Moksha Marg Prakashak-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Adhikar Navamo; Mokshamarganu Swaroop: ,; Atmanu Hit Ek Moksha Ja Chhe; Sansarik Sukh Dukha J Chhe; Purusharththi Ja Moksha Prapti; Lakshan Ane Tena Dosh; Samyagdarshanadikanu Sachu Lakshan; Tattva Sat Ja Kem?.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 20

 

Page 293 of 370
PDF/HTML Page 321 of 398
single page version

to ā kārya thaī gayun.’ evun ja prayojan ahīn grahaṇ karavun. e pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ
samajavun.
vaḷī koī ṭhekāṇe pramāṇādik kāī kahyā hoy te ja pramāṇādi na mānī levān paṇ
tyān je prayojan hoy te jāṇavun. jem gnānārṇavamān kahyun ke‘ā kāḷamān betraṇ satpuruṣh1
chhe; have niyamapūrvak kāī eṭalā ja nathī paṇ ahīn ‘thoḍā chhe’ evun prayojan jāṇavun, e
ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun.
e ja paddhatipūrvak tathā anya paṇ anek prakārathī shabdonā artha thāy chhe tene
yathāsambhav jāṇavā paṇ viparīt artha na jāṇavā.
vaḷī je upadesh thāy tene yathārthapaṇe oḷakhī potānā yogya je upadesh hoy tene
aṅgīkār karavo. jem vaidyakashāstramān anek auṣhadhi kahī chhe. tene jāṇe to kharo paṇ grahaṇ
to tenun ja kare ke jethī potāno rog dūr thāy. potāne shītano rog hoy to uṣhṇaauṣhadhinun
ja grahaṇ kare paṇ shītaḷ auṣhadhinun grahaṇ na kare, e bījāone kāryakārī chhe em jāṇe;
tem jainashāstromān anek upadesh chhe tene jāṇe to kharo paṇ grahaṇ to tenun ja kare ke jethī
potāno vikār dūr thāy. potāne je vikār hoy teno niṣhedh karavāvāḷā upadeshane grahaṇ kare
paṇ tene poṣhavāvāḷā upadeshane na grahaṇ kare. e upadesh anyane kāryakārī chhe em jāṇe.
ahīn udāharaṇjem shāstramān koī ṭhekāṇe to nishchayapoṣhak upadesh chhe tathā koī
ṭhekāṇe vyavahārapoṣhak upadesh chhe, tyān potāne jo vyavahāranī adhikatā hoy to nishchayapoṣhak
upadeshane grahaṇ karī yathāvat pravarte tathā jo potāne nishchayanī adhikatā hoy to vyavahārapoṣhak
upadeshane grahaṇ karī yathāvat pravarte vaḷī pahelān to vyavahārashraddhānavaḍe pote ātmagnānathī bhraṣhṭa
thaī rahyo hato ane pachhī vyavahār upadeshanī ja mukhyatā karī ātmagnānano udyam na kare
athavā pahelān to nishchayashraddhānavaḍe vairāgyabhraṣhṭa banī svachchhandī thaī rahyo hato, pachhī nishchay
upadeshanī ja mukhyatā karī viṣhay
kaṣhāyane poṣhaṇ kare, em viparīt upadeshane grahaṇ kare to
tenun būrun ja thāy.
vaḷī ātmānushāsanamān em kahyun chhe ke ‘tun guṇavān thaī doṣh kem lagāve chhe?
doṣhavān thavun hatun to doṣhamay ja kem na thayo?’2 have pote to guṇavān hoy paṇ koī
१.दुःप्रज्ञाबललुप्तवस्तु निचया विज्ञान शून्याशयाः,
विद्यंते प्रतिमंदिरं निजनिज स्वार्थोद्यता देहिनः
२.आनंदामृतसिन्धुशिकरचयैर्निर्वाप्य जन्मज्वरं,
ये मुक्तेर्वदनेन्दु विक्षणपरास्ते सन्ति द्वित्रा यदि
(ज्ञानार्णव३३)

Page 294 of 370
PDF/HTML Page 322 of 398
single page version

doṣh tenāthī thato hoy to tyān e doṣh dūr karavā māṭe e upadeshane aṅgīkār karavo parantu
pote doṣhavān hoy ane upadeshane grahaṇ karī guṇavān puruṣhone nīchā darshāve to tenun būrun
ja thāy, sarvadoṣhamay hovā karatān to kiñchit doṣharūp hovun būrun nathī, māṭe mārāthī to e
bhalo chhe! vaḷī ahīn em kahyun ke
‘doṣhamay ja kem na thayo?’ e to tarka karyo chhe, paṇ
kāī sarvadoṣhamay thavā māṭe e upadesh nathī. bījun, e guṇavān puruṣhane kiñchit doṣh thavā
chhatān paṇ nindā chhe to sarvadoṣharahit to siddhabhagavān chhe, nīchalī dashāmān to koī guṇ
ane koī doṣh ja hoy.
prashnaḥjo em chhe to ‘muniliṅg dhāraṇ karī kiñchit parigrah rākhe to te
paṇ nigodamān jāy1 em ṣhaṭpāhuḍamān shā māṭe kahyun chhe?
uttaraḥuchchapad dhāraṇ karī te padamān asambhavit nīchun kārya kare to pratignā-
bhaṅgādi thavāthī mahādoṣh lāge chhe paṇ nīchī padavīmān tyān sambhavit guṇ--doṣh hoy to tyān
teno doṣh grahaṇ karavo yogya nathī.
vaḷī upadeshasiddhāntaratnamāḷāmān kahyun chhe ke‘āgnānusār upadesh āpavāvāḷāno krodh
paṇ kṣhamāno bhaṇḍār chhe’2 have e upadesh vakatāne grahaṇ karavā yogya nathī. jo e upadeshathī
vaktā krodh karyā kare to tenun būrun ja thāy; e upadesh to shrotāoe grahaṇ karavā yogya
chhe ke
kadāchit vaktā krodh karīne paṇ satya upadesh āpe to tyān shrotāe guṇ ja mānavo.
e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun.
vaḷī jem koīne atishītāṅg rog hoy tenā māṭe ati uṣhṇa rasādik auṣhadhi kahī
chhe, paṇ jene dāh hoy vā alpashīt hoy te e auṣhadhine grahaṇ kare to duḥkh ja pāme;
tem koīne koī kāryanī atimukhyatā hoy tenā māṭe tenā niṣhedhano ati kheñchapūrvak upadesh
āpyo hoy chhe, paṇ jene te kāryanī mukhyatā na hoy vā alpamukhyatā hoy te e upadeshane
grahaṇ kare to tenun būrun ja thāy.
हे चंद्रमः किमिति लांच्छनवान भूस्त्वं,
तद्वान् भवे किमिति तन्मय एव नाभू
किंज्योत्स्नयामलमलं तव घोषयन्त्या,
स्वर्भानुबन्ननु तथा सति नाऽसि लक्ष्यः
।।१४०।।
1.जह, जायरूव, सरिसो तिलतुसमत्तं ण गिहदि हत्तेसु;
जइ लेइ अप्प, बहुचं तत्तो पुण जाइ णिग्गोदम्
।।१८।। (sūtrapāhuḍ)
2.रोसोवि खमाकोसो, सुत्तं भासंत जस्सधण्णस्स
उत्सूत्तेण खमाबिय, दोस महामोहआवासो

Page 295 of 370
PDF/HTML Page 323 of 398
single page version

ahīn udāharaṇjem koīne shāstrābhyāsanī ati mukhyatā chhe paṇ ātmānubhavano
tene udyam ja nathī, tenā arthe ghaṇā shāstrābhyāsano niṣhedh karyo paṇ jene shāstrābhyās nathī
vā alpa shāstrābhyās chhe tevo jīv e upadeshathī shāstrābhyās chhoḍī de ane ātmānubhavamān
upayog rahe nahi eṭale tenun to būrun ja thāy.
vaḷī jem koīne yagnasnānādivaḍe hinsāthī dharma mānavānī mukhyatā chhe tenā arthe
‘jo pr̥ithvī ūlaṭī thāy topaṇ hinsā karavāthī puṇyaphaḷ thāy nahi’ evo upadesh āpyo, paṇ
je jīv pūjanādi kāryovaḍe kiñchit hinsā lagāve ane ghaṇun puṇya guṇ upajāve chhe te jīv
e upadeshathī pūjanādi kāryo chhoḍī de tathā hinsārahit sāmāyikādi dharmamān upayog joḍāy
nahi eṭale tenun to būrun ja thāy. e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ samajavun.
vaḷī jem koī auṣhadhi guṇakārak to chhe parantu jyānsudhī te auṣhadhithī potāne hit
thāy tyānsudhī ja tenun grahaṇ kare chhe, jo shīt maṭavā chhatān paṇ uṣhṇaauṣhadhinun sevan karyā
ja kare to ūlaṭo rog thāy; tem koī dharmakārya to chhe parantu potāne jyānsudhī te dharmakāryathī
hit thāy tyānsudhī ja tenun grahaṇ karavun, paṇ jo ūñchīdashā thatān nīchīdashā sambandhī dharmanā
sevanamān lāgyo ja rahe to ūlaṭo bagāḍ ja thāy.
ahīn udāharaṇjem pāp maṭāḍavā arthe pratikramaṇādi dharmakārya kahyān chhe, paṇ
ātmānubhav thatān pratikramaṇādino ja vikalpa karyā kare to ūlaṭo vikār vadhe ane eṭalā
māṭe ja samayasāramān pratikramaṇādine viṣh kahyun chhe. bījun, avratīne karavā yogya prabhāvanādi
dharmakārya kahyān chhe tene vratī thaī koī kare to te pāp ja bāndhe. vyāpārādi ārambh chhoḍī
chaityālayādi kāryo karavāno adhikārī thāy e kem bane! e ja pramāṇe anya ṭhekāṇe paṇ
samajavun.
vaḷī jem pākādik auṣhadhi pauṣhṭik to chhe parantu jo jvaravān tene grahaṇ kare
to tethī mahādoṣh ūpaje, tem ūñcho dharma ghaṇo bhalo chhe parantu potāne vikārabhāv dūr na
thayo hoy ane ūñcho dharma grahaṇ kare to tethī mahādoṣh ūpaje. ahīn udāharaṇ
jem
potāne ashubhavikār paṇ chhūṭyo nathī ane jo nirvikalpadashāne aṅgīkār kare to ūlaṭo
vikār vadhe; jem
bhojanādi viṣhayomān āsakta hoy ane ārambhtyāgādi dharmane aṅgīkār
kare to doṣh ja utpanna thashe tathā jemvyāpārādi karavāno vikār to chhūṭyo nathī ane
jo tyāganā veṣharūpadharma aṅgīkār kare to mahān doṣh utpanna thashe. e ja pramāṇe anya
ṭhekāṇe samajavun.
e ja pramāṇe anya paṇ upadeshane sāchā vichārathī yathārtha jāṇī aṅgīkār karavo.
ahīn teno vistār kyān sudhī karīe? samyaggnān thatān potāne ja yathārtha bhāse chhe.

Page 296 of 370
PDF/HTML Page 324 of 398
single page version

upadesh to vachanātmak chhe ane vachanadvārā anek artha ekasāthe kahyā jatā nathī, māṭe upadesh
to koī ek ja arthanī mukhyatāpūrvak hoy chhe.
je arthanun jyān varṇan chāle chhe tyān tenī ja mukhyatā chhe, jo bījā arthanī tyān ja
mukhyatā karavāmān āve to banne upadesh draḍh na thāy, tethī upadeshamān ek arthane draḍh karavāmān
āve chhe, parantu sarva jinamatanun chihna syādvād chhe, ‘syāt’ padano artha ‘kathañchit’ chhe, māṭe
je upadesh hoy tene sarvathā na jāṇī levo. upadeshanā arthane jāṇī tyān āṭalo vichār karavo
ke
‘ā upadesh kayā prakāre chhe, kayā prayojanasahit chhe ane kayā jīvane kāryakārī chhe’ ityādi
vichār karī tenā yathārtha arthane grahaṇ karavo, pachhī potānī dashā dekhe; e upadesh jem potāne
kāryakārī thāy te pramāṇe tene pote aṅgīkār kare, tathā je upadesh jāṇavā yogya ja hoy
to tene yathārtha jāṇī le, e pramāṇe upadeshanā phaḷane prāpta kare.
prashnaḥjo alpabuddhivān eṭalo vichār na karī shake to te shun kare?
uttaraḥjem vyāpārī potānī buddhi anusār jemān napho samaje te thoḍo vā ghaṇo
vyāpār kare parantu naphātoṭānun gnān to avashya joīe; tem vivekī puruṣh potānī buddhi
anusār jemān potānun hit samaje te thoḍo vā ghaṇo upadesh grahaṇ kare parantu ‘mane ā
kāryakārī chhe, ā kāryakārī nathī’ eṭalun gnān to avashya joīe. have
kārya to eṭalun chhe
keyathārtha shraddhānagnānavaḍe rāgādik ghaṭāḍavā, e kārya potāne jem sadhāy te ja upadeshanun
prayojan grahaṇ kare, visheṣh gnān na hoy topaṇ prayojanane to bhūle nahi, e sāvadhānatā
to avashya joīe, jemān potānā hitanī hāni thāy tem upadeshano artha samajavo yogya nathī.
e pramāṇe syādvādadraṣhṭisahit jainashāstrono abhyās karavāthī potānun kalyāṇ thāy chhe.
prashnaḥjyān anya anya prakār sambhave tyān to syādvād sambhave paṇ ek
ja prakārathī shāstromān viruddhatā bhāse to tyān shun karīe? jem prathamānuyogamān ek
tīrthaṅkaranī sāthe hajāro muni mokṣha gayā batāvyā chhe; karaṇānuyogamān chha mahinā ane
āṭh samay chhaso āṭh jīv mokṣha jāy evo niyam kahel chhe; prathamānuyogamān evun
kathan karyun ke
devadevāṅganā ūpajīne pachhī maraṇ pāmī sāthe ja manuṣhyādi paryāyamān
ūpaje chhe, tyāre karaṇānuyogamān devanun āyuṣhya sāgaropramāṇ ane devāṅganānun āyu
palyopapramāṇ kahyun chhe. ityādi vidhi kevī rīte maḷe?
uttaraḥkaraṇānuyogamān je kathano chhe te to tāratamyasahit chhe paṇ anya
anuyogamān prayojan anusār kathano chhe; māṭe karaṇānuyoganān kathano to jem karyān chhe tem
ja chhe paṇ bījā anuyoganā kathananī jem vidhi maḷe tem meḷavī levī. jyān hajāro muni

Page 297 of 370
PDF/HTML Page 325 of 398
single page version

tīrthaṅkaranī sāthe mokṣha gayā batāvyā tyān em jāṇavun keek ja kāḷamān eṭalā muni mokṣha
gayā nathī paṇ jyān tīrthaṅkar gamanādi kriyā maṭī sthir thayā tyān temanī sāthe āṭalā muni
beṭhā ane mokṣha to āgaḷapāchhaḷ gayā. e pramāṇe prathamānuyog ane karaṇānuyoganā kathanono
virodh dūr thāy chhe. vaḷī devadevāṅganā sāthe ūpajī, pāchhaḷathī devāṅganāe te sharīr tajī
vachamān anya sharīr dharyān; tenun prayojan na jāṇī kathan na karyun ane pāchhaḷathī teo sāthe
sāthe manuṣhyaparyāyamān ūpajyān. e pramāṇe vidhi meḷavatān virodh dūr thāy chhe. e ja pramāṇe
anya ṭhekāṇe vidhi meḷavī levī.
prashnaḥevān kathanomān koī prakāre vidhi maḷe chhe parantu anya virodh paṇ
tyān jovāmān āve chhe. jem kenemināth svāmīno janma koī ṭhekāṇe saurīpurīmān tathā
koī ṭhekāṇe dvārāvatimān kahyo, rāmachandrādikanī kathā judājudā prakārathī lakhī tathā
ekendriyādine koī ṭhekāṇe sāsādanaguṇasthān hovun lakhyun ane koī ṭhekāṇe na lakhyun,
ityādi. have e kathanonī vidhi kevī rīte maḷe?
uttaraḥevān virodhasahit kathano kāḷadoṣhathī thayān chhe. ā kāḷamān pratyakṣhagnānanī
vā bahushruti puruṣhono to abhāv thayo ane alpabuddhi granth karavānā adhikārī thayā, temane
bhramathī koī artha anyathā bhāse to tene kevī rīte lakhe, athavā ā kāḷamān jainamatamān paṇ
keṭalāk kaṣhāyī thayā chhe temaṇe koī kāraṇ pāmīne anyathā kathan lakhyān chhe, e pramāṇe anyathā
kathan thayān tethī jainashāstromān paṇ virodh bhāsavā lāgyo.
have jyān virodh bhāse tyān āṭalun karavun keā kathan karavāvāḷā ghaṇā prāmāṇik
chhe ke ā kathan karavāvāḷā ghaṇā prāmāṇik chhe? evo vichār karī mahān āchāryādikonān
kahelān kathanane pramāṇ karavān, vaḷī jinamatanān ghaṇān shāstro chhe tenī āmnāy meḷavavī ane
jo paramparā āmnāyathī maḷe to te kathan pramāṇ karavān. eṭalo vichār karavā chhatān paṇ satya
asatyano nirṇay na thaī shake to ‘jem kevaḷīne bhāsyun tem pramāṇ chhe’ em mānī levun.
kāraṇ ke
devādikano vā tattvono nirdhār thayā vinā to mokṣhamārga thāy nahi, teno to nirdhār
paṇ thaī shake chhe, jo koī tenun svarūp viruddharūp kahe to potāne ja te bhāsī jāy chhe.
paṇ anya kathanano nirdhār na thāy, sanshayādi rahe vā anyathā paṇ jāṇapaṇun thaī jāy, ane
jo, ‘kevaḷīnun kahyun pramāṇ chhe’ evun shraddhān rahe to tethī mokṣhamārgamān vighna nathī, em samajavun.
shaṅkāḥjem jinamatamān nānā prakāranān kathan kahyān tem anyamatamān paṇ
kathan hoy chhe, have tamārā matanān kathanane to tame jete prakārathī sthāpan karyān ane
anya matanān evān kathanane tame doṣh lagāvo chho e tamane rāgdveṣh chhe.
samādhānaḥkathan to nānāprakāranān hoy paṇ jo te ek ja prayojanane poṣhatān

Page 298 of 370
PDF/HTML Page 326 of 398
single page version

hoy to kāī doṣh nathī, parantu jo koī ṭhekāṇe koī prayojan tathā koī ṭhekāṇe koī
prayojan poṣhe to tyān doṣh ja chhe. have
jinamatamān to rāgādik maṭāḍavānun ek prayojan
chhe tethī temān koī ṭhekāṇe sarvarāgādi chhoḍāvī alparāgādi karāvavānun prayojan poṣhyun chhe
tathā koī ṭhekāṇe sarvarāgādi chhoḍāvavānun prayojan poṣhyun chhe, parantu rāgādi vadhāravānun prayojan
koī paṇ ṭhekāṇe nathī māṭe jinamatanān sarva kathan nirdoṣh chhe. tathā anyamatamān koī ṭhekāṇe
rāgādi maṭāḍavānā prayojanasahit kathan kare chhe tyāre koī ṭhekāṇe rāgādi vadhāravānā
prayojanasahit kathan kare chhe, e ja pramāṇe anya paṇ prayojananī viruddhatāpūrvak kathan kare chhe,
tethī anyamatanān kathan sadoṣh chhe. lokamān paṇ ek ja prayojanane poṣhatān judān judān vachan
kahe tene prāmāṇik kahīe chhīe, paṇ je anya anya prayojan poṣhatī vāt kare tene mūrkha
kahīe chhīe.
bījun, jinamatamān nānāprakāranān kathan kare chhe te judī judī apekṣhāsahit chhe, tyān
doṣh nathī paṇ anyamatamān ek ja apekṣhāpūrvak anya anya kathan kare chhe tyān doṣh chhe. jem
ke
‘jinadevane vītarāgabhāv chhe tathā samavasaraṇādi vibhūti paṇ hoy chhe’ tyān virodh nathī;
kāraṇ kesamavasaraṇādi vibhūtinī rachanā indrādik kare chhe ane tīrthaṅkarane temān rāgādik nathī
tethī e banne vāto to sambhave chhe, paṇ anyamatamān īshvarane sākṣhībhūtvītarāg paṇ kahe chhe
tathā tenā ja vaḍe karelā kāmkrodhādibhāv nirūpaṇ kare chhe; have ek ātmāne vītarāgapaṇun
tathā kāmkrodhādibhāv kem sambhave? e ja pramāṇe anya paṇ samajavun.
kāḷadoṣhathī jinamatamān ek ja prakāre koī kathan viruddha lakhyān chhe te to tuchchha-
buddhivānonī bhūl chhe, kāī matamān doṣh nathī. tyān paṇ jinamatano eṭalo to atishay chhe
ke
pramāṇaviruddha kathan koī karī shake nahi. shrī nemināthasvāmīno janma koī ṭhekāṇe saurīpuramān
tathā koī ṭhekāṇe dvārāvatīmān lakhyo chhe te game tyān thayo hoy paṇ nagaramān janma hovo
pramāṇaviruddha nathī, āj paṇ thato dekhāy chhe. bījunḥ
anyamatamān sarvagnādi yathārtha gnānīnā karelā granth batāve chhe, temān paraspar viruddhatā
bhāse chhe. tyān koī ṭhekāṇe to bāḷabrahmachārīnī prashansā kare chhe tyāre koī ṭhekāṇe kahe chhe ke
‘putra vinā gati thāy nahi.’ have e banne viruddha kathan sāchān kem hoy? evān kathan tyān
ghaṇān jovāmān āve chhe. vaḷī pramāṇ viruddha kathan paṇ temān hoy chhe. jem ke
‘mukhamān vīrya
paḍavāthī māchhalīne putra thayo.’ have ā kāḷamān paṇ em thatun koīne dekhātun nathī ane
anumānathī paṇ e maḷatun nathī; evān kathan paṇ temān ghaṇān jovāmān āve chhe. ahīn kadāchit
sarvagnādikanī bhūl mānīe paṇ te kem bhūle? ane viruddha kathan mānavāmān paṇ āve nahi,
māṭe temanā matamān doṣh ṭharāvīe chhīe. em jāṇī ek jinamatano ja upadesh grahaṇ karavā
yogya chhe.

Page 299 of 370
PDF/HTML Page 327 of 398
single page version

bījun, prathamānuyogādino abhyās karavo kahyo tyān pahelān āno abhyās karavo pachhī
āno abhyās karavo, evo koī niyam nathī, paṇ potānā pariṇāmonī avasthā joī jenā
abhyāsathī potāne dharmamān pravr̥utti thāy teno ja abhyās karavo. athavā koī vakhat koī
shāstrano tathā koī vakhat koī shāstrano abhyās karavo. vaḷī jem rojanāmāmān to anek rakamo
jyān
tyān lakhī chhe tenī te te khātāmān barābar khatavaṇī kare to leṇādeṇāno nishchay thāy;
tem shāstramān to anek prakārano upadesh jyāntyān āpyo chhe paṇ tene samyaggnānamān yathārtha
prayojanapūrvak oḷakhe to hitahitano nishchay thāy.
māṭe syātpadanī sāpekṣhatāsahit samyaggnānavaḍe je jīv jinavachanamān rame chhe te jīv
thoḍā ja vakhatamān shuddha ātmasvarūpane prāpta thāy chhe. mokṣhamārgamān pratham upāy āgamagnān
kahyo chhe, āgamagnān vinā dharmanun sādhan thaī shake nahi, māṭe tamāre paṇ yathārtha buddhivaḍe
āgamano abhyās karavo, ethī tamārun kalyāṇ thashe.
e pramāṇe shrī mokṣhamārgaprakāshak shāstramān upadeshanun svarūp
pratipādan karavāvāḷo āṭhamo adhikār samāpta

Page 300 of 370
PDF/HTML Page 328 of 398
single page version

adhikār navamo
mokṣhamārganun svarup
shiv upāy karatān pratham, kāraṇ maṅgaḷarūp;
vighan vināshak sukhakaraṇ, namo shuddha shivabhūt.
pratham mokṣhamārganā pratipakṣhī mithyādarshanādikanun svarūp darshāvyun tene to duḥkharūp ane
duḥkhanā kāraṇ jāṇī heyarūp mānī teno tyāg karavo, vachamān upadeshanun svarūp darshāvyun. tene
jāṇī upadeshane yathārtha samajavo tathā have mokṣhano mārga je samyagdarshanādik tenun svarūp
darshāvīe chhīe, tene sukharūp ane sukhanān kāraṇ jāṇī upādeyarūp mānī aṅgīkār karavān,
kāraṇ ke ātmānun hit mokṣha ja chhe tethī teno ja upāy ātmāne kartavya chhe, māṭe teno ja
upadesh ahīn āpīe chhīe.
ātmānun hit ek mokṣha ja chhe ātmānun hit ek mokṣha ja chhe
tyān ātmānun hit mokṣha ja chhe anya nathī, evo nishchay kevī rīte thāy te kahīe
chhīeḥ
ātmāne anek prakāranī guṇparyāyarūp avasthā thāy chhe temān anya to game te
avasthā thāo paṇ tethī ātmāno kāī bagāḍsudhār nathī, parantu ek duḥkhsukh avasthāthī
teno bagāḍsudhār chhe. ahīn kāī hetudraṣhṭāntanī jarūr nathī, pratyakṣha em ja pratibhāse chhe.
lokamān jeṭalā ātmāo chhe temane ā ek ja upāy jovāmān āve chhe ke‘duḥkh
na thāysukh ja thāy;’ teo anya jeṭalā upāy kare chhe te badhāy ek e ja prayojanasahit
kare chhe. bījun kāī prayojan nathī. jenā nimittathī duḥkh thatun jāṇe tene dūr karavāno upāy
kare chhe, tathā jenā nimittathī sukh thatun jāṇe tene rākhavāno upāy kare chhe.
vaḷī saṅkochvistār ādi avasthā paṇ ātmāne ja thāy chhe vā paradravyano paṇ
sanyog maḷe chhe, parantu jenāthī sukhduḥkh thatun na jāṇe tene dūr karavāno vā hovāno kāī
paṇ upāy koī karatun nathī.
ahīn ātmadravyano evo ja svabhāv jāṇavo. anya to badhī avasthāone te sahan
karī shake chhe parantu ek duḥkhane sahan karī shakato nathī. paravashapaṇe duḥkh thāy to ā shun
kare, tene bhogave; tene paṇ svavashapaṇe to kiñchit paṇ duḥkhane sahan karī shakato nathī. tathā

Page 301 of 370
PDF/HTML Page 329 of 398
single page version

saṅkochvistārādi avasthā jevī thāy tevī thāo, tene svavashapaṇāthī paṇ bhogave chhe, tyān
svabhāvamān tarka nathī, ātmāno evo ja svabhāv chhe em samajavun.
juo! duḥkhī thāy tyāre sūvā ichchhe chhe, joke sūvāmān gnānādik mand thaī jāy chhe
parantu jaḍ jevo banīne paṇ duḥkhane dūr karavā ichchhe chhe vā maravā ichchhe chhe; have maravāmān
potāno nāsh māne chhe parantu potānun astitva gumāvīne paṇ duḥkh dūr karavā ichchhe chhe. māṭe
ek duḥkharūp paryāyano abhāv karavo e ja tenun kartavya chhe.
have duḥkh na thāy e ja sukh chhe. kāraṇ keākuḷatālakṣhaṇ sahit duḥkh chhe, teno
je abhāv thavo e ja nirākuḷalakṣhaṇ sukh chhe. ane e paṇ pratyakṣha jaṇāy chhe kebāhya koī
paṇ sāmagrīno sanyog maḷatān jenā antaraṅgamān ākuḷatā chhe te duḥkhī ja chhe tathā jene ākuḷatā
nathī te sukhī chhe. vaḷī ākuḷatā thāy chhe te rāgādik kaṣhāyabhāv thatān thāy chhe, kāraṇ ke
rāgādibhāvo vaḍe ā jīv to dravyone anya prakāre pariṇamāvavā ichchhe chhe ane te dravyo anya
prakāre pariṇame chhe tyāre āne ākuḷatā thāy chhe. have kān to potāne rāgādibhāv dūr thāy
athavā potānī ichchhānusār ja sarva dravyo pariṇame to ākuḷatā maṭe, parantu sarva dravyo to
āne ādhīn nathī. koī veḷā koī dravya jevī ānī ichchhā hoy tem ja pariṇame topaṇ
ānī ākuḷatā sarvathā dūr thatī nathī. sarva kārya ānī ichchhānusār ja thāy, anyathā na thāy
tyāre ja ā nirākuḷ rahe; paṇ em to thaī ja shakatun nathī.
kāraṇ kekoī dravyanun
pariṇaman koī dravyane ādhīn nathī māṭe potānā rāgādibhāv dūr thatān nirākuḷatā
thāy chhe, ane te kārya banī shake em chhe.
kāraṇ ke rāgādibhāvo ātmānā svabhāvabhāv
to chhe nahi paṇ aupādhikabhāv chhe, paranimittathī thayā chhe ane emān nimitta mohakarmano uday
chhe, teno abhāv thatān sarva rāgādibhāv nāsh pāmī jāy tyāre ākuḷatāno nāsh thatān duḥkh
dūr thaī sukhanī prāpti thāy chhe. māṭe mohakarmano nāsh hitakārī chhe.
vaḷī te ākuḷatāne sahakārī kāraṇ gnānāvaraṇādikano uday chhe, gnānāvaraṇ
darshanāvaraṇanā udayathī gnāndarshan sampūrṇa pragaṭ thatān nathī ane tethī āne dekhavājāṇavānī
ākuḷatā thāy chhe; athavā vastuno svabhāv yathārtha sampūrṇa jāṇī shakato nathī tyāre rāgādirūp
thaī pravarte chhe tyān ākuḷatā thāy chhe.
vaḷī antarāyanā udayathī ichchhānusār dānādi kārya na bane tyāre ākuḷatā thāy chhe,
eno uday chhe te mohano uday thatān ākuḷatāne sahakārī kāraṇ chhe. mohanā udayano nāsh
thatān enun baḷ nathī, antarmuhūrtamān āpoāp te nāsh pāme chhe. ane sahakārī kāraṇ paṇ
dūr thaī jāy tyāre pragaṭarūp nirākuḷadashā bhāse tyān kevaḷagnānī bhagavān anantasukharūp dashāne
prāpta kahīe chhīe.

Page 302 of 370
PDF/HTML Page 330 of 398
single page version

aghātikarmonā udayanā nimittathī sharīrādikano sanyog thāy chhe, mohakarmano uday thatān
sharīrādikano sanyog ākuḷatāne bāhya sahakārī kāraṇ chhe. antaraṅg mohanā udayathī rāgādik
thāy ane bāhya aghātikarmonā udayathī rāgādikanun kāraṇ sharīrādino sanyog thāy tyāre
ākuḷatā ūpaje chhe. mohano uday nāsh thavā chhatān paṇ aghātikarmono uday rahe chhe paṇ
te kānīpaṇ ākuḷatā upajāvī shakato nathī, parantu pūrve ākuḷatāne sahakārī kāraṇarūp hato
māṭe e aghātikarmono nāsh paṇ ātmāne iṣhṭa ja chhe. kevaḷībhagavānane enā hovā chhatān
paṇ kāī duḥkh nathī māṭe tenā nāshano udyam paṇ nathī. parantu mohano nāsh thatān e sarva
karmo āpoāp thoḍā ja kāḷamān nāshane prāpta thaī jāy chhe.
e pramāṇe sarva karmono nāsh thavo e ātmānun hit chhe. ane sarva karmonā nāshanun
ja nām mokṣha chhe māṭe ātmānun hit ek mokṣha ja chhe, anya kāī nathī, evo nishchay karavo.
prashnaḥsansāradashāmān puṇyakarmano uday thatān jīv sukhī paṇ thāy chhe, to
‘kevaḷ mokṣha ja hit chhe’ em shā māṭe kaho chho?
sānsārik sukh duḥkh ja chhe
uttaraḥsansāradashāmān sukh to sarvathā chhe ja nahi, duḥkh ja chhe; parantu koīne koī
veḷā ghaṇun duḥkh hoy chhe tathā koīne koī veḷā thoḍun duḥkh hoy chhe. have pūrve ghaṇun duḥkh
hatun vā anya jīvone ghaṇun duḥkh hoy chhe e apekṣhāe thoḍā duḥkhavāḷāne sukhī kahīe chhīe,
tathā e ja abhiprāyathī thoḍā duḥkhavāḷo potāne sukhī māne chhe, paṇ vastutāe tene sukh
nathī. vaḷī e thoḍun duḥkh paṇ jo sadākāḷ rahe to tene paṇ hitarūp ṭharāvīe parantu tem
paṇ nathī. puṇyano uday thoḍo kāḷ ja rahe chhe ane tyān sudhī ja thoḍun duḥkh thāy chhe paṇ
pāchhaḷathī ghaṇun duḥkh thaī jāy chhe. māṭe sansāraavasthā hitarūp nathī.
jem koīne viṣhamajvar chhe tene koī veḷā ghaṇī ashātā thāy chhe tathā koī veḷā
thoḍī thāy chhe, thoḍī ashātā hoy tyāre te potāne ṭhīk māne chhe; lok paṇ kahe chhe ke ṭhīk
chhe; parantu paramārthathī jyānsudhī jvarano sadbhāv chhe tyānsudhī tene ṭhīk nathī; tem sansārī jīvane
mohano uday chhe tene koī veḷā ghaṇī ākuḷatā thāy chhe tathā koī veḷā thoḍī thāy chhe; thoḍī
ākuḷatā hoy tyāre te potāne sukhī māne chhe, lok paṇ kahe chhe ke sukhī chhe; parantu paramārthathī
jyānsudhī mohano sadbhāv chhe tyānsudhī sukh nathī.
tathā sāmbhaḷo, sansāradashāmān paṇ ākuḷatā ghaṭatān sukh nām pāme chhe tathā ākuḷatā
vadhatān duḥkh nām pāme chhe, kyāy bāhya sāmagrīthī sukhduḥkh nathī. jem koī daridrīne kiñchit
dhananī prāpti thaī, tyān kanīk ākuḷatā ghaṭavāthī tene sukhī kahīe chhīe ane te paṇ potāne

Page 303 of 370
PDF/HTML Page 331 of 398
single page version

sukhī māne chhe, tathā koī ghaṇā dhanavānane kiñchit dhananī hāni thaī tyān kanīk ākuḷatā
vadhavāthī tene duḥkhī kahīe chhīe ane te paṇ potāne duḥkhī māne chhe.
e ja pramāṇe sarvatra jāṇavun.
vaḷī e ākuḷatānun ghaṭavunvadhavun paṇ bāhyasāmagrī anusār nathī paṇ kaṣhāyabhāvo
ghaṭavāvadhavānā anusāre chhe. jem koīne thoḍun dhan chhe paṇ jo santoṣh chhe to tene ākuḷatā
ghaṇī thoḍī chhe, tathā koīne ghaṇun dhan chhe paṇ tr̥uṣhṇā chhe to tene ākuḷatā ghaṇī chhe. bījun
koīne koīe būrun kahyun, ane jo tene thoḍo paṇ krodh na thāy to tene ākuḷatā thatī nathī
tathā jene thoḍī vāto kahetān ja ghaṇo krodh thaī āve to tene ākuḷatā ghaṇī thāy chhe. vaḷī
jem gāyane vāchharaḍāthī kāī paṇ prayojan nathī parantu moh ghaṇo hovāthī tenī rakṣhā karavānī
tene ghaṇī ākuḷatā hoy chhe, tyāre subhaṭane sharīrādikathī ghaṇān kārya sadhāy chhe parantu raṇakṣhetramān
mānādinā kāraṇe sharīrādikathī moh ghaṭī jatān maraṇanī paṇ tene thoḍī ākuḷatā thāy chhe. māṭe
em jāṇavun ke
sansāraavasthāmān paṇ ākuḷatā ghaṭavāvadhavāthī ja sukhduḥkh mānavāmān
āve chhe, ane ākuḷatānun ghaṭavunvadhavun rāgādi kaṣhāyo ghaṭavāvadhavānā anusāre chhe.
vaḷī paradravyarūp bāhyasāmagrī anusār sukhduḥkh nathī. kaṣhāyathī ichchhā utpanna
thāy tathā tenī ichchhānusār bāhyasāmagrī maḷe ane te kāḷe tene kanīk kaṣhāyanun upashaman
thavāthī ākuḷatā ghaṭe tyāre sukh māne chhe, tathā ichchhānusār sāmagrī na maḷe tyāre kaṣhāy
vadhavāthī ākuḷatā vadhe chhe ane duḥkh māne chhe. have chhe to ā pramāṇe, paṇ ā evun
jāṇe chhe ke
mane paradravyanā nimittathī sukhduḥkh thāy chhe; paṇ em jāṇavun e bhram ja
chhe. māṭe ahīn āvo vichār karavo kesansāraavasthāmān kiñchit kaṣhāy ghaṭavāthī sukh māne
chhe ane tene hitarūp jāṇe chhe, to jyān sarvathā kaṣhāy dūr thatān vā kaṣhāyanān kāraṇo dūr
thatān param nirākuḷatā thavāthī anantasukh prāpta thāy chhe
evī mokṣha avasthāne hitarūp kem
na māne?
vaḷī sansāraavasthāmān uchchapad pāme topaṇ kān to viṣhayasāmagrī meḷavavānī ākuḷatā
thāy chhe, kān to viṣhayasevananī ākuḷatā thāy chhe, agar kān to potāne krodhādi kaṣhāyathī
koī anya ichchhā ūpaje tene pūrṇa karavānī ākuḷatā thāy chhe, paṇ koī veḷā te sarvathā
nirākuḷ thaī shakato nathī; abhiprāyamān to anek prakāranī ākuḷatā banī ja rahe chhe. vaḷī
koī ākuḷatā maṭāḍavāno bāhya upāy kare paṇ pratham to kārya siddha thāy nahi, kadāchit
jo bhavitavyayogathī te kārya siddha thaī jāy to te ja kṣhaṇe anya ākuḷatā maṭāḍavānā
upāyamān lāge chhe; e pramāṇe ākuḷatā maṭāḍavānī paṇ ākuḷatā nirantar rahyā kare chhe. jo
evī ākuḷatā na rahe to navā navā viṣhayasevanādi kāryomān te shāmāṭe pravarte chhe? māṭe

Page 304 of 370
PDF/HTML Page 332 of 398
single page version

sansār-avasthāmān puṇyanā udayathī indra-ahamindrādi pad pāme topaṇ tene nirākuḷatā thatī
nathī paṇ duḥkhī ja rahe chhe; māṭe sansāraavasthā hitakārī nathī.
bījun, mokṣha avasthāmān koī paṇ prakāranī ākuḷatā rahī nathī, māṭe tyān ākuḷatā
maṭāḍavānā upāy karavānun paṇ prayojan nathī ane sadākāḷ shāntarasavaḍe te sukhī rahe chhe māṭe
mokṣha avasthā ja hitakārī chhe. pahelān paṇ sansār avasthānā duḥkhanun tathā mokṣha avasthānā
sukhanun visheṣh varṇan karyun chhe te mātra ā ja prayojan arthe karyun chhe,
tene paṇ vichārī mokṣhane
hitarūp jāṇī ek mokṣhano upāy karavo e ja sarva upadeshanun tātparya chhe.
puruṣhārthathī ja mokṣhaprāpti
prashnaḥmokṣhano upāy kāḷalabdhi āvatān bhavitavyānusār bane chhe ke
mohādikano upashamādik thatān bane chhe, ke potānā puruṣhārthathī udyam karatān bane chhe?
te kaho. jo pahelān beu kāraṇo maḷatān bane chhe to tame amane upadesh shāmāṭe āpo
chho? tathā jo puruṣhārthathī bane chhe to sarva upadesh sāmbhaḷe chhe chhatān temān koī upāy
karī shake chhe tathā koī nathī karī shakatā tenun shun kāraṇ?
uttaraḥek kārya thavāmān anek kāraṇo maḷe chhe. mokṣhano upāy bane chhe tyān to
pūrvokta traṇ kāraṇo maḷe chhe tathā nathī banato tyān e traṇe kāraṇo nathī maḷatā; pūrvokta
traṇ kāraṇ kahyān temān kāḷalabdhi vā honahār (bhavitavya) to koī vastu nathī, je kāḷamān
kārya bane chhe te ja kāḷalabdhi tathā je kārya thayun te ja honahār. tathā je karmanā upashamādik
chhe te to pudgalanī shakti chhe, teno kartāhartā ātmā nathī, tathā puruṣhārthathī udyam kare chhe
te ā ātmānun kārya chhe māṭe ātmāne puruṣhārthathī udyam karavāno upadesh de chhe.
have ā ātmā je kāraṇathī kāryasiddhi avashya thāy te kāraṇarūp udyam kare tyān to
anya kāraṇo avashya maḷe ja ane kāryanī siddhi paṇ avashya thāy ja, tathā je kāraṇathī
kāryasiddhi thāy athavā na paṇ thāy te kāraṇarūp udyam kare tyān anya kāraṇ maḷe to kāryasiddhi
thāy, na maḷe to na thāy.
have jinamatamān je mokṣhano upāy kahyo chhe tenāthī to mokṣha avashya thāy ja, māṭe
je jīv shrījineshvaranā upadesh anusār puruṣhārthathī mokṣhano upāy kare chhe tene kāḷalabdhi vā
bhavitavya paṇ thaī chūkyān tathā karmanān upashamādi thayān chhe to te āvo upāy kare chhe, māṭe
je puruṣhārthavaḍe mokṣhano upāy kare chhe tene sarva kāraṇo maḷe chhe ane avashya mokṣhanī prāpti
thāy chhe, evo nishchay karavo. tathā je jīv puruṣhārthavaḍe mokṣhano upāy karato nathī tene to
kāḷalabdhi ane bhavitavya paṇ nathī, ane karmanān upashamādi thayān nathī tethī te upāy karato

Page 305 of 370
PDF/HTML Page 333 of 398
single page version

nathī, māṭe je puruṣhārthavaḍe mokṣhano upāy karato nathī tene to koī kāraṇ maḷatān nathīevo
nishchay karavo, tathā tene mokṣhanī prāpti thatī nathī.
vaḷī tun kahe chhe ke‘upadesh to badhāy sāmbhaḷe chhe, chhatān koī mokṣhano upāy karī
shake chhe ane koī nathī karī shakatā, tenun shun kāraṇ?’
tenun kāraṇ ā chhe keje upadesh sāmbhaḷīne puruṣhārtha kare chhe te mokṣhano upāy karī
shake chhe paṇ je puruṣhārtha nathī karato te mokṣhano upāy karī shakato nathī. upadesh to
shikṣhāmātra chhe paṇ phaḷ to jevo puruṣhārtha kare tevun āve.
prashnaḥdravyaliṅgī muni mokṣhanā arthe gr̥uhasthapaṇun chhoḍī tapashcharaṇādi kare chhe,
tyān teṇe puruṣhārtha to karyo chhatān kārya siddha na thayun, māṭe puruṣhārtha karavāthī to kāī
siddhi nathī?
uttaraḥanyathā puruṣhārtha karī phaḷ ichchhe chhe paṇ tethī kevī rīte phaḷasiddhi thāy!
tapashcharaṇādi vyavahārasādhanamān anurāgī thaī pravartavānun phaḷ shāstramān to shubhabandh kahyun chhe ane
ā tenāthī mokṣha ichchhe chhe te kevī rīte thāy? e to bhram chhe.
prashnaḥe bhramanun kāraṇ paṇ koī karma ja chhe, puruṣhārtha shun kare?
uttaraḥsāchā upadeshathī nirṇay karatān bhram dūr thāy chhe, parantu ā tevo puruṣhārtha
karato nathī, tethī ja bhram rahe chhe. nirṇay karavāno puruṣhārtha kare to bhramanun kāraṇ je mohakarma
tenā paṇ upashamādi thāy tyāre bhram dūr thaī jāy, kāraṇ ke
nirṇay karatān pariṇāmonī
vishuddhatā thāy chhe, tethī mohanān sthitianubhāg ghaṭe chhe.
prashnaḥnirṇay karavāmān upayog lagāvato nathī tenun kāraṇ paṇ karma chhe ne?
uttaraḥekendriyādikane vichār karavānī shakti nathī temane to karma ja kāraṇ chhe,
paṇ āne to gnānāvaraṇādinā kṣhayopashamathī nirṇay karavānī shakti pragaṭ thaī chhe. jyān upayog
lagāve teno ja nirṇay thaī shake chhe; parantu ā anya nirṇay karavāmān to upayog lagāve
chhe ane ahīn upayog lagāvato nathī e to eno potāno ja doṣh chhe, tyān karmanun to kāī
prayojan nathī.
prashnaḥsamyaktvachāritrano ghātak to moh chhe, eṭale teno abhāv thayā
vinā mokṣhano upāy kevī rīte bane?
uttaraḥtattvanirṇay karavāmān upayog lagāvato nathī e to āno ja doṣh chhe.
puruṣhārtha vaḍe jo tattvanirṇay karavāmān upayogane lagāve to svayam ja mohano abhāv thatān

Page 306 of 370
PDF/HTML Page 334 of 398
single page version

samyaktvādirūp mokṣhanā upāyano puruṣhārtha bane chhe; tethī mukhyapaṇe to tattvanirṇay karavāmān
upayog lagāvavāno puruṣhārtha karavo. ane upadesh paṇ e ja puruṣhārtha karāvavā arthe āpīe
chhīe. e puruṣhārthathī mokṣhanā upāyano puruṣhārtha svayamev thashe.
vaḷī tattvanirṇay na karavāmān kāī karmano to doṣh chhe nahi paṇ tāro ja doṣh chhe.
tun pote to mahant rahevā ichchhe chhe ane potānā doṣh karmādikane lagāve chhe! paṇ jinaāgnā
māne to āvī anīti sambhave nahi. tāre viṣhayakaṣhāyarūp ja rahevun chhe māṭe āvun jūṭh bole
chhe. jo mokṣhanī sāchī abhilāṣhā hoy to tun āvī yukti shāmāṭe banāve? sansāranā kāryomān
potānā puruṣhārthathī siddhi thatī na jāṇe topaṇ tyān puruṣhārtha vaḍe udyam karyā kare chhe, ane
ahīn puruṣhārtha gumāvī bese chhe, tethī jaṇāy chhe ke
tun mokṣhane dekhādekhī utkr̥uṣhṭa kahe chhe,
paṇ tenun svarūp oḷakhī tene hitarūp jāṇato nathī. hitarūp jāṇī jeno udyam bane te na
kare, e asambhavit chhe.
prashnaḥtame kahyun te satya chhe. parantu dravyakarmanā udayathī bhāvakarma thāy chhe
ane bhāvakarmathī dravyakarmano bandh thāy chhe, vaḷī pāchhān tenā udayathī bhāvakarma thāy chhe,
e ja pramāṇe anādikāḷathī paramparā chāle chhe, tyān mokṣhano upāy kevī rīte thaī shake?
uttaraḥkarmano bandh vā uday sadākāḷ samān ja rahyā kare to to em ja chhe,
parantu pariṇāmonā nimittathī pūrve bāndhelān karmonun paṇ utkarṣhaṇ, apakarṣhaṇ ane saṅkramaṇādi thatān
tenī shakti hīn
adhik thāy chhe, tethī teno uday paṇ mandtīvra thāy chhe; tenā nimittathī
navīn bandh paṇ mandtīvra thāy chhe; tethī sansārī jīvone karmodayanā nimittathī koī veḷā
gnānādik ghaṇān pragaṭ thāy chhe, koī veḷā thoḍān pragaṭ thāy chhe; koī veḷā rāgādi mand thāy
chhe, koī veḷā tīvra thāy chhe, e pramāṇe palaṭanā thayā kare chhe.
tyān kadāchit sañgnīpañchendriy paryāptaparyāy pāmyo tyāre manavaḍe vichār karavānī tene
shakti pragaṭ thaī. vaḷī tene koī veḷā tīvra rāgādik thāy chhe tathā koī veḷā mand thāy
chhe, have tyān rāgādikano tīvra uday thatān to viṣhayakaṣhāyādinān kāryomān ja pravr̥utti thāy chhe
tathā rāgādikano mand uday thatān bahārathī upadeshādinun nimitta bane ane pote puruṣhārtha karīne
te upadeshādikamān upayogane joḍe to dharmakāryomān pravr̥utti thāy. tathā nimitta na bane vā pote
puruṣhārtha na kare to anya kāryomān ja pravarte parantu mandarāgādi sahit pravarte, evā avasaramān
upadesh kāryakārī chhe.
vichārashakti rahit je ekendriyādik chhe tene to upadesh samajavānun gnān ja nathī
tathā tīvrarāgādi sahit jīvono upayog upadeshamān joḍāto nathī, māṭe je jīv vichārashakti
sahit hoy tathā jemane rāgādik mand hoy temane upadeshanā nimittathī dharmanī prāpti thaī

Page 307 of 370
PDF/HTML Page 335 of 398
single page version

jāy to tenun bhalun thāy, ane e ja avasaramān puruṣhārtha kāryakārī chhe.
ekendriyādik to dharmakārya karavāne samartha ja nathī eṭale teo kevī rīte puruṣhārtha
kare? tathā tīvrakaṣhāyī puruṣhārtha kare to te pāpakāryano ja kare paṇ dharmakāryano puruṣhārtha thaī
shake nahi.
māṭe je vichārashakti sahit hoy tathā jene rāgādik mand hoy te jīv puruṣhārtha vaḍe
upadeshādikanā nimittathī tattvanirṇayādikamān upayog lagāve to teno upayog tyān lāge, tyāre
tenun bhalun thāy. jo ā avasaramān paṇ tattvanirṇay karavāno puruṣhārtha na kare, pramādathī kāḷ
gumāve, agar kān to mandarāgādi sahit viṣhay
kaṣhāyonān kāryomān ja pravarte vā kān to
vyavahāradharmakāryomān pravarte to avasar to chālyo jāy ane sansāramān ja paribhramaṇ rahe.
bījun, ā avasaramān jīv jo puruṣhārtha vaḍe tattvanirṇay karavāmān upayog lagāvavāno
abhyās rākhe to tene vishuddhatā vadhe chhe ane tethī karmonī shakti hīn thāy chhe, tathā keṭalāk
kāḷamān āpoāp darshanamohano upasham thatān tene tattvomān yathāvat pratīti āve chhe. have ānun
kartavya to tattvanirṇayano abhyās ja chhe ane tenāthī ja darshanamohano upasham to svayam ja
thāy chhe. emān jīvanun kartavya kāī nathī.
vaḷī e (darshanamohano upasham) thatān jīvane samyagdarshan to svayam thāy chhe, ane
samyagdarshan thatān shraddhān to āvun thayun ke‘hun ātmā chhun, māre rāgādik na karavā;’ parantu
chāritramohanā udayathī rāgādik thāy chhe, tyān tīvra uday thāy tyāre to te viṣhayādikamān pravarte
chhe ane mand uday hoy tyāre potānā puruṣhārthathī dharmakāryomān vā vairāgyādi bhāvanāmān
upayogane lagāve chhe, tenā nimittathī chāritramoh mand thato jāy chhe. e pramāṇe thatān
deshachāritra vā sakalachāritra aṅgīkār karavāno puruṣhārtha pragaṭ thāy chhe. vaḷī chāritra dhāraṇ
karī potānā puruṣhārtha vaḍe dharmamān pariṇatine vadhāre chhe, tyān vishuddhatā vaḍe karmanī shakti hīn
thāy chhe tethī vishuddhatā vadhe chhe ne tethī karmanī shakti vadhāre hīn thāy chhe. e pramāṇe kramathī
mohano nāsh kare tyāre pariṇām sarvathā vishuddha thāy chhe, te vaḍe gnānāvaraṇādino nāsh thaī
kevaḷagnān pragaṭ thāy chhe. tyār pachhī upāy vinā aghātikarmono paṇ nāsh karīne shuddha
siddhapadane prāpta kare chhe.
e pramāṇe upadeshanun to nimitta bane ane potāno puruṣhārtha kare to karmano nāsh thāy chhe.
vaḷī jyāre karmano uday tīvra hoy tyāre puruṣhārtha thaī shakato nathī, uparanā
guṇasthānethī paṇ paḍī jāy chhe, tyān to jevun honahār hoy tevun thāy chhe, parantu jyān mand
uday hoy ane puruṣhārtha banī shake tyān to pramādī na thavun, sāvadhān thaī potānun kārya karavun.

Page 308 of 370
PDF/HTML Page 336 of 398
single page version

jem koī puruṣh nadīnā pravāhamān paḍyo vahyo jato hoy, tyān pāṇīnun jor hoy tyāre
to teno puruṣhārtha kāī kāmano nathī, upadesh paṇ kāryakārī nathī. tathā pāṇīnun jor thoḍun hoy
tyāre jo puruṣhārtha karī nīkaḷavā ichchhe to te nīkaḷī shake chhe, ane tene ja nīkaḷavānī shikṣhā
āpīe chhīe. chhatān jo te na nīkaḷe to dhīre dhīre (pravāhe pravāhe) vahe, ane pāchhaḷathī
pāṇīnun jor thatān vahyo chālyo jāy. e ja pramāṇe jīv sansāramān bhramaṇ kare chhe, tyān karmono
tīvra uday hoy tyāre to teno kāī puruṣhārtha nathī, upadesh paṇ kāryakārī nathī, ane karmano
mand uday hoy tyāre jo puruṣhārtha karī mokṣhamārgamān pravarte to te mokṣha prāpta karī le, ane
tene ja mokṣhamārgano upadesh de chhe. tathā te mokṣhamārgamān na pravarte to kiñchit vishuddhatā pāmī
pāchhaḷathī tīvra uday āvatān nigodādi paryāyane prāpta karashe.
māṭe ā avasar chūkavo yogya nathī. have sarva prakārathī avasar āvyo chhe,
āvo avasar pāmavo kaṭhaṇ chhe, tethī shrīguru dayāḷu thaī mokṣhamārgane upadeshe, temān
bhavya jīvoe pravr̥utti karavī.
mokṣhamārganun svarup
have mokṣhamārganun svarūp kahīe chhīeḥ
jenā nimittathī ātmā ashuddhadashā dhāraṇ karī duḥkhī thayo chhe evān je mohādikarma
teno sarvathā nāsh thatān kevaḷ ātmānī je sarva prakārathī shuddha avasthā thavī te mokṣha chhe, tathā
teno je upāy arthāt kāraṇ te mokṣhamārga jāṇavo.
have kāraṇ to anek prakāranān hoy chhe. koī kāraṇ to evān hoy chhe kejenā hovā
vinā to kārya na thāy ane jenā hovāthī kārya thāy vā na paṇ thāy; jemmuniliṅg dhāraṇ
karyā vinā to mokṣha na thāy, parantu muniliṅg dhāraṇ karavāthī mokṣha thāy vā na paṇ thāy.
tathā keṭalāk kāraṇ evān chhe ke
mukhyapaṇe to jenā hovāthī kārya thāy chhe parantu koīne te
hovā vinā paṇ kāryasiddhi thāy chhe; jem kemukhyapaṇe to anashanādi bāhyatapanun sādhan karatān
mokṣha thāy chhe, parantu bharatādine bāhyatap karyā vinā ja mokṣhanī prāpti thaī. tathā keṭalāk kāraṇ
evān chhe ke
jenā hovāthī kāryasiddhi avashya thāy ja tathā jenā na hovāthī kāryasiddhi sarvathā
na thāy; jemsamyagdarshangnānachāritranī ekatān thatān to avashya mokṣha thāy ane e thayā
vinā sarvathā mokṣha na thāy.e pramāṇe e kāraṇo kahyān temān atishayapūrvak niyamathī mokṣhano
sādhak je samyagdarshangnānchāritrano aikyabhāv te mokṣhamārga jāṇavo. e samyagdarshan,
samyaggnān tathā samyakchāritramānthī ek paṇ na hoy to mokṣhamārga thāy nahi.
shrī tattvārthasūtramān paṇ em ja kahyun chhe, yathā‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’
(a. 1. sūtra 1.)

Page 309 of 370
PDF/HTML Page 337 of 398
single page version

ā sūtranī ṭīkāmān kahyun chhe keahīn ‘मोक्षमार्ग’ evun je ekavachan kahyun chhe teno artha
ā chhe ke e traṇe maḷīne ek mokṣhamārga chhe; judājudā traṇ mārga nathī.
prashnaḥasanyatasamyagdraṣhṭine to chāritra nathī; to tene mokṣhamārga thayo chhe ke
nathī thayo?
uttaraḥmokṣhamārga tene thashe e to niyam thayo; ane tethī upachārathī tene mokṣhamārga
thayo paṇ kahīe chhīe; paramārthathī samyakchāritra thatān ja mokṣhamārga thāy chhe. jem koī puruṣhane
koī nagaramān javāno nishchay thayo tethī tene vyavahārathī em paṇ kahīe chhīe ke
‘ā
amuk nagar jāy chhe,’ paṇ paramārthathī mārgamān gaman karatān ja chālavun thashe; tem
asanyatasamyagdraṣhṭine vītarāgabhāvarūp mokṣhamārganun shraddhān thayun chhe tethī tene upachārathī mokṣhamārgī
kahīe chhīe, paṇ paramārthathī vītarāgabhāvarūp pariṇamatān ja mokṣhamārga thashe. shrī pravachanasāramān
paṇ e traṇenī ekāgratā thatān ja mokṣhamārga kahyo chhe, māṭe em jāṇavun ke
tattvashraddhān
gnān vinā to rāgādi ghaṭāḍavā chhatān mokṣhamārga nathī tathā rāgādi ghaṭāḍyā vinā tattvashraddhān
gnānathī paṇ mokṣhamārga nathī; e traṇe maḷatān ja sākṣhāt mokṣhamārga thāy chhe.
have tenun nirdesh tathā lakṣhaṇanirdesh ane parīkṣhā dvārā nirūpaṇ karīe chhīe.
lakṣhaṇ ane tenā doṣh
tyān samyagdarshansamyaggnānsamyakchāritra mokṣhano mārga chhe’ evun nāmamātra kathan karavun
te to ‘nirdesh’ jāṇavo.
tathā je ativyāpti, avyāpti ane asambhavapaṇāvaḍe rahit hoy ke jethī tene
oḷakhavāmān āve te ‘lakṣhaṇ’ jāṇavun; teno je nirdesh arthāt nirūpaṇ te ‘lakṣhaṇanirdesh’ jāṇavo.
tyān jene oḷakhavānun hoy tenun nām lakṣhya chhe ane te sivāy anyanun nām alakṣhya
chhe. have je lakṣhya vā alakṣhya bannemān hoy evun lakṣhaṇ jyān kahevāmān āve tyān ativyāptipaṇun
jāṇavun; jem ātmānun lakṣhaṇ ‘amūrtatva’ kahyun tyān amūrtatva lakṣhaṇ lakṣhya ja ātmā chhe temān
paṇ hoy chhe tathā alakṣhya je ākāshādi temān paṇ hoy chhe, māṭe e lakṣhaṇ ativyāptidoṣh
sahit lakṣhaṇ chhe. kāraṇ ke e vaḍe ātmāne oḷakhatān ākāshādi paṇ ātmā thaī jāy,
e doṣh āve tathāḥ
je koī lakṣhyamān to hoy tathā koīmān na hoy, e pramāṇe lakṣhyanā ekadeshamān hoy
evun lakṣhaṇ jyān kahevāmān āve tyān avyāptipaṇun jāṇavun; jem ātmānun lakṣhaṇ kevaḷagnānādik
kahīe tyān kevaḷagnān to koī ātmāmān hoy chhe tyāre koīmān nathī hotun māṭe e lakṣhaṇ

Page 310 of 370
PDF/HTML Page 338 of 398
single page version

avyāpti doṣhasahit lakṣhaṇ chhe, kāraṇ ke e vaḍe ātmā oḷakhatān alpagnānī ātmā na
ṭhare, e doṣh āve. tathā
je lakṣhyamān hoy ja nahi evun lakṣhaṇ jyān kahevāmān āve tyān asambhavapaṇun jāṇavun;
jem ātmānun lakṣhaṇ jaḍapaṇun kahīe. e pratyakṣhādi pramāṇathī viruddha chhe kāraṇ ke e asambhav
lakṣhaṇ chhe, kāraṇ ke e vaḍe ātmāne mānatān pudgalādi ātmā thaī jāy ane ātmā chhe
te anātmā thaī jāy
e doṣh āve.
e pramāṇe je ativyāpti, avyāpti ane asambhavit lakṣhaṇ hoy te lakṣhaṇābhās chhe,
parantu je lakṣhaṇ lakṣhyamān to sarvatra hoy ane alakṣhyamān koī paṇ ṭhekāṇe na hoy te ja sāchun
lakṣhaṇ chhe; jem ke
ātmānun svarūp (lakṣhaṇ) chaitanya. have e lakṣhaṇ badhāy ātmāmān to
hoy chhe ane anātmāmān koī paṇ ṭhekāṇe hotun nathī māṭe e sāchun lakṣhaṇ chhe. e vaḍe ātmā
mānavāthī ātmā ane anātmānun yathārthagnān thāy chhe, koī doṣh āvato nathī. e pramāṇe
lakṣhaṇanun svarūp udāharaṇamātra kahyun.
samyagdarshanādikanun sāchun lakṣhaṇ
have samyagdarshanādikanun sāchun lakṣhaṇ kahīe chhīeḥ
viparītābhinivesharahit jīvāditattvārthashraddhān samyagdarshananun lakṣhaṇ chhe. jīv, ajīv,
āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha e sāt tattvārtha chhe, enun je shraddhān arthāt ‘ām
ja chhe anyathā nathī’ evo pratītibhāv te tattvārthashraddhān chhe tathā viparītābhinivesh je anyathā
abhiprāy tethī je rahit te samyagdarshan chhe.
ahīn viparītābhiniveshanā nirākaraṇ arthe ‘samyak ’ pad kahyun chhe, kāraṇ ‘samyak’ evo
shabda prashansāvāchak chhe tethī shraddhānamān viparītābhiniveshano abhāv thatān ja prashansā sambhave chhe,
em jāṇavun.
prashnaḥahīn ‘tattva ane artha’ e be pad kahyān tenun shun prayojan?
uttaraḥ‘tat’ shabda chhe te ‘yat’ shabdanī apekṣhā sahit chhe tethī jenun prakaraṇ hoy
tene ‘tat’ kahīe ane jeno je bhāv arthāt svarūp tene tattva jāṇavun; kāraṇ ke ‘तस्यभावस्तत्त्वं’
evo tattva shabdano samās thāy chhe, tathā jāṇavāmān āvatā evā je dravya vā guṇparyāy
chhe tenun nām artha chhe. vaḷī ‘तत्त्वेन अर्थस्तत्त्वार्थः’ tattva kahetān potānun svarūp, e vaḍe sahit
padārtha tenun shraddhān, te samyagdarshan chhe. ahīn jo ‘tattvashraddhān’ ja kahīe to jeno ā bhāv
(tattva) chhe tenā shraddhān vinā kevaḷ bhāvanun ja shraddhān kāryakārī nathī. tathā jo ‘arthashraddhān’
ja kahīe to bhāvanā shraddhān vinā kevaḷ padārthashraddhān paṇ kāryakārī nathī.

Page 311 of 370
PDF/HTML Page 339 of 398
single page version

jem koīne gnāndarshanādik vā varṇādikanun to shraddhān hoy te ‘ā jāṇapaṇun chhe, ā
shvetavarṇa chhe’ ityādi pratīti to hoy parantu gnāndarshan ātmāno svabhāv chhe ane hun ātmā
chhun, tathā varṇādik pudgalano svabhāv chhe ane pudgal mārāthī bhinnajudo padārtha chhee
pramāṇe padārthanun shraddhān na hoy to bhāvanun shraddhān kāryakārī nathī. vaḷī ‘hun ātmā chhun’ evun
shraddhān karyun paṇ ātmānun svarūp jevun chhe tevun shraddhān na karyun, to bhāvanā shraddhān vinā padārthanun
shraddhān paṇ kāryakārī nathī. māṭe tattvasahit arthanun shraddhān hoy te ja kāryakārī chhe. athavā
jīvādikane tattvasañgnā paṇ chhe ane arthasañgnā paṇ chhe tethī
‘तत्त्वमेवार्थस्तत्त्वार्थः’ je tattva chhe
te ja artha chhe, tenun shraddhān te samyagdarshan chhe.
e artha vaḍe koī ṭhekāṇe tattvashraddhānane samyagdarshan kahel chhe, vā koī ṭhekāṇe
padārthashraddhānane samyagdarshan kahel chhe. tyān virodh na jāṇavo.
e pramāṇe ‘tattva’ ane ‘artha’ e be pad kahevānun prayojan chhe.
tattva sāt ja kem?
prashnaḥtattvārtha to anant chhe ane te badhān sāmānya apekṣhāe jīvajīvamān
garbhit thāy chhe māṭe be ja kahevān hatān athavā anant kahevān hatān; āsravādi to jīv
ajīvanān ja visheṣho chhe, to temane judān judān kahevānun shun prayojan?
uttaraḥjo ahīn padārthashraddhān karavānun ja prayojan hot to sāmānyapaṇe vā
visheṣhapaṇe jem sarva padārthonun jāṇavun thāy tem ja kathan karat, paṇ e prayojan to ahīn
chhe nahi. ahīn to mokṣhanun prayojan chhe tethī je sāmānya vā visheṣh bhāvonun shraddhān karatān
mokṣha thāy tathā jenā shraddhān karyā vinā mokṣha na thāy tenun ja nirūpaṇ ahīn karyun.
jīvajīv e be to ghaṇān dravyonī ekajāti apekṣhāe sāmānyarūp tattva kahyān, e
banne jāti jāṇatān ātmāne svaparanun shraddhān thāy tyāre parathī bhinna potāne jāṇī potānā
hitanā arthe mokṣhano upāy kare tathā potāthī bhinna parane jāṇe tyāre paradravyathī udāsīn
thaī rāgādik chhoḍī mokṣhamārgamān pravarte, tethī e banne jātinun shraddhān thatān ja mokṣha thāy;
paṇ e banne jāti jāṇyā vinā sva
paranun shraddhān na thavāthī paryāyabuddhithī te sānsārik
prayojanano ja upāy kare, ane paradravyomān rāgdveṣharūp thaī pravartatān te mokṣhamārgamān kevī rīte
pravarte? māṭe e banne jātinun shraddhān na thatān mokṣha paṇ na thāy. e pramāṇe e be sāmānya
tattvo to avashya shraddhān karavā yogya kahyān.
bījun, āsravādi pāñch tattvo kahyān te jīvpudgalanā ja paryāy chhe tethī e visheṣharūp
tattvo chhe. e pāñch paryāyone jāṇatān mokṣhano upāy karavānun shraddhān thāy.

Page 312 of 370
PDF/HTML Page 340 of 398
single page version

temān mokṣhane oḷakhe to tene hitarūp mānī teno upāy kare, tethī mokṣhanun shraddhān karavun.
mokṣhano upāy samvar
nirjarā chhe tene oḷakhe to jem samvarnirjarā thāy tem pravarte
māṭe samvarnirjarānun shraddhān karavun.
vaḷī samvarnirjarā to abhāvalakṣhaṇasahit chhe tethī jeno abhāv karavānī jarūr chhe
tene oḷakhavo joīe. jemakekrodhano abhāv thatān kṣhamā thāy, have krodhane oḷakhe to teno
abhāv pharī kṣhamārūp pravarte. e ja pramāṇe āsravano abhāv thatān samvar thāy tathā bandhano
ekadesh abhāv thatān nirjarā thāy, have āsrav
bandhane oḷakhe to teno nāsh karī samvar
nirjarārūp pravarte, māṭe āsravbandhanun paṇ shraddhān karavun.
e pramāṇe e pāñch paryāyonun shraddhān thatān ja mokṣhamārga thāy. ene oḷakhe to te
mokṣhane oḷakhe, paṇ jo tene na oḷakhe to mokṣhanī oḷakhāṇ vinā teno upāy shā māṭe
e kare? samvar
nirjarānī oḷakhāṇ vinā temān kevī rīte pravarte? āsravbandhanī oḷakhāṇ
vinā teno nāsh kevī rīte kare? em pāñch paryāyonun shraddhān na thavāthī mokṣhamārga na thāy.
evī rīte joke tattvārtha anant chhe tenun sāmānyavisheṣhavaḍe anek prakāre prarūpaṇ thāy
chhe parantu ahīn ek mokṣhanun prayojan chhe māṭe jāti apekṣhāe be to sāmānya tattva tathā
paryāyarūp pāñch visheṣhatattva maḷī sāt tattva ja kahyān.
kāraṇ keenā yathārthashraddhānane ādhīn mokṣhamārga chhe, e vinā anya padārthonun shraddhān
ho vā na ho athavā anyathā ho, parantu koīne ādhīn mokṣhamārga nathīem jāṇavun.
vaḷī koī ṭhekāṇe puṇyapāp rahit nav padārtha kahyā chhe, e puṇyapāp āsravādikanān
ja bhedo chhe māṭe e sāt tattvomān garbhit thayā. athavā puṇyapāpanun shraddhān thatān puṇyane
mokṣhamārga na māne vā svachchhandī banī pāparūp na pravarte tethī mokṣhamārgamān enun shraddhān paṇ
upakārī jāṇī e be tattvo āsrav visheṣhamān meḷavī nav padārtha kahyā vā shrī samayasārādimān
ene nav tattva paṇ kahyān chhe.
prashnaḥenun shraddhān samyagdarshan kahyun, paṇ darshan to sāmānya avalokanamātra
chhe tathā shraddhān pratītimātra chhe, to ene ekārthapaṇun kevī rīte sambhave?
uttaraḥprakaraṇanā vashathī dhātuno artha bījo paṇ thāy chhe. mokṣhamārganun prakaraṇ chhe
tethī temān darshan shabdano artha sāmānya avalokanamātra grahaṇ karavo nahi; kāraṇ ke chakṣhu
achakṣhudarshanavaḍe sāmānya avalokan to samyagdraṣhṭi ane mithyādraṣhṭine samān hoy chhe, tethī e
vaḍe kāī mokṣhamārganī pravr̥utti
apravr̥utti thatī nathī. tathā shraddhān hoy chhe te samyagdraṣhṭine ja
hoy chhe ane e vaḍe mokṣhamārganī pravr̥utti thāy chhe. māṭe darshan shabdano artha paṇ ahīn
shraddhānamātra ja grahaṇ karavo.