Page 173 of 350
PDF/HTML Page 201 of 378
single page version
tathA kundakundAchAryakR^it ‘‘li.ngapAhu.D.h.h’’ hai, usame.n munili.ng dhAraN karake jo hi.nsA,
to nagarame.n rahanA to niShiddha huA hI.
gaI hai
Page 174 of 350
PDF/HTML Page 202 of 378
single page version
vahA.N kahate hai.n.
karAyA, anumodit bhojan lenA
dAtArake prAN pI.Dit karake AhArAdikA grahaN karate hai.n. tathA jo gR^ihasthadharmame.n bhI uchit
nahI.n hai va anyAy, lokani.ndya, pAparUp kArya karate pratyakSha dekhe jAte hai.n.
hai.n. is prakAr apanI mahimA karAte hai.n aur gR^ihastha bhole unake dvArA prasha.nsAdikase ThagAte
hue dharmakA vichAr nahI.n karate, unakI bhaktime.n tatpar hote hai.n; parantu ba.De pApako ba.DA dharma
mAnanA is mithyAtvakA phal kaise ananta sa.nsAr nahI.n hogA? shAstrame.n ek jinavachanako anyathA
mAnanese mahApApI honA kahA hai; yahA.N to jinavachanakI kuCh bAt hI nahI.n rakhI, to isake
samAn aur pAp kaun hai?
Page 175 of 350
PDF/HTML Page 203 of 378
single page version
hI nahI.n aur jo parameshvarako to mAne, parantu is kShetrame.n parameshvarakA lakShaN na dekhakar kisIko
parameshvar na mAne to nAstik to hotA nahI.n hai; usI prakAr yah jAnanA.
tum rahate ho usI kShetrame.n sadbhAv mAnoge, to jahA.N aise bhI guru nahI.n mile.nge vahA.N jAoge tab
kisako guru mAnoge? jis prakAr
kahA hai, parantu muni dikhAI nahI.n dete to auro.nko to muni mAnA nahI.n jA sakatA.
dharma-apekShA maha.ntatA sambhavit ho use guru jAnanA. parantu dharma nAm chAritrakA hai, ‘‘chAritta.n
khalu dhammo’’
usI prakAr auro.nkA bhI nAm guru hai tathApi yahA.N shraddhAname.n nirgranthakA hI grahaN hai. jainadharmame.n
arhantadev, nirgranthaguru aisA prasiddha vachan hai.
uttaraH
vastrAdi denese maha.nt huA. yadyapi bAhyame.n shAstra sunAnevAlA maha.nt rahatA hai, tathApi antara.ngame.n
lobhI hotA hai; isaliye sarvathA maha.ntatA nahI.n huI.
Page 176 of 350
PDF/HTML Page 204 of 378
single page version
jAnanA. isaliye nirgrantha hI sarvaprakAr maha.ntatAyukta hai.n; nirgranthake sivA anya jIv sarvaprakAr
guNavAn nahI.n hai.n; isaliye guNo.nkI apekShA maha.ntatA aur doSho.nkI apekShA hInatA bhAsit hotI
hai, tab niHsha.nk stuti nahI.n kI jA sakatI.
parigraharahit nirgrantha muni hai.n unhI.nko guru jAnanA.
prakAr arahantAdikakI pAShANAdime.n sthApanA banAye to unakA pratipakShI nahI.n hai, aur koI
sAmAnya manuShya apane ko muni manAye to vah muniyo.nkA pratipakShI huA. is prakAr bhI sthApanA
hotI ho to apaneko arahanta bhI manAo! aur yadi unakI sthApanA ho to bAhyame.n to
vaisA hI honA chAhiye; parantu ve nirgrantha, yah bahut parigrahake dhArI
nahI.n the. yadi sarva vratadhArI hote to asa.nyat manuShyo.nkI alag sa.nkhyA kahI jAtI, so nahI.n
kahI hai; isaliye gR^ihastha jain shrAvak nAm prApta karatA hai. aur munisa.nj~nA to nirgranthake sivA
kahI.n kahI nahI.n hai.
parantu munike aTThAIs mUlaguN hai.n so veShiyo.nke dikhAI nahI.n dete, isaliye munipanA kisI bhI
prakAr sambhav nahI.n hai. tathA gR^ihastha-avasthAme.n to pahale jambUkumArAdikane bahut hi.nsAdi kArya
Page 177 of 350
PDF/HTML Page 205 of 378
single page version
hai, isaliye aisI yukti kAryakArI nahI.n hai.
da.nDayogya hai.n; va.ndanAdi-yogya kaise ho.nge?
ki
nahI.n thA; parantu Ap hI mAnAdikase namaskArAdi kare, vahA.N antara.ng kaise na kahe.n? jaise
to use vratI kaise mAne.n? usI prakAr antara.ngame.n to kuguru-sevanako burA jAne; parantu unako
va logo.nko bhalA manavAneke liye sevan kare to shraddhAnI kaise kahe.n? isaliye bAhyatyAg karane
par hI antara.ngatyAg sambhav hai. isaliye jo shraddhAnI jIv hai.n, unhe.n kisI prakArase bhI
kuguruo.nkI sushruShA Adi karanA yogya nahI.n hai.
yahA.N koI kahe
sarvathA nahI.n karatA. kyo.nki yah to jIvAdi tattvo.nkA shraddhAnI huA hai
unhe.n niShiddha jAnakar kadApi namaskArAdi nahI.n karatA.
Page 178 of 350
PDF/HTML Page 206 of 378
single page version
par kugurukA sevan kiyA, vahA.N tattvashraddhAnake kAraN to guru the, unase yah pratikUl huA.
so lajjAdikase jisane kAraName.n viparItatA utpanna kI usake kAryabhUt tattvashraddhAname.n dR^i.DhtA kaise
sambhav hai? isaliye vahA.N darshanamohakA uday sambhav hai.
viShay poShaN kare, un jIvo.nme.n duShTabuddhi karake raudradhyAnI ho, tIvra lobhase auro.nkA burA karake
apanA koI prayojan sAdhanA chAhe; aur aise kArya karake vahA.N dharma mAne; so kudharma hai.
kutUhalAdise vahA.N kaShAyabhAv ba.DhAtA hai aur dharma mAnatA hai; so kudharma hai.
vastuo.nko detA hai. parantu sa.nkrAnti Adi parva dharmarUp nahI.n hai.n, jyotiShIke sa.nchArAdik dvArA
sa.nkrAnti Adi hote hai.n. tathA duShTa grahAdikake artha diyA
lobhI nAnA asatya yuktiyA.N karake Thagate hai.n, ki.nchit bhalA nahI.n karate. bhalA to tab hotA
hai jab isake dAnakI sahAyatAse vah dharma-sAdhan kare; parantu vah to ulTA pAparUp pravartatA
hai. pApake sahAyakakA bhalA kaise hogA?
Page 179 of 350
PDF/HTML Page 207 of 378
single page version
ThaTharIkI shobhA samAn jAnanA. shobhA to hotI hai, parantu mAlikako param duHkhadAyak hotI
hai; isaliye lobhI puruSho.nko dAn deneme.n dharma nahI.n hai.
karatI hai. so strI to viShay-sevan karanese sukh pAtI hI hai, shIlakA upadesh kisaliye
diyA? ratikAlake atirikta bhI usake manorath na pravarte to duHkh pAtI hai; so aisI asatya
yukti banAkar viShay-poShaN karanekA upadesh dete hai.n.
tathA vratAdik karake vahA.N hi.nsAdik va viShayAdik ba.DhAte hai.n; parantu vratAdik to unhe.n
kare vahA.N hi.nsA visheSh huI, svAdAdik viShay visheSh hue.
tathA koI bhakti Adi kAryome.n hi.nsAdik pAp ba.DhAte hai.n; gIt-nR^ityagAnAdik va iShTa
Page 180 of 350
PDF/HTML Page 208 of 378
single page version
hai.n.
hai.
hai.n
ApaghAt karanA kudharma hai.
aur vratAdikakA nAm dhAraN karake vahA.N nAnA shrR^i.ngAr banAte hai.n, iShTa-bhojanAdik karate hai.n,
kutUhalAdi karate hai.n va kaShAy ba.DhAneke kArya karate hai.n, juA ityAdi mahAn pAparUp pravartate hai.n.
va tho.De pravartate hai.n; so vahA.N nukasAn bahut, naphA tho.DA yA kuCh nahI.n. aise kArya karaneme.n
to burA hI dikhanA hotA hai.
Page 181 of 350
PDF/HTML Page 209 of 378
single page version
tathA lobhI puruShako guru mAnakar dAnAdik dete hai.n va unakI asatya stuti karake maha.ntapanA
mAnate hai.n.
ab, isame.n mithyAtvabhAv kis prakAr huA so kahate hai.nH
jin-Aj~nAse pratikUl huA. rAgAdikabhAv to pAp hai.n, unhe.n dharma mAnA so yah jhUThA shraddhAn
huA; isaliye kudharmake sevaname.n mithyAtvabhAv hai.
isaliye inakA avashya tyAg karanA.
sa.nkaT pAyA jAtA hai, samyagj~nAnakI prApti mahA durlabh ho jAtI hai.
Page 182 of 350
PDF/HTML Page 210 of 378
single page version
jo pApake phalase Darate hai.n; apane AtmAko duHkhasamudrame.n nahI.n DubAnA chAhate, ve jIv is
mithyAtvako avashya Cho.Do; nindA
lakShmIH samAvishatu gachChatu vA yatheShTam
nyAyAtpathaH pravichalanti pada.n na dhIrAH
nyAyamArgase ek Dag bhI chalit nahI.n hote.
kuguru-kudharmakA tyAgI honA yogya hai.
mithyAtvabhAv Cho.Dkar apanA kalyAN karo.
Page 183 of 350
PDF/HTML Page 211 of 378
single page version
hai.n :
bhramase apaneko siddha mAnate hai.n, vahI mithyAdR^iShTi hai.n.
samAn hai.n, parantu siddhapane aur sa.nsArIpanekI apekShA to samAn nahI.n hai.n. tathApi ye to jaise
siddha shuddha hai.n, vaisA hI apaneko shuddha mAnate hai.n. parantu vah shuddha-ashuddha avasthA paryAy
hai; is paryAy-apekShA samAnatA mAnI jAye to yahI mithyAdR^iShTi hai.
karmakA kShay hue binA hI kShAyikabhAv mAnate hai.n, so yahI mithyAdR^iShTi hai.
Page 184 of 350
PDF/HTML Page 212 of 378
single page version
jAtI hai.
vastuko jAnatA hai; karma A.De Ane par vah kaise aTakegA? isaliye karmake nimittase
kevalaj~nAnakA abhAv hI hai. yadi isakA sarvadA sadbhAv rahatA to ise pAriNAmikabhAv kahate,
parantu yah to kShAyikabhAv hai. ‘sarvabhed jisame.n garbhit hai.n aisA chaitanyabhAv, so pAriNAmikabhAv
hai.’ isakI anek avasthAe.N matij~nAnAdirUp va kevalaj~nAnAdirUp hai.n, so yah pAriNAmikabhAv
nahI.n hai.n. isaliye kevalaj~nAnakA sarvadA sadbhAv nahI.n mAnatA.
hotA. tathA aise bhAv nahI.n lenA ki jaise sUryame.n prakAsh rahatA hai vaise AtmAme.n kevalaj~nAn
rahatA hai; kyo.nki dR^iShTAnta sarva prakArase milatA nahI.n hai. jaise
avasthA hone par anya avasthAkA abhAv hI hai.
prakAr jAnanA.
par shItalatA hI ho jAtI hai; isaliye sadAkAl jalakA svabhAv shItal kahA jAtA hai, kyo.nki
aisI shakti sadA pAyI jAtI hai aur vyakta hone par svabhAv vyakta huA kahate hai.n. kadAchit
vyaktarUp hotA hai. usI prakAr AtmAko karmakA nimitta hone par anyarUp huA, vahA.N
Page 185 of 350
PDF/HTML Page 213 of 378
single page version
isasiye sadAkAl AtmAkA svabhAv kevalaj~nAn kahA jAtA hai, kyo.nki aisI shakti sadA pAyI
jAtI hai. vyakta hone par svabhAv vyakta huA kahA jAtA hai.
kare to duHkhI hogA.
tathA rAgAdik bhAv apaneko pratyakSha hone par bhI bhramase AtmAko rAgAdirahit mAnate
yadi sharIr yA karmarUp pudgalake astitvame.n ho.n to ye bhAv achetan yA mUrtik ho.nge; parantu
ye rAgAdik to pratyakSha chetanatAsahit amUrtak bhAv bhAsit hote hai.n. isaliye ye bhAv AtmAke
hI hai.n.
jIvasyaiv cha karma tachchidanuga.n j~nAtA na yatpudgalaH
hai, kyo.nki aisA ho to achetan karmaprakR^itiko bhI us bhAvakarmakA phal
usake achetanapanA pragaT hai. isaliye is rAgAdikakA jIv hI kartA hai aur yah rAgAdik
jIvakA hI karma hai; kyo.nki bhAvakarma to chetanAkA anusArI hai, chetanA binA nahI.n hotA, aur
pudgal j~nAtA hai nahI.n.
ab, jo rAgAdibhAvo.nkA nimitta karmako hI mAnakar apaneko rAgAdikakA akartA mAnate
hI doSh ThaharAte hai.n, so yah duHkhadAyak bhram hai.
Page 186 of 350
PDF/HTML Page 214 of 378
single page version
karma hI kartA hai
rahA; tab svachChanda hokar khoTe karmo.nkA bandha karake ananta sa.nsArame.n rulatA hai.
kisaliye karegA? isaliye yah shraddhAn bhI viparIt hai. use Chu.DAneke liye svabhAvakI apekShA
rAgAdikako bhinna kahA hai aur nimittakI mukhyatAse pudgalamay kahA hai. jaise
yadi AtApakI adhikatA dekhatA hai tab shItal auShadhi batalAtA hai. usI prakAr shrIguru
rAgAdik Chu.DAnA chAhate hai.n; jo rAgAdikako parakA mAnakar svachChanda hokar nirudyamI hotA
Page 187 of 350
PDF/HTML Page 215 of 378
single page version
mukhyatAse rAgAdik parabhAv hai.n
paryAyarUpase utpanna hote hai.n, nimitta miTane par inakA nAsh honese svabhAvabhAv rah jAtA hai;
isaliye inake nAshakA udyam karanA.
hai. jaise
usI prakAr vibhAv dUr karaneke kAraN buddhipUrvak to tattvavichArAdi hai.n, aur abuddhipUrvak
mohakarmake upashamAdik hai.n, so usakA arthI tattvavichArAdikakA to udyam kare, aur mohakarmake
upashamAdik svayamev ho.n tab rAgAdik dUr hote hai.n.
kisaliye upadesh de.n?
hotA hai ki terA anurAg yahA.N nahI.n hai, mAnAdikase aisI jhUThI bAte.n banAtA hai.
Page 188 of 350
PDF/HTML Page 216 of 378
single page version
anusAr avasthAe.N hotI dekhI jAtI hai.n, phi ra bandhan kaise nahI.n hai? yadi bandhan na ho to
mokShamArgI inake nAshakA udyam kisaliye kare?
kahA hai. athavA nimitta-naimittik sambandhakI apekShA bandhan hai hI, unake nimittase AtmA
anek avasthAe.N dhAraN karatA hI hai; isaliye apaneko sarvathA nirbandha mAnanA mithyAdR^iShTi hai.
huA jo jIv ba.NdhA-mukta huA mAnatA hai vah ba.NdhatA hai. tathA yadi sarvathA hI bandha-mukti
na ho to yah jIv ba.NdhatA hai
hai aur paryAyadR^iShTise anek avasthAe.N hotI hai.n
jinavANIme.n to nAnA nayo.nkI apekShAse kahI.n kaisA, kahI.n kaisA nirUpaN kiyA hai; yah
hai, aur chAritrame.n rAgAdik dUr karanA chAhiye usakA udyam nahI.n hai; ek apane AtmAke shuddha
Page 189 of 350
PDF/HTML Page 217 of 378
single page version
chi.ntavan karatA rahatA hai ki ‘mai.n siddhasamAn shuddha hU.N, kevalaj~nAnAdi sahit hU.N, dravyakarma-nokarma
rahit hU.N, paramAna.ndamay hU.N, janma-maraNAdi duHkh mere nahI.n hai.n’; ityAdi chi.ntavan karatA hai.
karate ho to tumhAre to vartamAn ashuddha paryAy hai; tum apaneko shuddha kaise mAnate ho?
hai.n to yah matij~nAnAdik kisake hai.n? aur dravyakarma, nokarmarahit ho to j~nAnAdikakI vyakttatA
kyo.n nahI.n hai? paramAnandamay ho to ab kartavya kyA rahA? janma-maraNAdi duHkh nahI.n hai.n to
duHkhI kaise hote ho?
uttaraH
dravya-apekShA shuddhapanA grahaN kiyA hai. vahI samayasAr vyAkhyAme.n kahA hai :
Page 190 of 350
PDF/HTML Page 218 of 378
single page version
paryAyame.n avasthA-visheSh avadhAraN karanA.
karatA hai.
vratAdik dhAraN karaneko bandhaname.n pa.DnA ThaharAtA hai, pUjanAdik kAryo.nko shubhAsrav jAnakar
hey prarUpit karatA hai;
sthAn upayog lagAne yogya nahI.n hai.n. tathA shAstrAbhyAs dvArA tattvo.nko visheSh jAnanese
samyagdarshan-j~nAn nirmal hotA hai. tathA vahA.N jab tak upayog rahe tab tak kaShAy manda
rahe aur AgAmI vItarAgabhAvo.nkI vR^iddhi ho; aise kAryako nirarthak kaise mAne.n?
AtmasvarUpakA nirNay to ho chukA, tab to j~nAnakI nirmalatAke artha va upayogako mandakaShAyarUp
rakhaneke artha anya shAstro.nkA abhyAs mukhya chAhiye. tathA AtmasvarUpakA nirNay huA hai, use
spaShTa rakhaneke artha adhyAtma-shAstro.nkA bhI abhyAs chAhiye; parantu anya shAstro.nme.n aruchi to nahI.n
honA chAhiye. jisako anya shAstro.nkI aruchi hai use adhyAtmakI ruchi sachchI nahI.n hai.
Page 191 of 350
PDF/HTML Page 219 of 378
single page version
va viShayake svarUpako bhI pahichAne; usI prakAr jisake Atmaruchi huI ho
bhI jAne. tathA Atma-AcharaName.n jo vratAdik sAdhan hai.n unako bhI hitarUp mAne tathA AtmAke
svarUpako bhI pahichAne. isaliye chAro.n hI anuyog kAryakArI hai.n.
AtmasvarUpame.n pravarte to yogya hI hai, aur na rahA jAy to prashasta shAstrAdi paradravyo.nko Cho.Dkar
aprashasta viShayAdime.n lage to mahAnindanIy hI hogI. so muniyo.nkI bhI svarUpame.n bahut kAl
buddhi nahI.n rahatI, to terI kaise rahA kare?
tathA yadi dravyAdikake aur guNasthAnAdikake vichArako vikalpa ThaharAtA hai, so vikalpa
ve bahut rAgAdi garbhit hote hai.n. tathA nirvikalpadashA sadA rahatI nahI.n hai; kyo.nki ChadmasthakA
upayog ekarUp utkR^iShTa rahe to antarmurhUt rahatA hai.
guNasthAn, mArgaNA, shuddha-ashuddha avasthA ityAdi vichAr hogA.
Page 192 of 350
PDF/HTML Page 220 of 378
single page version
jIv-ajIvake visheSh tathA karmake Asrav-bandhAdikake visheSh avashya jAnane yogya hai.n, jinase
samyagdarshan-j~nAnakI prApti ho.
hai. isaliye samyagdR^iShTi honeke pashchAt bhI yahA.N hI upayog lagAnA.
jAnanA tathA trilokake AkAr
tattvaj~nAn nirmal ho, isaliye AgAmI rAgAdik ghaTAneko hI kAraN hai.n, isaliye kAryakArI
hai.n.
shakti ho usase to yah nahI.n kahA ki bahut jAnanese burA hogA? jitanA bahut jAnegA
utanA prayojanabhUt jAnanA nirmal hogA. kyo.nki shAstrame.n aisA kahA hai :