-
૮૮ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
સમાધાન : — વહ હો તો વહ હો — ઇસ અપેક્ષા કારણકાર્યપના હોતા હૈ. જૈસે — દીપક
ઔર પ્રકાશ યુગપત હોતે હૈં; તથાપિ દીપક હો તો પ્રકાશ હો, ઇસલિયે દીપક કારણ હૈ
પ્રકાશ કાર્ય હૈ. ઉસી પ્રકાર જ્ઞાન — શ્રદ્ધાનકે હૈ. અથવા મિથ્યાદર્શન-મિથ્યાજ્ઞાન કે વ
સમ્યગ્દર્શન-સમ્યગ્જ્ઞાનકે કારણ-કાર્યપના જાનના.
ફિ ર પ્રશ્ન હૈ કિ — મિથ્યાદર્શનકે સંયોગસે હી મિથ્યાજ્ઞાન નામ પાતા હૈ, તો એક
મિથ્યાદર્શનકો હી સંસારકા કારણ કહના થા, મિથ્યાજ્ઞાનકો અલગ કિસલિયે કહા?
સમાધાન : — જ્ઞાનકી હી અપેક્ષા તો મિથ્યાદૃષ્ટિ ઔર સમ્યગ્દૃષ્ટિકે ક્ષયોપશમસે હુએ યથાર્થ
જ્ઞાનમેં કુછ વિશેષ નહીં હૈ તથા વહ જ્ઞાન કેવલજ્ઞાનમેં ભી જા મિલતા હૈ, જૈસે નદી સમુદ્રમેં
મિલતી હૈ. ઇસલિયે જ્ઞાનમેં કુછ દોષ નહીં હૈ. પરન્તુ ક્ષયોપશમ જ્ઞાન જહાઁ લગતા હૈ વહાઁ
એક જ્ઞેયમેં લગતા હૈ; ઔર ઇસ મિથ્યાદર્શનકે નિમિત્તસે વહ જ્ઞાન અન્ય જ્ઞેયોમેં તો લગતા હૈ,
પરન્તુ પ્રયોજનભૂત જીવાદિ તત્ત્વોંકા યથાર્થ નિર્ણય કરનેમેં નહીં લગતા. સો યહ જ્ઞાનમેં દોષ
હુઆ; ઇસે મિથ્યાજ્ઞાન કહા. તથા જીવાદિ તત્ત્વોંકા યથાર્થ શ્રદ્ધાન નહીં હોતા સો યહ શ્રદ્ધાનમેં
દોષ હુઆ; ઇસે મિથ્યાદર્શન કહા. ઐસે લક્ષણભેદસે મિથ્યાદર્શન, મિથ્યાજ્ઞાનકો ભિન્ન કહા.
ઇસ પ્રકાર મિથ્યાજ્ઞાનકા સ્વરૂપ કહા. ઇસીકો તત્ત્વજ્ઞાનકે અભાવસે અજ્ઞાન કહતે
હૈં ઔર અપના પ્રયોજન નહીં સાધતા, ઇસલિયે ઇસીકો કુજ્ઞાન કહતે હૈં.
મિથ્યાચારિત્રકા સ્વરૂપ
અબ મિથ્યાચારિત્રકા સ્વરૂપ કહતે હૈંઃ — ચારિત્રમોહકે ઉદયસે જો કષાયભાવ હોતા હૈ
ઉસકા નામ મિથ્યાચારિત્ર હૈ. યહાઁ અપને સ્વભાવરૂપ પ્રવૃત્તિ નહીં હૈ, ઝૂઠી પર-સ્વભાવરૂપ
પ્રવૃત્તિ કરના ચાહતા હૈ સો બનતી નહીં હૈ; ઇસલિયે ઇસકા નામ મિથ્યાચારિત્ર હૈ.
વહી બતલાતે હૈંઃ — અપના સ્વભાવ તો દૃષ્ટા-જ્ઞાતા હૈ; સો સ્વયં કેવલ દેખનેવાલા-
જાનનેવાલા તો રહતા નહીં હૈ, જિન પદાર્થોંકો દેખતા-જાનતા હૈ ઉનમેં ઇષ્ટ-અનિષ્ટપના માનતા
હૈ, ઇસલિયે રાગી-દ્વેષી હોકર કિસીકા સદ્ભાવ ચાહતા હૈ, કિસીકા અભાવ ચાહતા હૈ, પરન્તુ
ઉનકા સદ્ભાવ યા અભાવ ઇસકા કિયા હુઆ હોતા નહીં, ક્યોંકિ કોઈ દ્રવ્ય કિસી દ્રવ્યકા
કર્ત્તા-હર્ત્તા હૈ નહીં, સર્વ દ્રવ્ય અપને-અપને સ્વભાવરૂપ પરિણમિત હોતે હૈં; યહ વૃથા હી
કષાયભાવસે આકુલિત હોતા હૈ.
તથા કદાચિત્ જૈસા યહ ચાહે વૈસા હી પદાર્થ પરિણમિત હો તો વહ અપને પરિણમાનેસે
તો પરિણમિત હુઆ નહીં હૈ. જૈસે ગાડી ચલતી હૈ; ઔર બાલક ઉસે ધક્કા દેકર ઐસા માને