samavAy chhe.’’ have e sAmAnyAdik to ghaNAne ek prakAravaDe ekavastumAn bhedakalpanAvaDe, tathA
bhedakalpanA apekShAe sambandh mAnavAvaDe potAnA vichAromAn ja thAy chhe, paN koI judA padArtho
to nathI. vaLI ene jANavAthI kAm – krodhAdik maTADavArUp visheSh prayojananI paN siddhi thatI
nathI, tethI ene tattva shA mATe kaho chho? jo e ja pramANe tattva kahevAn hatAn to prameyatvAdi
vastunA anant dharmo chhe, vA sambandh – AdhArAdi kArakonA anek prakAr vastumAn sambhave chhe, eTale
kAn to e badhA kahevA hatA athavA kAn to prayojan jANI kahevA hatA. tethI e sAmAnyAdik
tattva paN teo vRuthA ja kahe chhe.
e pramANe vaisheShikovaDe kahelAn tattva kalpit jANavAn.
vaLI teo be ja pramAN mAne chhe, pratyakSha ane anumAn. paN enA satya – asatyano
nirNay jainanA 1nyAyagranthothI jANavo.
vaLI naiyAyiko to kahe chhe ke — ‘‘viShay, indriy, buddhi, sharIr, sukh, dukh e sarvanA
abhAvathI AtmAnI je sthiti, te mokSha chhe.’’ ane vaisheShiko kahe chhe ke – chovIs guNomAnthI buddhi
Adi nav guNono abhAv thavo te mokSha chhe.’’ ahIn buddhino abhAv kahyo paN buddhi nAm
te gnAnanun chhe ane gnAnanun adhikaraNapaNun e AtmAnun lakShaN kahyun hatun. have gnAnano abhAv
thatAn, lakShaNano abhAv thavAthI lakShyano paN abhAv thatAn, AtmAnI sthiti kevI rIte rahI?
tathA jo buddhi nAm mananun chhe, to bhAvaman gnAnarUp ja chhe, ane dravyaman sharIrarUp chhe. have
mokSha thatAn dravyamanano sambandh avashya chhUTe chhe, eTale jaD evA dravyamananun nAm buddhi kevI rIte
hoy? vaLI manavat ja indriyo paN jANavI. tathA jo viShayano abhAv thAy, vA sparshAdik
viShayonun jANavun maTe, to gnAn konun nAm TharAvasho? tathA e viShayano abhAv thashe, to lokano
paN abhAv thashe! vaLI tyAn sukhano abhAv kahyo; paN sukhanA ja arthe to upAy karIe chhIe
to teno jyAn abhAv hoy, te upAdey kevI rIte hoy? tathA AkuLatAmay indriyajanit sukhano
tyAn abhAv kaho to e satya chhe, kAraN ke — nirAkuLatAlakShaN atIndriyasukh to tyAn sampUrNa
sambhave chhe, tethI tyAn sukhano abhAv nathI. vaLI sharIr, dukh ane dveShAdikano tyAn abhAv kahe
chhe, te satya chhe.
vaLI shivamatamAn kartA nirguNaIshvar shiv chhe. tene dev mAne chhe. tenA svarUpanun anyathApaNun
pUrvokta prakArathI jANavun. teomAn bhasma, kopIn, jaTA, janoI ityAdi chihna sahit veSh hoy
chhe, tenA AchArAdibhedathI chAr prakAr chhe — sheSh pAshupat, mahAvratI ane kAlamukh. e badhA
1. AptamImAnsA ( – devAgam stotra) yukatpanushAsan, aShTasahastrI, nyAy vinishchay, siddhivinishchay
pramANasangrah, tattvArthashlokavArttik, rAjavArttik, prameyakamalamArtanD ane nyAyakumudachandroday Adi dArshanik
granthothI jANavun joIe.
pAnchamo adhikAra anyamat nirAkaraN ][ 131