-
pAnchavAn adhikAr ][ 131
abhAv so mukti hai. yahAn buddhikA abhAv kahA, so buddhi nAm gnAnakA hai aur gnAnakA
adhikaraNapanA AtmAkA lakShaN kahA thA; ab gnAnakA abhAv hone par lakShaNakA abhAv honese
lakShyakA bhI abhAv hogA, tab AtmAkI sthiti kis prakAr rahI? aur yadi buddhi nAm
manakA hai to bhAvaman to gnAnarUp hai hI, aur dravyaman sharIrarUp hai so mukta hone par dravyamanakA
sambandha chhUTatA hI hai, to jaD dravyamanakA nAm buddhi kaise hogA? tathA manavat hI indriyAn
jAnanA. tathA viShayakA abhAv ho, to sparshAdi viShayonkA jAnanA miTatA hai, tab gnAn kisakA
nAm ThaharegA? aur un viShayonkA abhAv hogA to lokakA abhAv hogA. tathA sukhakA
abhAv kahA, so sukhake hI artha upAy karate hain; usakA jab abhAv hogA, tab upAdey
kaise hogA? tathA yadi vahAn AkulatAmay indriyajanit sukhakA abhAv huA kahen to yah satya
hai; kyonki nirAkulatA- lakShaN atIndriy sukh to vahAn sampUrNa sambhav hai, isaliye sukhakA
abhAv nahIn hai. tathA sharIr, dukh, dveShAdikakA vahAn abhAv kahate hain so satya hai.
tathA shivamatamen kartA nirguN Ishvar shiv hai, use dev mAnate hain; so usake svarUpakA
anyathApanA pUrvokta prakArase jAnanA. tathA yahAn bhasma, kopIn, jaTA, janeU ityAdi chihnon
sahit bheSh hote hain so AchArAdi bhedase chAr prakAr hain — shaiv, pAshupat, mahAvratI, kAlamukha.
so yah rAgAdi sahit hain, isalie suling nahIn hain.
is prakAr shivamatakA nirUpaN kiyA.
mImAnsakamat
ab mImAnsakamatakA svarUp kahate hain. mImAnsak do prakArake hain — brahmavAdI aur
karmavAdI.
vahAn brahmavAdI to ‘‘yah sarva brahma hai, dUsarA nahIn hai’’ aisA vedAntamen advait brahmako
nirUpit karate hain; tathA ‘‘AtmAmen lay honA so mukti’’ kahate hain. inakA mithyApanA pahale
dikhAyA hai so vichAranA.
tathA karmavAdI kriyA, AchAr, yagnAdik kAryonkA kartavyapanA prarUpit karate hain so in
kriyAommen rAgAdikakA sadbhAv pAyA jAtA hai, isaliye yah kArya kuchh bhI kAryakArI nahIn
hain.
tathA vahAn ‘bhaTTa’ aur ‘prabhAkar’ dvArA kI huI do paddhatiyAn hain. vahAn bhaTTa to chhah
pramAN mAnate hain — pratyakSha, anumAn, ved, upamA, arthApatti, abhAva. tathA prabhAkar abhAv
binA pAnch hI pramAN mAnate hain, so inakA satyAsatyapanA jain shAstronse jAnanA.