānyano ja vichār rahe chhe, visheṣhano nahiem kahīe, to
sāmānyano vichār to ghaṇokāḷ raheto nathī, vā visheṣhanī apekṣhā vinā sāmānyanun svarūp
bhāsatun nathī.
ahīn jo em kahīe ke‘potāno ja vichār rahe chhe, parano nahi.’ paṇ paramān
parabuddhi thayā vinā, nijamān nijabuddhi kevī rīte āve?
tyāre te kahe chhe ke‘‘shrī samayasāramān em kahyun chhe ke
भावयेत् भेदविज्ञानमिदमच्छिन्नधारया
तावद्यावत्पराच्च्युत्वा ज्ञानं ज्ञाने प्रतिष्ठते ।। (kaḷash130)
arthaḥā bhedavignān tyān sudhī nirantar bhāvavun kejyānsudhī parathī chhūṭī gnān
gnānamān sthir thāy, māṭe bhedavignān chhūṭatān paranun jāṇavun maṭī jāy chhe, kevaḷ pote potāne
ja jāṇyā kare chhe.’’

Page 206 of 370
PDF/HTML Page 234 of 398
single page version

have tyān to ām kahyun chhe kepūrve svaparane ek jāṇato hato, pachhī e banne judān
jāṇavā māṭe bhedagnānane tyān sudhī ja bhāvavun yogya chhe kejyānsudhī gnān pararūpane bhinna
jāṇī potānā gnānasvarūpamān ja nishchit thāy, paṇ te pachhī bhedavignān karavānun prayojan rahetun
nathī; parane pararūp ane āpane āparūp svayam jāṇyā ja kare chhe; paṇ ahīn em nathī ke
paradravyane jāṇavānun ja maṭī jāy chhe. kāraṇ ke paradravyane jāṇavān vā svadravyanā visheṣho
jāṇavānun nām vikalpa nathī.
to kevī rīte chhe? te kahīe chhīerāgdveṣhavashathī koī gneyane jāṇavāmān upayog
lagāvavo, vā koī gneyane jāṇatān upayogane chhoḍāvavo, e pramāṇe vāramvār upayogane bhamāvavo
tenun nām vikalpa chhe. tathā jyān vītarāgarūp thaī jene jāṇe chhe tene yathārtha jāṇe chhe, anya
anya gneyane jāṇavā māṭe upayogane bhamāvato nathī tyān nirvikalpadashā jāṇavī.
prashnaḥchhadmasthano upayog to nānā gneyamān avashya bhame, to tyān
nirvikalpatā kevī rīte sambhave?
uttaraḥjeṭalo kāḷ ek jāṇavārūp rahe, teṭalo kāḷ nirvikalpatā nām pāme,
siddhāntamān dhyānanun lakṣhaṇ evun ja kahyun chhe.
एकाग्रचिंतानिरोधो ध्यानम् (mokṣhashāstra a. 8 sūtra 27)
arthāt ekanun mukhya chintavan hoy tathā anya chintavan rokāy tenun nām dhyān chhe.
sūtranī sarvārthasiddhi ṭīkāmān to ām visheṣh kahyun chhe ke‘‘jo sarva chintā rokavānun nām dhyān
hoy to achetanapaṇun thaī jāṇ.’’ vaḷī evī paṇ vivakṣhā chhe kesantān apekṣhā nānā gneyanun
paṇ jāṇavun thāy chhe, parantu jyānsudhī vītarāgatā rahe, rāgādik vaḍe pote upayogane bhamāve
nahi, tyān sudhī nirvikalpadashā kahīe chhīe.
prashnaḥjo em chhe, to paradravyathī chhoḍāvī upayogane svarūpamān lagāvavāno
upadesh shāmāṭe āpyo chhe?
uttaraḥje shubhashubh bhāvonān kāraṇarūp paradravya chhe, temān upayog lāgatān jene
rāgdveṣh thaī āve chhe, tathā svarūpachintavan kare to jene rāgdveṣh ghaṭe chhe, evā nīchalī
avasthāvāḷā jīvone pūrvokta upadesh chhe. jemkoī strī vikārabhāvathī koīnā ghare jatī hatī,
tene manāī karī ke paraghare na jā, gharamān besī rahe; tathā je strī nirvikārabhāvathī koīnā
ghare jāy, ane yathāyogya pravarte to kāī doṣh nathī; tem upayogarūp pariṇati rāg
dveṣhabhāvathī
paradravyomān pravarttatī hatī, tene manā karī rahyun ke ‘paradravyomān na pravarta, svarūpamān magna rahe;’
paṇ je upayogarūp pariṇati vītarāgabhāvathī paradravyone jāṇī yathāyogya pravartte to tene kāī
doṣh nathī.

Page 207 of 370
PDF/HTML Page 235 of 398
single page version

prashnaḥjo em chhe, to mahāmuni parigrahādinā chintavanano tyāg shāmāṭe kare chhe?
uttaraḥjem vikārarahit strī kushīlanā kāraṇarūp paragharono tyāg kare chhe, tem
vītarāg pariṇati rāgdveṣhanā kāraṇarūp paradravyono tyāg kare chhe; paṇ je vyabhichāranān kāraṇ
nathī evān paraghar javāno tyāg nathī; tem je rāgdveṣhanān kāraṇ nathī evān paradravya
jāṇavāno tyāg nathī.
tyāre te kahe chhe kejem strī prayojan jāṇī pitādikanā ghare jāy to bhale jāy,
paṇ prayojan vinā jenātenā ghare javun te yogya nathī; tem pariṇatine prayojan jāṇī sapta
tattvono vichār karavo to yogya chhe, parantu vinā prayojan guṇasthānādikano vichār karavo yogya
nathī.
samādhānaḥjem strī prayojan jāṇī pitādi vā mitrādikanā ghare paṇ jāy, tem
pariṇati tattvonān visheṣh jāṇavā māṭe guṇasthānādik ane karmādikane paṇ jāṇe. ahīn em
jāṇavun ke
jem shīlavatī strī udyam karīne to viṭapuruṣhanā sthānamān jatī nathī, paṇ
paravashatāthī tyān javun banī jāy, ane tyān kushīl na seve, to te strī shīlavatī ja chhe; tem
vītarāg pariṇati upāy karīne to rāgādik māṭe paradravyomān lāge nahi. paṇ svayam tenun jāṇavun
thaī jāy, ane tyān rāgādik na kare to te pariṇati shuddha ja chhe. tethī strī ādino pariṣhah
munijanone hoy ane tene teo jāṇe ja nahi, mātra potānā svarūpanun jāṇavun ja rahe
em
mānavun mithyā chhe; tene teo jāṇe to chhe, parantu rāgādik karatā nathī.
e pramāṇe paradravyone jāṇavā chhatān paṇ vītarāgabhāv hoy chhe, evun shraddhān karavun.
prashnaḥjo em chhe, to shāstramān em shāmāṭe kahyun chhe keātmānun
shraddhāngnānācharaṇ samyagdarshangnānchāritra chhe?
uttaraḥanādikāḷathī paradravyomān potārūpe shraddhāngnānācharaṇ hatun tene
chhoḍāvavā māṭe e upadesh chhe. potānāmān ja potārūp shraddhāngnānācharaṇ thavāthī paradravyamān
rāgdveṣhādi pariṇati karavānun shraddhāngnān vā ācharaṇ maṭī jāy tyāre samyagdarshanādi thāy
chhe; paṇ jo paradravyanun paradravyarūp shraddhānādi karavāthī samyagdarshanādi na thatān hoy, to
kevaḷībhagavānane paṇ teno abhāv thāy. jyān paradravyane būrān jāṇavān tathā nijadravyane bhalun
jāṇavun thāy tyān to rāg
dveṣh sahaj ja thayā; paṇ jyān āpane āparūp tathā parane pararūp
yathārtha jāṇyā kare tathā tevun ja shraddhānādirūp pravartan kare tyāre ja samyagdarshanādik thāy chhe
em jāṇavun.
māṭe ghaṇun shun kahīe! jem rāgādik maṭāḍavānun shraddhān thāy te ja shraddhān

Page 208 of 370
PDF/HTML Page 236 of 398
single page version

samyagdarshan chhe, jem rāgādik maṭāḍavānun jāṇavun thāy te ja jāṇavun samyaggnān
chhe, tathā jem rāgādik maṭe te ja ācharaṇ samyakchāritra chhe ane evo ja
mokṣhamārga mānavo yogya chhe.
e pramāṇe nishchayanayanā ābhāsasahit ekāntapakṣhadhārī jainābhāsonā mithyātvanun
nirūpaṇ karyun.
kevaḷ vyavahārāvalambī jainābhāsonun nirupaṇ
have vyavahārābhās pakṣhanā dhārak jainābhāsonā mithyātvanun nirūpaṇ karīe chhīe.
jināgamamān jyān vyavahāranī mukhyatāthī upadesh chhe, tene mānī je bāhyasādhanādikanun
ja shraddhānādik kare chhe, tene dharmanān sarva aṅg anyathārūp thaī mithyābhāvane prāpta thāy chhe
te vistārathī kahe chhe.
ahīn em jāṇavun kevyavahāradharmanī pravr̥uttithī puṇyabandh thāy chhe māṭe pāpapravr̥uttinī
apekṣhāe to teno niṣhedh nathī, paṇ je jīv vyavahārapravr̥utti vaḍe ja santuṣhṭa thāy chhe ane
sāchā mokṣhamārgamān udyamī thato nathī, tene mokṣhamārgamān sanmukh karavā māṭe te shubharūp
pravr̥uttino paṇ niṣhedh nirūpaṇ karīe chhīe.
ā kathanane sāmbhaḷīne jo shubhapravr̥utti chhoḍī ashubhamān pravartasho to tamārun būrun thashe,
ane jo yathārtha shraddhān karī mokṣhamārgamān pravartasho to tamārun bhalun thashe. jem koī rogī nirguṇ
auṣhadhino niṣhedh sāmbhaḷī auṣhadhisādhan chhoḍī jo kupathyasevan kare to te mare chhe, temān vaidyano
kāī doṣh nathī; tem koī sansārī puṇyarūp dharmano niṣhedh sāmbhaḷī dharmasādhan chhoḍī
viṣhayakaṣhāyarūp pravarttashe, to te narakādik duḥkhane pāmashe; temān upadeshadātāno to doṣh nathī.
upadesh āpavāvāḷāno abhiprāy to asatya shraddhānādik chhoḍāvī mokṣhamārgamān lagāvavāno
ja jāṇavo.
evā abhiprāyathī ahīn nirūpaṇ karīe chhīe.
kuḷ apekṣhā dhārmadhāārak vyavahārābhāsī
koī jīv to kuḷakramavaḍe ja jainī chhe paṇ jainadharmanun svarūp jāṇatā nathī, mātra kuḷamān
jevī pravr̥utti chālatī āve chhe te ja pramāṇe pravarte chhe. tyān jem anyamatī potānā kuḷadharmamān
pravarte chhe te ja pramāṇe ā paṇ pravarte chhe. jo kuḷakramathī ja dharma hoy to musalamānādi sarva
dharmātmā ja ṭhare, ane to pachhī jainadharmanun visheṣhapaṇun shun rahyun?

Page 209 of 370
PDF/HTML Page 237 of 398
single page version

kahyun chhe ke
लोयम्मि रायणीई णायं ण कुलकम्म कइयावि
किं पुण तिलोयपहुणो जिणंदधम्मादिगारम्मि ।।
(up si. 2. māḷā, gā. 7)
arthaḥlokamān evī rājanīti chhe kekuḷakramavaḍe kadī teno nyāy thato nathī. jenun
kuḷ chor chhe, tene chorī karatān pakaḍī le to teno kuḷakram chhe em mānīne chhoḍatā nathī paṇ
daṇḍ ja āpe chhe, to trilokaprabhu jinendradevanā dharmādhikāramān shun kuḷakramānusār nyāy sambhave chhe?
vaḷī jo pitā daridrī hoy ane pote dhanavān thāy to tyān kuḷakram vichārī pote
daridrī raheto ja nathī, to dharmamān kuḷanun shun prayojan chhe? pitā narakamān jāy ane putra mokṣha
jāy chhe tyān kuḷakram kayān rahyo? jo kuḷ upar ja draṣhṭi hoy to putra paṇ narakagāmī thavo
joīe, māṭe dharmamān kuḷakramanun kānīpaṇ prayojan nathī.
shāstronā arthane vichārīne jo kāḷadoṣhathī jainadharmamān paṇ pāpī puruṣhoe kudevkuguru
kudharma sevanādirūp tathā viṣhaykaṣhāy poṣhaṇādirūp viparīt pravr̥utti chalāvī hoy to teno tyāg
karī jinaāgnānusār pravartavun yogya chhe.
prashnaḥparamparā chhoḍī navīn mārgamān pravartavun yogya nathī?
uttaraḥjo potānī buddhithī navīn mārga pakaḍe to yogya nathī. je paramparā
anādinidhan jainadharmanun svarūp shāstromān prarūpaṇ karyun chhe, tenī pravr̥utti chhoḍī vachche koī pāpī
puruṣhoe anyathā pravr̥utti chalāvī hoy, tene paramparā mārga kevī rīte kahevāy? tathā tene chhoḍī
purātan jainashāstromān jevo dharma prarūpyo hato tem pravartte to tene navīn mārga kem kahevāy?
bījun, kuḷamān jevī jinadevanī āgnā chhe tevī ja dharmanī pravr̥uti hoy to pote paṇ
te ja pramāṇe pravartavun yogya chhe, parantu tene kuḷācharaṇ na jāṇī, dharma jāṇī tenā svarūp
phaḷādino nishchay karī aṅgīkār karavo. je sāchā dharmane paṇ kuḷāchār jāṇī pravarte chhe tene
dharmātmā kahī shakāy nahi, kāraṇ ke
kuḷanā sarva te ācharaṇane chhoḍe to pote paṇ chhoḍī deshe.
vaḷī te je ācharaṇ kare chhe te kuḷanā bhayathī kare chhe, paṇ kāī dharmabuddhithī karato nathī,
māṭe te dharmātmā nathī.
tethī kuḷasambandhī vivāhādik kāryomān to kuḷakramano vichār karavo, paṇ dharma-
sambandhī kāryomān kuḷano vichār na karavo, parantu jem satyadharmamārga chhe tem ja pravartavun
yogya chhe.

Page 210 of 370
PDF/HTML Page 238 of 398
single page version

parīkṣhārahit āgnānusārī dhārmadhāārak vyavahārābhāsī
vaḷī koī āgnānusārī jain thāy chhe, teo jem shāstramān āgnā chhe tem māne chhe,
parantu āgnānī parīkṣhā karatā nathī; jo āgnā ja mānavī dharma hoy to sarvamatavāḷā potapotānā
shāstranī āgnā mānī dharmātmā thaī jāy. māṭe parīkṣhā karīne jinavachananun satyapaṇun oḷakhī
jinaāgnā mānavī yogya chhe.
kāraṇ ke parīkṣhā karyā vinā satyaasatyano nirṇay kevī rīte thāy? ane nirṇay karyā
vinā jem anyamatī potapotānā shāstronī āgnā māne chhe tem āṇe jainashāstranī āgnā mānī,
e to pakṣhavaḍe ja āgnā mānavā barābar chhe.
prashnaḥto shāstramān dash prakāranā samyaktvamān āgnāsamyaktva kahyun chhe,
āgnāvichay dharmadhyānano bhed kahyo chhe, tathā niḥshaṅkitaaṅgamān jinavachanamān sanshay
karavāno niṣhedh karyo chhe, te kevī rīte?
uttaraḥshāstramān koī kathan to evān chhe ke jenī pratyakṣhaanumānādivaḍe parīkṣhā
karī shakāy chhe, tathā koī kathan evān chhe ke je pratyakṣhaanumānādigochar nathī, tethī te
āgnāvaḍe ja pramāṇ thāy chhe. have tyān judājudā shāstromān je samān kathan hoy tenī to
parīkṣhā karavānun prayojan ja nathī, paṇ je kathano paraspar viruddha hoy, temān je kathan pratyakṣha
anumānādigochar hoy tenī to parīkṣhā karavī, temān je shāstranā kathananī pramāṇatā ṭhare, te
shāstramān je pratyakṣha
anumānādigochar nathī evān kathan karyān hoy tenī paṇ pramāṇatā karavī,
tathā je shāstronā kathananī pramāṇatā na ṭhare, tenā sarva kathananī apramāṇatā mānavī.
prashnaḥparīkṣhā karatān koī kathan koī shāstramān pramāṇ bhāse tathā koī
kathan koī shāstramān pramāṇ bhāse, to shun karavun?
uttaraḥje āptabhāṣhit shāstra chhe, temān to koī paṇ kathan pramāṇaviruddha hoy
nahi, kāraṇ kejenāmān kān to jāṇapaṇun ja na hoy, agar kān to rāgdveṣh hoy, te ja
asatya kahe; have āpta evā hoy nahi. ten parīkṣhā barābar karī nathī, māṭe bhram chhe,
prashnaḥchhadmasthathī anyathā parīkṣhā thaī jāy to shun karavun?
uttaraḥsatyaasatya banne vastuone kasavāmān tathā pramād chhoḍī parīkṣhā karavāmān
āve to sāchī ja parīkṣhā thāy; paṇ jyān pakṣhapātathī barābar parīkṣhā karavāmān na āve, tyān
ja anyathā parīkṣhā thāy chhe.
prashnaḥshāstromān paraspar viruddha kathan to ghaṇān chhe, to konī konī parīkṣhā karīe?

Page 211 of 370
PDF/HTML Page 239 of 398
single page version

uttaraḥmokṣhamārgamān devgurudharma, jīvādi tattva tathā bandhmokṣhamārga prayojan
bhūt chhe, māṭe tenī to parīkṣhā avashya karavī ane je shāstromān e satya kahyān hoy tenī
sarva āgnā mānavī, tathā jemān e anyathā prarūpyā hoy tenī āgnā na mānavī.
jem lokamān je puruṣh prayojanabhūt kāryomān jūṭh bolato nathī te prayojanarahit kāryamān
kevī rīte jūṭh bolashe? tem je shāstromān prayojanabhūt devādikanun svarūp anyathā kahyun nathī,
temān prayojanarahit dvīpasamudrādinun kathan anyathā kevī rīte hoy? kāraṇ ke
devādikanun kathan
anyathā karatān to vaktānā viṣhaykaṣhāy poṣhāy chhe.
prashnaḥviṣhaykaṣhāyavash devādikanun kathan to anyathā karyun, paṇ te ja
shāstromān bījān kathan anyathā shāmāṭe karyān?
uttaraḥjo ek ja kathan anyathā kare to tenun anyathāpaṇun turat ja pragaṭ thaī
jāy, tathā judī paddhati ṭhare nahi; te māṭe ghaṇān kathan anyathā karavāthī judī paddhati ṭhare.
tyān tuchchhabuddhi bhramamān paḍī jāy chhe ke
‘ā paṇ mat chhe ā paṇ mat chhe,’ eṭalā māṭe
prayojanabhūtanun anyathāpaṇun bheḷavavā arthe aprayojanabhūt paṇ anyathā kathan ghaṇān karyān, tathā
pratīti karāvavā arthe koī koī sāchā kathan paṇ karyān, parantu chatur hoy te bhramamān paḍe nahi,
prayojanabhūt kathananī parīkṣhā karī jemān satya bhāse te matanī sarva āgnā māne.
evī parīkṣhā karatān ek jainamat ja satya bhāse chheanya nahi, kāraṇ keenā
vaktā shrī sarvagnavītarāg chhe, teo jūṭh shāmāṭe kahe? e pramāṇe jinaāgnā mānavāthī je
satyashraddhān thāy tenun nām āgnāsamyaktva chhe. tathā tyān ekāgrachintavan hovāthī tenun ja nām
āgnāvichay dharmadhyān chhe.
jo em na mānīe ane parīkṣhā karyā vinā mātra āgnā mānavāthī samyaktva vā
dharmadhyān thaī jāy to je dravyaliṅgī āgnā mānī muni thayo chhe, tathā āgnānusār sādhanavaḍe
graiveyak sudhī jāy chhe, tene mithyādraṣhṭipaṇun kevī rīte rahyun? māṭe kanīk parīkṣhā karī, āgnā
mānavāthī ja samyaktva vā dharmadhyān thāy chhe. lokamān paṇ koī prakārathī parīkṣhā karīne ja
puruṣhanī pratīti kare chhe.
vaḷī ten kahyun kejinavachanamān sanshay karavāthī samyaktvamān shaṅkā nāmano doṣh thāy
chhe, paṇ ‘‘na mālūm ā kem hashe? evun mānī nirṇay na karīe tyān shaṅkā nāmano doṣh
thāy, tathā jo nirṇay karavā māṭe vichār karatān ja samyaktvamān doṣh lāge to aṣhṭasahasrīmān
āgnāpradhānī karatān parīkṣhāpradhānīne uttam shāmāṭe kahyo? pr̥uchchhanā ādine svādhyāyanān aṅg
kevī rīte kahyān? pramāṇ
nayavaḍe padārthono nirṇay karavāno upadesh shāmāṭe āpyo? māṭe
parīkṣhā karī āgnā mānavī yogya chhe.

Page 212 of 370
PDF/HTML Page 240 of 398
single page version

paṇ keṭalāk pāpīpuruṣhe potānun kalpit kathan karyun chhe ane jinavachan ṭharāvyun chhe tene
jainamatanān shāstra jāṇī pramāṇ na karavun. tyān paṇ pramāṇādithī parīkṣhā karī vā paraspar shāstrothī
tenī vidhi meḷavī, vā ‘‘ā pramāṇe sambhavit chhe ke nahi?’’ evo vichār karī viruddha arthane
mithyā ja jāṇavo.
jem koī ṭhage pote patra lakhī temān lakhavāvāḷānī jagyāe koī shāhukāranun nām lakhyun
hoy, tyān tenā nāmanā bhramathī koī potānun dhan ṭhagāy to te daridrī ja thāy; tem koī
durāshayīe pote granthādik banāvī temān kartānun nām jin, gaṇadhar ane āchāryonun dharyun hoy
tyān e nāmanā bhramathī koī jūṭhun shraddhān kare, to te mithyādraṣhṭi ja thāy.
prashnaḥto 1gommaṭasār gāthā 27mān em kahyun chhe ke‘‘samyagdraṣhṭi jīv
agnānī gurunā nimittathī jūṭhun paṇ shraddhān kare to āgnā mānavāthī samyagdraṣhṭi ja
chhe’’
e kathan kevī rīte karyun chhe?
uttaraḥje pratyakṣhaanumānādigochar nathī, tathā sūkṣhmapaṇāthī jeno nirṇay na thaī
shake tenī apekṣhāe e kathan chhe, paṇ mūḷabhūt devgurudharmādik vā tattvādikanun anyathā
shraddhān thatān to samyagdarshan sarvathā rahe ja nahievo ja nishchay karavo, māṭe parīkṣhā karyā
vinā kevaḷ āgnāvaḍe ja je jainī chhe, te paṇ mithyādraṣhṭi jāṇavā.
vaḷī keṭalāk parīkṣhā karīne paṇ jainī thāy chhe, parantu mūḷ parīkṣhā karatā nathī, mātra
dayāshīltapsanyamādi kriyāovaḍe, pūjāprabhāvanādi kāryovaḍe, atishaychamatkārādivaḍe vā
jainadharmathī ‘iṣhṭiprāpti thavānā kāraṇe jainamatane uttam jāṇī prītivān thaī jainī thāy chhe. parantu
anyamatamān paṇ evān kāryo to hoy chhe. tethī e lakṣhaṇomān to ativyāpti doṣh hoy chhe.
prashnaḥe kāryo jainadharmamān jevān chhe, tevān anyamatamān hotān nathī, tethī
tyān ativyāpti doṣh nathī?
uttaraḥe to satya chhe, em ja chhe, parantu jevān tun dayādik māne chhe, tevān to
teo paṇ nirūpaṇ kare chhe. parajīvonī rakṣhāne tun dayā kahe chhe, tyāre teo paṇ te ja kahe
chhe. e ja pramāṇe anya paṇ jāṇavān.
tyāre te kahe chhe ketemanāmān e barābar nathī, kemake teo koī vakhat dayā prarūpe
chhe, koī vakhat hinsā prarūpe chhe.
१.सम्माइट्ठी जीवो उवइट्ठं पवयणं तु सद्दहदि
सद्दहदि असब्भावं अजाणमाणां गुरुणियोगा ।।२७।। (jīvakāṇḍ)