-
paramArthavachanikA ][ 351
ab, nishchay-vyavahArakA vivaraN likhate hain –
nishchay to abhedarUp dravya, vyavahAr dravyake yathAsthit bhAva. parantu visheSh itanA ki –
jitane kAl sansArAvasthA utane kAl vyavahAr kahA jAtA hai, siddha vyavahArAtIt kahe jAte hain,
kyonki sansAr vyavahAr ekarUp batalAyA hai. sansArI so vyavahArI, vyavahArI so sansArI.
ab, tInon avasthAonkA vivaraN likhate hain –
jitane kAl mithyAtva avasthA, utane kAl ashuddha nishchayAtmak dravya ashuddha-vyavahArI.
samyagdRuShTi hote hI chaturtha guNasthAnamen bArahaven guNasthAnak paryant mishra nishchayAtmak dravya
mishravyavahArI. kevalagnAnI shuddhanishchayAtmak shuddhavyavahArI.
ab, nishchay to dravyakA svarUp, vyavahAr sansArAvasthit bhAv, usakA
vivaraN kahate hain –
mithyAdRuShTi jIv apanA svarUp nahIn jAnatA, isaliye parasvarUpamen magna hokar kArya mAnatA
hai; vah kArya karatA huA ashuddha vyavahArI kahA jAtA hai.
samyagdRuShTi apane svarUpako parokSha pramAN dvArA anubhavatA hai; parasattA – parasvarUpase apanA
kArya na mAnatA huA yogadvArase apane svarUpake dhyAn-vichArarUp kriyA karatA hai, vah kArya
karate hue mishravyavahArI kahA jAtA hai.
kevalagnAnI yathAkhyAtachAritrake balase shuddhAtmasvarUpakA ramaNashIl hai, isaliye
shuddhavyavahArI kahA jAtA hai. yogArUDh avasthA vidyamAn hai, isaliye vyavahArI nAm kahate
hain. shuddhavyavahArakI sarahad terahaven guNasthAnase lekar chaudahaven guNasthAn paryanta jAnanA.
asiddhatvapariNamanatvAt vyavahAra.
ab, tInon vyavahArakA svarUp kahate hain –
ashuddhavyavahAr shubhAshubhAchArarUp, shuddhAshuddhAvyavahAr shubhopayogamishrit svarUpAcharaNarUp,
shuddhavyavahAr shuddhasvarUpAcharaNarUpa.
parantu visheSh inakA itanA ki koI kahe ki shuddhasvarUpAcharaNAtma to siddhamen bhI vidyamAn
hai, vahAn bhI vyavahAr sangnA kahanA chAhiye. parantu aisA nahIn hai, kyonki sansArI avasthAparyanta
vyavahAr kahA jAtA hai. sansArAvasthAke miTane par vyavahAr bhI miTA kahA jAtA hai. yahAn
yah sthApanA kI hai. isaliye siddha vyavahArAtIt kahe jAte hain.
iti vyavahAr vichAr samApta.