-
ચૌથા અધિકાર ][ ૮૯
કિ મૈં ઇસે ચલા રહા હૂઁ તો વહ અસત્ય માનતા હૈ; યદિ ઉસકે ચલાનેસે ચલતી હો તો જબ
વહ નહીં ચલતી તબ ક્યોં નહીં ચલાતા? ઉસી પ્રકાર પદાર્થ પરિણમિત હોતે હૈં ઔર યહ જીવ
ઉનકા અનુસરણ કરકે ઐસા માનતા હૈ કિ ઇનકો મૈં ઐસા પરિણમિત કર રહા હૂઁ, પરન્તુ વહ
અસત્ય માનતા હૈ; યદિ ઉસકે પરિણમાનેસે પરિણમિત હોતે હૈં તો વે વૈસે પરિણમિત નહીં હોતે
તબ ક્યોં નહીં પરિણમાતા? સો જૈસા સ્વયં ચાહતા હૈ વૈસા પદાર્થકા પરિણમન કદાચિત્ ઐસે
હી બન જાય તબ હોતા હૈ. બહુત પરિણમન તો જિન્હેં સ્વયં નહીં ચાહતા વૈસે હી હોતે દેખે
જાતે હૈં, ઇસલિએ યહ નિશ્ચય હૈ કિ અપને કરનેસે કિસીકા સદ્ભાવ યા અભાવ હોતા નહીં.
તથા યદિ અપને કરનેસે સદ્ભાવ-અભાવ હોતે હી નહીં તો કષાયભાવ કરનેસે ક્યા હો?
કેવલ સ્વયં હી દુઃખી હોતા હૈ. જૈસે — કિસી વિવાહાદિ કાર્યોમેં જિસકા કુછ ભી કહા નહીં
હોતા, વહ યદિ સ્વયં કર્ત્તા હોકર કષાય કરે તો સ્વયં હી દુઃખી હોતા હૈ — ઉસી પ્રકાર જાનના.
ઇસલિયે કષાયભાવ કરના ઐસા હૈ જૈસે જલકા બિલોના કુછ કાર્યકારી નહીં હૈ.
ઇસલિયે ઇન કષાયોંકી પ્રવૃત્તિકો મિથ્યાચારિત્ર કહતે હૈં.
ઇષ્ટ-અનિષ્ટકી મિથ્યા કલ્પના
તથા કષાયભાવ હોતે હૈં સો પદાર્થોંકો ઇષ્ટ-અનિષ્ટ માનને પર હોતે હૈં, સો ઇષ્ટ-અનિષ્ટ
માનના ભી મિથ્યા હૈ; ક્યોંકિ કોઈ પદાર્થ ઇષ્ટ-અનિષ્ટ હૈ નહીં.
કૈસે? સો કહતે હૈંઃ — જો અપનેકો સુખદાયક – ઉપકારી હો ઉસે ઇષ્ટ કહતે હૈં; અપનેકો
દુઃખદાયક – અનુપકારી હો ઉસે અનિષ્ટ કહતે હૈં. લોકમેં સર્વ પદાર્થ અપને-અપને સ્વભાવકે હી
કર્ત્તા હૈં, કોઈ કિસીકો સુખ-દુઃખદાયક, ઉપકારી-અનુપકારી હૈ નહીં. યહ જીવ હી અપને
પરિણામોંમેં ઉન્હેં સુખદાયક – ઉપકારી માનકર ઇષ્ટ જાનતા હૈ અથવા દુઃખદાયક – અનુપકારી
જાનકર અનિષ્ટ માનતા હૈ; ક્યોંકિ એક હી પદાર્થ કિસીકો ઇષ્ટ લગતા હૈ, કિસીકો અનિષ્ટ લગતા
હૈ. જૈસે – જિસે વસ્ત્ર ન મિલતા હો ઉસે મોટા વસ્ત્ર ઇષ્ટ લગતા હૈ ઔર જિસે પતલા વસ્ત્ર મિલતા
હૈ ઉસે વહ અનિષ્ટ લગતા હૈ. સૂકરાદિકો વિષ્ટા ઇષ્ટ લગતી હૈ, દેવાદિકો અનિષ્ટ લગતી હૈ.
કિસીકો મેઘવર્ષા ઇષ્ટ લગતી હૈ, કિસીકો અનિષ્ટ લગતી હૈ. — ઇસી પ્રકાર અન્ય જાનના.
તથા ઇસી પ્રકાર એક જીવકો ભી એક હી પદાર્થ કિસી કાલમેં ઇષ્ટ લગતા હૈ, કિસી
કાલમેં અનિષ્ટ લગતા હૈ. તથા યહ જીવ જિસે મુખ્યરૂપસે ઇષ્ટ માનતા હૈ, વહ ભી અનિષ્ટ
હોતા દેખા જાતા હૈ — ઇત્યાદિ જાનના. જૈસે — શરીર ઇષ્ટ હૈ, પરન્તુ રોગાદિ સહિત હો તબ
અનિષ્ટ હો જાતા હૈ; પુત્રાદિક ઇષ્ટ હૈં, પરન્તુ કારણ મિલને પર અનિષ્ટ હોતે દેખે જાતે હૈં —
ઇત્યાદિ જાનના. તથા યહ જીવ જિસે મુખ્યરૂપસે અનિષ્ટ માનતા હૈ, વહ ભી ઇષ્ટ હોતા દેખતે
હૈં. જૈસે — ગાલી અનિષ્ટ લગતી હૈ, પરન્તુ સસુરાલમેં ઇષ્ટ લગતી હૈ. ઇત્યાદિ જાનના.