Moksha Marg Prakashak-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Charananuyogama Vyakhyananu Vidhan; Dravyanuyogama Vyakhyananu Vidhan; Chare Anuyogama Vyakhyanani Paddhati; Vyakaran, Nyay, Chand, Kosh, Vaidhak, Jyotish Ane Mantradi Shastronu Prayojan; Prathamanuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Karananuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Charanuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Dravyanuyogama Dosh Kalpnanu Nirakaran; Vyakaran-nyayadik Shastroni Upayogita; Apesha Gyanana Abhave Agamama Dekhata Paraspar Virodhnu Nirakaran.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 20

 

Page 273 of 370
PDF/HTML Page 301 of 398
single page version

paṇ samajavun. vaḷī koī ṭhekāṇe mukhyatānī apekṣhāe vyākhyān hoy tene sarvaprakārarūp na
jāṇavun. jem mithyādraṣhṭi ane sāsādanaguṇasthānavāḷā jīvone pāpajīv kahyā tathā asanyatādi
guṇasthānavāḷā jīvone puṇyajīv kahyā, e to mukhyapaṇāthī em kahyun chhe paṇ tāratamyatāthī
to bannemān yathāsambhav pāp
puṇya hoy chhe. e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun. e pramāṇe
anya paṇ nānā prakār hoy chhe te yathāsambhav samajavā. e pramāṇe karaṇānuyogamān vyākhyānanun
vidhān darshāvyun.
charaṇānuyogamān vyākhyānanun vidhāān
have charaṇānuyogamān kevī rīte vyākhyān chhe te ahīn darshāvīe chhīecharaṇānuyogamān
jem jīvone potānā buddhigochar dharmanun ācharaṇ thāy tevo upadesh āpyo chhe. have dharma to
nishchayarūp mokṣhamārga chhe te ja chhe. tenān sādhanādik upachārathī dharma chhe. tethī vyavahāranayanī
pradhānatāthī nānāprakārarūp upachāradharmanā bhedādikanun āmān nirūpaṇ karavāmān āve chhe; kāraṇ
ke nishchayadharmamān to kāī grahaṇ
tyāgano vikalpa nathī, tathā nīchalī avasthāmān vikalpa chhūṭato
nathī tethī ā jīvane dharmavirodhī kāryone chhoḍāvavāno tathā dharmasādhanādi kāryone grahaṇ karāvavāno
āmān upadesh chhe. e upadesh be prakārathī karīe chhīe. ek to vyavahārano ja upadesh āpīe
chhīe tathā ek nishchayasahit vyavahārano upadesh āpīe chhīe. temān je jīvone nishchayanun gnān
nathī vā upadesh āpavā chhatān paṇ thatun jaṇātun nathī evā mithyādraṣhṭi jīvo kanīk dharmasanmukh
thatān temane vyavahārano ja upadesh āpīe chhīe, tathā je jīvone nishchay-vyavahāranun gnān chhe
vā upadesh āpatān tenun gnān thatun jaṇāy chhe evā samyagdraṣhṭi jīvone vā samyaktvasanmukh
mithyādraṣhṭi jīvone nishchayasahit vyavahārano upadesh āpīe chhīe; kāraṇ ke shrīguru to sarva
jīvonā upakārī chhe. have asañgnī jīv to upadesh grahaṇ karavā yogya ja nathī tethī temano
to eṭalo ja upakār karyo ke
anya jīvone temanī dayā karavāno upadesh āpyo, tathā je jīv
karmanī prabaḷatāthī nishchayamokṣhamārgane prāpta thaī shakatā nathī temano eṭalo ja upakār karyo ke
temane vyavahāradharmano upadesh āpī kugatinān duḥkhonā kāraṇarūp pāpakāryo chhoḍāvī sugatinān
indriyajanit sukhonā kāraṇarūp puṇyakāryomān lagāvyā. tyān jeṭalun duḥkh maṭyun teṭalo to upakār
thayo! vaḷī pāpīne to pāpavāsanā ja rahe chhe ane e kugatimān jāy chhe tyān dharmanān nimitta
nahi hovāthī te paramparāe duḥkh ja pāmyā kare chhe; tathā puṇyavānane dharmavāsanā rahe chhe ane
sugatimān jāy chhe tyān dharmanān nimitta prāpta thāy chhe tethī paramparāe sukhane pāme chhe, athavā
karma shaktihīn thaī jāy to te mokṣhamārgane paṇ prāpta thaī jāy chhe, māṭe temane vyavahāranā
upadeshavaḍe hinsādi pāpathī chhoḍāvī puṇyakāryamān lagāve chhe. vaḷī je jīvo mokṣhamārgane prāpta thayā
chhe vā prāpta thavā yogya chhe temano evo upakār karyo ke
temane nishchayasahit vyavahārano upadesh
āpī mokṣhamārgamān pravartāvyā. em shrīguru to sarvano evo ja upakār kare chhe, parantu je jīvone

Page 274 of 370
PDF/HTML Page 302 of 398
single page version

evo upakār na thāy to tyān shrīguru shun kare? temaṇe to jevo banyo tevo upakār ja karyo.
e pramāṇe be prakārathī upadesh āpīe chhīe.
have, vyavahār upadeshamān to bāhyakriyāonī ja pradhānatā chhe, tenā upadeshathī jīv
pāpakriyā chhoḍī puṇyakriyāomān pravarte chhe tathā tyān kriyā anusār pariṇām paṇ tīvrakaṣhāy
chhoḍī kanīk mandakaṣhāyarūp thaī jāy chhe, mukhyapaṇe to e pramāṇe chhe chhatān koīne na thāy to
na paṇ thāy, shrīguru to pariṇām sudhāravā arthe bāhyakriyāone upadeshe chhe. vaḷī nishchayasahit
vyavahāranā upadeshamān pariṇāmonī ja pradhānatā chhe, tenā upadeshathī tattvagnānanā abhyāsavaḍe vā
vairāgyabhāvanāvaḍe pariṇām sudhāre tyān pariṇāmo anusār bāhyakriyā paṇ sudharī jāy chhe.
pariṇām sudharatān bāhyakriyā avashya sudhare ja, māṭe shrīguru mukhya to pariṇām sudhāravāno
upadesh kare chhe. e pramāṇe banne prakāranā upadeshamān jyān vyavahārano ja upadesh hoy tyān
samyagdarshananā arthe to arahantadev
nirgranthagurudayādharmane ja mānavā paṇ anyane na mānavā,
jīvāditattvonun je vyavahārasvarūp kahyun chhe tenun shraddhān karavun. shaṅkādik pachchīs doṣh na lagāvavā
tathā niḥshaṅkitādi aṅg vā samvegādi guṇ pāḷavā ityādi upadesh āpīe chhīe.
samyaggnānanā arthe jainamatanān shāstrono abhyās karavo ane artha
vyañjanādi aṅgonun sādhan
karavun, ityādi upadesh āpīe chhīe. tathā samyakchāritranā māṭe ekadesh vā sarvadesh hinsādi
pāpono tyāg karavo ane vratādi aṅgone pāḷavān, ityādi upadesh āpīe chhīe. vaḷī koī
jīvane visheṣh dharmasādhan na thatun jāṇī ek ākhaḍī ādino paṇ upadesh āpīe chhīe,
jem
bhīlane kāgaḍānun māns chhoḍāvyun. govāḷane namaskāramantra japavāno upadesh āpyo tathā
gr̥uhasthane chaityālaypūjāprabhāvanādi kāryono upadesh de chhe. ityādi jevo jīv hoy tene tevo
upadesh de chhe.
vaḷī jyān nishchayasahit vyavahārano upadesh hoy tyān samyagdarshananā arthe yathārtha
tattvonun shraddhān karāvīe chhīe, tenun je nishchayasvarūp chhe te to bhūtārtha chhe tathā vyavahārasvarūp
chhe te upachār chhe, evā shraddhānasahit vā sva
paranā bhedavignānādivaḍe paradravyamān rāgādi
chhoḍavānā prayojan sahit te tattvonun shraddhān karavāno upadesh āpīe chhīe, evā shraddhānathī
arahantādik vinā anya devādik jūṭh bhāse tyāre tenī mānyatā svayam chhūṭī jāy chhe tenun paṇ
nirūpaṇ karīe chhīe. samyaggnānanā arthe sanshayādirahit e tattvone e ja prakārathī jāṇavāno
upadesh āpīe chhīe, te jāṇavānā kāraṇarūp jainashāstrono abhyās chhe tethī te prayojan arthe
jainashāstrono paṇ abhyās svayamev thāy chhe, tenun nirūpaṇ karīe chhīe. tathā samyakchāritra
arthe rāgādik dūr karavāno upadesh āpīe chhīe. tyān ekadesh vā sarvadesh tīvrarāgādikano
abhāv thatān tenā nimittathī je ekadesh vā sarvadesh pāpakriyā thatī hatī te chhūṭe chhe. vaḷī
mandarāgathī shrāvak
munionā vratonī pravr̥utti thāy chhe tathā mandarāgādikano paṇ abhāv thatān

Page 275 of 370
PDF/HTML Page 303 of 398
single page version

shuddhopayoganī pravr̥utti thāy chhe, tenun nirūpaṇ karīe chhīe; tathā yathārthashraddhānasahit
samyagdraṣhṭione jevān koī yathārtha ākhaḍī, bhakti, pūjā
prabhāvanādi kārya hoy chhe vā dhyānādi
hoy chhe teno upadesh āpīe chhīe. ahīn jainamatamān jevo sācho paramparā mārga chhe tevo
upadesh āpavāmān āve chhe. e pramāṇe charaṇānuyogamān be prakārathī upadesh chhe em samajavun.
vaḷī charaṇānuyogamān tīvrakaṣhāyonān kāryo chhoḍāvī mandakaṣhāyarūp kāryo karavāno upadesh
āpīe chhīe. joke kaṣhāy karavo būro ja chhe topaṇ sarva kaṣhāy na chhūṭato jāṇī jeṭalo
kaṣhāy ghaṭe teṭalun to bhalun thashe! evun tyān prayojan jāṇavun. jem
je jīvone ārambhādi
karavānī, mandirādi banāvavānī, viṣhay sevavānī vā krodhādik karavānī ichchhā sarvathā dūr na
thatī jāṇe tene pūjā
prabhāvanādik karavāno, chaityālayādi banāvavāno, jinadevādikanī āgaḷ
shobhādik ane nr̥ityagānādik karavāno vā dharmātmā puruṣhone sahāy ādi karavāno upadesh
āpīe chhīe; kāraṇ ke temān paramparā kaṣhāyonun poṣhaṇ thatun nathī ane pāpakāryomān to paramparā
kaṣhāyonun poṣhaṇ thāy chhe tethī pāpakāryothī chhoḍāvī ā kāryomān lagāvīe chhīe; thoḍān ghaṇān
jeṭalā chhūṭatān jāṇe teṭalān pāpakāryo chhoḍāvī samyaktva vā aṇuvratādi pāḷavāno tene upadesh
āpīe chhīe tathā je jīvone ārambhādikanī ichchhā sarvathā dūr thaī chhe temane pūrvokta
pūjanādi kāryo vā sarva pāpakāryo chhoḍāvī mahāvratādi kriyāono upadesh āpīe chhīe. tathā
jemane kiñchit rāgādik chhūṭatān jāṇe temane dayā, dharmopadesh ane pratikramaṇādi kāryo karavāno
upadesh āpīe chhīe; paṇ jyān sarvarāg dūr thayo hoy tyān koī paṇ kārya karavānun rahyun
ja nathī tethī temane kāī upadesh ja nathī, evo kram jāṇavo.
vaḷī charaṇānuyogamān kaṣhāyī jīvone kaṣhāy upajāvīne paṇ pāpathī chhoḍāvī dharmamān
lagāvīe chhīe. jempāpanān phaḷ narkādikanān duḥkh batāvī tyān bhayakaṣhāy upajāvī tene
pāpakārya chhoḍāvīe chhīe, tathā puṇyanān phaḷ svargādinān sukh batāvī tyān lobhakaṣhāy upajāvī
tene dharmakāryomān lagāvīe chhīe. bījun ā jīv indriyaviṣhay, sharīr, putra ane dhanādinā
anurāgathī pāp kare chhe
dharmathī parāṅmukh rahe chhe māṭe indriyaviṣhayone maraṇkleshādinān kāraṇ
darshāvī temān aratikaṣhāy karāvīe chhīe; sharīrādine ashuchirūp batāvī tyān jugupsākaṣhāy
karāvīe chhīe; putrādine dhanādikanān grāhak batāvī tyān dveṣh karāvīe chhīe tathā dhanādikane
maraṇ
kleshādinān kāraṇ batāvī tyān aniṣhṭabuddhi karāvīe chhīe; ityādi upāyothī
viṣhayādimān tīvrarāg dūr thavāthī tene pāpakriyā chhūṭī dharmamān pravr̥utti thāy chhe. nāmasmaraṇ,
stutikaraṇ, pūjā, dān
shīlādikathī ā lokamān daridrakaṣhṭa dūr thāy chhe, putradhanādinī prāpti
thāy chhe em nirūpaṇ karī tene lobh upajāvī te dharmakāryomān lagāvīe chhīe, e ja pramāṇe
anya udāharaṇ paṇ jāṇavān.
prashnaḥkoī kaṣhāy chhoḍāvī vaḷī koī anya kaṣhāy karāvavānun shun prayojan?

Page 276 of 370
PDF/HTML Page 304 of 398
single page version

uttaraḥjem rog to shītāṅg paṇ chhe tathā jvar paṇ chhe, parantu koīne shītāṅgathī
maraṇ thatun jāṇe to tyān vaidya tene jvar thavāno upāy kare chhe ane jvar paṇ thayā pachhī
tene jīvavānī āshā thatān pāchhaḷathī jvar maṭāḍavāno upāy kare chhe, tem kaṣhāy to badhāy
hey chhe, parantu koī jīvone kaṣhāyothī pāpakārya thatān jāṇe, tyān shrīguru temane puṇyakāryanā
kāraṇabhūt kaṣhāy thavāno upāy kare chhe ane pāchhaḷathī tene sāchī dharmabuddhi thaī jāṇe tyāre
e kaṣhāy maṭāḍavāno upāy kare chhe. evun prayojan jāṇavun.
vaḷī charaṇānuyogamān jem jīv pāpane chhoḍī dharmamān joḍāy tevī anek yuktithī varṇan
karīe chhīe. tyān laukik draṣhṭānt, yukti, udāharaṇ, nyāyapaddhatithī samajāvīe chhīe tathā koī
ṭhekāṇe anyamatanān paṇ udāharaṇādi āpīe chhīe. jem sūktamuktāvalimān lakṣhmīne
kamaḷavāsinī kahī tathā samudramān viṣh ane lakṣhmī banne ūpaje chhe e apekṣhāe tene viṣhanī
bhaginī kahī, e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ kahīe chhīe. tyān koī udāharaṇ jūṭhān paṇ
chhe, parantu sāchā prayojanane poṣhe chhe tethī tyān doṣh nathī. koī kahe ke
ahīn jūṭhano doṣh to
lāge chhe? tenun samādhānjo jūṭh paṇ chhe, parantu jo te sāchā prayojanane poṣhe chhe to tene jūṭh
kahetā nathī tathā satya paṇ chhe parantu jo te jūṭhā prayojanane poṣhe chhe to te jūṭh ja chhe. e
pramāṇe alaṅkārayukta nāmādikamān vachanaapekṣhāe sāch
jūṭh nathī paṇ prayojanaapekṣhāe sāch
jūṭh chhe. jem tuchchhashobhāsahit nagarane indrapurī samān kahīe chhīe te joke jūṭh chhe parantu
shobhānā prayojanane poṣhe chhe māṭe jūṭh nathī. vaḷī ‘ā nagaramān chhatrane ja daṇḍ chhe, anya ṭhekāṇe
nathī’ em kahyun, te joke jūṭh chhe, kāraṇ ke
anya ṭhekāṇe paṇ daṇḍ thato jovāmān āve chhe,
parantu tyān anyāyavān thoḍā chhe ane nyāyavān ghaṇā chhe tathā nyāyavānane daṇḍ thato nathī, evā
prayojanane poṣhe chhe māṭe te jūṭh nathī. vaḷī br̥uhaspatinun nām ‘suraguru’ lakhyun vā maṅgaḷanun nām
‘kuj’ lakhyun, have evān nām to anyamat apekṣhāe chhe, eno akṣharārtha chhe te to jūṭho chhe
parantu e nāmo te padārthane pragaṭ kare chhe māṭe te jūṭhān nathī. e pramāṇe anyamatādikanān
udāharaṇādi āpīe chhīe te jūṭhān chhe parantu ahīn udāharaṇādinun to shraddhān karāvavānun nathī,
shraddhān to prayojananun karāvavānun chhe, ane prayojan sāchun chhe tethī doṣh nathī.
vaḷī charaṇānuyogamān chhadmasthanī buddhigochar sthūḷapaṇānī apekṣhāe lokapravr̥uttinī
mukhyatāsahit upadesh āpīe chhīe, paṇ kevaḷagnānagochar sūkṣhmapaṇānī apekṣhāe āpatā
nathī, kāraṇ ke
tenun ācharaṇ thaī shakatun nathī ane ahīn to ācharaṇ karāvavānun prayojan
chhe. jem aṇuvratīne trasahinsāno tyāg kahyo, have āne strīsevanādi kāryamān trasahinsā thāy
chhe, vaḷī ā jāṇe paṇ chhe ke
jinavāṇīmān ahīn trasajīv kahyā chhe, parantu āne trasajīv
māravāno abhiprāy nathī tathā lokamān jenun nām trasaghāt chhe tene ā karato nathī tethī e
apekṣhāe tene trasahinsāno tyāg chhe. bījun, munine sthāvarahinsāno paṇ tyāg kahyo, have

Page 277 of 370
PDF/HTML Page 305 of 398
single page version

muni, pr̥ithvījaḷādikamān gamanādik kare chhe tyān trasano paṇ sarvathā abhāv nathī kāraṇ ke
tras jīvonī paṇ evī sūkṣhma avagāhanā hoy chhe ke je draṣhṭigochar thatī nathī, tathā tenī
sthiti pr̥ithvī
jaḷādimān ja chhe e ā muni jinavāṇīthī jāṇe chhe vā koī veḷā
avadhignānādi vaḍe paṇ jāṇe chhe, parantu āne pramādathī sthāvartrasahinsāno abhiprāy nathī.
lokamān bhūmi khodavī tathā aprāsuk jaḷathī kriyā karavī, ityādi pravr̥uttinun nām sthāvarahinsā
chhe ane sthūḷ trasajīvone pīḍavānun nām trasahinsā chhe, tene ā karato nathī tethī munine
hinsāno sarvathā tyāg kahīe chhīe. te ja pramāṇe asatya, chorī, abrahmacharya ane parigrahano
temane tyāg kahyo chhe, paṇ kevaḷagnānamān jāṇavānī apekṣhāe asatyavachanayog bāramā
guṇasthān sudhī kahyo chhe, adattakarmaparamāṇu ādi paradravyonun grahaṇ teramā guṇasthān sudhī
chhe, vedano uday navamā guṇasthān sudhī chhe, antaraṅgaparigrah dashamā guṇasthān sudhī chhe, tathā
bāhyaparigrah samavasaraṇādi kevaḷībhagavānane paṇ hoy chhe parantu munine pramādapūrvak pāparūp
abhiprāy nathī, lokapravr̥uttimān je kriyāo vaḍe ‘ā jūṭhun bole chhe, chorī kare chhe, kushīl
seve chhe, tathā parigrah rākhe chhe’
evun nām pāme chhe te kriyāo āne nathī, tethī tene
asatyādikano tyāg kahīe chhīe. vaḷī jem munine mūḷaguṇomān pāñch indriyonā viṣhayono
tyāg kahyo, paṇ indriyonun jāṇavun to maṭatun nathī tathā jo viṣhayomān rāg
dveṣh sarvathā dūr
thayo hoy to tyān yathākhyātachāritra thaī jāy, te ahīn thayun nathī parantu sthūḷapaṇe viṣhay
ichchhāno abhāv thayo chhe tathā bāhya viṣhayasāmagrī meḷavavānī pravr̥utti dūr thaī chhe tethī tene
indriyaviṣhayono tyāg kahyo. e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun. vaḷī vratī jīv tyāg
vā ācharaṇ kare chhe. te charaṇānuyoganī paddhati anusār vā lokapravr̥utti anusār tyāg kare
chhe. jem koīe trasahinsāno tyāg karyo chhe, tyān charaṇānuyogamān vā lokamān jene trasahinsā
kahīe chhīe teno teṇe tyāg karyo chhe paṇ kevaḷagnānavaḍe je tras jīvo dekhāy chhe tenī
hinsāno tyāg banato nathī. ahīn je trasahinsāno tyāg karyo tyān e rūp manano vikalpa
na karavo te manathī tyāg chhe, vachan na bolavān te vachanathī tyāg chhe tathā kāyāthī na pravartavun
te kāyāthī tyāg chhe. em anya paṇ tyāg vā grahaṇ hoy chhe te evī paddhati sahit
ja hoy chhe em jāṇavun.
prashnaḥkaraṇānuyogamān to kevaḷagnānanī apekṣhāe tāratamya kathan chhe, to
tyān chhaṭhṭhā guṇasthānavāḷāne bār aviratino sarvathā abhāv kahyo te kevī rīte kahyo?
uttaraḥavirati paṇ yogakaṣhāyamān garbhit hatī parantu tyān paṇ charaṇānuyoganī
apekṣhāe tyāgano abhāv, tenun ja nām avirati kahyun chhe māṭe tyān teno abhāv chhe.
manaaviratino abhāv kahyo, paṇ munine mananā vikalpo to thāy chhe parantu mananī svechchhāchārī
pāparūp pravr̥uttinā abhāvathī tyān manaaviratino abhāv kahyo.

Page 278 of 370
PDF/HTML Page 306 of 398
single page version

vaḷī charaṇānuyogamān vyavahārlokapravr̥uttinī apekṣhāe ja nāmādik kahīe chhīe. jem
samyagdraṣhṭine pātra tathā mithyādraṣhṭine apātra kahyā, tyān jene jinadevādikanun shraddhān chhe te to
samyagdraṣhṭi chhe tathā jene tenun shraddhān nathī te mithyādraṣhṭi jāṇavo. kāraṇ ke
dān āpavun
charaṇānuyogamān kahyun chhe tyān charaṇānuyoganī apekṣhāe ja samyaktvamithyātva grahaṇ karīe
chhīe, jo tyān karaṇānuyoganī apekṣhāe samyaktvamithyātva grahaṇ karavāmān āve to je jīv
agiyāramān guṇasthānamān chhe te ja pāchho antarmuhūrtamān pratham guṇasthānamān āve, to tyān dātār
pātra
apātrano nirṇay kevī rīte karī shake? tathā jo dravyānuyoganī apekṣhāe tyān samyaktva
mithyātva grahaṇ karavāmān āve to munisaṅghamān dravyaliṅgī paṇ chhe ane bhāvaliṅgī paṇ chhe,
have pratham to teno barābar nirṇay thavo kaṭhaṇ chhe kāraṇ ke
bāhyapravr̥utti bannenī samān chhe,
tathā jo kadāchit samyagdraṣhṭine koī bāhyachihnavaḍe teno nirṇay thaī jāy ane te ānī bhakti
na kare to bījāone sanshay thāy ke
‘ānī bhakti kem na karī?’ e pramāṇe jo tenun
mithyādraṣhṭipaṇun pragaṭ thāy to saṅghamān virodh utpanna thāy, māṭe tyān vyavahārasamyaktva
mithyātvanī apekṣhāe kathan jāṇavān.
prashnaḥsamyagdraṣhṭi to dravyaliṅgīne potānāthī hīnaguṇavān māne chhe to te
tenī bhakti kevī rīte kare?
uttaraḥvyavahāradharmanun sādhan dravyaliṅgīne ghaṇun chhe tathā bhakti karavī e paṇ
vyavahār ja chhe, māṭe jem koī dhanavān na hoy parantu jo kuḷamān moṭo hoy to tene kuḷ
apekṣhāe moṭo jāṇī teno satkār karavāmān āve chhe. tem pote samyaktvaguṇasahit chhe, parantu
jo koī vyavahāradharmamān pradhān hoy tane vyavahāradharmanī apekṣhāe guṇādhik mānī tenī bhakti
kare chhe, em samajavun. e ja pramāṇe je jīv ghaṇā upavāsādi kare chhe tene tapasvī kahīe
chhīe, joke koī dhyān
adhyayanādi visheṣh kare chhe te utkr̥uṣhṭa tapasvī chhe topaṇ ahīn
charaṇānuyogamān bāhya tapanī ja pradhānatā chhe, māṭe tene ja tapasvī kahīe chhīe. e pramāṇe
anya nāmādik samajavān.
e ja pramāṇe anya anek prakār sahit charaṇānuyogamān vyākhyānanun vidhān jāṇavun.
dravyānuyogamān vyākhyānanun vidhān
have dravyānuyogamān kevī rīte vyākhyān chhe te ahīn darshāvīe chhīe.
jīvane jīvādi dravyonun yathārtha shraddhān jem thāy tem bhed, yukti, hetu ane
draṣhṭāntādikanun ahīn nirūpaṇ karavāmān āve chhe. kāraṇ ke ā anuyogamān yathārtha shraddhān karavānun
prayojan chhe. joke jīvādi vastu abhed chhe topaṇ temān bhedakalpanāvaḍe vyavahārathī dravya
guṇ

Page 279 of 370
PDF/HTML Page 307 of 398
single page version

paryāyādinā bhed nirūpaṇ karīe chhīe, vaḷī pratīti aṇāvavā arthe anek yuktivaḍe athavā
pramāṇ nayavaḍe upadesh āpīe chhīe te paṇ yukta chhe, tathā vastunā anumānpratyakṣhagnānādi
karāvavā māṭe hetudraṣhṭāntādik āpīe chhīe, e rīte ahīn vastunī pratīti karāvavā māṭe
upadesh āpe chhe.
tathā ahīn mokṣhamārganun shraddhān karāvavā arthe jīvādi tattvonā bhedyuktihetu
draṣhṭāntādikavaḍe nirūpaṇ karīe chhīe. jem svaparabhedvignānādik thāy tem ahīn jīv
ajīvano nirṇay karīe chhīe, tathā jem vītarāgabhāv thāy tem āsravādikanun svarūp
darshāvīe chhīe ane tyān mukhyapaṇe gnān
vairāgyanān kāraṇ je ātmānubhavanādik tenun māhātmya
gāīe chhīe.
dravyānuyogamān nishchay adhyātma upadeshanī pradhānatā hoy chhe, tyān vyavahāradharmano paṇ
niṣhedh karīe chhīe. je jīv, ātmānubhavano upāy karato nathī ane mātra bāhyakriyākāṇḍamān
magna chhe tene tyānthī udās karī ātmānubhavanādimān lagāvavā arthe vrat
shīlsanyamādinun
hīnapaṇun pragaṭ karīe chhīe, tyān em na samajī levun ke ene (vratshīlsanyamādine) chhoḍī
pāpamān lāgī javun, kāraṇ ke e upadeshanun prayojan kāī ashubhamān joḍavānun nathī
paṇ shuddhopayogamān lagāvavā māṭe shubhopayogano niṣhedh karīe chhīe.
prashnaḥadhyātmashāstromān puṇya{pāpane samān kahyān chhe māṭe shuddhopayog thāy
to bhalun ja chhe, na thāy to puṇyamān lāgo vā pāpamān lāgo?
uttaraḥjem shūdra jātinī apekṣhāe jāṭ ane chāṇḍāḷane samān kahyā chhe, parantu
chāṇḍāḷathī jāṭ kāīk uttam chhe, e aspr̥ushya chhe tyāre ā spr̥ushya chhe. tem bandhāraṇanī
apekṣhāe puṇya ane pāp samān chhe, parantu pāpathī puṇya kāīk bhalun chhe, e tīvrakaṣhāyarūp
chhe tyāre ā mandakaṣhāyarūp chhe; māṭe puṇyane chhoḍī pāpamān lāgavun yogya nathī em samajavun.
vaḷī je jīv, jinabimba bhakti ādi kāryomān ja nimagna chhe tene ātmashraddhānādi
karāvavā māṭe ‘dehamān dev chhe derāmān nathī,’ ityādi upadesh āpīe chhīe; tyān em na
samajī levun ke
bhakti chhoḍī bhojanādithī potāne sukhī karavo. kāraṇ ke e upadeshanun prayojan
kāī evun nathī.
e ja pramāṇe jyān anya vyavahārano niṣhedh karyo hoy tyān tene yathārtha jāṇī pramādī
na thavun, em samajavun. je kevaḷ vyavahārasādhanamān ja magna chhe tene nishchayaruchi karāvavā arthe
tyān vyavahārane hīn batāvyo chhe.
vaḷī e ja shāstromān samyagdraṣhṭinā viṣhayabhogādine bandhanā kāraṇarūp na kahyā paṇ

Page 280 of 370
PDF/HTML Page 308 of 398
single page version

nirjarānā kāraṇarūp kahyā, tyān bhogonun upādeyapaṇun na samajī levun. tyān samyagdraṣhṭinun māhātmya
batāvavā māṭe ja pragaṭ tīvrabandhanān kāraṇ bhogādik prasiddha hatā te bhogādik hovā chhatān
paṇ shraddhānashaktinā baḷathī tene mandabandh thavā lāgyo tene gaṇyo nahi. ane te ja baḷathī
nirjarā visheṣh thavā lāgī tethī upachārathī bhogone paṇ tyān bandhanā kāraṇarūp na kahyā paṇ
nirjarānā kāraṇarūp kahyā. vichār karatān bhog jo nirjarānun kāraṇ hoy to tene chhoḍī
samyagdraṣhṭi jīv, munipadane shāmāṭe grahaṇ kare? ahīn to e kathananun eṭalun ja prayojan
chhe ke
juo samyaktvanun māhātmya! ke jenā baḷathī bhog paṇ potānā guṇanun phaḷ āpī
shakatā nathī.
e pramāṇe anya kathan paṇ hoy to tyān tenun yathārthapaṇun samajī levun.
vaḷī dravyānuyogamān paṇ charaṇānuyoganī māphak grahaṇ
tyāg karavānun prayojan chhe. tethī
chhadmasthanī buddhigochar pariṇāmonī apekṣhāe ja tyān kathan karavāmān āve chhe. eṭalun visheṣh
chhe ke
charaṇānuyogamān to bāhyakriyānī mukhyatāthī varṇan karīe chhīe. dravyānuyogamān
ātmapariṇāmonī mukhyatāthī nirūpaṇ karīe chhīe, paṇ karaṇānuyoganī māphak sūkṣhmavarṇan
karatā nathī. tenā udāharaṇ
upayoganā shubh, ashubh ane shuddha e traṇ bhed kahyā chhe, temān dharmānurāgarūp
pariṇām e shubhopayog chhe, pāpānurāgarūp vā dveṣharūp pariṇām e ashubhopayog chhe tathā
rāgadveṣharahit pariṇām e shuddhopayog chhe em kahyun. have, e kathan chhadmasthanā buddhigochar
pariṇāmonī apekṣhāe chhe paṇ karaṇānuyogamān kaṣhāyashaktinī apekṣhāe guṇasthānādimān je
saṅkleshavishuddha pariṇāmo nirūpaṇ karyā chhe te vivakṣhā ahīn nathī.
karaṇānuyogamān to rāgādirahit shuddhopayog yathākhyātachāritra thatān ja thāy chhe ane
te mohano nāsh thatān svayam thāy chhe, tyān nīchalī avasthāvāḷā e shuddhopayoganun sādhan kevī
rīte kare? tathā dravyānuyogamān shuddhopayog karavāno ja mukhya upadesh chhe māṭe tyān chhadmastha jīv
je kāḷamān buddhigochar bhakti ādi vā hinsā ādi kāryarūp pariṇāmone chhoḍī
ātmānubhavanādi kāryomān pravarte te kāḷamān tene shuddhopayogī kahīe chhīe. joke ahīn
kevaḷagnānagochar sūkṣhma rāgādik chhe topaṇ tenī ahīn vivakṣhā kahī nathī, paṇ potānī
buddhigochar rāgādik chhoḍyo e apekṣhāe tene shuddhopayogī kahyo chhe.
e ja pramāṇe svapar shraddhānādi thatān samyaktvādi kahyān te buddhigochar apekṣhāe
nirūpaṇ chhe, sūkṣhmabhāvonī apekṣhāe guṇasthānādimān samyaktvādinun nirūpaṇ karaṇānuyogamān
hoy chhe. e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun.
jo dravyānuyoganā kathananī vidhi karaṇānuyogathī meḷavavā jaīe to te koī ṭhekāṇe

Page 281 of 370
PDF/HTML Page 309 of 398
single page version

to maḷe tathā koī ṭhekāṇe na maḷe; jemyathākhyātachāritra thatān to banne apekṣhāe shuddhopayog
chhe parantu nīchalī dashāmān dravyānuyog apekṣhāe to kadāchit shuddhopayog hoy chhe paṇ
karaṇānuyog apekṣhāe nirantar kaṣhāy anshanā sadbhāvathī shuddhopayog nathī. e ja pramāṇe anya
kathan paṇ samajavān.
vaḷī dravyānuyogamān paramatamān kahelān tattvādikane asatyarūp darshāvavā māṭe teno niṣhedh
karīe chhīe tyān dveṣhabuddhi chhe em na samajavun, paṇ tene asatyarūp darshāvī satyashraddhān
karāvavānun prayojan chhe em jāṇavun.
e pramāṇe tathā anya paṇ anek prakārathī dravyānuyogamān vyākhyānanun vidhān kahyun chhe.
e pramāṇe chāre anuyoganā vyākhyānanun vidhān kahyun tyān koī granthamān ek anuyoganī,
koīmān benī, koīmān traṇanī tathā koīmān chāre anuyoganī pradhānatāsahit vyākhyān hoy chhe,
tyān jyān jem sambhave tem samajī levun.
have e anuyogomān kevī paddhatinī mukhyatā hoy chhe te ahīn kahīe chhīeḥ
chāre anuyogomān vyākhyānanī paddhati
prathamānuyogamān to alaṅkārashāstro vā kāvyaādi shāstronī paddhati mukhya chhe. kāraṇ ke
alaṅkārādithī man rañjāyamān thāy chhe, sīdhī vāt kahetān evo upayog joḍāto nathī ke jevo
upayog alaṅkārādi yuktisahit kathanathī joḍāy. bījun, parokṣha vātane kanīk adhikatāpūrvak
nirūpaṇ karīe to tenun svarūp barābar bhāse chhe.
karaṇānuyogamān gaṇitādi shāstronī paddhati mukhya chhe kāraṇ ke tyān dravyakṣhetrakāḷ
bhāvanā pramāṇādinun nirūpaṇ karīe chhīe, ane gaṇitagranthonī āmnāyathī tenun sugamapaṇe
jāṇapaṇun thāy chhe.
charaṇānuyogamān subhāṣhit nītishāstronī paddhati mukhya chhe, kāraṇ ke tyān ācharaṇ
karāvavun chhe tethī lokapravr̥utti anusār nītimārga darshāvatān te ācharaṇ kare chhe.
tathā dravyānuyogamān nyāyashāstronī paddhati mukhya chhe kāraṇ ke tyān nirṇay karāvavānun
prayojan chhe, tathā nyāyashāstromān nirṇay karavāno mārga darshāvyo chhe.
e pramāṇe e anuyogomān mukhya paddhati chhe, tathā anya paṇ anek paddhatisahit
vyākhyān temān hoy chhe.
prashnaḥalaṅkār, gaṇit, nīti ane nyāyanun gnān to paṇḍitone thāy chhe,

Page 282 of 370
PDF/HTML Page 310 of 398
single page version

tuchchhabuddhi jīvo te samajī shakatā nathī, māṭe sīdhun kathan kem na karyun?
uttaraḥshāstra chhe te mukhyapaṇe to paṇḍit ane chatur puruṣhone abhyās karavā yogya
chhe. jo alaṅkārādi āmnāyasahit kathan hoy to temanun man tyān joḍāy, tathā je tuchchhabuddhi
chhe tene paṇḍitapuruṣh samajāvī de paṇ je na samajī shake to tene mukhathī ja sīdhun kathan kahe,
parantu granthomān sīdhān kathan lakhavāthī visheṣhabuddhijīv tenā abhyāsamān visheṣh pravarte nahi māṭe
alaṅkārādi āmnāyasahit kathan karīe chhīe.
e pramāṇe e chāre anuyoganun nirūpaṇ karyun.
jainamatamān ghaṇān shāstra to e chāre anuyogamān garbhit chhe.
vaḷī vyākaraṇ, nyāy, chhand, koṣh, vaidyak, jyotiṣh ane mantrādi shāstra paṇ jainamatamān
hoy chhe tenun shun prayojan chhe? te sāmbhaḷo
vyākaraṇ, nyāy, chhand, koṣh, vaidyak, jyotiṣh ane
mantrādishāstranun prayojan
vyākaraṇnyāyādikano abhyās thatān anuyogarūp shāstrono abhyās thaī shake chhe māṭe
vyākaraṇādi shāstro kahyān chhe.
koī kahebhāṣhārūp sīdhun nirūpaṇ karyun hot to vyākaraṇādinun shun prayojan rahet?
uttaraḥbhāṣhā to aprabhansharūp ashuddhavāṇī chhe, desh deshamān anya anya chhe, tyān
mahānapuruṣh shāstromān evī rachanā kevī rīte kare? vaḷī vyākaraṇnyāyādivaḍe jevo yathārtha sūkṣhma
artha nirūpaṇ thāy chhe tevo sīdhī (saral) bhāṣhāmān thaī shakato nathī māṭe vyākaraṇādi
āmnāyathī varṇan karyun chhe, teno potānī buddhi anusār thoḍoghaṇo abhyās karī anuyogarūp
prayojanabhūt shāstrono abhyās karavo.
vaḷī vaidyakādi chamatkārathī jainamatanī prabhāvanā thāy, auṣhadhādithī upakār paṇ bane
tathā je jīv laukik kāryomān anurakta chhe te vaidyakādi chamatkārathī jenī thāy ane pāchhaḷathī
satyadharma pāmī potānun kalyāṇ kare, ityādi prayojanasahit vaidyakādi shāstro kahyān chhe.
ahīn eṭalun chhe keā paṇ jainashāstra chhe em jāṇī tenā abhyāsamān ghaṇun lāgavun
nahi; jo ghaṇī buddhithī tenun sahaj jāṇavun thāy tathā tene jāṇatān potāne rāgādi vikāro
vadhatā na jāṇe to tenun paṇ jāṇavun bhale thāy, parantu anuyogashāstravat e shāstro ghaṇān
kāryakārī nathī māṭe tenā abhyāsano visheṣh udyam karavo yogya nathī.

Page 283 of 370
PDF/HTML Page 311 of 398
single page version

prashnaḥjo em chhe to gaṇadharādi puruṣhoe tenī shā māṭe rachanā karī?
uttaraḥpūrvokta kiñchit prayojan jāṇī tenī rachanā karī chhe. jem ghaṇo dhanavān
koī veḷā alpakāryakārī vastuno paṇ sañchay kare chhe paṇ jo alpa dhanavān e vastuno sañchay
kare to dhan to tyān ja kharchāī jāy, pachhī te ghaṇī kāryakārī vastuno saṅgrah shā vaḍe kare?
tem ghaṇā buddhimān gaṇadharādik koī prakāre alpakāryakārī vaidyakādi shāstrono paṇ sañchay kare
chhe paṇ jo alpabuddhimān tenā abhyāsamān joḍāy to buddhi to tyān lāgī jāy, pachhī utkr̥uṣhṭa
kāryakārī shāstrono abhyās te kevī rīte kare?
vaḷī jem mandarāgī to purāṇādimān shrr̥uṅgārādinun nirūpaṇ kare topaṇ te vikārī thato
nathī, paṇ jo tīvrarāgī e pramāṇe shrr̥uṅgārādi nirūpaṇ kare to te pāp ja bāndhe; tem mandarāgī
gaṇadharādi chhe teo vaidyakādi shāstronun nirūpaṇ kare topaṇ teo vikārī thatā nathī paṇ jo
tīvrarāgī tenā abhyāsamān lāgī jāy to te rāgādik vadhārī pāpakarmane bāndhashe em samajavun.
e pramāṇe jainamatanā upadeshanun svarūp jāṇavun.
have temān koī doṣhakalpanā kare chhe tenun nirākaraṇ karīe chhīeḥ
prathamānuyogamān doṣhakalpanānun nirākaraṇ
keṭalāk jīv kahe chhe keprathamānuyogamān shrr̥uṅgārādi vā saṅgrāmādinun ghaṇun kathan kare
chhe tenā nimittathī rāgādik vadhī jāy, māṭe evun kathan karavun ṭhīk nathī; vā evun kathan
sāmbhaḷavun nahi.
tene kahīe chhīe ke kathā kahevī hoy tyāre to badhīy avasthānun kathan karavun joīe,
vaḷī je alaṅkārādi vaḍe vadhārīne kathan kare chhe te to paṇḍitonān vachan yuktisahit ja nīkaḷe.
prashnaḥsambandh meḷavavā māṭe sāmānya kathan karavun hatun paṇ vadhārīne kathan
shāmāṭe karyun?
uttaraḥparokṣha kathanane vadhārīne kahyā vinā tenun svarūp bhāse nahi ke‘pahelān to
āvā āvā bhogsaṅgrāmādi karyā paṇ pachhī sarvano tyāg karī muni thayā,’ ityādi chamatkār
to tyāre ja bhāse ke jyāre vadhārīne kathan karavāmān āve.
tun kahe chhe ke‘enā nimittathī rāgādik vadhī jāy chhe,’ paṇ jem koī chaityālay
banāve chhe tyān tenun prayojan to dharmakārya karāvavānun chhe, chhatān koī pāpī tyān pāpakarma kare
to tyān chaityālay banāvavāvāḷāno to doṣh nathī; tem shrīgurue purāṇādimān shrr̥uṅgārādinun varṇan

Page 284 of 370
PDF/HTML Page 312 of 398
single page version

karyun tyān temanun prayojan rāgādik karāvavānun to nathī paṇ dharmamān lagāvavānun chhe; chhatān koī
pāpī dharma na kare ane rāgādik ja vadhāre to temān shrīguruno sho doṣh?
prashnaḥje rāgādikanān nimitta hoy te kathan ja karavān nahotān?
uttaraḥsarāgī jīvonun man kevaḷ vairāgyakathanamān joḍāy nahi, tethī jem bāḷakane
patāsānā āshraye auṣhadh āpīe chhīe tem sarāgīne bhogādikathananā āshraye dharmamān ruchi
karāvīe chhīe.
prashnaḥjo em chhe, to vairāgī puruṣhoe to evā granthono abhyās karavo
yogya nathī?
uttaraḥjenā antaraṅgamān rāgabhāv nathī tene to shrr̥uṅgārādi kathan sāmbhaḷavā chhatān
paṇ rāgādibhāv ūpajatā ja nathī; e to jāṇe chhe keā pramāṇe ja ahīn kathan karavānī
paddhati chhe.
prashnaḥto jene shrr̥uṅgārādi kathan sāmbhaḷatān rāgādibhāv thaī āve chhe, teṇe
to evā kathan sāmbhaḷavān yogya nathī?
uttaraḥjyān dharmanun ja prayojan chhe tathā jyāntyān dharmane ja poṣhaṇ karavāmān
āvyo chhe evān jainapurāṇādikomān prasaṅgopāt shrr̥uṅgārādikanun kathan karyun hoy tene sāmbhaḷatān paṇ
je ghaṇo rāgī thayo to te anya kyā ṭhekāṇe virāgī thashe? te to purāṇ sāmbhaḷavān chhoḍīne
anya paṇ evān ja kārya karashe ke jyān ghaṇā rāgādi thāy? māṭe tene paṇ purāṇ sāmbhaḷatān
thoḍīghaṇī dharmabuddhi thāy to thāy? bījān kāryothī to ā kārya bhalun ja chhe.
prashnaḥprathamānuyogamān to anya jīvonī kathāo chhe to tethī potānun
prayojan shun sadhāy chhe?
uttaraḥjem kāmī puruṣhonī kathā sāmbhaḷatān potāne paṇ kāmyaprem vadhe chhe tem
dharmātmā puruṣhonī kathā sāmbhaḷatān potāne paṇ dharmamān visheṣh prīti thāy chhe. māṭe
prathamānuyogano abhyās karavo yogya chhe.
karaṇānuyogamān doṣhakalpanānun nirākaraṇ
keṭalāk jīv kahe chhe kekaraṇānuyogamān guṇasthānanun, mārgaṇādikanun, karmaprakr̥itionun vā
trilokādinun kathan karyun chhe, have tene jāṇī līdhun ke ā ‘ām chhe ane ā ām chhe.’ paṇ
temān potānun kārya shun siddha thayun? kān to bhakti karīe, kān to vrat
dānādi karīe agar

Page 285 of 370
PDF/HTML Page 313 of 398
single page version

kān to ātmānubhav karīe to tethī potānun bhalun thāy.
samādhānaḥparameshvar to vītarāg chhe. bhakti karavāthī prasanna thaī kāī karatā nathī
paṇ bhakti karatān je mandakaṣhāy thāy chhe tenun svayam ja uttamaphaḷ thāy chhe, have karaṇānuyoganā
abhyāsamān tenāthī (bhaktithī) paṇ adhik mandakaṣhāy thaī shake chhe tethī tenun phaḷ ati uttam
thāy chhe. vaḷī vrat
dānādik to kaṣhāy ghaṭāḍavānān bāhya nimitta sādhan chhe ane karaṇānuyogano
abhyās karatān tyān upayog joḍāī jāy tyāre rāgādik dūr thāy chhe tethī te
antaraṅganimittasādhan chhe, māṭe te visheṣh kāryakārī chhe; vratādik dhāraṇ karīne paṇ adhyayanādi
karīe chhīe. bījun, ātmānubhav sarvottam kārya chhe parantu sāmānya anubhavamān upayog ṭakato
nathī ane upayog tyān na ṭake tyāre anya vikalpo thāy chhe, tyān jo karaṇānuyogano abhyās
hoy to te vichāromān upayogane joḍe.
e vichāro vartamān rāgādik paṇ ghaṭāḍe chhe tathā bhāvī rāgādik ghaṭāḍavānān kāraṇ
chhe. māṭe ahīn (karaṇānuyogamān) upayogane joḍavo.
jīvkarmādikanā nānā prakāranā bhed jāṇe temān rāgādi karavānun prayojan nathī tethī
rāgādik vadhatā nathī, ane vītarāg thavānun prayojan temān ṭhām ṭhām pragaṭ chhe tethī rāgādi
maṭāḍavānun e kāraṇ chhe.
prashnaḥkoī kathan to em chhe, parantu dvīp{samudrādi ane tenā yojanādinun
temān nirūpaṇ karyun chhe tethī shun siddhi chhe?
uttaraḥtene jāṇatān paṇ kāī temān iṣhṭaaniṣhṭabuddhi thatī nathī tethī pūrvokta
siddhi thāy chhe.
prashnaḥjo em chhe, to jenāthī kāī prayojan nathī evā pāṣhāṇādine paṇ
jāṇatān tyān iṣhṭaaniṣhṭapaṇun mānatā nathī eṭale te paṇ kāryakārī thayun?
uttaraḥsarāgī jīv rāgādi prayojan vinā koīne jāṇavāno udyam kare nahi; jo
svayamev tenun jāṇavun thāy to antaraṅg rāgādikanā abhiprāyavash tyānthī upayogane chhoḍāvavā
ja ichchhe chhe. ahīn udyamapūrvak dvīp
samudrādikane jāṇe chhe, tyān upayog lagāve chhe tethī
rāgādi ghaṭatān evun kārya thāy chhe. vaḷī pāṣhāṇādikamān jo ā lokanun koī prayojan bhāsī
jāy to rāgādik thaī āve paṇ dvīp
samudrādikamān ā lok sambandhī koī kārya nathī tethī
te rāgādikanun kāraṇ nathī.
jo svargādikanī rachanā sāmbhaḷī tyān rāg thāy to paralok sambandhī thāy ane tenun

Page 286 of 370
PDF/HTML Page 314 of 398
single page version

kāraṇ puṇyane jāṇe eṭale te pāpane chhoḍī puṇyamān pravarte eṭalo ja lābh thāy, vaḷī
dvīpādikane jāṇatān yathāvat rachanā bhāse tyāre anyamatādikanun kahyun jūṭh bhāsatān te satya
shraddhānī thāy ane e yathāvat rachanā jāṇavāthī bhram maṭī upayoganī nirmaḷatā thāy chhe māṭe
ā (karaṇānuyogano) abhyās kāryakārī chhe.
prashnaḥkaraṇānuyogamān ghaṇī kaṭhaṇatā hovāthī tenā abhyāsamān khed thāy chhe.
uttaraḥjo vastune shīghra jāṇavāmān āve to tyān upayogamān ulajhato nathī tathā
jāṇelī vastune vāramvār jāṇavāno utsāh paṇ thāy nahi eṭale upayog pāpakāryomān lāgī
jāy chhe, māṭe potānī buddhi anusār jeno abhyās thato jaṇāy teno kaṭhaṇatā chhatān paṇ
abhyās karavo, tathā jeno abhyās thaī ja shake nahi teno to kevī rīte kare?
vaḷī tun kahe chhe ke ‘ahīn khed thāy chhe’ paṇ pramādī rahevāmān to dharma chhe nahi!
pramādathī sukhashīliyā rahevāmān āve to pāp thāy chhe māṭe dharma arthe to udyam karavo ja
yogya chhe.
em vichārī karaṇānuyogamān abhyās karavo yogya chhe.
charaṇānuyogamān doṣhkalpanānun nirākaraṇ
keṭalāk jīv kahe chhe ke‘charaṇānuyogamān bāhya vratādi sādhanano upadesh chhe eṭale
tenāthī kāī siddhi nathī, potānā pariṇām nirmaḷ joīe pachhī bāhya to ichchhānusār pravarto,
em vichārī te ā upadeshathī parāṅmukh rahe chhe.
tene kahīe chhīe keātmapariṇāmone ane bāhyapravr̥uttine nimittanaimittik sambandh
chhe, kāraṇ ke chhadmastha jīvane pariṇāmapūrvak kriyā thāy chhe, tathā koī veḷā pariṇām vinā
koī kriyā thāy chhe to te paravashatāthī thāy chhe, paṇ jyān svavashathī udyamapūrvak kārya karavāmān
āve ane ‘pariṇām e rūp nathī’ em kahe to te bhram chhe. athavā bāhyapadārthono āshray
pāmīne pariṇām thaī shake chhe māṭe pariṇām maṭāḍavā arthe bāhyavastuno niṣhedh shrī
samayasārādimān kahyo chhe. māṭe rāgādibhāv ghaṭatān anukrame bāhya evā shrāvak
munidharma hoy
chhe, athavā e pramāṇe shrāvakmunidharma aṅgīkār karatān pāñchamāchhaṭhṭhā ādi guṇasthānomān
rāgādi ghaṭavārūp pariṇāmonī prāpti thāy chhe evun nirūpaṇ charaṇānuyogamān karyun chhe.
vaḷī jo bāhyasanyamathī kāī paṇ siddhi na hoy to sarvārthasiddhivāsī devo samyagdraṣhṭi
ane ghaṇā gnānī chhe temane to chothun guṇasthān chhe tyāre gr̥uhastha shrāvakmanuṣhyone pāñchamun
guṇasthān hoy chhe tenun kāraṇ shun? tathā shrī tīrthaṅkarādi gr̥uhasthapad chhoḍī shāmāṭe sanyam grahaṇ

Page 287 of 370
PDF/HTML Page 315 of 398
single page version

kare? māṭe ā niyam chhe kebāhyasanyam sādhan vinā pariṇām nirmaḷ thaī shakatā
nathī; māṭe bāhyasādhananun vidhān jāṇavā arthe charaṇānuyogano abhyās avashya karavā yogya
chhe.
dravyānuyogamān doṣhkalpanānun nirākaraṇ
koī jīv kahe chhe kedravyānuyogamān vratsanyamādi vyavahāradharmanun hīnapaṇun pragaṭ karyun
chhe, samyagdraṣhṭinā viṣhayabhogādine nirjarānān kāraṇ kahyān chhe, ityādi kathan sāmbhaḷī jīv
svachchhandī banī puṇya chhoḍī pāpamān pravartashe tethī tenun vāñchavun, sāmbhaḷavun yogya nathī. tene kahīe
chhīe ke
jem sākar khāīne gadheḍun marī jāy to manuṣhya to sākar khāvī na chhoḍe, tem koī
viparītabuddhi jīv adhyātmagrantho sāmbhaḷī svachchhandī thaī jāy to vivekī to adhyātmagranthono
abhyās na chhoḍe. hā, eṭalun kare ke
jene svachchhandī thato jāṇe tene jem te svachchhandī na thāy
tevo upadesh āpe. vaḷī adhyātmagranthomān paṇ svachchhandī thavāno ṭhāmaṭhām niṣhedh karavāmān āve
chhe, tethī je tene barābar sāmbhaḷe chhe te to svachchhandī thato nathī. chhatān koī ekād vāt
sāmbhaḷī koī potānā abhiprāyathī svachchhandī thāy to tyān granthano to doṣh nathī paṇ te jīvano
ja doṣh chhe.
vaḷī jo jūṭhī doṣhakalpanāvaḍe adhyātmashāstronā vāñchanshravaṇano niṣhedh karavāmān āve
to mokṣhamārgano mūḷ upadesh to tyān ja chhe! eṭale teno niṣhedh karatān mokṣhamārgano
niṣhedh thāy chhe.
jem meghavr̥uṣhṭi thatān ghaṇā jīvonun kalyāṇ thāy chhe chhatān koīne ūlaṭun nukashān
thāy to tenī mukhyatā karī meghano to niṣhedh na karavo; tem sabhāmān adhyātmaupadesh thatān
ghaṇā jīvone mokṣhamārganī prāpti thāy chhe, chhatān koī ūlaṭo pāpamān pravarte to tenī mukhyatā
karī adhyātmashāstrono to niṣhedh na karavo.
bījun, adhyātmagranthothī koī svachchhandī thāy te to pahelān paṇ mithyādraṣhṭi hato ane
āje paṇ mithyādraṣhṭi ja rahyo. hā, eṭalun ja nukashān thāy ketene sugati na thatān kugati
thāy. parantu adhyātmaupadesh na thatān ghaṇā jīvone mokṣhamārganī prāptino abhāv thāy chhe ane
tethī ghaṇā jīvonun ghaṇun būrun thāy chhe māṭe adhyātmaupadeshano niṣhedh karavo nahīn.
shaṅkāḥdravyānuyogarūp adhyātmaupadesh chhe te utkr̥uṣhṭa chhe, ane te uchchadashāne
prāpta hoy tene kāryakārī chhe paṇ nīchalī dashāvāḷāone to vratsanyamādino ja upadesh
āpavo yogya chhe.
samādhānaḥjinamatamān to evī paripāṭī chhe kepahelān samyaktva hoy

Page 288 of 370
PDF/HTML Page 316 of 398
single page version

pachhī vrat hoy chhe, ane te samyaktva to svaparanun shraddhān thatān thāy chhe tathā
te shraddhān dravyānuyogano abhyās karavāthī thāy chhe. māṭe pratham dravyānuyog anusār
shraddhānavaḍe samyagdraṣhṭi thāy
ane tyārapachhī charaṇānuyog anusār vratādik dhāraṇ karī vratī
thāy. e pramāṇe mukhyapaṇe to nīchalī dashāmān ja dravyānuyog kāryakārī chhe tathā gauṇapaṇe jene
mokṣhamārganī prāpti thatī na jaṇāy tene pahelān koī vratādikano upadesh āpavāmān āve chhe,
māṭe uchchadashāvāḷāne adhyātmano abhyās karavā yogya chhe. em jāṇī nīchalī dashāvāḷāoe
tyānthī parāṅmukh thavun yogya nathī.
shaṅkāḥūñchā upadeshanun svarūp nīchalī dashāvāḷāne bhāse nahi.
samādhānaḥanya to anek prakāranī chaturāī jāṇe chhe ane ahīn mūrkhapaṇun pragaṭ
kare chhe te yogya nathī. abhyās karavāthī svarūp barābar bhāse chhe, tathā potānī buddhi anusār
thoḍuṅghaṇun bhāse chhe, parantu sarvathā nirudyamī thavānun poṣhaṇ karīe e to jinamārganā dveṣhī thavā
jevun chhe.
shaṅkāḥā kāḷ nikr̥uṣhṭa (halako) chhe māṭe utkr̥uṣhṭa adhyātmanā upadeshanī
mukhyatā na karavī.
samādhānaḥā kāḷ sākṣhāt mokṣha nahi thavānī apekṣhāe nikr̥uṣhṭa chhe paṇ
ātmānubhavanādik samyaktvādik hovānī ā kāḷamān manā nathī, māṭe ātmānubhavanādi arthe
dravyānuyogano abhyās avashya karavo.
ṣhaṭpāhuḍamān (mokṣhapāhuḍamān) kahyun chhe ke
अज्ज वि तिरयणसुद्धा अप्पा झाणावि लहइ इंदत्तं
लोचंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति ।।७७।।
arthaḥāj paṇ triratnavaḍe shuddha jīv ātmāne dhyāvī svargalokamān vā laukāntikamān
devapaṇun prāpta kare chhe, ane tyānthī chavī (manuṣhya thaī) mokṣha jāy chhe, tathā*.....māṭe ā
kāḷamān paṇ dravyānuyogano upadesh mukhya jarūrano chhe.
shaṅkāḥdravyānuyogamān adhyātmashāstro chhe tyān svaparabhedavignānādikano upadesh
āpyo chhe e to kāryakārī paṇ ghaṇo chhe tathā samajavāmān paṇ jaladī āve chhe, parantu
* tathā.....ahīn 34 līṭī jeṭalī jagyā mūḷ pratimān khālī rākhel chhe, tethī jaṇāy chhe
ke paṇḍitajī tyān kāīk bījun paṇ lakhavā ichchhatā hatā, paṇ lakhī shakyā nathī.

Page 289 of 370
PDF/HTML Page 317 of 398
single page version

tyān dravyaguṇaparyāyādikanun, pramāṇanayādikanun ane anyamataprarūpit tattvādikanun nirākaraṇ
karī je kathan karyun chhe tenā abhyāsathī vikalpa visheṣh thāy chhe, ane vaḷī te ghaṇo prayās
karatān jāṇavāmān āve chhe māṭe teno abhyās na karavo.
samādhānaḥsāmānya jāṇavā karatān visheṣh jāṇavun baḷavān chhe. jem jem visheṣh
jāṇe chhe tem tem vastusvabhāv nirmaḷ bhāse chhe, shraddhān draḍh thāy chhe, rāgādik ghaṭe chhe māṭe
e abhyāsamān pravartavun yogya chhe.
e pramāṇe doṣhkalpanā karī chāre anuyoganā abhyāsathī parāṅmukh thavun yogya nathī.
vyākaraṇnyāyādik shāstronī upayogitā
vaḷī vyākaraṇnyāyādik shāstrono paṇ thoḍoghaṇo abhyās karavo, kāraṇ keenā
gnānavinā mahān shāstrono artha bhāse nahi tathā vastunun svarūp paṇ enī paddhati jāṇatān jevun
bhāse tevun bhāṣhādikathī bhāse nahi, māṭe paramparā kāryakārī jāṇī eno paṇ abhyās karavo,
parantu emān ja phasāī rahevun nahi, paṇ eno kanīk abhyās karī prayojanabhūt shāstronā
abhyāsamān pravartavun.
bījun, vaidyakādi shāstra chhe tenī sāthe mokṣhamārgamān kāī prayojan ja nathī tethī koī
vyavahāradharmanā abhiprāyathī khedarahitapaṇe eno abhyās banī jāy to upakārādi karavo paṇ
pāparūp pravartavun nahi. tathā jo eno abhyās na thāy to bhale na thāo, ethī kāī bagāḍ
nathī.
e pramāṇe jinamatanān shāstro nirdoṣh jāṇī teno upadesh mānavo.
apekṣhāgnānanā abhāve āgamamān dekhātā paraspar virodhānun nirākaraṇ
have shāstromān apekṣhādikane nahi jāṇavāthī paraspar virodh bhāse chhe tenun nirākaraṇ
karīe chhīe
prathamādi anuyogonī āmnāy anusār jyān jem kathan karyun hoy tyān tem jāṇī
levun; anya anuyoganā kathanane anya anuyoganā kathanathī anyathā jāṇī tyān sandeh na karavo.
jem ke
koī ṭhekāṇe to nirmaḷ samyagdraṣhṭine ja shaṅkā, kāṅkṣhā, vichikitsāno abhāv kahyo tyāre
koī ṭhekāṇe bhayano āṭhamā guṇasthān sudhī, lobhano dashamā sudhī ane jugupsāno āṭhamā
sudhī uday kahyo, tyān virodh na jāṇavo. kāraṇ ke
shraddhāpūrvak tīvra shaṅkādikano samyagdraṣhṭine
abhāv thayo chhe athavā mukhyapaṇe samyagdraṣhṭi shaṅkādik kare nahi e apekṣhāe charaṇānuyogamān
samyagdraṣhṭine shaṅkādikano abhāv kahyo paṇ sūkṣhmashaktinī apekṣhāe bhayādikano uday āṭhamā

Page 290 of 370
PDF/HTML Page 318 of 398
single page version

ādi guṇasthān sudhī hoy chhe tethī karaṇānuyogamān tyān sudhī teno sadbhāv kahyo. e ja
pramāṇe anya ṭhekāṇe jāṇavun.
pūrve anuyogonā upadeshavidhānamān keṭalāk udāharaṇ kahyān chhe te jāṇavān athavā
potānī buddhithī samajī levān.
vaḷī ek ja anuyogamān vivakṣhāvash anekarūp kathan karavāmān āve chhe. jem ke
karaṇānuyogamān pramādono sātamā guṇasthānamān abhāv kahyo tyān kaṣhāyādikane pramādanā bhed
kahyā; tathā tyān ja kaṣhāyādikano sadbhāv dashamādi guṇasthān sudhī kahyo, tyān virodh na
samajavo. kāraṇ ke
ahīn pramādomān to je shubhāshubhabhāvonā abhiprāyapūrvak kaṣhāyādik thāy
chhe tenun grahaṇ chhe, ane sātamā guṇasthānamān evo abhiprāy dūr thayo chhe tethī teno tyān
abhāv kahyo chhe paṇ sūkṣhmaādi bhāvonī apekṣhāe teno ja dashamāādi guṇasthān sudhī
sadbhāv kahyo chhe.
vaḷī charaṇānuyogamān chorī, parastrī ādi sāt vyasanano tyāg pratham pratimāmān kahyo
tyāre tyān ja teno tyāg bījī pratimāmān paṇ kahyo, tyān virodh na samajavo. kāraṇ ke sāt
vyasanamān to evān chorī ādi kārya grahaṇ karyān chhe ke jethī daṇḍādik prāpta thāy, lokamān
ghaṇī nindā thāy. tathā vratomān evān chorī ādi tyāg karavā yogya kahyān chhe ke je
gr̥uhasthadharmathī viruddha hoy vā kiñchit lokanindya hoy, evo artha samajavo, e ja pramāṇe anya
ṭhekāṇe jāṇavun.
vaḷī nānā bhāvonī sāpekṣhatāthī ek ja bhāvane anya anya prakārathī nirūpaṇ karavāmān
āve chhe. jem kekoī ṭhekāṇe to mahāvratādikane chāritranā bhed kahyā tyāre koī ṭhekāṇe
mahāvratādik hovā chhatān paṇ dravyaliṅgīne asanyamī kahyā, tyān virodh na samajavo. kāraṇ ke
samyaggnānasahit mahāvratādik to chāritra chhe paṇ agnānapūrvak vratādik hovā chhatān paṇ te
asanyamī ja chhe.
vaḷī jem pāñch mithyātvomān paṇ vinay kahyo tathā bār prakāranā tapomān paṇ vinay
kahyo, tyān virodh na samajavo. kāraṇ keje vinay karavā yogya na hoy teno paṇ vinay
karī dharma mānavo te to vinayamithyātva chhe, tathā dharmapaddhatithī je vinay karavā yogya hoy
teno yathāyogya vinay karavo te vinayatap chhe.
vaḷī jem koī ṭhekāṇe to abhimānanī nindā karī tyāre koī ṭhekāṇe prashansā karī, tyān
virodh na samajavo. kāraṇ kemānakaṣhāyathī potāne uchcha manāvavā arthe vinayādi na karavān
evun abhimān to nindā ja chhe, paṇ nirlobhapaṇāthī dīnatā ādi na karavāmān āve evun
abhimān prashansā yogya chhe.

Page 291 of 370
PDF/HTML Page 319 of 398
single page version

vaḷī jem koī ṭhekāṇe chaturāīnī nindā karī tyāre koī ṭhekāṇe prashansā karī, tyān virodh
na samajavo. kāraṇ kemāyākaṣhāyathī koīne ṭhagavā arthe chaturāī karavāmān āve te to nindya
ja chhe paṇ vivekapūrvak yathāsambhav kārya karavāmān je chaturāī chhe te prashansā yogya ja chhe. e
ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun.
vaḷī ek ja bhāvanī tenāthī utkr̥uṣhṭabhāvanī apekṣhāe koī ṭhekāṇe nindā karī hoy
tathā koī ṭhekāṇe tenāthī hīnabhāvanī apekṣhāe prashansā karī hoy tyān virodh na samajavo,
jem ke koī shubhakriyānī jyān nindā karī hoy tyān to tenāthī uchcha shubhakriyā vā shuddhabhāvanī
apekṣhā chhe em samajavun. tathā jyān prashansā karī hoy tyān tenāthī nīchī kriyā vā
ashubhakriyānī apekṣhā samajavī. e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ jāṇavun.
bījun, e ja pramāṇe uchcha jīvanī apekṣhāe koī jīvanī nindā karī hoy tyān tenī
sarvathā nindā chhe em na jāṇavun tathā koīnī nīchā jīvonī apekṣhāe prashansā karī hoy tyān
sarvathā prashansā na jāṇavī, paṇ yathāsambhav tenā guṇadoṣh jāṇī levā.
e ja pramāṇe anya vyākhyān je apekṣhāsahit karyun hoy te apekṣhāe teno artha
samajavo.
vaḷī shāstramān ek ja shabdano koī ṭhekāṇe to koī artha thāy chhe tathā koī ṭhekāṇe
koī artha thāy chhe, tyān prakaraṇ oḷakhī teno sambhavit artha samajavo. jem kemokṣhamārgamān
‘samyagdarshan’ shabda kahyo tyān ‘darshan’ shabdano artha shraddhān chhe, upayog varṇanamān ‘darshan’
shabdano artha vastunun sāmānya svarūpagrahaṇamātra chhe, tathā indriy varṇanamān ‘darshan’ shabdano artha
netravaḍe dekhavāmātra chhe. vaḷī sūkṣhma ane bādarano artha
vastuonā pramāṇādik kathanamān sūkṣhma
pramāṇasahit hoy tenun nām sūkṣhma tathā sthūḷ pramāṇasahit hoy tenun nām bādar, evo artha
thāy chhe; pudgal skandhādikanā kathanamān indriyagamya na hoy te sūkṣhma tathā indriyagamya hoy te
bādar, evo artha thāy chhe; jīvādikanā kathanamān r̥̄iddhi ādinā nimitta vinā svayam rokāy
nahi tenun nām sūkṣhma tathā rokāy tenun nām bādar. evo artha thāy chhe; vastrādikanā kathanamān
pātaḷāpaṇānun nām sūkṣhma tathā jāḍāpaṇānun nām bādar, evo artha thāy chhe.
vaḷī pratyakṣha shabdano artha lokavyavahāramān to indriyovaḍe jāṇavānun nām pratyakṣha chhe.
pramāṇ bhedomān spaṣhṭa vyavahārapratibhāsanun nām pratyakṣha chhe tathā ātmānubhavanādimān potānāmān
je avasthā thāy tenun nām pratyakṣha chhe. vaḷī mithyādraṣhṭine agnān kahyun tyān tenāmān sarvathā
gnānano abhāv na jāṇavo paṇ samyaggnānanā abhāvathī tene agnān kahyun chhe, udīraṇā shabdano
artha
devādikane jyān udīraṇā na kahī tyān to anya nimittathī maraṇ thāy tenun nām udīraṇā
chhe, tathā dash karaṇonā kathanamān udīraṇākaraṇ devāyune paṇ kahyun tyān uparanā niṣhekonun dravya

Page 292 of 370
PDF/HTML Page 320 of 398
single page version

udayāvalīmān nākhīne tenun nām udīraṇā ja chhe, e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe yathāsambhav artha
jāṇavo.
bījun, ek ja shabdanā pūrvashabda joḍatān anek prakāranā artha thāy chhe vā te ja shabdanā
anek artha chhe, tyān jevo sambhave tevo artha samajavo. jemake‘jīte’ tenun nām jin chhe; parantu
dharmapaddhatimān karmashatrune jīte tenun nām ‘jin’ samajavun. ahīn karmashatru shabdane pratham joḍatān je
artha thāy te grahaṇ karyo, anya na karyo. vaḷī prāṇ dhāraṇ kare tenun nām ‘jīv’ chhe; jyān
jīvan
maraṇanā vyavahār apekṣhāe kathan hoy tyān indriyādi prāṇ dhāraṇ kare te ‘jīv’ chhe,
dravyādikanā nishchayanī apekṣhāe nirūpaṇ hoy tyān chaitanyaprāṇane dhāraṇ kare te ‘jīv’ chhe. vaḷī
‘samay’ shabdanā anek artha chhe
ātmānun nām samay chhe, sarva padārthonun nām samay chhe,
kāḷanun nām samay chhe, samayamātra kāḷanun nām samay chhe, shāstranun nām samay chhe tathā matanun
nām paṇ samay chhe. e pramāṇe anek arthomān jyān jevo sambhave tyān tevo artha samajavo.
vaḷī koī ṭhekāṇe to artha apekṣhāe nāmādik kahevāmān āve chhe tathā koī ṭhekāṇe
rūḍhi apekṣhāe nāmādik kahevāmān āve chhe. tyān jyān rūḍhiapekṣhāe nām lakhyān hoy tyān
teno shabdārtha grahaṇ karavo nahi paṇ teno rūḍhirūp je artha hoy te ja grahaṇ karavo. jem
ke
samyaktvādikane dharma kahyo tyān to ā jīvane uttamasthānamān dhāraṇ kare chhe tethī tenun ‘dharma’
nām sārthak chhe paṇ jyān dharmadravyanun nām dharma kahyun hoy tyān to rūḍhinām chhe, akṣharārtha grahaṇ
karavo nahi, e nāmanī dhārak ek vastu chhe evo artha grahaṇ karavo. e ja pramāṇe anya
ṭhekāṇe paṇ samajavun.
vaḷī koī ṭhekāṇe shabdano je artha thato hoy te to na grahaṇ karavo paṇ tyān je
prayojanabhūt artha hoy te grahaṇ karavo. jemkoī ṭhekāṇe koīno abhāv kahyo hoy tathā
tyān kiñchit sadbhāv hoy to tyān sarvathā abhāv na grahaṇ karavo paṇ kiñchit sadbhāvane
nahi gaṇatān ahīn abhāv kahyo chhe, evo artha samajavo. samyagdraṣhṭine rāgādikano abhāv
kahyo tyān ā pramāṇe artha samajavo. vaḷī nokaṣhāyano artha to ā chhe ke ‘kaṣhāyano niṣhedh,’
paṇ ahīn e artha grahaṇ na karavo, ahīn to krodhādik jevā e kaṣhāy nathī, kiñchit kaṣhāy
chhe, māṭe e nokaṣhāy chhe evo artha grahaṇ karavo em anya ṭhekāṇe paṇ samajavun.
vaḷī koī ṭhekāṇe koī yuktivaḍe kathan karyun hoy tyān tenun prayojan grahaṇ karavun. jem
shrī samayasār kaḷash nan. 29 mān em kahyun kedhobīnā draṣhṭāntavat parabhāvanā tyāganī draṣhṭi
jyān sudhī pravr̥uttine prāpta na thaī teṭalāmān to ā anubhūti pragaṭ thaī; have tyān ā prayojan
chhe ke
parabhāvano tyāg thatān ja anubhūti pragaṭ thāy chhe. lokamān paṇ koīnā āvatānnī sāthe
ja koī kārya thayun hoy to tyān em kahevāmān āve chhe ke ‘e āvyo ja nathī eṭalāmān