Moksha-Marg Prakashak-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 334 of 350
PDF/HTML Page 362 of 378

 

background image
-
344 ] [ rahasyapUrNa chiThThI
mati-shrutagnAn indriy-manake avalamban binA nahIn hotA, so yahAn indriyakA to abhAv
hI hai, kyonki indriyakA viShay mUrtik padArtha hI hai. tathA yahAn managnAn hai, kyonki manakA
viShay amUrtik padArtha bhI hai, isaliye yahAn man-sambandhI pariNAm svarUpamen ekAgra hokar anya
chintAkA nirodh karate hain, isaliye ise man dvArA kahate hain. ‘‘ekAgrachintAnirodho dhyAnam’’
aisA dhyAnakA bhI lakShaN aise anubhav dashAmen sambhav hai.
tathA samayasAr nATakake kavittamen kahA hai
vastu vichArat dhyAvatain, man pAvai vishrAma.
ras svAdat sukh Upajai, anubhav yAkau nAma..
isaprakAr man binA jude hI pariNAm svarUpamen pravartit nahIn hue, isaliye svAnubhavako
manajanit bhI kahate hain; ata atIndriy kahanemen aur manajanit kahanemen kuchh virodh nahIn hai,
vivakShAbhed hai.
tathA tumane likhA ki ‘‘AtmA atIndriy hai, isaliye atIndriy dvArA hI grahaN kiyA
jAtA hai;’’ so (bhAIjI) man amUrtikakA bhI grahaN karatA hai, kyonki mati-shrutagnAnakA viShay
sarvadravya kahe hain. uktan cha tattvArtha sUtre
‘‘matishrutayornibandho dravyeShvasarvaparyAyeShu.’’ (126)
tathA tumane pratyakShaparokShakA prashna likhA so bhAIjI, pratyakShaparokSha to samyaktvake bhed
hain nahIn. chauthe guNasthAnamen siddhasamAn kShAyik samyaktva ho jAtA hai, isaliye samyaktva to keval
yathArtha shraddhAnarUp hI hai. vah (jIv) shubhAshubhakArya karatA bhI rahatA hai. isaliye tumane jo
likhA thA ki ‘‘nishchayasamyaktva pratyakSha hai aur vyavahArasamyaktva parokSha hai’’, so aisA nahIn hai.
samyaktvake to tIn bhed hain
vahAn upashamasamyaktva aur kShAyikasamyaktva to nirmal hain, kyonki ve
mithyAtvake udayase rahit hain aur kShayopashamasamyaktva samal hai, kyonki samyaktvamohanIyake udayase
sahit hai. parantu is samyaktvamen pratyakSha
parokSha koI bhed to nahIn hain.
kShAyik samyaktvIke shubhAshubharUp pravartate hue va svAnubhavarUp pravartate hue samyaktvaguN
to samAn hI hai, isaliye samyaktvake to pratyakSha-parokSha bhed nahIn mAnanA.
tathA pramANake pratyakSha-parokSha bhed hain, so pramAN samyaggnAn hai; isaliye matignAn-shrutagnAn
to parokShapramAN hain, avadhi-manaparyay-kevalagnAn pratyakShapramAN hain. ‘‘Adye parokShan pratyakShamanyat’’
(tattvArthasUtra a0 1, sUtra 11-12) aisA sUtrakA vachan hai. tathA tarkashAstramen pratyakSha-parokShakA