judAjudA matanA adhikArI thayA chhe. have evA vedane pramAN kevI rIte mAnIe? vaLI agni
pUjavAthI svarga thAy, paN agnine manuShyathI uttam kem mAnIe? e to pratyakShaviruddha chhe. e
svargadAtA kevI rIte hoy? e ja pramANe anya vedavachan paN pramANaviruddha chhe. vaLI vedamAn
brahma kahyo chhe, to sarvagna kem mAnatA nathI? ityAdi prakArathI jaiminIyamat kalpit jANavo.
✾ bauddhamat – nirAkaraN ✾
bauddhamatamAn 1chAr Aryasatya prarUpaN kare chhe – dukh, Ayatan, samudAy ane mArga. tyAn
sansArIne bandharUp te dukh chhe. tenA 2pAnch prakAr chhe – vignAn, vedanA, sangnA, sanskAr ane rUp.
rUpAdikane jANavun te vignAn chhe, sukh – dukhane anubhavavun te vedanA chhe, sUtelAnun jAgavun
te sangnA chhe, bhaNelAne yAd karavun te sanskAr chhe, tathA rUpane dhAraN karavun te rUp chhe. have ahIn
vignAnAdikane dukh kahyun te mithyA chhe, kAraN ke – dukh to kAm – krodhAdik chhe, gnAn kAI dukh
nathI. pratyakSha joIe chhIe ke – koIne gnAn thoDun chhe, paN krodh – lobhAdik ghaNA chhe, to te dukhI
chhe, tathA koIne gnAn ghaNun chhe paN krodh – lobhAdik alpa chhe, vA nathI, to te sukhI chhe. tethI
vignAnAdik dukh nathI.
vaLI Ayatan bAr kahe chhe – pAnch indriyo, tenA shabdAdik pAnch viShayo, ek man, ane
ek dharmAyatan. have e Ayatan shAmATe kahe chhe? kAraN ke – teo sarvane kShaNik kahe chhe. to
tenun shun prayojan chhe?
vaLI jenAthI rAgAdikano samUh nIpaje, evo AtmA ane AtmIy e chhe nAm jenun,
te samudAy chhe. tyAn ahanrUp AtmA ane mamarUp AtmIy jANavA. paN tene kShaNik mAne chhe
eTale ene kahevAnun paN kAI prayojan nathI.
tathA sarva sanskAr kShaNik chhe, evI je vAsanA te mArga chhe. have ghaNA kAL sudhI sthAyI
hoy, evI keTalIk vastuo pratyakSha joIe chhIe. tame kahesho ke – ek avasthA rahetI nathI
te to ame paN mAnIe chhIe. sUkShma paryAy kShaNasthAyI chhe. vaLI e vastuno ja nAsh mAno,
to e nAsh thato dekhAto nathI, to ame kevI rIte mAnIe? kAraN ke – bAL, vRuddhAdi avasthAmAn
ek AtmAnun astitva jaNAy chhe. jo te ek nathI, to pahelAn ane pachhInA kAryano ek kartA
kem mAne chhe? tun kahIsh ke – ‘‘sanskArathI em chhe.’’ to e sanskAr kone chhe? jene (e sanskAr)
१.दुःखमायतनं चैव ततः समुदयो मतः ।
मार्गश्चेत्यस्य च व्याख्या क्रमेण श्रूयतामतः ।।३६।।
२.दुःखं संसारिणः स्कंधास्ते च पंञ्चप्रकीर्तिताः ।
विज्ञानं वेदना संज्ञा संस्कारोरूपमेव च ।।३७।। वि. वि. ।।३७।।
pAnchamo adhikAra anyamat nirAkaraN ][ 133