Page 173 of 350
PDF/HTML Page 201 of 378
single page version
tathā kundakundāchāryakr̥ut ‘‘liṅgapāhuṛ’’ hai, usamen muniliṅg dhāraṇ karake jo hinsā,
to nagaramen rahanā to niṣhiddha huā hī.
gaī hai
Page 174 of 350
PDF/HTML Page 202 of 378
single page version
vahān̐ kahate haĩn.
karāyā, anumodit bhojan lenā
dātārake prāṇ pīṛit karake āhārādikā grahaṇ karate haĩn. tathā jo gr̥uhasthadharmamen bhī uchit
nahīn hai va anyāy, lokanindya, pāparūp kārya karate pratyakṣha dekhe jāte haĩn.
haĩn. is prakār apanī mahimā karāte hain aur gr̥uhastha bhole unake dvārā prashansādikase ṭhagāte
hue dharmakā vichār nahīn karate, unakī bhaktimen tatpar hote hain; parantu baṛe pāpako baṛā dharma
mānanā is mithyātvakā phal kaise ananta sansār nahīn hogā? shāstramen ek jinavachanako anyathā
mānanese mahāpāpī honā kahā hai; yahān̐ to jinavachanakī kuchh bāt hī nahīn rakhī, to isake
samān aur pāp kaun hai?
Page 175 of 350
PDF/HTML Page 203 of 378
single page version
hī nahīn aur jo parameshvarako to māne, parantu is kṣhetramen parameshvarakā lakṣhaṇ na dekhakar kisīko
parameshvar na māne to nāstik to hotā nahīn hai; usī prakār yah jānanā.
tum rahate ho usī kṣhetramen sadbhāv mānoge, to jahān̐ aise bhī guru nahīn mileṅge vahān̐ jāoge tab
kisako guru mānoge? jis prakār
kahā hai, parantu muni dikhāī nahīn dete to auroṅko to muni mānā nahīn jā sakatā.
dharma-apekṣhā mahantatā sambhavit ho use guru jānanā. parantu dharma nām chāritrakā hai, ‘‘chārittan
khalu dhammo’’
usī prakār auroṅkā bhī nām guru hai tathāpi yahān̐ shraddhānamen nirgranthakā hī grahaṇ hai. jainadharmamen
arhantadev, nirgranthaguru aisā prasiddha vachan hai.
uttaraḥ
vastrādi denese mahant huā. yadyapi bāhyamen shāstra sunānevālā mahant rahatā hai, tathāpi antaraṅgamen
lobhī hotā hai; isaliye sarvathā mahantatā nahīn huī.
Page 176 of 350
PDF/HTML Page 204 of 378
single page version
jānanā. isaliye nirgrantha hī sarvaprakār mahantatāyukta hain; nirgranthake sivā anya jīv sarvaprakār
guṇavān nahīn hain; isaliye guṇoṅkī apekṣhā mahantatā aur doṣhoṅkī apekṣhā hīnatā bhāsit hotī
hai, tab niḥshaṅk stuti nahīn kī jā sakatī.
parigraharahit nirgrantha muni hain unhīṅko guru jānanā.
prakār arahantādikakī pāṣhāṇādimen sthāpanā banāye to unakā pratipakṣhī nahīn hai, aur koī
sāmānya manuṣhya apane ko muni manāye to vah muniyoṅkā pratipakṣhī huā. is prakār bhī sthāpanā
hotī ho to apaneko arahanta bhī manāo! aur yadi unakī sthāpanā ho to bāhyamen to
vaisā hī honā chāhiye; parantu ve nirgrantha, yah bahut parigrahake dhārī
nahīn the. yadi sarva vratadhārī hote to asanyat manuṣhyoṅkī alag saṅkhyā kahī jātī, so nahīn
kahī hai; isaliye gr̥uhastha jain shrāvak nām prāpta karatā hai. aur munisañgnā to nirgranthake sivā
kahīn kahī nahīn hai.
parantu munike aṭṭhāīs mūlaguṇ hain so veṣhiyoṅke dikhāī nahīn dete, isaliye munipanā kisī bhī
prakār sambhav nahīn hai. tathā gr̥uhastha-avasthāmen to pahale jambūkumārādikane bahut hinsādi kārya
Page 177 of 350
PDF/HTML Page 205 of 378
single page version
hai, isaliye aisī yukti kāryakārī nahīn hai.
daṇḍayogya hain; vandanādi-yogya kaise hoṅge?
ki
nahīn thā; parantu āp hī mānādikase namaskārādi kare, vahān̐ antaraṅg kaise na kahen? jaise
to use vratī kaise mānen? usī prakār antaraṅgamen to kuguru-sevanako burā jāne; parantu unako
va logoṅko bhalā manavāneke liye sevan kare to shraddhānī kaise kahen? isaliye bāhyatyāg karane
par hī antaraṅgatyāg sambhav hai. isaliye jo shraddhānī jīv hain, unhen kisī prakārase bhī
kuguruoṅkī sushruṣhā ādi karanā yogya nahīn hai.
yahān̐ koī kahe
sarvathā nahīn karatā. kyoṅki yah to jīvādi tattvoṅkā shraddhānī huā hai
unhen niṣhiddha jānakar kadāpi namaskārādi nahīn karatā.
Page 178 of 350
PDF/HTML Page 206 of 378
single page version
par kugurukā sevan kiyā, vahān̐ tattvashraddhānake kāraṇ to guru the, unase yah pratikūl huā.
so lajjādikase jisane kāraṇamen viparītatā utpanna kī usake kāryabhūt tattvashraddhānamen dr̥urḥatā kaise
sambhav hai? isaliye vahān̐ darshanamohakā uday sambhav hai.
viṣhay poṣhaṇ kare, un jīvommen duṣhṭabuddhi karake raudradhyānī ho, tīvra lobhase auroṅkā burā karake
apanā koī prayojan sādhanā chāhe; aur aise kārya karake vahān̐ dharma māne; so kudharma hai.
kutūhalādise vahān̐ kaṣhāyabhāv barḥātā hai aur dharma mānatā hai; so kudharma hai.
vastuoṅko detā hai. parantu saṅkrānti ādi parva dharmarūp nahīn hain, jyotiṣhīke sañchārādik dvārā
saṅkrānti ādi hote haĩn. tathā duṣhṭa grahādikake artha diyā
lobhī nānā asatya yuktiyān̐ karake ṭhagate hain, kiñchit bhalā nahīn karate. bhalā to tab hotā
hai jab isake dānakī sahāyatāse vah dharma-sādhan kare; parantu vah to ulṭā pāparūp pravartatā
hai. pāpake sahāyakakā bhalā kaise hogā?
Page 179 of 350
PDF/HTML Page 207 of 378
single page version
ṭhaṭharīkī shobhā samān jānanā. shobhā to hotī hai, parantu mālikako param duḥkhadāyak hotī
hai; isaliye lobhī puruṣhoṅko dān denemen dharma nahīn hai.
karatī hai. so strī to viṣhay-sevan karanese sukh pātī hī hai, shīlakā upadesh kisaliye
diyā? ratikālake atirikta bhī usake manorath na pravarte to duḥkh pātī hai; so aisī asatya
yukti banākar viṣhay-poṣhaṇ karanekā upadesh dete haĩn.
tathā vratādik karake vahān̐ hinsādik va viṣhayādik barḥāte hain; parantu vratādik to unhen
kare vahān̐ hinsā visheṣh huī, svādādik viṣhay visheṣh hue.
tathā koī bhakti ādi kāryomen hinsādik pāp barḥāte hain; gīt-nr̥ityagānādik va iṣhṭa
Page 180 of 350
PDF/HTML Page 208 of 378
single page version
haĩn.
hai.
hain
āpaghāt karanā kudharma hai.
aur vratādikakā nām dhāraṇ karake vahān̐ nānā shrr̥uṅgār banāte hain, iṣhṭa-bhojanādik karate hain,
kutūhalādi karate hain va kaṣhāy barḥāneke kārya karate hain, juā ityādi mahān pāparūp pravartate haĩn.
va thoṛe pravartate hain; so vahān̐ nukasān bahut, naphā thoṛā yā kuchh nahī̃n. aise kārya karanemen
to burā hī dikhanā hotā hai.
Page 181 of 350
PDF/HTML Page 209 of 378
single page version
tathā lobhī puruṣhako guru mānakar dānādik dete hain va unakī asatya stuti karake mahantapanā
mānate haĩn.
ab, isamen mithyātvabhāv kis prakār huā so kahate hainḥ
jin-āgnāse pratikūl huā. rāgādikabhāv to pāp hain, unhen dharma mānā so yah jhūṭhā shraddhān
huā; isaliye kudharmake sevanamen mithyātvabhāv hai.
isaliye inakā avashya tyāg karanā.
saṅkaṭ pāyā jātā hai, samyaggnānakī prāpti mahā durlabh ho jātī hai.
Page 182 of 350
PDF/HTML Page 210 of 378
single page version
jo pāpake phalase ḍarate hain; apane ātmāko duḥkhasamudramen nahīn ḍubānā chāhate, ve jīv is
mithyātvako avashya chhoṛo; nindā
lakṣhmīḥ samāvishatu gachchhatu vā yatheṣhṭam
nyāyātpathaḥ pravichalanti padan na dhīrāḥ
nyāyamārgase ek ḍag bhī chalit nahīn hote.
kuguru-kudharmakā tyāgī honā yogya hai.
mithyātvabhāv chhoṛakar apanā kalyāṇ karo.
Page 183 of 350
PDF/HTML Page 211 of 378
single page version
hain :
bhramase apaneko siddha mānate hain, vahī mithyādr̥uṣhṭi haĩn.
samān hain, parantu siddhapane aur sansārīpanekī apekṣhā to samān nahīn haĩn. tathāpi ye to jaise
siddha shuddha hain, vaisā hī apaneko shuddha mānate haĩn. parantu vah shuddha-ashuddha avasthā paryāy
hai; is paryāy-apekṣhā samānatā mānī jāye to yahī mithyādr̥uṣhṭi hai.
karmakā kṣhay hue binā hī kṣhāyikabhāv mānate hain, so yahī mithyādr̥uṣhṭi hai.
Page 184 of 350
PDF/HTML Page 212 of 378
single page version
jātī hai.
vastuko jānatā hai; karma āṛe āne par vah kaise aṭakegā? isaliye karmake nimittase
kevalagnānakā abhāv hī hai. yadi isakā sarvadā sadbhāv rahatā to ise pāriṇāmikabhāv kahate,
parantu yah to kṣhāyikabhāv hai. ‘sarvabhed jisamen garbhit hain aisā chaitanyabhāv, so pāriṇāmikabhāv
hai.’ isakī anek avasthāen̐ matignānādirūp va kevalagnānādirūp hain, so yah pāriṇāmikabhāv
nahīn haĩn. isaliye kevalagnānakā sarvadā sadbhāv nahīn mānatā.
hotā. tathā aise bhāv nahīn lenā ki jaise sūryamen prakāsh rahatā hai vaise ātmāmen kevalagnān
rahatā hai; kyoṅki dr̥uṣhṭānta sarva prakārase milatā nahīn hai. jaise
avasthā hone par anya avasthākā abhāv hī hai.
prakār jānanā.
par shītalatā hī ho jātī hai; isaliye sadākāl jalakā svabhāv shītal kahā jātā hai, kyoṅki
aisī shakti sadā pāyī jātī hai aur vyakta hone par svabhāv vyakta huā kahate haĩn. kadāchit
vyaktarūp hotā hai. usī prakār ātmāko karmakā nimitta hone par anyarūp huā, vahān̐
Page 185 of 350
PDF/HTML Page 213 of 378
single page version
isasiye sadākāl ātmākā svabhāv kevalagnān kahā jātā hai, kyoṅki aisī shakti sadā pāyī
jātī hai. vyakta hone par svabhāv vyakta huā kahā jātā hai.
kare to duḥkhī hogā.
tathā rāgādik bhāv apaneko pratyakṣha hone par bhī bhramase ātmāko rāgādirahit mānate
yadi sharīr yā karmarūp pudgalake astitvamen hon to ye bhāv achetan yā mūrtik hoṅge; parantu
ye rāgādik to pratyakṣha chetanatāsahit amūrtak bhāv bhāsit hote haĩn. isaliye ye bhāv ātmāke
hī haĩn.
jīvasyaiv cha karma tachchidanugan gnātā na yatpudgalaḥ
hai, kyoṅki aisā ho to achetan karmaprakr̥itiko bhī us bhāvakarmakā phal
usake achetanapanā pragaṭ hai. isaliye is rāgādikakā jīv hī kartā hai aur yah rāgādik
jīvakā hī karma hai; kyoṅki bhāvakarma to chetanākā anusārī hai, chetanā binā nahīn hotā, aur
pudgal gnātā hai nahī̃n.
ab, jo rāgādibhāvoṅkā nimitta karmako hī mānakar apaneko rāgādikakā akartā mānate
hī doṣh ṭhaharāte hain, so yah duḥkhadāyak bhram hai.
Page 186 of 350
PDF/HTML Page 214 of 378
single page version
karma hī kartā hai
rahā; tab svachchhanda hokar khoṭe karmoṅkā bandha karake ananta sansāramen rulatā hai.
kisaliye karegā? isaliye yah shraddhān bhī viparīt hai. use chhuṛāneke liye svabhāvakī apekṣhā
rāgādikako bhinna kahā hai aur nimittakī mukhyatāse pudgalamay kahā hai. jaise
yadi ātāpakī adhikatā dekhatā hai tab shītal auṣhadhi batalātā hai. usī prakār shrīguru
rāgādik chhuṛānā chāhate hain; jo rāgādikako parakā mānakar svachchhanda hokar nirudyamī hotā
Page 187 of 350
PDF/HTML Page 215 of 378
single page version
mukhyatāse rāgādik parabhāv hain
paryāyarūpase utpanna hote hain, nimitta miṭane par inakā nāsh honese svabhāvabhāv rah jātā hai;
isaliye inake nāshakā udyam karanā.
hai. jaise
usī prakār vibhāv dūr karaneke kāraṇ buddhipūrvak to tattvavichārādi hain, aur abuddhipūrvak
mohakarmake upashamādik hain, so usakā arthī tattvavichārādikakā to udyam kare, aur mohakarmake
upashamādik svayamev hon tab rāgādik dūr hote haĩn.
kisaliye upadesh den?
hotā hai ki terā anurāg yahān̐ nahīn hai, mānādikase aisī jhūṭhī bāten banātā hai.
Page 188 of 350
PDF/HTML Page 216 of 378
single page version
anusār avasthāen̐ hotī dekhī jātī hain, phi ra bandhan kaise nahīn hai? yadi bandhan na ho to
mokṣhamārgī inake nāshakā udyam kisaliye kare?
kahā hai. athavā nimitta-naimittik sambandhakī apekṣhā bandhan hai hī, unake nimittase ātmā
anek avasthāen̐ dhāraṇ karatā hī hai; isaliye apaneko sarvathā nirbandha mānanā mithyādr̥uṣhṭi hai.
huā jo jīv ban̐dhā-mukta huā mānatā hai vah ban̐dhatā hai. tathā yadi sarvathā hī bandha-mukti
na ho to yah jīv ban̐dhatā hai
hai aur paryāyadr̥uṣhṭise anek avasthāen̐ hotī hain
jinavāṇīmen to nānā nayoṅkī apekṣhāse kahīn kaisā, kahīn kaisā nirūpaṇ kiyā hai; yah
hai, aur chāritramen rāgādik dūr karanā chāhiye usakā udyam nahīn hai; ek apane ātmāke shuddha
Page 189 of 350
PDF/HTML Page 217 of 378
single page version
chintavan karatā rahatā hai ki ‘main siddhasamān shuddha hūn̐, kevalagnānādi sahit hūn̐, dravyakarma-nokarma
rahit hūn̐, paramānandamay hūn̐, janma-maraṇādi duḥkh mere nahīn hain’; ityādi chintavan karatā hai.
karate ho to tumhāre to vartamān ashuddha paryāy hai; tum apaneko shuddha kaise mānate ho?
hain to yah matignānādik kisake hain? aur dravyakarma, nokarmarahit ho to gnānādikakī vyakttatā
kyon nahīn hai? paramānandamay ho to ab kartavya kyā rahā? janma-maraṇādi duḥkh nahīn hain to
duḥkhī kaise hote ho?
uttaraḥ
dravya-apekṣhā shuddhapanā grahaṇ kiyā hai. vahī samayasār vyākhyāmen kahā hai :
Page 190 of 350
PDF/HTML Page 218 of 378
single page version
paryāyamen avasthā-visheṣh avadhāraṇ karanā.
karatā hai.
vratādik dhāraṇ karaneko bandhanamen paṛanā ṭhaharātā hai, pūjanādik kāryoṅko shubhāsrav jānakar
hey prarūpit karatā hai;
sthān upayog lagāne yogya nahīn haĩn. tathā shāstrābhyās dvārā tattvoṅko visheṣh jānanese
samyagdarshan-gnān nirmal hotā hai. tathā vahān̐ jab tak upayog rahe tab tak kaṣhāy manda
rahe aur āgāmī vītarāgabhāvoṅkī vr̥uddhi ho; aise kāryako nirarthak kaise mānen?
ātmasvarūpakā nirṇay to ho chukā, tab to gnānakī nirmalatāke artha va upayogako mandakaṣhāyarūp
rakhaneke artha anya shāstroṅkā abhyās mukhya chāhiye. tathā ātmasvarūpakā nirṇay huā hai, use
spaṣhṭa rakhaneke artha adhyātma-shāstroṅkā bhī abhyās chāhiye; parantu anya shāstrommen aruchi to nahīn
honā chāhiye. jisako anya shāstroṅkī aruchi hai use adhyātmakī ruchi sachchī nahīn hai.
Page 191 of 350
PDF/HTML Page 219 of 378
single page version
va viṣhayake svarūpako bhī pahichāne; usī prakār jisake ātmaruchi huī ho
bhī jāne. tathā ātma-ācharaṇamen jo vratādik sādhan hain unako bhī hitarūp māne tathā ātmāke
svarūpako bhī pahichāne. isaliye chāron hī anuyog kāryakārī haĩn.
ātmasvarūpamen pravarte to yogya hī hai, aur na rahā jāy to prashasta shāstrādi paradravyoṅko chhoṛakar
aprashasta viṣhayādimen lage to mahānindanīy hī hogī. so muniyoṅkī bhī svarūpamen bahut kāl
buddhi nahīn rahatī, to terī kaise rahā kare?
tathā yadi dravyādikake aur guṇasthānādikake vichārako vikalpa ṭhaharātā hai, so vikalpa
ve bahut rāgādi garbhit hote haĩn. tathā nirvikalpadashā sadā rahatī nahīn hai; kyoṅki chhadmasthakā
upayog ekarūp utkr̥uṣhṭa rahe to antarmurhūt rahatā hai.
guṇasthān, mārgaṇā, shuddha-ashuddha avasthā ityādi vichār hogā.
Page 192 of 350
PDF/HTML Page 220 of 378
single page version
jīv-ajīvake visheṣh tathā karmake āsrav-bandhādikake visheṣh avashya jānane yogya hain, jinase
samyagdarshan-gnānakī prāpti ho.
hai. isaliye samyagdr̥uṣhṭi honeke pashchāt bhī yahān̐ hī upayog lagānā.
jānanā tathā trilokake ākār
tattvagnān nirmal ho, isaliye āgāmī rāgādik ghaṭāneko hī kāraṇ hain, isaliye kāryakārī
haĩn.
shakti ho usase to yah nahīn kahā ki bahut jānanese burā hogā? jitanā bahut jānegā
utanā prayojanabhūt jānanā nirmal hogā. kyoṅki shāstramen aisā kahā hai :