Page 253 of 350
PDF/HTML Page 281 of 378
single page version
samAn yA asamAn hote hain; parantu Uparake samayavAlonke pariNAm us samay samAn sarvathA nahIn
hote, apUrva hI hote hain. isaprakAr apUrvakaraN
hote hain, usI prakAr dvitIyAdi samayommen paraspar samAnatA jAnanA; tathA prathamAdi samayavAlonse
dvitIyAdi samayavAlonke anantagunI vishuddhatA sahit hote hain. isaprakAr anivRuttikaraN
vahAn pahale antarmuhUrta kAlaparyant adhakaraN hotA hai. vahAn chAr Avashyak hote hain
samay anantagunA baDhatA hai; aur aprashasta prakRitiyonkA anubhAg-bandha samay-samay anantaven bhAg
hotA hai
anubhAgako ghaTAtA hai so anubhAgakANDakaghAt hai; tathA guNashreNIke kAlamen kramasha asankhyAtagune
pramANasahit karmonko nirjarAke yogya karatA hai so guNashreNI nirjarA hai. tathA guN-sankramaN
yahAn nahIn hotA, parantu anyatra apUrvakaraN ho vahAn hotA hai.
tamhA bidiyan karaNan apuvvakaraNetti NiddiTThan..51.. (labdhisAr)
karaNan pariNAmo apuvvANi cha tANi karaNANi cha apuvvakaraNANi,
asamANapariNAmA tti jan uttan hodi..
Na NivaTTanti tahA viy pariNAmehin miho jehin..56..
Page 254 of 350
PDF/HTML Page 282 of 378
single page version
antarakaraN
hai. tathA antarakaraN karaneke pashchAt upashamakaraN karatA hai. antarakaraN dvArA abhAvarUp
kiye niShekonke UparavAle jo mithyAtvake niShek hain unako uday Aneke ayogya banAtA hai.
ityAdik kriyA dvArA anivRuttikaraNake antasamayake anantar jin niShekonkA abhAv kiyA thA,
unakA kAl Aye, tab niShekonke binA uday kisakA AyegA? isaliye mithyAtvakA uday
na honese prathamopasham samyaktvakI prApti hotI hai. anAdi mithyAdRuShTike samyaktva mohanIy aur
mishra mohanIyakI sattA nahIn hai, isaliye vah ek mithyAtvakarmakA hI upasham karake upasham
samyagdRuShTi hotA hai. tathA koI jIv samyaktva pAkar phi ra bhraShTa hotA hai, usakI dashA bhI
anAdi mithyAdRuShTi jaisI ho jAtI hai.
samAdhAn
sandeh huA ki isaprakAr hai yA isaprakAr? athavA ‘na jAne kis prakAr hai?’ athavA us
shikShAko jhUTh jAnakar usase viparItatA huI tab use apratIti huI aur usake us shikShAkI
pratItikA abhAv ho gayA. athavA pahale to anyathA pratIti thI hI, bIchamen shikShAke vichArase
yathArtha pratIti huI thI; parantu us shikShAkA vichAr kiye bahut kAl ho gayA, tab use bhUlakar
jaisI pahale anyathA pratIti thI vaisI hI svayamev ho gaI. tab us shikShAkI pratItikA abhAv
ho jAtA hai. athavA yathArtha pratIti pahale to kI, pashchAt na to koI anyathA vichAr kiyA,
na bahut kAl huA; parantu vaise hI karmodayase honahArake anusAr svayamev hI us pratItikA
abhAv hokar anyathApanA huA. aise anek prakArase us shikShAkI yathArtha pratItikA abhAv
hain.
Page 255 of 350
PDF/HTML Page 283 of 378
single page version
‘aise hI hai’ aisA shraddhAn huA, pashchAt jaise pahale kahe the vaise anek prakArase us yathArtha
shraddhAnakA abhAv hotA hai. yah kathan sthUlarUpase batalAyA hai; tAratamyase to kevalagnAnamen
bhAsit hotA hai ki
samyak shraddhAnakA abhAv hotA hai. aur usakA uday na ho tab anya kAraN milen yA
na milen, svayamev samyak shraddhAn ho jAtA hai. so aisI antarang samay-samay sambandhI
sUkShmadashAkA jAnanA chhadmasthako nahIn hotA, isaliye ise apanI mithyA-samyak shraddhAnarUp
avasthAke tAratamyakA nishchay nahIn ho sakatA; kevalagnAnamen bhAsit hotA hai.
darshanamohakI tIn prakRitiyonkI sattA hotI hai, so tInonkA upasham karake prathamopasham samyaktvI
hotA hai. athavA kisIke samyaktva mohanIyakA uday AtA hai, do prakRitiyonkA uday nahIn
hotA, vah kShayopasham samyaktvI hotA hai; usake guNashreNI Adi kriyA nahIn hotI tathA
anivRuttikaraN nahIn hotA. tathA kisIko mishramohanIyakA uday AtA hai, do prakRitiyonkA
uday nahIn hotA, vah mishraguNasthAnako prApta hotA hai, usake karaN nahIn hote.
hI prApta karatA hai, isaliye usakA kathan yahAn nahIn kiyA hai. isaprakAr sAdi mithyAdRuShTikA
jaghanya to madhyam antarmuhUrtamAtra, utkRuShTa kinchit nyUn arddhapudgalaparAvartanamAtra kAl jAnanA.
hai aur koI nitya nigodase nikalakar manuShya hokar mithyAtva chhUTaneke pashchAt antarmuhUrtamen
kevalagnAn prApta karatA hai. aisA jAnakar apane pariNAm bigADanekA bhay rakhanA aur unake
sudhAranekA upAy karanA.
hI samyaktvakI prApti ho jAtI hai. tathA bahut kAl tak mithyAtvakA uday rahe to jaisI
Page 256 of 350
PDF/HTML Page 284 of 378
single page version
vah grahaN karatA hai aur nigodAdimen bhI rulatA hai. isakA koI pramAN nahIn hai.
AtI. sUkShmakAl mAtra kisI jAtike kevalagnAnagamya pariNAm hote hain. vahAn anantAnubandhIkA
to uday hotA hai, mithyAtvakA uday nahIn hotA. so Agam-pramANase usakA svarUp jAnanA.
thoDA hai, isaliye isake bhI pariNAm kevalagnAnagamya hain. yahAn itanA bhAsit hotA hai ki
jaise kisIko shikShA dI; use vah kuchh satya aur kuchh asatya ek hI kAlamen mAne; usIprakAr
tattvonkA shraddhAn-ashraddhAn ek hI kAlamen ho vah mishradashA hai.
to dev-kudevakA kuchh nirNay hI nahIn hai; isaliye isake to yah vinay mithyAtva pragaT hai
yahAn chhoTeprakArake mithyAdRuShTiyonkA kathan kiyA hai. usakA prayojan yah jAnanA ki
hI aise doSh dekh-dekhakar kaShAyI nahIn honA; kyonki apanA bhalA-burA to apane pariNAmonse
hai. auronko to ruchivAn dekhen to kuchh upadesh dekar unakA bhI bhalA karen. isaliye apane
pariNAm sudhAranekA upAy karanA yogya hai; sarva prakArake mithyAtvabhAv chhoDakar samyagdRuShTi honA
yogya hai; kyonki sansArakA mUl mithyAtva hai, mithyAtvake samAn anya pAp nahIn hai.
Page 257 of 350
PDF/HTML Page 285 of 378
single page version
par anya anek upAy karane par bhI mokShamArga nahIn hotA. isaliye jis-tis upAyase
sarvaprakAr mithyAtvakA nAsh karanA yogya hai.
4 (ekendriy, dvIndriy, trIndriy, chaturindriy), sthAvar, AtAp, sUkShma, aparyApta, sAdhAraNa.
aprashastavihAyogati, strIved, nIchagotra, tiryaggati, tiryaggatyAnupUrvI, tiryagAyu, udyot, sansthAn 4 (nyagrodh,
svAti, kubjak, vAman), sanhanan 4 (vajranArAch, nArAch ardhanArAch aur kIlit).
Page 258 of 350
PDF/HTML Page 286 of 378
single page version
unhInke upadeshAnusAr upadesh dete hain.
hain; kyonki ve jIv sUkShma nirUpaNako nahIn pahichAnate, laukik kathAonko jAnate hain, vahAn
unakA upayog lagatA hai. tathA prathamAnuyogamen laukik pravRuttirUp nirUpaN honese use ve bhalI-
bhAnti samajh jAte hain. tathA lokamen to rAjAdikakI kathAommen pApakA poShaN hotA hai. yahAn
mahantapuruSh rAjAdikakI kathAen to hain, parantu prayojan jahAn-tahAn pApako chhuDAkar dharmamen lagAnekA
Page 259 of 350
PDF/HTML Page 287 of 378
single page version
burA, dharmako bhalA jAnakar dharmamen ruchivant hote hain.
udAharaN hue. tathA shubh-ashubh-shuddhopayogako jAnatA thA, va usake phalako jAnatA thA.
purANommen un upayogonkI pravRutti aur unakA phal jIvake huA so nirUpaN kiyA hai. vahI
us jAnanekA udAharaN huA. isIprakAr anya jAnanA.
hai
mArgaNA Adi visheSh tathA karmonke kAraN
lagate hain. tathA aise vichAramen upayog ram jAye tab pAp-pravRutti chhUTakar svayamev tatkAl dharma
utpanna hotA hai; us abhyAsase tattvagnAnakI bhI prApti shIghra hotI hai. tathA aisA sUkShma yathArtha
kathan jinamatamen hI hai, anyatra nahIn hai; isaprakAr mahimA jAnakar jinamatakA shraddhAnI hotA hai.
Page 260 of 350
PDF/HTML Page 288 of 378
single page version
karaNAnuyogamen kiye hain; vahAn kitane hI visheShaN to yathAvat nishchayarUp hain, kitane hI
upachArasahit vyavahArarUp hain, kitane hI dravya-kShetra-kAl bhAvAdikake svarUp pramANAdirUp hain,
kitane hI nimitta
tattvonko jAnatA thA ki yah jIvAdik hain, parantu un tattvonke bahut visheSh jAne to nirmal
tattvagnAn hotA hai. tattvagnAn nirmal hone par Ap hI visheSh dharmAtmA hotA hai.
lagAtA hai, usase kevalagnAn dvArA dekhe gaye padArthonkA jAnapanA isake hotA hai; pratyakSha-
apratyakShakA hI bhed hai, bhAsit honemen viruddhatA nahIn hai.
‘karaN’ arthAt gaNit-kAryake kAraNarUp sUtra, unakA jisamen ‘anuyog’
tatpar ho rahate hain; unhen jis prakAr pApakAryonko chhoDakar dharmakAryommen lagen, us prakAr upadesh
diyA hai; use jAnakar jo dharma-AcharaN karaneko sanmukh hue, ve jIv gRuhasthadharma va munidharmakA
vidhAn sunakar Apase jaisA sadhe vaise dharma-sAdhanamen lagate hain.
banA rahatA hai, vahAn tattvagnAnakI prApti honA ho to ho jAtI hai.
Page 261 of 350
PDF/HTML Page 289 of 378
single page version
shrAvakadashA
rahatA hai use hey mAnate hain; sampUrNa vItarAgatAko param dharma mAnate hain.
dUr hotI hai. anyamat kalpit tattvAdik jhUTh bhAsit hon tab jinamat kI pratIti ho aur
unake bhAvako pahichAnanekA abhyAs rakhen, to shIghra hI tattvagnAnakI prApti ho jAye.
isaprakAr isako tattvagnAn huA, parantu yadi usake pratipAdak dravyAnuyogakA abhyAs karatA
rahe to vah tattvagnAn rahatA hai, na kare to bhUl jAtA hai. athavA sankSheparUpase tattvagnAn
huA thA, vah nAnA yukti
vichArAnusAr hotA hai; parantu prayojan anyathA nahIn hotA.
Page 262 of 350
PDF/HTML Page 290 of 378
single page version
aur yahAn granthakartAne anya hI prakArase stuti karanA likhA hai; parantu stutirUp prayojan anyathA
nahIn huA. tathA paraspar kinhInke vachanAlAp huA; vahAn unake to hI anya prakAr akShar
nikale the, yahAn granthakartAne anya prakAr kahe; parantu prayojan ek hI dikhalAte hain. tathA
nagar, van, sangrAmAdikake nAmAdik to yathAvat hI likhate hain aur varNan hInAdhik bhI
prayojanakA poShaN karatA huA nirUpit karate hain.
poShaN karanevAlI koI kathA kahI thI aise abhiprAyakA poShaN karate hain. isIprakAr anyatra
jAnanA.
kahe to use mithyAvAdI nahIn kahate
jAyegA, tathA kuchh na likhanese usakA bhAv bhAsit nahIn hogA, isaliye vairAgyake ThikAne
thoDA-bahut apane vichArake anusAr vairAgya-poShak hI kathan karenge, sarAg-poShak kathan nahIn
karenge. vahAn prayojan anyathA nahIn huA isaliye ayathArtha nahIn kahate. isIprakAr anyatra
jAnanA.
visheSh uchchapadakI prApti huI, vahAn usako upavAsakA hI phal nirUpit karate hain. isIprakAr
anya jAnanA.
vaisA phal nahIn huA hai, parantu anya kisI karmake udayase vaise kArya hue hain; tathApi unako
un shIlAdikakA hI phal nirUpit karate hain. usI prakAr koI pApakArya kiyA, usako usIkA
Page 263 of 350
PDF/HTML Page 291 of 378
single page version
hue; use usI pApakAryakA phal nirUpit karate hain.
pApakA phal batalAyen, pApake phalako dharmakA phal batalAyen, parantu aisA to hai nahIn. jaise
doSh nahIn hai. athavA jisake pitAdikane koI kArya kiye hon, use ek jAti-apekShA upachArase
putrAdikakA kiyA kahA jAye to doSh nahIn hai. usI prakAr bahut shubh va ashubh kAryonkA
ek phal huA, use upachArase ek shubh va ashubhakAryakA phal kahA jAye to doSh nahIn
hai. athavA anya shubh va ashubhakAryakA phal jo huA ho use ek jAti-apekShA upachArase
kisI anya hI shubhakAryakA phal kahen to doSh nahIn hai.
karaNAnuyogamen nirUpaN kiyA hai, so jAnanA.
par hotA hai; parantu nishchayasamyaktvakA to vyavahArasamyaktvamen upachAr kiyA aur
vyavahArasamyaktvake kisI ek angamen sampUrNa vyavahArasamyaktvakA upachAr kiyA
shrAvak to panchamaguNasthAnavartI hone par hotA hai; parantu pUrvavat upachArase ise shrAvak kahA
hai. uttarapurANamen shreNikako shrAvakottam kahA hai so vah to asanyat thA; parantu jain thA
isaliye kahA hai. isIprakAr anyatra jAnanA.
Page 264 of 350
PDF/HTML Page 292 of 378
single page version
use muni kahA hai. samavasaraNasabhAmen muniyonkI sankhyA kahI, vahAn sarva hI shuddha bhAvalingI
muni nahIn the; parantu muniling dhAraN karanese sabhIko muni kahA. isIprakAr anyatra jAnanA.
munidharma UnchA hai; so UnchA dharma chhoDakar nIchA dharma angIkAr kiyA vah ayogya hai; parantu
vAtsalya angakI pradhAnatAse viShNukumArajIkI prashansA kI hai. is chhalase auronko UnchA dharma
chhoDakar nIchA dharma angIkAr karanA yogya nahIn hai.
dUr karane par rati mAnanekA kAraN hotA hai aur unhen rati karanA nahIn hai, tab ulTA upasarga
hotA hai. isIse vivekI unake shItAdikakA upachAr nahIn karate. gvAlA avivekI thA,
karuNAse yah kArya kiyA, isaliye usakI prashansA kI hai, parantu chhalase auronko dharmapaddhatimen
jo viruddha ho vah karanA yogya nahIn hai.
rakhanemen avinay hotI hai, yathAvat vidhise aisI pratimA nahIn hotI, isaliye is kAryamen doSh
hai; parantu use aisA gnAn nahIn thA, use to dharmAnurAgase ‘main aur ko naman nahIn karUngA’
aisI buddhi huI; isaliye usakI prashansA kI hai. parantu is chhalase auronko aise kArya karanA
yogya nahIn hai.
karanese to nikAnkShitaguNakA abhAv hotA hai, nidAnabandha nAmak ArtadhyAn hotA hai, pApakA
hI prayojan antarangamen hai, isaliye pApakA hI bandha hotA hai; parantu mohit hokar bahut
pApabandhakA kAraN kudevAdikA to pUjanAdi nahIn kiyA, itanA usakA guN grahaN karake usakI
prashansA karate hain. is chhalase auronko laukik kAryonke artha dharma-sAdhan karanA yukta nahIn hai.
isIprakAr anyatra jAnanA.
Page 265 of 350
PDF/HTML Page 293 of 378
single page version
vachanagochar hokar chhadmasthake gnAnamen unakA kuchh bhAv bhAsit ho, us prakAr sankuchit karake
nirUpaN karate hain. yahAn udAharaN
kahe hain. tathA jIvonko jAnaneke anek prakAr hain, vahAn mukhya chaudah mArgaNAkA nirUpaN kiyA
hai. tathA karmaparamANu ananta prakAr shaktiyukta hain, unamen bahutonko ek jAti karake ATh
va ek sau aDatAlIs prakRitiyAn kahI hain. tathA trilokamen anek rachanAen hain, vahAn kuchh mukhya
rachanAonkA nirUpaN kahate hain. tathA pramANake ananta bhed hain, vahAn sankhyAtAdi tIn bhed va
inake ikkIs bhed nirUpit kiye hain. isIprakAr anyatra jAnanA.
nirUpit karate hain. tathA ek vastumen bhinna-bhinna guNonkA va paryAyonkA bhed karake nirUpaN
karate hain. tathA jIv-pudgalAdik yadyapi bhinna-bhinna hain; tathApi sambandhAdik dvArA anek dravyase
utpanna gati, jAti Adi bhedonko ek jIvake nirUpit karate hain,
tathA kahIn nishchayavarNan bhI pAyA jAtA hai. jaise
bahut kAlasthAyI manuShyAdi paryAyen va ghaTAdi paryAyen nirUpit kIn, unake to pratyakSha anumAnAdi
ho sakate hain; parantu pratisamay sUkShmapariNamanakI apekShA gnAnAdikake va snigdha-rUkShAdikake ansh
nirUpit kiye hain ve AgnAse hI pramAN hote hain. isI prakAr anyatra jAnanA.
Page 266 of 350
PDF/HTML Page 294 of 378
single page version
vratAdik pAlate hain; parantu unake antarang samyaktvachAritra shakti nahIn hai, isaliye unako
mithyAdRuShTi
shaktikA sadbhAv hai, isaliye unako samyaktvI va vratI kahate hain.
antarang kaShAyashakti bahut hai, to use tIvrakaShAyI kahate hain. jaise
ekendriyAdik jIv kaShAyakArya karate dikhAI nahIn dete, tathApi unake bahut kaShAyashaktise kRuShNAdi
leshyA kahI hai. tathA sarvArthasiddhike dev kaShAyarUp thoDe pravartate hain, unake bahut kaShAyashaktise
asanyam kahA hai. aur pancham guNasthAnI vyApAr, abrahmAdi kaShAyakAryarUp bahut pravartate hain;
unake mandakaShAyashaktise deshasanyam kahA hai. isI prakAr anyatra jAnanA.
alpa yog kahA hai. jaise
anyatra jAnanA.
asAtAkA uday kahA hai. isIprakAr anyatra jAnanA.
hai va samyagdarshanAdike viShayabhUt jIvAdikonkA bhI nirUpaN sUkShmabhedAdi sahit karatA hai. yahAn
koI karaNAnuyog anusAr Ap udyam kare to ho nahIn sakatA; karaNAnuyogamen to yathArtha padArtha
batalAnekA mukhya prayojan hai, AcharaN karAnekI mukhyatA nahIn hai. isaliye yah to
Page 267 of 350
PDF/HTML Page 295 of 378
single page version
jaise
karaNAnuyogake anusAr jaisekA taisA jAn to le, parantu pravRutti buddhigochar jaise bhalA ho vaisI kare.
chhoDaneke artha upadesh dvArA aisA kahA hai. tAratamyase mithyAdRuShTike sabhI gnAn kugnAn hain,
samyagdRuShTike sabhI gnAn sugnAn hain. isIprakAr anyatra jAnanA.
jAnanA.
hai, so mukhyapanese aisA kahA hai; tAratamyase dononke pAp-puNya yathAsambhav pAye jAte hain.
isIprakAr anyatra jAnanA.
is prakAr karaNAnuyogamen vyAkhyAnakA vidhAn batalAyA.
hain. isaliye vyavahAranayakI pradhAnatAse nAnAprakAr upachAr-dharmake bhedAdikonkA isamen nirUpaN
kiyA jAtA hai; kyonki nishchayadharmamen to kuchh grahaN-tyAgakA vikalpa nahIn hai aur isake nichalI
avasthAmen vikalpa chhUTatA nahIn hai; isaliye is jIvako dharmavirodhI kAryonko chhuDAnekA aur
dharmasAdhanAdi kAryoko grahaN karAnekA upadesh isamen hai.
Page 268 of 350
PDF/HTML Page 296 of 378
single page version
tathA jin jIvonko nishchay
sugatike indriyasukhonke kAraNarUp puNyakAryommen lagAyA. vahAn jitane dukh miTe utanA hI upakAr
huA.
hai aur sugatimen jAtA hai, vahAn dharmake nimitta prApta hote hain, isaliye paramparAse sukhako prApta
karatA hai; athavA karma shaktihIn ho jAye to mokShamArgako bhI prApta ho jAtA hai; isaliye
vyavahAr-upadesh dvArA pApase chhuDAkar puNyakAryommen lagAte hain.
chhoDakar kuchh mandakaShAyI ho jAte hain, so mukhyarUpase to is prakAr hai; parantu kisIke na
hon to mat hoo, shrIguru to pariNAm sudhAraneke artha bAhya kriyAonkA upadesh dete hain.
Page 269 of 350
PDF/HTML Page 297 of 378
single page version
bAhyakriyA bhI sudhar jAtI hai. pariNAm sudharane par bAhyakriyA sudharatI hI hai; isaliye shrIguru
pariNAm sudhAranekA mukhya upadesh dete hain.
vyavahArasvarUp kahA hai usakA shraddhAn karanA; shankAdi pachchIs doSh na lagAnA; nishankitAdi
ang va samvegAdik guNonkA pAlan karanA ityAdi upadesh dete hain.
pAponkA tyAg karanA, vratAdi angonkA pAlan karanA ityAdi upadesh dete hain. tathA kisI jIvake
visheSh dharmakA sAdhan na hotA jAnakar ek AkhaDI AdikakA hI upadesh dete hain. jaise
pUjA-prabhAvanAdi kAryakA upadesh dete hain,
hai
jhUTh bhAsit hon tab svayamev unakA mAnanA chhUT jAtA hai, usakA bhI nirUpaN karate hain.
tathA samyaggnAnake artha sanshayAdirahit unhIn tattvonko usI prakAr jAnanekA upadesh dete hain,
vah jAnaneko kAraN jinashAstronkA abhyAs hai. isaliye us prayojanake artha jinashAstronkA
bhI abhyAs svayamev hotA hai; usakA nirUpaN karate hain. tathA samyakchAritrake artha rAgAdi
dUr karanekA upadesh dete hain; vahAn ekadesh va sarvadesh tIvrarAgAdikakA abhAv hone par unake
nimittase jo ekadesh va sarvadesh pApakriyA hotI thI vah chhUTatI hai, tathA mandarAgase shrAvak
hai, usakA nirUpaN karate hain.
jinamatamen jaisA sachchA paramparAmArga hai vaisA upadesh dete hain.
Page 270 of 350
PDF/HTML Page 298 of 378
single page version
tathA charaNAnuyogamen tIvra kaShAyonkA kArya chhuDAkar mandakaShAyarUp kArya karanekA upadesh
ghaTen utanA hI bhalA hogA
hotI na jAne, unhen pUjA-prabhAvanAdik karanekA va chaityAlayAdi banavAnekA va jinadevAdikake
Age shobhAdik, nRitya-gAnAdik karanekA va dharmAtmA puruShonkI sahAy Adi karanekA upadesh
dete hain; kyonki inamen paramparA kaShAyakA poShaN nahIn hotA. pApakAryommen paramparA kaShAyakA
poShaN hotA hai, isaliye pApakAryonse chhuDAkar in kAryommen lagAte hain. tathA thoDA-bahut jitanA
chhUTatA jAne utanA pApakArya chhuDAkar unhen samyaktva va aNuvratAdi pAlanekA upadesh dete hain.
tathA jin jIvonke sarvathA ArambhAdikakI ichchhA dUr huI hai, unako pUrvokta pUjAdik kArya
va sarva pApakArya chhuDAkar mahAvratAdi kriyAonkA upadesh dete hain. tathA kinchit rAgAdik chhUTate
jAnakar unhen dayA, dharmopadesh, pratikramaNAdi kArya karanekA upadesh dete hain. jahAn sarva rAg
dUr huA ho vahAn kuchh karanekA kArya hI nahIn rahA; isaliye unhen kuchh upadesh hI nahIn hai.
utpanna karake dharmakAryommen lagAte hain. tathA yah jIv indriyaviShay, sharIr, putra, dhanAdikake
anurAgase pAp karatA hai, dharma-parAngmukh rahatA hai; isaliye indriyaviShayonko maraN, kleshAdike
kAraN batalAkar unamen arati kaShAy karAte hain. sharIrAdiko ashuchi batalAkar vahAn jugupsA
kaShAy karAte hain; putrAdikako dhanAdikake grAhak batalAkar vahAn dveSh karAte hain; tathA dhanAdikako
maraN, kleshAdikakA kAraN batalAkar vahAn aniShTabuddhi karAte hain.
stutikaraN, pUjA, dAn, shIlAdikase is lokamen dAridray kaShTa dUr hote hain, putra-dhanAdikakI
prApti hotI hai,
yahAn prashna hai ki koI kaShAy chhuDAkar koI kaShAy karAnekA prayojan kyA?
Page 271 of 350
PDF/HTML Page 299 of 378
single page version
usake jInekI AshA ho tab bAdamen jvarako bhI miTAnekA upAy karatA hai. usI prakAr
kaShAy to sabhI hey hain; parantu kinhIn jIvonke kaShAyonse pApakArya hotA jAne, vahAn shrIguru
unako puNyakAryake kAraNabhUt kaShAy honekA upAy karate hain, pashchAt usake sachchI dharmabuddhi
huI jAnen tab bAdamen vah kaShAy miTAnekA upAy karate hain. aisA prayojan jAnanA.
anyamatake bhI udAharaNAdi kahate hain. jaise
anyatra kahate hain.
usakA uttara
anyatra nahIn hai’
jhUTh nahIn hai. tathA bRuhaspatikA nAm ‘suraguru’ likhA hai va mangalakA nAm ‘kuj’ likhA hai
so aise nAm anyamat apekShA hain.
doSh nahIn hai.
Page 272 of 350
PDF/HTML Page 300 of 378
single page version
AcharaN nahIn ho sakatA. yahAn AcharaN karanekA prayojan hai.
abhiprAy nahIn hai aur lokamen jisakA nAm trasaghAt hai use nahIn karatA hai; isaliye us
apekShA usake trasahinsAkA tyAg hai.
chhoTI hotI hai ki jo dRuShTigochar na ho aur unakI sthiti pRithvI, jalAdikamen hI hai
sthAvar-trasahinsAkA abhiprAy nahIn hai. tathA lokamen bhUmi khodanA tathA aprAsuk jalase kriyA
karanA ityAdi pravRuttikA nAm sthAvarahinsA hai aur sthUl tras jIvonko pIDit karanekA nAm
trasahinsA hai
paryanta hai, antarang parigrah dasaven guNasthAnaparyanta hai, bAhyaparigrah samavasaraNAdi kevalIke bhI hotA
hai; parantu (muniko) pramAdase pAparUp abhiprAy nahIn hai aur lokapravRuttimen jin kriyAon dvArA
‘yah jhUTh bolatA hai, chorI karatA hai, kushIl sevan karatA hai, parigrah rakhatA hai’
ho jAye so huA nahIn hai; parantu sthUlarUpase viShayechchhAkA abhAv huA hai aur bAhyaviShayasAmagrI
milAnekI pravRutti dUr huI hai; isaliye unake indriyaviShayakA tyAg kahA hai.
tathA vratI jIv tyAg va AcharaN karatA hai so charaNAnuyogakI paddhati anusAr va
jo tras dekhe jAte hain unakI hinsAkA tyAg banatA hI nahIn. vahAn jis trasahinsAkA tyAg