Page 53 of 350
PDF/HTML Page 81 of 378
single page version
sāgar hote haĩn. isalie is sansārīke mukhyataḥ ekendriy paryāyamen hī kāl vyatīt hotā hai.
achakṣhudarshan
jisase mahā duḥkhī haĩn. tathā darshanamohake udayase mithyādarshan hotā hai usase paryāyakā hī
apanerūp shraddhān karate hain, anya vichār karanekī shakti hī nahīn hai.
hone par hī hotī haĩn. vahān̐ kaṣhāy to bahut hai aur shakti sarva prakārase mahā hīn hai,
isalie bahut duḥkhī ho rahe hain, kuchh upāy nahīn kar sakate.
hone par bhī bahut kaṣhāy hotī dikhāī detī hai, usī prakār ekendriyake gnān thoṛā hone
par bhī bahut kaṣhāy honā mānā gayā hai.
jaise koī puruṣh shaktihīn hai, usako kisī kāraṇase tīvra kaṣhāy ho, parantu kuchh kar nahīn
sakatā, isaliye usakī kaṣhāy bāhyamen pragaṭ nahīn hotī, vah ati duḥkhī hotā hai; usī prakār
ekendriy jīv shaktihīn hain; unako kisī kāraṇase kaṣhāy hotī hai, parantu kuchh kar nahīn
sakate, isaliye unakī kaṣhāy bāhyamen pragaṭ nahīn hotī, ve svayam hī duḥkhī hote haĩn.
hotā hai. parantu ekendriyoṅke kaṣhāy bahut aur shakti hīn, isaliye ekendriy jīv mahā
duḥkhī haĩn. unake duḥkh ve hī bhogate hain aur kevalī jānate haĩn. jaise
Page 54 of 350
PDF/HTML Page 82 of 378
single page version
kāraṇ apanā duḥkh pragaṭ bhī nahīn kar sakatā, parantu mahā duḥkhī hai.
sūkh jātī hai, jal na milanese sūkh jātī hai, agnise jal jātī hai; usako koī chhedatā
hai, bhedatā hai, masalatā hai, khātā hai, toṛatā hai
haĩn.
hī, usake dvārā unhen jānakar mohake vashase mahā vyākul hote hain; parantu bhāganekī, laṛanekī
yā pukāranekī shakti nahīn hai, isaliye agnānī log unake duḥkhako nahīn jānate. tathā kadāchit
kiñchit sātākā uday hotā hai, parantu vah balavān nahīn hotā.
hai. vahān̐ āyu thoṛā honese janma-maraṇ hote hī rahate hain usase duḥkhī haĩn.
vashase duḥkhī hote haĩn.
jīv ekendriy paryāyamen bahut kāl rahatā hai, anya paryāyommen to kadāchit kiñchitmātra kāl
rahatā hai; isaliye yah jīv sansāramen mahā duḥkhī hai.
Page 55 of 350
PDF/HTML Page 83 of 378
single page version
jo aparyāpta hain tathā paryāpta bhī hīnashaktike dhārak hain; chhoṭe jīv hain, unakī shakti pragaṭ
nahīn hotī. tathā kitane hī paryāpta bahut shaktike dhārak baṛe jīv hain unakī shakti pragaṭ
hotī hai; isaliye ve jīv viṣhayoṅkā upāy karate hain, duḥkh dūr honekā upāy karate haĩn.
krodhādikase kāṭanā, māranā, laṛanā, chhal karanā, annādikā saṅgrah karanā, bhāganā ityādi kārya
karate hain; duḥkhase taṛaph ṛānā, pukāranā ityādi kriyā karate hain; isaliye unakā duḥkh kuchh pragaṭ
bhī hotā hai. is prakār laṭ, kīṛī ādi jīvoṅko shīt, uṣhṇa, chhedan, bhedanādikase tathā
bhūkh-pyās ādise param duḥkhī dekhate haĩn. jo pratyakṣha dikhāī detā hai usakā vichār kar
lenā. yahān̐ visheṣh kyā likhen?
bhī nahīn milatī, isalie us shaktike honese bhī bahut duḥkhī haĩn. unake krodhādi kaṣhāyakī
ati tīvratā pāyī jātī hai; kyoṅki unake kr̥iṣhṇādi ashubh leshyā hī haĩn.
parantu krodh
unake dvārā dūsaroṅko svayam pīṛā dete hain aur svayaṅko koī aur pīṛā detā hai. kabhī kaṣhāy
upashānta nahīn hotī. tathā unamen māyā
mahā-duḥkhī haĩn. tathā kadāchit kiñchit koī prayojan pākar unakā bhī kārya hotā hai.
Page 56 of 350
PDF/HTML Page 84 of 378
single page version
rahe hain, isaliye ve kaṣhāyen tīvra pragaṭ hotī haĩn. tathā vedommen napunsakaved hai, so ichchhā to
bahut aur strī-puruṣhonse ramaṇ karanekā nimitta nahīn hai, isaliye mahā pīṛit haĩn.
tathā vedanīyamen asātā hī kā uday hai usase vahān̐ anek vedanāoṅke nimitta hain, sharīramen
bhakṣhaṇ-pān karanā chāhate hain, aur vahān̐kī miṭṭīkā hī bhojan milatā hai, vah miṭṭī bhī aisī
hai ki yadi yahān̐ ā jāye to usakī durgandhase kaī kosoṅke manuṣhya mar jāyẽn. aur vahān̐ shīt,
uṣhṇatā aisī hai ki yadi lākh yojanakā lohekā golā ho to vah bhī unase bhasma ho jāye.
kahīn shīt hai kahīn uṣhṇatā hai. tathā pr̥ithvī vahān̐ shastronse bhī mahātīkṣhṇa kaṇṭakon sahit hai.
us pr̥ithvīmen jo van hain ve shastrakī dhār samān patrādi sahit haĩn. nadī aise jal yukta hai ki
jisakā sparsha hone par sharīr khaṇḍa-khaṇḍa ho jāye. pavan aisā prachaṇḍa hai ki usase sharīr
dagdha ho jātā hai. tathā nārakī ek-dūsareko anek prakārase pīṛā dete hain, ghānīmen pelate hain,
khaṇḍa-khaṇḍa kar ḍālate hain, haṇḍiyommen rān̐dhate hain, koṛe mārate hain, tapta lohādikakā sparsha karāte
hain
bhān̐ti khaṇḍa-khaṇḍa ho jāne par bhī mil jātā hai.
jaghanya āyu das hajār varṣha tathā utkr̥uṣhṭa āyu tetīs sāgar hai. itane kāl tak vahān̐ aise
duḥkh sahane paṛate haĩn. vahān̐ nāmakarmakī sarva pāpaprakr̥itiyoṅkā hī uday hai, ek bhī puṇyaprakr̥itikā
uday nahīn hai; unase mahā duḥkhī haĩn. tathā gotramen nīch gotrakā hī uday hai usase mahantatā
nahīn hotī, isaliye duḥkhī hī haĩn.
nahīn hotī. unake duḥkh ekendriyavat jānanā; gnānādikakā visheṣh hai so visheṣh jānanā.
tathā baṛe paryāpta jīv kitane hī sammūrchchhan hain, kitane hī garbhaj haĩn. unamen gnānādik pragaṭ
Page 57 of 350
PDF/HTML Page 85 of 378
single page version
hai nahīn; kisīko kadāchit kiñchit hotī hai.
kadāchit mandakaṣhāy hotī hai, parantu thoṛe jīvoṅke hotī hai, isaliye mukhyatā nahīn hai.
dekhe jāte hain, isalie bahut nahīn kahā hai. kisīke kadāchit kiñchit sātākā bhī uday
hotā hai, parantu thoṛe hī jīvoṅko hai, mukhyatayā nahīn hai. tathā āyu antarmuhūrtase lekar koṭi
varṣha paryanta hai. vahān̐ bahut jīv alpa āyuke dhārak hote hain, isaliye janma-maraṇakā duḥkh
pāte haĩn. tathā bhogabhūmiyoṅkī baṛī āyu hai aur unake sātākā bhī uday hai, parantu ve
jīv thoṛe haĩn. tathā mukhyataḥ to nāmakarmakī tiryañchagati ādi pāpaprakr̥itiyoṅkā hī uday hai.
kisīko kadāchit kinhīn puṇyaprakr̥itiyoṅkā bhī uday hotā hai, parantu thoṛe jīvoṅko thoṛā hotā
hai, mukhyatā nahīn hai. tathā gotramen nīch gotrakā hī uday hai, isaliye hīn ho rahe haĩn.
kālamen maraṇ pāte hain, unakī to shakti pragaṭ bhāsit nahīn hotī; unake duḥkh ekendriyavat
jānanā. visheṣh hai so visheṣh jānanā.
hai. athavā tiryañchoṅkā varṇan kiyā hai us prakār jānanā.
kuṭumbādikakā nimitta visheṣh pāyā jātā hai
Page 58 of 350
PDF/HTML Page 86 of 378
single page version
utpanna hotā hai. bādamen vahān̐ kramashaḥ gnānādikakī tathā sharīrakī vr̥uddhi hotī hai. garbhakā duḥkh
bahut hai. saṅkuchit rūpase aundhe mun̐h kṣhudhā-tr̥uṣhādi sahit vahān̐ kāl pūrṇa karatā hai. jab
bāhar nikalatā hai tab bālyāvasthāmen mahā duḥkh hotā hai. koī kahate hain ki bālyāvasthāmen
duḥkh thoṛā hai; so aisā nahīn hai, kintu shakti thoṛī honese vyakta nahīn ho sakatā. bādamen
vyāpārādik tathā viṣhay-ichchhā ādi duḥkhoṅkī pragaṭatā hotī hai. iṣhṭa-aniṣhṭa janit ākulatā
banī hī rahatī hai. pashchāt jab vr̥uddha ho tab shaktihīn ho jātā hai aur tab param duḥkhī
hotā hai. ye duḥkh pratyakṣha hote dekhe jāte haĩn.
prāpta kiye binā hote nahīn haĩn.
poren kāī honese ve bhī nahīn chūsī jātīn; koī svādakā lobhī unhen bigāṛe to bigāṛo;
parantu yadi unhen bo de to unase bahutase ganne hon, aur unakā svād bahut mīṭhā āye.
usī prakār manuṣhya-paryāyakā bālak-vr̥uddhapanā to sukhayogya nahīn hai, aur bīchakī avasthā rog-
kleshādise yukta hai, vahān̐ sukh ho nahīn sakatā; koī viṣhayasukhakā lobhī use bigāṛe to bigāṛo;
parantu yadi use dharma sādhanamen lagāye to bahut uchchapadako pāye, vahān̐ sukh bahut nirākul
pāyā jātā hai. isaliye yahān̐ apanā hit sādhanā, sukh honeke bhramase vr̥uthā nahīn khonā.
kaṣhāy bahut mand nahīn hain aur unakā upayog chañchal bahut hai tathā kuchh shakti bhī hai so
kaṣhāyoṅke kāryommen pravartate hain; kautūhal, viṣhayādi kāryommen lag rahe hain aur us ākulatāse
duḥkhī hī haĩn. tathā vaimānikoṅke ūpar-ūpar visheṣh mandakaṣhāy hai aur shakti visheṣh hai, isaliye
ākulatā ghaṭanese duḥkh bhī ghaṭatā hai.
Page 59 of 350
PDF/HTML Page 87 of 378
single page version
devoṅke to kautūhalādise hote hain, parantu utkr̥uṣhṭa devoṅke thoṛe hote hain, mukhyatā nahīn hai; tathā
māyā
kam haĩn.
hai. tathā strīved, puruṣhavedakā uday hai aur ramaṇ karanekā bhī nimitta hai so kām-sevan
karate haĩn. ye bhī kaṣhāy ūpar-ūpar manda haĩn. ahamindroṅke vedoṅkī mandatāke kāraṇ kām-
sevanakā abhāv hai.
tathā inake kaṣhāyen jitanī thoṛī hain utanā duḥkh bhī thoṛā hai, isaliye auroṅkī apekṣhā
tathā kadāchit kiñchit asātākā bhī uday kisī kāraṇase hotā hai. vah nikr̥uṣhṭa devoṅke kuchh
pragaṭ bhī hai, parantu utkr̥uṣhṭa devoṅke visheṣh pragaṭ nahīn hai. tathā āyu baṛī hai. jaghanya āyu
das hajār varṣha aur utkr̥uṣhṭa ikatīs sāgar hai. isase adhik āyukā dhārī mokṣhamārga prāpta
kie binā nahīn hotā. so itane kāl tak viṣhay-sukhamen magna rahate haĩn. tathā nāmakarmakī
devagati ādi sarva puṇyaprakr̥itiyoṅkā hī uday hai, isaliye sukhakā kāraṇ hai. aur gotramen
uchcha gotrakā hī uday hai, isaliye mahanta padako prāpta haĩn.
hai, isaliye sukhī nahīn hote. uchcha devoṅko utkr̥uṣhṭa puṇya-uday hai, kaṣhāy bahut mand hai; tathāpi
unake bhī ichchhākā abhāv nahīn hotā, isaliye paramārthase duḥkhī hī haĩn.
Page 60 of 350
PDF/HTML Page 88 of 378
single page version
pīṛā nahīn hai, parantu jab tak dekhatā-jānatā nahīn hai tab tak mahā vyākul hotā hai. is
ichchhā kā nām viṣhay hai.
nām kaṣhāy hai.
mahā vyākul rahatā hai. is ichchhākā nām pāpakā uday hai.
tathā (4) ek ichchhā bāhya nimittase banatī hai; so in tīn prakārakī ichchhāoṅke
anek prakār haĩn. vahān̐ kitane hī prakārakī ichchhā pūrṇa honeke kāraṇ puṇyodayase milate hain,
parantu unakā sādhan ekasāth nahīn ho sakatā; isaliye ekako chhoṛakar anyamen lagatā hai,
phi ra bhī use chhoṛakar anyamen lagatā hai. jaise
karane lag jātā hai, use chhoṛakar bhojan karatā hai; athavā dekhanemen hī ekako dekhakar anyako
dekhatā hai.
Page 61 of 350
PDF/HTML Page 89 of 378
single page version
pūrṇa karaneke kāraṇ banen to yugapat unakā sādhan nahīn hotā. so ekakā sādhan jab tak
na ho tab tak usakī ākulatā rahatī hai; aur usakā sādhan hone par us hī samay anyake
sādhanakī ichchhā hotī hai tab usakī ākulatā hotī hai. ek samay bhī nirākul nahīn rahatā,
isaliye duḥkh hī hai. athavā tīn prakārakī ichchhārūpī rogako miṭānekā kiñchit upāy karatā
hai, isaliye kiñchit duḥkh kam hotā hai, sarva duḥkhakā to nāsh nahīn hotā, isaliye duḥkh
hī hai.
dharmānurāgamen jīv kam lagatā hai, jīv to bahut pāp-kriyāommen hī pravartatā hai. isaliye
chauthī ichchhā kisī jīvake kisī kālamen hī hotī hai.
chauthī ichchhā hone par bhī duḥkhī hotā hai. kisīke bahut vibhūti hai aur usake ichchhā bahut
hai to bahut ākulatāvān hai aur jisake thoṛī vibhūti hai tathā usake ichchhā bhī thoṛī hai to
vah thoṛā ākulatāvān hai. athavā kisīko aniṣhṭa sāmagrī milī hai aur use usako dūr
karanekī ichchhā thoṛī hai to vah thoṛā ākulatāvān hai. tathā kisīko iṣhṭa sāmagrī milī hai,
parantu use usako bhoganekī tathā anya sāmagrīkī ichchhā bahut hai to vah jīv bahut ākulatāvān
hai. isaliye sukhī-duḥkhī honā ichchhāke anusār jānanā, bāhya kāraṇake ādhīn nahīn hai.
tathā manuṣhya, tiryañchoṅko bhī sukhī-duḥkhī, ichchhā hī kī apekṣhā jānanā. tīvra kaṣhāyase jisake
ichchhā bahut hai use duḥkhī kahate hain, manda kaṣhāyase jisake ichchhā thoṛī hai use sukhī kahate
haĩn. paramārthase duḥkh hī bahut yā thoṛā hai, sukh nahīn hai. devādikoṅko bhī sukhī mānate
hain vah bhram hī hai. unake chauthī ichchhākī mukhyatā hai, isaliye ākulit haĩn.
duḥkhonse pīṛit hī ho rahe haĩn.
Page 62 of 350
PDF/HTML Page 90 of 378
single page version
prāpti ho, isaliye isī kāryakā udyam karanā yogya hai. aisā sādhan karane par jitanī-jitanī
ichchhā miṭe utanā-utanā duḥkh dūr hotā jātā hai aur jab mohake sarvathā abhāvase sarva ichchhākā
abhāv ho tab sarva duḥkh miṭatā hai, sachchā sukh pragaṭ hotā hai. tathā gnānāvaraṇ-darshanāvaraṇ
aur antarāyakā abhāv ho tab ichchhāke kāraṇabhūt kṣhāyopashamik gnān-darshanakā tathā
shaktihīnapanekā bhī abhāv hotā hai, ananta gnān-darshan-vīryakī prāpti hotī hai. tathā kitane
hī kāl pashchāt aghātikarmoṅkā bhī abhāv ho tab ichchhāke bāhya kāraṇoṅkā bhī abhāv hotā
hai. kyoṅki moh chale jāneke bād kisī bhī kālamen koī ichchhā utpanna karanemen samartha nahīn
the, mohake hone par kāraṇ the, isaliye kāraṇ kahe hain; unakā bhī abhāv huā tab jīv
siddhapadako prāpta hote haĩn.
ichchhākā bhī abhāv huā, isaliye duḥkhakā abhāv huā hai. tathā gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇakā
kṣhay honese sarva indriyoṅko sarva viṣhayoṅkā yugapat grahaṇ huā, isaliye duḥkhakā kāraṇ bhī
dūr huā hai vahī dikhāte haĩn. jaise
kī ichchhā utpanna ho. isī prakār sparshanādi dvārā ek-ek viṣhayakā grahaṇ karanā chāhatā
thā. ab trikālavartī trilokake sarva sparsha, ras, gandha tathā shabdoṅkā yugapat grahaṇ karatā
hai, koī binā grahaṇ kiyā nahīn rahā jisakā grahaṇ karanekī ichchhā utpanna ho.
Page 63 of 350
PDF/HTML Page 91 of 378
single page version
jihvā ityādise sparsha, rasādikakā
anantakāl paryanta sarva padārthoṅke dravya, kṣhetra, kāl, bhāvoṅko yugapat jānatā hai, koī binā
jāne nahīn rahā jisako jānanekī ichchhā utpanna ho. is prakār yah duḥkh aur duḥkhoṅke kāraṇ
unakā abhāv jānanā.
bhī abhāv huā hai. un kāraṇoṅkā abhāv yahān̐ dikhāte hainḥ
ūn̐chā koī hai nahīn, indrādik svayamev naman karate hain aur iṣhṭako pāte hain; kisase mān karen?
sarva bhavitavya bhāsit ho gayā, kārya rahā nahīn, kisīse prayojan rahā nahīn hai; kisakā lobh
karen? koī anya iṣhṭa rahā nahīn; kis kāraṇase hāsya ho? koī anya iṣhṭa prīti karane yogya
hai nahīn; phi ra kahān̐ rati karen? koī duḥkhadāyak sanyog rahā nahīn hai; kahān̐ arati karen? koī
iṣhṭa-aniṣhṭa sanyog-viyog hotā nahīn hai; kisakā shok karen? koī aniṣhṭa karanevālā kāraṇ
rahā nahīn hai; kisakā bhay karen? sarva vastuen̐ apane svabhāv sahit bhāsit hotī hain, apaneko
aniṣhṭa nahīn hain, kahān̐ jugupsā karen? kāmapīṛā dūr honese strī-puruṣh donense ramaṇ karanekā kuchh
prayojan nahīn rahā; kisaliye puruṣh, strī yā napunsakavedarūp bhāv ho?
bhī abhāv huā.
Page 64 of 350
PDF/HTML Page 92 of 378
single page version
shakti pragaṭ huī kahate haĩn. jaise
kārya nahīn rahā, isaliye gaman bhī nahīn kiyā. vahān̐ usake gaman na karane par bhī shakti
pragaṭ huī kahī jātī hai; usī prakār yahān̐ bhī jānanā. tathā unake gnānādikī shaktirūp
anantavīrya pragaṭ pāyā jātā hai.
hī thā. ab, mohake nāshase sarva ākulatā dūr hone par sarva duḥkhakā nāsh huā. tathā
jin kāraṇonse duḥkh mān rahā thā, ve kāraṇ to sarva naṣhṭa hue; aur kinhīn kāraṇonse kiñchit
duḥkh dūr honese sukh mān rahā thā so ab mūlahīmen duḥkh nahīn rahā, isaliye un duḥkhake
upachāroṅkā kuchh prayojan nahīn rahā ki unase kāryakī siddhi karanā chāhe. usakī siddhi svayamev
hī ho rahī hai.
ātāp ādi the; parantu ab sharīr binā kisako kāraṇ hon? tathā bāhya aniṣhṭa nimitta
banate the; parantu ab inake aniṣhṭa rahā hī nahī̃n. is prakār duḥkhake kāraṇoṅkā to abhāv
huā.
iṣhṭa mānanekā prayojan nahīn rahā, inake dvārā duḥkh miṭānā chāhatā thā aur iṣhṭa karanā chāhatā
thā; so ab to sampūrṇa duḥkh naṣhṭa huā aur sampūrṇa iṣhṭa prāpta huā.
hī kāl tak jīne-maranese sukh mānatā thā, vahān̐ bhī narak paryāyamen duḥkhakī visheṣhatāse vahān̐
nahīn jīnā chāhatā thā; parantu ab is siddhaparyāyamen dravyaprāṇake binā hī apane chaitanyaprāṇase
sadākāl jītā hai aur vahān̐ duḥkhakā lavalesh bhī nahīn rahā.
Page 65 of 350
PDF/HTML Page 93 of 378
single page version
sukh mānatā thā; parantu ab unake binā hī sarva duḥkhakā nāsh aur sarva sukhakā prakāsh
pāyā jātā hai. isaliye unakā bhī kuchh prayojan nahīn rahā.
uchcha kulake binā hī trailokya pūjya uchcha padako prāpta hai.
duḥkhakā lakṣhaṇ to ākulatā hai aur ākulatā tabhī hotī hai jab ichchhā ho; parantu
ananta sukhakā anubhav karatā hai; kyoṅki nirākulatā hī sukhakā lakṣhaṇ hai. sansāramen bhī
kisī prakār nirākul hokar sab hī sukh mānate hain; jahān̐ sarvathā nirākul huā vahān̐ sukh
sampūrṇa kaise nahīn mānā jāye?
so aise hī hain yā nahīn, vah vichāra. tathā siddhapad prāpta hone par sukh hotā hai yā nahīn,
usakā bhī vichār kara. jaisā kahā hai vaisī hī pratīti tujhe ātī ho to tū sansārase chhūṭakar
siddhapad prāpta karanekā ham jo upāy kahate hain vah kar, vilamba mat kara. yah upāy karanese
terā kalyāṇ hogā.
Page 66 of 350
PDF/HTML Page 94 of 378
single page version
rogī kupathya sevan na kare, tab rog rahit ho. usī prakār yahān̐ sansārake kāraṇoṅkā visheṣh
nirūpaṇ karate hain, jisase sansārī mithyātvādikakā sevan na kare, tab sansār rahit ho. isaliye
mithyādarshanādikakā visheṣh nirūpaṇ karate hainḥ
yogya artha hai usakā jo bhāv
hai’
abhiprāy, usako liye hue mithyādarshan hotā hai.
Page 67 of 350
PDF/HTML Page 95 of 378
single page version
jāne yā yathārtha jāne, tathā jaisā jānatā hai vaisā hī māne to usase usakā kuchh bhī bigāṛ-
sudhār nahīn hai, usase vah pāgal yā chatur nām nahīn pātā; tathā jinase prayojan pāyā jātā
hai unhen yadi anyathā jāne aur vaisā hī māne to bigāṛ hotā hai, isalie use pāgal
kahate hain; tathā unako yadi yathārtha jāne aur vaisā hī māne to sudhār hotā hai, isaliye
use chatur kahate haĩn. usī prakār jīv hai vah jinase prayojan nahīn hai unhen anyathā jāne
yā yathārtha jāne, tathā jaisā jāne vaisā shraddhān kare, to isakā kuchh bhī bigāṛ-sudhār nahīn
hai, usase mithyādr̥uṣhṭi yā samyagdr̥uṣhṭi nām prāpta nahīn karatā; tathā jisase prayojan pāyā jātā
hai unhen yadi anyathā jāne aur vaisā hī shraddhān kare to bigāṛ hotā hai, isaliye use
mithyādr̥uṣhṭi kahate hain; tathā yadi unhen yathārtha jāne aur vaisā hī shraddhān kare to sudhār hotā
hai, isaliye use samyadr̥uṣhṭi kahate haĩn.
aur usakā nimitta to gnānāvaraṇ karma hai, parantu vahān̐ prayojanabhūt padārthoṅkā anyathā yā
yathārtha shraddhān karanese jīvakā kuchh aur bhī bigāṛ-sudhār hotā hai, isaliye usakā nimitta
darshanamoh nāmak karma hai.
dev avadhignānādiyukta hain, unake gnānāvaraṇakā kṣhayopasham bahut hone par bhī prayojanabhūt
jīvādikakā shraddhān nahīn hotā; aur tiryañchādikako gnānāvaraṇakā kṣhayopasham thoṛā hone par bhī
prayojanabhūt jīvādikakā shraddhān hotā hai. isaliye jānā jātā hai ki gnānāvaraṇake hī anusār
shraddhān nahīn hotā; koī anya karma hai aur vah darshanamoh hai. usake udayase jīvake mithyādarshan
hotā hai tab prayojanabhūt jīvādi tattvoṅkā anyathā shraddhān karatā hai.
Page 68 of 350
PDF/HTML Page 96 of 378
single page version
hī hai; kyoṅki duḥkhakā abhāv vahī sukh hai aur is prayojanakī siddhi jīvādikakā satya
shraddhān karanese hotī hai. kaise?
āpāparako ek jānakar apanā duḥkh dūr karaneke artha parakā upachār kare to apanā duḥkh
dūr kaise ho? athavā apanese par bhinna hain, parantu yah paramen ahaṅkār-mamakār kare to usase duḥkh
hī hotā hai. āpāparakā gnān hone par hī duḥkh dūr hotā hai. tathā āpāparakā gnān jīv-
ajīvakā gnān hone par hī hotā hai; kyoṅki āp svayam jīv hai, sharīrādik ajīv haĩn.
anyathā shraddhānase duḥkh hotā thā unakā yathārtha gnān honese duḥkh dūr hotā hai; isaliye jīv-
ajīvako jānanā.
aur inakā abhāv nahīn kare to karma bandhan kaise nahīn ho? isaliye duḥkh hī hotā hai.
athavā mithyātvādik bhāv hain so duḥkhamay haĩn. yadi unhen jyoṅkā tyon nahīn jāne to unakā
abhāv nahīn kare, tab duḥkhī hī rahe; isaliye āsravako jānanā.
hotā hai; isaliye nirjarāko jānanā.
Page 69 of 350
PDF/HTML Page 97 of 378
single page version
jānanā. is prakār jīvādi sāt tattva jānanā.
satya shraddhān karane par hī duḥkh honekā abhāvarūp prayojanakī siddhi hotī hai. isaliye
jīvādik padārtha hain ve hī prayojanabhūt jānanā.
karane par to duḥkh nahīn hotā, sukh hotā hai; aur inakā yathārtha shraddhān kie binā duḥkh
hotā hai, sukh nahīn hotā.
ho, rāgādik dūr karanekā shraddhān ho, unase sukh utpanna ho; tathā ayathārtha shraddhān karanese
sva-parakā shraddhān nahīn ho, rāgādik dūr karanekā shraddhān nahīn ho, isaliye duḥkh utpanna ho;
un visheṣhon sahit jīv-ajīv padārthon to prayojanabhūt jānanā.
aprayojanabhūt hai. isī prakār anya jānanā.
Page 70 of 350
PDF/HTML Page 98 of 378
single page version
varṇan karate haĩn.
aur ananta pudgalaparamāṇumay sharīr unase ekapiṇḍa bandhānarūp hai. tathā jīvako us
paryāyamen
hain
varṇādi palaṭanerūp avasthā hotī hai un sabako apanī avasthā mānatā hai. ‘yah merī avasthā
hai’
sparshanādi dravyaindriyān̐ hain; yah unhen ek mānakar aisā mānatā hai ki
paṅkhuṛiyoṅke phū le kamalake ākārakā hr̥udayasthānamen dravyaman hai, vah dr̥uṣhṭigamya nahīn aisā hai, so
sharīrakā aṅg hai; usake nimitta hone par smaraṇādirūp gnānakī pravr̥utti hotī hai. yah dravyamanako
aur gnānako ek mānakar aisā mānatā hai ki mainne manase jānā.
unake nimittase bhāṣhāvargaṇārūp pudgal vachanarūp pariṇamit hote hain; yah sabako ek mānakar
aisā mānatā hai ki main bolatā hū̃n.
hain tab vah kārya banatā hai; athavā apanī ichchhāke binā sharīr hilatā hai tab apane pradesh
Page 71 of 350
PDF/HTML Page 99 of 378
single page version
vastukā grahaṇ karatā hūn̐ athavā mainne kiyā hai
hain, puruṣhavedādi hone par liṅgakāṭhinyādi ho jāte hain, yah sab ek mānakar aisā mānatā hai
ki yah kārya sab main karatā hū̃n. tathā sharīramen shīt, uṣhṇa, kṣhudhā, tr̥uṣhā, rog ityādi avasthāen̐
hotī hain; unake nimittase mohabhāv dvārā svayam sukh-duḥkh mānatā hai; in sabako ek jānakar
shītādik tathā sukh-duḥkh apaneko hī hue mānatā hai.
ek mānakar main sthūl hūn̐, main kr̥ush hūn̐, main bālak hūn̐, main vr̥uddha hūn̐, mere in aṅgoṅkā bhaṅg huā
hai
main marūn̐gā
jo sharīrase utpanna huā use apanā putra mānatā hai; jo sharīrako upakārī ho use mitra mānatā
hai; jo sharīrakā burā kare use shatru mānatā hai
indriyādikake nām to yahān̐ kahe hain, parantu ise to kuchh gamya nahīn haĩn. achet huā
ahambuddhi dhāraṇ kare hī kare, so jab svayam pr̥uthak bhāsit nahīn huā tab unake samudāyarūp
paryāyamen hī ahambuddhi dhāraṇ karatā hai.
Page 72 of 350
PDF/HTML Page 100 of 378
single page version
sakatā, isaliye paryāyamen hī ahambuddhi pāyī jātī hai.
sadākāl apane ādhīn nahīn aise svayaṅko bhāsit hote hain; tathāpi unamen mamakār karatā hai.
mānatā hai, duḥkhake kāraṇako sukhakā kāraṇ mānatā hai, duḥkhako sukh mānatā hai
mānatā hai; kyoṅki inakā ādhārabhūt to ek ātmā hai aur inakā pariṇaman ek hī kālamen
hotā hai, isaliye ise bhinnapanā bhāsit nahīn hotā aur bhinnapanā bhāsit honekā kāraṇ jo
vichār hai so mithyādarshanake balase ho nahīn sakatā.
duḥkhadāyak mānatā hai. tathā duḥkhī to krodhase hotā hai, parantu jisase krodh kiyā ho usako
duḥkhadāyak mānatā hai. duḥkhī to lobhase hotā hai, parantu iṣhṭa vastukī aprāptiko duḥkhadāyak
mānatā hai.
bhāsit nahīn hotā hai, isaliye ve bure nahīn lagate. kāraṇ yah hai ki