350 ][ mokShamArgaprakAshak
vaLI A svAnubhavane man dvArA thayo em paN kahIe chhIe kemake A anubhavamAn
matignAn – shrutagnAn ja chhe. anya koI gnAn nathI.
mati – shrutagnAn indriy tathA mananA avalamban vinA hotun nathI paN ahIn indriyano
to abhAv ja chhe, kAraN ke indriyano viShay mUrtik padArtha ja chhe. vaLI ahIn managnAn chhe,
kAraN manano viShay amUrtik padArtha paN chhe, tethI ahIn man sambandhI pariNAm svarUp viShe
ekAgra thaI anya chintAno nirodh kare chhe tethI tene man dvArA thayun em kahIe chhIe.
‘एकाग्रचिन्तानिरोधो ध्यानम्’ (mokShashAstra a. 8, sUtra 27) evun dhyAnanun paN lakShaN evI
anubhavadashAmAn sambhave chhe.
vaLI samayasAr – nATakanA kavitamAn kahyun chhe ke —
वस्तु विचारत ध्यावतैं, मन पावै विश्राम ।
रस स्वादत सुख ऊपजै, अनुभव याकौ नाम ।।
e pramANe man vinA judA ja pariNAm svarUpamAn pravartatA nathI, tethI svAnubhavane
manajanit paN kahIe chhIe, tethI tene atIndriy kahevAmAn ane manajanit kahevAmAn kAI
virodh nathI; vivakShAbhed chhe.
vaLI tame lakhyun ke ‘AtmA atIndriy chhe tethI atIndriyavaDe ja grAhya thaI shake’, to
bhAIshrI! man amUrttik (padArtha)ne paN grahaN kare chhe kAraN ke mati – shrutagnAnano viShay sarva
dravyo kahyAn chhe. tattvArthasUtramAn kahyun ke —
मतिश्रुतयोर्निबन्धो द्रव्येष्वसर्वपर्यायेषु ।।१ – २६।।
vaLI tame pratyakSha – parokShano prashna lakhyo. paN bhAIshrI! samyaktvamAn to pratyakSha –
parokShanA bhed nathI. chothA guNasthAne siddha samAn kShAyikasamyaktva thaI jAy chhe, tethI samyaktva
to mAtra yathArtha shraddhAnarUp ja chhe te (jIv) shubh – ashubh kArya karato paN rahe chhe. (tethI
kAI yathArtha padArthashraddhAn na hoy em hotun nathI;) tethI tame je lakhyun hatun ke ‘nishchayasamyaktva
pratyakSha chhe ane vyavahArasamyaktva parokSha chhe,’ te em nathI. samyaktvanA to traN bhed chhe.
temAn upashamasamyaktva ane kShAyikasamyaktva to nirmaL chhe kemake te mithyAtvanA uday rahit
chhe, tathA kShayopashamasamyaktva samaL chhe, kemake samyaktvamohanIyanA uday sahit chhe, paN A
samyaktvamAn pratyakSha – parokShanA koI bhed to chhe nahi.
shubhAshubharUp pravartatA vA svAnubhavarUp pravartatA kShAyik samyaktvIne samyaktvaguN to
samAn ja chhe, tethI samyaktvanA to pratyakSha – parokSha bhed na mAnavA.
paN pramANanA pratyakSha – parokSharUp be bhed chhe. e pramAN samyaggnAn chhe, tethI