-
132 ] [ mokShamArgaprakAshak
tathA vahAn ShaTakarma sahit brahmasUtrake dhArak, shUdrake annAdike tyAgI, gRuhasthAshram hai nAm
jinakA aise bhaTTa hain. tathA vedAntamen yagnopavIt rahit, vipraannAdikake grAhI, bhagavat hai nAm
jinakA ve chAr prakArake hain — kuTIchar, bahUdak, hans, paramahansa. so yah kuchh tyAgase santuShTa
hue hain, parantu gnAn-shraddhAnakA mithyApanA aur rAgAdikakA sadbhAv inake pAyA jAtA hai; isaliye
yah bheSh kAryakArI nahIn hain.
jaiminIyamat
tathA jaiminIyamat hai; so is prakAr kahate hain —
sarvagnadev koI hai nahIn; nitya vedavachan hain unase yathArtha nirNay hotA hai. isaliye
pahale vedapATh dvArA kriyAmen pravartanA vah to nodanA (preraNA), vahI hai lakShaN jisakA aise
dharmakA sAdhan karanA. jaise kahate hain ki — ‘‘sva kAmognin yajet’’ svargAbhilAShI agniko
pUje; ityAdi nirUpaN karate hain.
yahAn pUchhate hain — shaiv, sAnkhya, naiyAyikAdi sabhI vedako mAnate hain, tum bhI mAnate ho;
tumhAre va un sabake tattvAdi nirUpaNamen paraspar viruddhatA pAyI jAtI hai so kyA kAraN hai?
yadi vedamen hI kahIn kuchh, kahIn kuchh nirUpaN kiyA hai, to usakI pramANatA kaise rahI? aur
yadi matavAle hI kahIn kuchh kahIn kuchh nirUpaN karate hain to tum paraspar jhagaD, nirNay karake
ekako vedakA anusArI anyako vedase parAngmukh ThaharAo. so hamen to yah bhAsit hotA hai —
vedamen hI pUrvApar viruddhatAsahit nirUpaN hai. isaliye usakA apanI-apanI ichchhAnusAr artha
grahaN karake alag-alag matonke adhikArI hue hain. parantu aise vedako pramAN kaise karen? tathA
agni pUjanese svarga hotA hai, so agniko manuShyase uttam kaise mAnen? pratyakSha-viruddha hai. tathA
vah svargadAtA kaise hogI? isI prakAr anya vedavachan pramANaviruddha hain. tathA vedamen brahmA kahA
hai, to sarvagna kyon nahIn mAnate? ityAdi prakArase jaiminIyamat kalpit jAnanA.
bauddhamat
ab bauddhamatakA svarUp kahate hain —
bauddhamatamen chAr Aryasatya1 prarUpit karate hain — dukh, Ayatan, samudAy, mArga. vahAn
1dukhamAyatanan chaiv tata samudayo mata.
mArgashchetyasya cha vyAkhyA krameN shrUyatAmata..36.. vi0 vi0