paramAtmAne sarvano kartA kahe chhe, tyAn teo evun anumAn kare chhe ke – ‘‘A jagat kartAvaDe nIpajyun
chhe kAraN kee – e kArya chhe, je kArya chhe te kartAvaDe nIpaje chhe, jem ke — ghaTAdik.’’ paN e
anumAnAbhAs chhe. kAraN ke – ahIn anumAnAntar sambhave chhe. A jagat samasta kartAvaDe nIpajyun
nathI, kAraN kee – emAn koI akAryarUp padArtho paN chhe. ane je akArya chhe, te kartAvaDe nIpajyA
nathI, jem ke — sUryabimbAdik anek padArthonA samudAyarUp jagatamAn keTalAk padArtho kRutrim chhe,
ke je manuShyAdik vaDe karavAmAn Ave chhe. tathA keTalAk akRutrim chhe, jeno koI kartA nathI. e
pratyakShAdi pramANathI agochar chhe, tethI Ishvarane kartA mAnavo mithyA chhe.
vaLI teo jIvAtmAne pratyek bhinna-bhinna kahe chhe, te to satya chhe, parantu mokSha gayA
pachhI paN temane bhinna ja mAnavA yogya chhe. visheSh to pratham kahyun ja chhe. e ja pramANe teo
anya tattvone paN mithyA prarUpe chhe.
pramANAdikanun svarUp paN anyathA kalpe chhe, te jainagranthothI parIkShA karatAn bhAse chhe.
e pramANe naiyAyikamatamAn kahelAn tattva kalpit jANavAn.
✾ vaisheShikamat nirAkaraN ✾
vaisheShikamatamAn – ‘‘dravya, guN, karma, sAmAnya, visheSh ane samavAy — e chha tattvo kahe
chhe.
temAn dravyatattva – pRithvI, jal, agni, pavan, AkAsh, kAl, dishA, AtmA ane man e
nav prakAre chhe. tyAn pRithvI, jaL, agni ane pavananA paramANu bhinna bhinna chhe ane te nitya
chhe, tenAthI kAryarUp pRithvI Adi thAy chhe te anitya chhe.’’ paN em kahevun pratyakShAdikathI viruddha
chhe, kAraN ke – indhanarUp pRithvI AdinAn paramANu agnirUp thatAn joIe chhIe, agninAn
paramANunI rAkharUp pRithvI thatI joIe chhIe, tathA jaLanAn paramANu muktAphal (motI) rUp pRithvI
thatAn joIe chhIe. tun kahIsh ke – ‘‘e paramANu jatAn rahe chhe ane bIjAn ja paramANu te rUp
thAy chhe,’’ paN pratyakShane tun asatya TharAve chhe. koI evI prabaL yukti kahe to ame e ja
pramANe mAnIe, parantu kevaL kahevA mAtrathI ja em Thare nahi. tethI ke – sarva paramANuonI ek
pudgalarUp mUrtikajAti chhe, te pRithvI Adi anek avasthArUpe pariName chhe.
vaLI teo e pRithvI Adinun koI ThekANe judun sharIr TharAve chhe, te paN mithyA ja chhe,
kAraN tenun koI pramAN nathI. pRithvI Adi to paramANupinD chhe, enun sharIr anya ThekANe, ane
e anya ThekANe em sambhavatun ja nathI, tethI e mithyA chhe. vaLI jyAn padArtha aTake nahi evun
je polAN, tene teo AkAsh kahe chhe, tathA kShaN – paL Adine kAL kahe chhe. have e banne avastu
ja chhe. paN sattArUp padArtha nathI. mAtra padArthonA kShetra – pariNaman Adikano pUrvApar vichAr karavA
pAnchamo adhikAra anyamat nirAkaraN ][ 129