-
૮૬ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
હૈ; વહ સ્વરૂપવિપર્યય હૈ. તથા જિસે જાનતા હૈ ઉસે યહ ઇનસે ભિન્ન હૈ, ઇનસે અભિન્ન હૈ —
ઐસા નહીં પહિચાનતા, અન્યથા ભિન્ન-અભિન્નપના માનતા હૈ; સો ભેદાભેદવિપર્યય હૈ. ઇસ પ્રકાર
મિથ્યાદૃષ્ટિકે જાનનેમેં વિપરીતતા પાયી જાતી હૈ.
જૈસે મતવાલા માતાકો પત્ની માનતા હૈ, પત્નીકો માતા માનતા હૈ; ઉસી પ્રકાર મિથ્યાદૃષ્ટિકે
અન્યથા જાનના હોતા હૈ. તથા જૈસે કિસી કાલમેં મતવાલા માતાકો માતા ઔર પત્નીકો પત્ની
ભી જાને તો ભી ઉસકે નિશ્ચયરૂપ નિર્ધારસે શ્રદ્ધાનસહિત જાનના નહીં હોતા, ઇસલિયે ઉસકો
યથાર્થ જ્ઞાન નહીં કહા જાતા; ઉસી પ્રકાર મિથ્યાદૃષ્ટિ કિસી કાલમેં કિસી પદાર્થકો સત્ય ભી
જાને, તો ભી ઉસકે નિશ્ચયરૂપ નિર્ધારસે શ્રદ્ધાનસહિત જાનના નહીં હોતા; અથવા સત્ય ભી
જાને, પરન્તુ ઉનસે અપના પ્રયોજન અયથાર્થ હી સાધતા હૈ; ઇસલિયે ઉસકે સમ્યગ્જ્ઞાન નહીં
કહા જાતા.
ઇસ પ્રકાર મિથ્યાદૃષ્ટિકે જ્ઞાનકો મિથ્યાજ્ઞાન કહતે હૈં.
યહાઁ પ્રશ્ન હૈ કિ — ઇસ મિથ્યાજ્ઞાનકા કારણ કૌન હૈ?
સમાધાનઃ — મોહકે ઉદયસે જો મિથ્યાત્વભાવ હોતા હૈ, સમ્યક્ત્વ નહીં હોતા; વહ ઇસ
મિથ્યાજ્ઞાનકા કારણ હૈ. જૈસે — વિષકે સંયોગસે ભોજનકો ભી વિષરૂપ કહતે હૈં, વૈસે
મિથ્યાત્વકે સમ્બન્ધમેં જ્ઞાન હૈ સો મિથ્યાજ્ઞાન નામ પાતા હૈ.
યહાઁ કોઈ કહે કિ — જ્ઞાનાવરણકો નિમિત્ત ક્યોં નહીં કહતે?
સમાધાનઃ — જ્ઞાનાવરણકે ઉદયસે તો જ્ઞાનકે અભાવરૂપ અજ્ઞાનભાવ હોતા હૈ તથા ઉસકે
ક્ષયોપશમસે કિંચિત્ જ્ઞાનરૂપ મતિ-આદિ જ્ઞાન હોતે હૈં. યદિ ઇનમેંસે કિસીકો મિથ્યાજ્ઞાન,
કિસીકો સમ્યગ્જ્ઞાન કહેં તો યહ દોનોં હી ભાવ મિથ્યાદૃષ્ટિ તથા સમ્યગ્દૃષ્ટિકે પાયે જાતે હૈં,
ઇસલિયે ઉન દોનોંકે મિથ્યાજ્ઞાન તથા સમ્યગ્જ્ઞાનકા સદ્ભાવ હો જાયેગા ઔર વહ સિદ્ધાન્તસે
વિરુદ્ધ હોતા હૈ, ઇસલિયે જ્ઞાનાવરણકા નિમિત્ત નહીં બનતા.
યહાઁ ફિ ર પૂછતે હૈં કિ — રસ્સી, સર્પાદિકકે અયથાર્થ-યથાર્થ જ્ઞાનકા કારણ કૌન હૈ?
ઉસકો હી જીવાદિ તત્ત્વોંકે અયથાર્થ-યથાર્થ જ્ઞાનકા કારણ કહો?
ઉત્તરઃ — જાનનેમેં જિતના અયથાર્થપના હોતા હૈ ઉતના તો જ્ઞાનાવરણકે ઉદયસે હોતા હૈ;
ઔર જો યથાર્થપના હોતા હૈ ઉતના જ્ઞાનાવરણકે ક્ષયોપશમસે હોતા હૈ. જૈસે કિ — રસ્સીકો સર્પ
જાના વહાઁ યથાર્થ જાનનેકી શક્તિકા બાધકકારણકા ઉદય હૈ ઇસલિયે અયથાર્થ જાનતા હૈ; તથા
રસ્સીકો જાના વહાઁ યથાર્થ જાનનેકી શક્તિકા કારણ ક્ષયોપશમ હૈ ઇસલિયે યથાર્થ જાનતા હૈ.
ઉસી પ્રકાર જીવાદિ તત્ત્વોંકો યથાર્થ જાનનેકી શક્તિ હોને યા ન હોનેમેં તો જ્ઞાનાવરણકા હી
નિમિત્ત હૈ; પરન્તુ જૈસે કિસી પુરુષકો ક્ષયોપશમસે દુઃખકે તથા સુખકે કારણભૂત પદાર્થોંકો યથાર્થ