-
86 ] [ mokShamArgaprakAshak
hai; vah svarUpaviparyay hai. tathA jise jAnatA hai use yah inase bhinna hai, inase abhinna hai —
aisA nahIn pahichAnatA, anyathA bhinna-abhinnapanA mAnatA hai; so bhedAbhedaviparyay hai. is prakAr
mithyAdRuShTike jAnanemen viparItatA pAyI jAtI hai.
jaise matavAlA mAtAko patnI mAnatA hai, patnIko mAtA mAnatA hai; usI prakAr mithyAdRuShTike
anyathA jAnanA hotA hai. tathA jaise kisI kAlamen matavAlA mAtAko mAtA aur patnIko patnI
bhI jAne to bhI usake nishchayarUp nirdhArase shraddhAnasahit jAnanA nahIn hotA, isaliye usako
yathArtha gnAn nahIn kahA jAtA; usI prakAr mithyAdRuShTi kisI kAlamen kisI padArthako satya bhI
jAne, to bhI usake nishchayarUp nirdhArase shraddhAnasahit jAnanA nahIn hotA; athavA satya bhI
jAne, parantu unase apanA prayojan ayathArtha hI sAdhatA hai; isaliye usake samyaggnAn nahIn
kahA jAtA.
is prakAr mithyAdRuShTike gnAnako mithyAgnAn kahate hain.
yahAn prashna hai ki — is mithyAgnAnakA kAraN kaun hai?
samAdhAna — mohake udayase jo mithyAtvabhAv hotA hai, samyaktva nahIn hotA; vah is
mithyAgnAnakA kAraN hai. jaise — viShake sanyogase bhojanako bhI viSharUp kahate hain, vaise
mithyAtvake sambandhamen gnAn hai so mithyAgnAn nAm pAtA hai.
yahAn koI kahe ki — gnAnAvaraNako nimitta kyon nahIn kahate?
samAdhAna — gnAnAvaraNake udayase to gnAnake abhAvarUp agnAnabhAv hotA hai tathA usake
kShayopashamase kinchit gnAnarUp mati-Adi gnAn hote hain. yadi inamense kisIko mithyAgnAn,
kisIko samyaggnAn kahen to yah donon hI bhAv mithyAdRuShTi tathA samyagdRuShTike pAye jAte hain,
isaliye un dononke mithyAgnAn tathA samyaggnAnakA sadbhAv ho jAyegA aur vah siddhAntase
viruddha hotA hai, isaliye gnAnAvaraNakA nimitta nahIn banatA.
yahAn phi ra pUchhate hain ki — rassI, sarpAdikake ayathArtha-yathArtha gnAnakA kAraN kaun hai?
usako hI jIvAdi tattvonke ayathArtha-yathArtha gnAnakA kAraN kaho?
uttara — jAnanemen jitanA ayathArthapanA hotA hai utanA to gnAnAvaraNake udayase hotA hai;
aur jo yathArthapanA hotA hai utanA gnAnAvaraNake kShayopashamase hotA hai. jaise ki — rassIko sarpa
jAnA vahAn yathArtha jAnanekI shaktikA bAdhakakAraNakA uday hai isaliye ayathArtha jAnatA hai; tathA
rassIko jAnA vahAn yathArtha jAnanekI shaktikA kAraN kShayopasham hai isaliye yathArtha jAnatA hai.
usI prakAr jIvAdi tattvonko yathArtha jAnanekI shakti hone yA na honemen to gnAnAvaraNakA hI
nimitta hai; parantu jaise kisI puruShako kShayopashamase dukhake tathA sukhake kAraNabhUt padArthonko yathArtha