कोई पदार्थोने तेना साचा – जूठा जाणवानी अपेक्षाए ज सम्यग्ज्ञान – मिथ्याज्ञान नाम पामे छे.
जेम प्रत्यक्ष – परोक्ष प्रमाणना वर्णनमां कोई पदार्थ होय तेने साचा जाणवारूपे सम्यग्ज्ञान कह्युं
छे तथा संशयादिरूप जाणवापणाने अप्रमाणरूप मिथ्याज्ञान कह्युं छे. पण अहीं तो संसार –
मोक्षना कारणभूत सत्य – असत्य जाणवानो निर्धार करवो छे, दोरडी – सर्पादिकनुं यथार्थ वा
अन्यथा ज्ञान कांई संसार – मोक्षनुं कारण नथी, माटे एनी अपेक्षाए अहीं मिथ्याज्ञान –
सम्यग्ज्ञान कह्युं नथी, पण प्रयोजनभूत जीवादि तत्त्वोने जाणवानी अपेक्षाए ज मिथ्याज्ञान –
सम्यग्ज्ञान कह्युं छे. अने ए ज अभिप्रायथी सिद्धांतमां मिथ्याद्रष्टिना सर्व जाणवाने मिथ्याज्ञान
ज कह्युं तथा सम्यग्द्रष्टिना सर्व जाणवाने सम्यग्ज्ञान कह्युं.
प्रश्नः — मिथ्याद्रष्टिना जीवादि तत्त्वोना अयथार्थ जाणवाने मिथ्याज्ञान भले
कहो, पण दोरडी – सर्पादिकना यथार्थ जाणवाने तो सम्यग्ज्ञान कहो?
उत्तरः — मिथ्याद्रष्टि जाणे छे त्यां तेने सत्ता – असत्तानो विशेष (भेद) नथी, तेथी
ते कारणविपरीतता, स्वरूपविपरीतता वा भेदाभेदविपरीतता उपजावे छे. त्यां जेने ते जाणे
छे तेना मूळ कारणने तो न ओळखे अने अन्यथा कारण माने ते कारणविपरीतता छे, जेने
जाणे छे तेना मूळ वस्तुभूत स्वरूपने तो न ओळखे अने अन्यथा स्वरूप माने ते
स्वरूपविपरीतता छे, तथा जेने ते जाणे छे तेने ‘‘ए आनाथी भिन्न छे तथा ए आनाथी
अभिन्न छे’’ एम यथार्थ न ओळखतां अन्यथा भिन्न – अभिन्नपणुं माने ते
भेदाभेदविपरीतता छे. ए प्रमाणे मिथ्याद्रष्टिना जाणवामां विपरीतता होय छे. जेम दारूनो
केफी मनुष्य माताने पोतानी स्त्री माने तथा स्त्रीने माता माने तेम मिथ्याद्रष्टिमां अन्यथा जाणवुं
होय छे. वळी जेम कोई काळमां ए केफी मनुष्य माताने माता वा स्त्रीने स्त्री जाणे तोपण
तेने निश्चयरूप निर्धारवडे श्रद्धानपूर्वक जाणवुं न होवाथी तेने यथार्थज्ञान कहेता नथी; तेम
मिथ्याद्रष्टि कोई काळमां कोई पदार्थने सत्य पण जाणे तोपण तेना निश्चयरूप निर्धारथी श्रद्धान
सहित जाणतो नथी तेथी तेने सम्यग्ज्ञान कहेता नथी अथवा सत्य जाणे छतां ए वडे पोतानुं
अयथार्थ ज प्रयोजन साधे छे तेथी तेने सम्यग्ज्ञान कहेता नथी. ए प्रमाणे मिथ्याद्रष्टिना ज्ञानने
मिथ्याज्ञान कहीए छीए.
प्रश्नः — ए मिथ्याज्ञाननुं कारण शुं छे?
उत्तरः — मोहना उदयथी जे मिथ्यात्वभाव थाय छे – सम्यग्भाव नथी थतो ए ज
मिथ्याज्ञाननुं कारण छे. जेम विषना संयोगथी भोजनने पण विषरूप कहेवामां आवे छे तेम
मिथ्यात्वना संबंधथी ज्ञान पण मिथ्याज्ञान नाम पामे छे.
प्रश्नः — अहीं ज्ञानावरणनुं निमित्त तमे केम कहेता नथी?
उत्तरः — ज्ञानावरणना उदयथी तो ज्ञानना अभावरूप अज्ञानभाव होय छे तथा
चोथो अधिकारः मिथ्यादर्शन – ज्ञान – चारित्रनुं विशेष निरूपण ][ ८७