Page 173 of 350
PDF/HTML Page 201 of 378
single page version
tathA kundakundAchAryakRut ‘‘lingapAhuD’’ hai, usamen muniling dhAraN karake jo hinsA,
to nagaramen rahanA to niShiddha huA hI.
gaI hai
Page 174 of 350
PDF/HTML Page 202 of 378
single page version
vahAn kahate hain.
karAyA, anumodit bhojan lenA
dAtArake prAN pIDit karake AhArAdikA grahaN karate hain. tathA jo gRuhasthadharmamen bhI uchit
nahIn hai va anyAy, lokanindya, pAparUp kArya karate pratyakSha dekhe jAte hain.
hain. is prakAr apanI mahimA karAte hain aur gRuhastha bhole unake dvArA prashansAdikase ThagAte
hue dharmakA vichAr nahIn karate, unakI bhaktimen tatpar hote hain; parantu baDe pApako baDA dharma
mAnanA is mithyAtvakA phal kaise ananta sansAr nahIn hogA? shAstramen ek jinavachanako anyathA
mAnanese mahApApI honA kahA hai; yahAn to jinavachanakI kuchh bAt hI nahIn rakhI, to isake
samAn aur pAp kaun hai?
Page 175 of 350
PDF/HTML Page 203 of 378
single page version
hI nahIn aur jo parameshvarako to mAne, parantu is kShetramen parameshvarakA lakShaN na dekhakar kisIko
parameshvar na mAne to nAstik to hotA nahIn hai; usI prakAr yah jAnanA.
tum rahate ho usI kShetramen sadbhAv mAnoge, to jahAn aise bhI guru nahIn milenge vahAn jAoge tab
kisako guru mAnoge? jis prakAr
kahA hai, parantu muni dikhAI nahIn dete to auronko to muni mAnA nahIn jA sakatA.
dharma-apekShA mahantatA sambhavit ho use guru jAnanA. parantu dharma nAm chAritrakA hai, ‘‘chArittan
khalu dhammo’’
usI prakAr auronkA bhI nAm guru hai tathApi yahAn shraddhAnamen nirgranthakA hI grahaN hai. jainadharmamen
arhantadev, nirgranthaguru aisA prasiddha vachan hai.
uttara
vastrAdi denese mahant huA. yadyapi bAhyamen shAstra sunAnevAlA mahant rahatA hai, tathApi antarangamen
lobhI hotA hai; isaliye sarvathA mahantatA nahIn huI.
Page 176 of 350
PDF/HTML Page 204 of 378
single page version
jAnanA. isaliye nirgrantha hI sarvaprakAr mahantatAyukta hain; nirgranthake sivA anya jIv sarvaprakAr
guNavAn nahIn hain; isaliye guNonkI apekShA mahantatA aur doShonkI apekShA hInatA bhAsit hotI
hai, tab nishank stuti nahIn kI jA sakatI.
parigraharahit nirgrantha muni hain unhInko guru jAnanA.
prakAr arahantAdikakI pAShANAdimen sthApanA banAye to unakA pratipakShI nahIn hai, aur koI
sAmAnya manuShya apane ko muni manAye to vah muniyonkA pratipakShI huA. is prakAr bhI sthApanA
hotI ho to apaneko arahanta bhI manAo! aur yadi unakI sthApanA ho to bAhyamen to
vaisA hI honA chAhiye; parantu ve nirgrantha, yah bahut parigrahake dhArI
nahIn the. yadi sarva vratadhArI hote to asanyat manuShyonkI alag sankhyA kahI jAtI, so nahIn
kahI hai; isaliye gRuhastha jain shrAvak nAm prApta karatA hai. aur munisangnA to nirgranthake sivA
kahIn kahI nahIn hai.
parantu munike aTThAIs mUlaguN hain so veShiyonke dikhAI nahIn dete, isaliye munipanA kisI bhI
prakAr sambhav nahIn hai. tathA gRuhastha-avasthAmen to pahale jambUkumArAdikane bahut hinsAdi kArya
Page 177 of 350
PDF/HTML Page 205 of 378
single page version
hai, isaliye aisI yukti kAryakArI nahIn hai.
danDayogya hain; vandanAdi-yogya kaise honge?
ki
nahIn thA; parantu Ap hI mAnAdikase namaskArAdi kare, vahAn antarang kaise na kahen? jaise
to use vratI kaise mAnen? usI prakAr antarangamen to kuguru-sevanako burA jAne; parantu unako
va logonko bhalA manavAneke liye sevan kare to shraddhAnI kaise kahen? isaliye bAhyatyAg karane
par hI antarangatyAg sambhav hai. isaliye jo shraddhAnI jIv hain, unhen kisI prakArase bhI
kuguruonkI sushruShA Adi karanA yogya nahIn hai.
yahAn koI kahe
sarvathA nahIn karatA. kyonki yah to jIvAdi tattvonkA shraddhAnI huA hai
unhen niShiddha jAnakar kadApi namaskArAdi nahIn karatA.
Page 178 of 350
PDF/HTML Page 206 of 378
single page version
par kugurukA sevan kiyA, vahAn tattvashraddhAnake kAraN to guru the, unase yah pratikUl huA.
so lajjAdikase jisane kAraNamen viparItatA utpanna kI usake kAryabhUt tattvashraddhAnamen dRuDhatA kaise
sambhav hai? isaliye vahAn darshanamohakA uday sambhav hai.
viShay poShaN kare, un jIvommen duShTabuddhi karake raudradhyAnI ho, tIvra lobhase auronkA burA karake
apanA koI prayojan sAdhanA chAhe; aur aise kArya karake vahAn dharma mAne; so kudharma hai.
kutUhalAdise vahAn kaShAyabhAv baDhAtA hai aur dharma mAnatA hai; so kudharma hai.
vastuonko detA hai. parantu sankrAnti Adi parva dharmarUp nahIn hain, jyotiShIke sanchArAdik dvArA
sankrAnti Adi hote hain. tathA duShTa grahAdikake artha diyA
lobhI nAnA asatya yuktiyAn karake Thagate hain, kinchit bhalA nahIn karate. bhalA to tab hotA
hai jab isake dAnakI sahAyatAse vah dharma-sAdhan kare; parantu vah to ulTA pAparUp pravartatA
hai. pApake sahAyakakA bhalA kaise hogA?
Page 179 of 350
PDF/HTML Page 207 of 378
single page version
ThaTharIkI shobhA samAn jAnanA. shobhA to hotI hai, parantu mAlikako param dukhadAyak hotI
hai; isaliye lobhI puruShonko dAn denemen dharma nahIn hai.
karatI hai. so strI to viShay-sevan karanese sukh pAtI hI hai, shIlakA upadesh kisaliye
diyA? ratikAlake atirikta bhI usake manorath na pravarte to dukh pAtI hai; so aisI asatya
yukti banAkar viShay-poShaN karanekA upadesh dete hain.
tathA vratAdik karake vahAn hinsAdik va viShayAdik baDhAte hain; parantu vratAdik to unhen
kare vahAn hinsA visheSh huI, svAdAdik viShay visheSh hue.
tathA koI bhakti Adi kAryomen hinsAdik pAp baDhAte hain; gIt-nRityagAnAdik va iShTa
Page 180 of 350
PDF/HTML Page 208 of 378
single page version
hain.
hai.
hain
ApaghAt karanA kudharma hai.
aur vratAdikakA nAm dhAraN karake vahAn nAnA shrRungAr banAte hain, iShTa-bhojanAdik karate hain,
kutUhalAdi karate hain va kaShAy baDhAneke kArya karate hain, juA ityAdi mahAn pAparUp pravartate hain.
va thoDe pravartate hain; so vahAn nukasAn bahut, naphA thoDA yA kuchh nahIn. aise kArya karanemen
to burA hI dikhanA hotA hai.
Page 181 of 350
PDF/HTML Page 209 of 378
single page version
tathA lobhI puruShako guru mAnakar dAnAdik dete hain va unakI asatya stuti karake mahantapanA
mAnate hain.
ab, isamen mithyAtvabhAv kis prakAr huA so kahate hain
jin-AgnAse pratikUl huA. rAgAdikabhAv to pAp hain, unhen dharma mAnA so yah jhUThA shraddhAn
huA; isaliye kudharmake sevanamen mithyAtvabhAv hai.
isaliye inakA avashya tyAg karanA.
sankaT pAyA jAtA hai, samyaggnAnakI prApti mahA durlabh ho jAtI hai.
Page 182 of 350
PDF/HTML Page 210 of 378
single page version
jo pApake phalase Darate hain; apane AtmAko dukhasamudramen nahIn DubAnA chAhate, ve jIv is
mithyAtvako avashya chhoDo; nindA
lakShmI samAvishatu gachchhatu vA yatheShTam
nyAyAtpatha pravichalanti padan na dhIrA
nyAyamArgase ek Dag bhI chalit nahIn hote.
kuguru-kudharmakA tyAgI honA yogya hai.
mithyAtvabhAv chhoDakar apanA kalyAN karo.
Page 183 of 350
PDF/HTML Page 211 of 378
single page version
hain :
bhramase apaneko siddha mAnate hain, vahI mithyAdRuShTi hain.
samAn hain, parantu siddhapane aur sansArIpanekI apekShA to samAn nahIn hain. tathApi ye to jaise
siddha shuddha hain, vaisA hI apaneko shuddha mAnate hain. parantu vah shuddha-ashuddha avasthA paryAy
hai; is paryAy-apekShA samAnatA mAnI jAye to yahI mithyAdRuShTi hai.
karmakA kShay hue binA hI kShAyikabhAv mAnate hain, so yahI mithyAdRuShTi hai.
Page 184 of 350
PDF/HTML Page 212 of 378
single page version
jAtI hai.
vastuko jAnatA hai; karma ADe Ane par vah kaise aTakegA? isaliye karmake nimittase
kevalagnAnakA abhAv hI hai. yadi isakA sarvadA sadbhAv rahatA to ise pAriNAmikabhAv kahate,
parantu yah to kShAyikabhAv hai. ‘sarvabhed jisamen garbhit hain aisA chaitanyabhAv, so pAriNAmikabhAv
hai.’ isakI anek avasthAen matignAnAdirUp va kevalagnAnAdirUp hain, so yah pAriNAmikabhAv
nahIn hain. isaliye kevalagnAnakA sarvadA sadbhAv nahIn mAnatA.
hotA. tathA aise bhAv nahIn lenA ki jaise sUryamen prakAsh rahatA hai vaise AtmAmen kevalagnAn
rahatA hai; kyonki dRuShTAnta sarva prakArase milatA nahIn hai. jaise
avasthA hone par anya avasthAkA abhAv hI hai.
prakAr jAnanA.
par shItalatA hI ho jAtI hai; isaliye sadAkAl jalakA svabhAv shItal kahA jAtA hai, kyonki
aisI shakti sadA pAyI jAtI hai aur vyakta hone par svabhAv vyakta huA kahate hain. kadAchit
vyaktarUp hotA hai. usI prakAr AtmAko karmakA nimitta hone par anyarUp huA, vahAn
Page 185 of 350
PDF/HTML Page 213 of 378
single page version
isasiye sadAkAl AtmAkA svabhAv kevalagnAn kahA jAtA hai, kyonki aisI shakti sadA pAyI
jAtI hai. vyakta hone par svabhAv vyakta huA kahA jAtA hai.
kare to dukhI hogA.
tathA rAgAdik bhAv apaneko pratyakSha hone par bhI bhramase AtmAko rAgAdirahit mAnate
yadi sharIr yA karmarUp pudgalake astitvamen hon to ye bhAv achetan yA mUrtik honge; parantu
ye rAgAdik to pratyakSha chetanatAsahit amUrtak bhAv bhAsit hote hain. isaliye ye bhAv AtmAke
hI hain.
jIvasyaiv cha karma tachchidanugan gnAtA na yatpudgala
hai, kyonki aisA ho to achetan karmaprakRitiko bhI us bhAvakarmakA phal
usake achetanapanA pragaT hai. isaliye is rAgAdikakA jIv hI kartA hai aur yah rAgAdik
jIvakA hI karma hai; kyonki bhAvakarma to chetanAkA anusArI hai, chetanA binA nahIn hotA, aur
pudgal gnAtA hai nahIn.
ab, jo rAgAdibhAvonkA nimitta karmako hI mAnakar apaneko rAgAdikakA akartA mAnate
hI doSh ThaharAte hain, so yah dukhadAyak bhram hai.
Page 186 of 350
PDF/HTML Page 214 of 378
single page version
karma hI kartA hai
rahA; tab svachchhanda hokar khoTe karmonkA bandha karake ananta sansAramen rulatA hai.
kisaliye karegA? isaliye yah shraddhAn bhI viparIt hai. use chhuDAneke liye svabhAvakI apekShA
rAgAdikako bhinna kahA hai aur nimittakI mukhyatAse pudgalamay kahA hai. jaise
yadi AtApakI adhikatA dekhatA hai tab shItal auShadhi batalAtA hai. usI prakAr shrIguru
rAgAdik chhuDAnA chAhate hain; jo rAgAdikako parakA mAnakar svachchhanda hokar nirudyamI hotA
Page 187 of 350
PDF/HTML Page 215 of 378
single page version
mukhyatAse rAgAdik parabhAv hain
paryAyarUpase utpanna hote hain, nimitta miTane par inakA nAsh honese svabhAvabhAv rah jAtA hai;
isaliye inake nAshakA udyam karanA.
hai. jaise
usI prakAr vibhAv dUr karaneke kAraN buddhipUrvak to tattvavichArAdi hain, aur abuddhipUrvak
mohakarmake upashamAdik hain, so usakA arthI tattvavichArAdikakA to udyam kare, aur mohakarmake
upashamAdik svayamev hon tab rAgAdik dUr hote hain.
kisaliye upadesh den?
hotA hai ki terA anurAg yahAn nahIn hai, mAnAdikase aisI jhUThI bAten banAtA hai.
Page 188 of 350
PDF/HTML Page 216 of 378
single page version
anusAr avasthAen hotI dekhI jAtI hain, phi ra bandhan kaise nahIn hai? yadi bandhan na ho to
mokShamArgI inake nAshakA udyam kisaliye kare?
kahA hai. athavA nimitta-naimittik sambandhakI apekShA bandhan hai hI, unake nimittase AtmA
anek avasthAen dhAraN karatA hI hai; isaliye apaneko sarvathA nirbandha mAnanA mithyAdRuShTi hai.
huA jo jIv bandhA-mukta huA mAnatA hai vah bandhatA hai. tathA yadi sarvathA hI bandha-mukti
na ho to yah jIv bandhatA hai
hai aur paryAyadRuShTise anek avasthAen hotI hain
jinavANImen to nAnA nayonkI apekShAse kahIn kaisA, kahIn kaisA nirUpaN kiyA hai; yah
hai, aur chAritramen rAgAdik dUr karanA chAhiye usakA udyam nahIn hai; ek apane AtmAke shuddha
Page 189 of 350
PDF/HTML Page 217 of 378
single page version
chintavan karatA rahatA hai ki ‘main siddhasamAn shuddha hUn, kevalagnAnAdi sahit hUn, dravyakarma-nokarma
rahit hUn, paramAnandamay hUn, janma-maraNAdi dukh mere nahIn hain’; ityAdi chintavan karatA hai.
karate ho to tumhAre to vartamAn ashuddha paryAy hai; tum apaneko shuddha kaise mAnate ho?
hain to yah matignAnAdik kisake hain? aur dravyakarma, nokarmarahit ho to gnAnAdikakI vyakttatA
kyon nahIn hai? paramAnandamay ho to ab kartavya kyA rahA? janma-maraNAdi dukh nahIn hain to
dukhI kaise hote ho?
uttara
dravya-apekShA shuddhapanA grahaN kiyA hai. vahI samayasAr vyAkhyAmen kahA hai :
Page 190 of 350
PDF/HTML Page 218 of 378
single page version
paryAyamen avasthA-visheSh avadhAraN karanA.
karatA hai.
vratAdik dhAraN karaneko bandhanamen paDanA ThaharAtA hai, pUjanAdik kAryonko shubhAsrav jAnakar
hey prarUpit karatA hai;
sthAn upayog lagAne yogya nahIn hain. tathA shAstrAbhyAs dvArA tattvonko visheSh jAnanese
samyagdarshan-gnAn nirmal hotA hai. tathA vahAn jab tak upayog rahe tab tak kaShAy manda
rahe aur AgAmI vItarAgabhAvonkI vRuddhi ho; aise kAryako nirarthak kaise mAnen?
AtmasvarUpakA nirNay to ho chukA, tab to gnAnakI nirmalatAke artha va upayogako mandakaShAyarUp
rakhaneke artha anya shAstronkA abhyAs mukhya chAhiye. tathA AtmasvarUpakA nirNay huA hai, use
spaShTa rakhaneke artha adhyAtma-shAstronkA bhI abhyAs chAhiye; parantu anya shAstrommen aruchi to nahIn
honA chAhiye. jisako anya shAstronkI aruchi hai use adhyAtmakI ruchi sachchI nahIn hai.
Page 191 of 350
PDF/HTML Page 219 of 378
single page version
va viShayake svarUpako bhI pahichAne; usI prakAr jisake Atmaruchi huI ho
bhI jAne. tathA Atma-AcharaNamen jo vratAdik sAdhan hain unako bhI hitarUp mAne tathA AtmAke
svarUpako bhI pahichAne. isaliye chAron hI anuyog kAryakArI hain.
AtmasvarUpamen pravarte to yogya hI hai, aur na rahA jAy to prashasta shAstrAdi paradravyonko chhoDakar
aprashasta viShayAdimen lage to mahAnindanIy hI hogI. so muniyonkI bhI svarUpamen bahut kAl
buddhi nahIn rahatI, to terI kaise rahA kare?
tathA yadi dravyAdikake aur guNasthAnAdikake vichArako vikalpa ThaharAtA hai, so vikalpa
ve bahut rAgAdi garbhit hote hain. tathA nirvikalpadashA sadA rahatI nahIn hai; kyonki chhadmasthakA
upayog ekarUp utkRuShTa rahe to antarmurhUt rahatA hai.
guNasthAn, mArgaNA, shuddha-ashuddha avasthA ityAdi vichAr hogA.
Page 192 of 350
PDF/HTML Page 220 of 378
single page version
jIv-ajIvake visheSh tathA karmake Asrav-bandhAdikake visheSh avashya jAnane yogya hain, jinase
samyagdarshan-gnAnakI prApti ho.
hai. isaliye samyagdRuShTi honeke pashchAt bhI yahAn hI upayog lagAnA.
jAnanA tathA trilokake AkAr
tattvagnAn nirmal ho, isaliye AgAmI rAgAdik ghaTAneko hI kAraN hain, isaliye kAryakArI
hain.
shakti ho usase to yah nahIn kahA ki bahut jAnanese burA hogA? jitanA bahut jAnegA
utanA prayojanabhUt jAnanA nirmal hogA. kyonki shAstramen aisA kahA hai :