-
૯૦ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
ઇસ પ્રકાર પદાર્થમેં ઇષ્ટ-અનિષ્ટપના હૈ નહીં. યદિ પદાર્થમેં ઇષ્ટ-અનિષ્ટપના હોતા તો જો
પદાર્થ ઇષ્ટ હોતા વહ સભીકો ઇષ્ટ હી હોતા ઔર અનિષ્ટ હોતા વહ અનિષ્ટ હી હોતા; પરન્તુ
ઐસા હૈ નહીં. યહ જીવ કલ્પના દ્વારા ઉન્હેં ઇષ્ટ-અનિષ્ટ માનતા હૈ સો યહ કલ્પના ઝૂઠી હૈ.
તથા પદાર્થ સુખદાયક – ઉપકારી યા દુઃખદાયક – અનુપકારી હોતા હૈ સો અપને આપ
નહીં હોતા, પરન્તુ પુણ્ય-પાપકે ઉદયાનુસાર હોતા હૈ. જિસકે પુણ્યકા ઉદય હોતા હૈ, ઉસકો
પદાર્થોંકા સંયોગ સુખદાયક – ઉપકારી હોતા હૈ ઔર જિસકે પાપકા ઉદય હોતા હૈ ઉસે પદાર્થોંકા
સંયોગ દુઃખદાયક – અનુપકારી હોતા હૈ. — ઐસા પ્રત્યક્ષ દેખતે હૈં. કિસીકો સ્ત્રી-પુત્રાદિક
સુખદાયક હૈં, કિસીકો દુઃખદાયક હૈં; કિસીકો વ્યાપાર કરનેસે લાભ હૈ, કિસીકો નુકસાન
હૈ; કિસીકે શત્રુ ભી દાસ હોજાતે હૈં, કિસીકે પુત્ર ભી અહિતકારી હોતા હૈ. ઇસલિયે જાના
જાતા હૈ કિ પદાર્થ અપને આપ ઇષ્ટ-અનિષ્ટ નહીં હોતે, પરન્તુ કર્મોદયકે અનુસાર પ્રવર્તતે હૈં.
જૈસે કિસીકે નૌકર અપને સ્વામીકે કહે અનુસાર કિસી પુરુષકો ઇષ્ટ-અનિષ્ટ ઉત્પન્ન કરેં તો
વહ કુછ નૌકરોંકા કર્ત્તવ્ય નહીં હૈ, ઉનકે સ્વામીકા કર્ત્તવ્ય હૈ. કોઈ નૌકરોંકો હી ઇષ્ટ-
અનિષ્ટ માને તો ઝૂઠ હૈ. ઉસી પ્રકાર કર્મકે ઉદયસે પ્રાપ્ત હુએ પદાર્થ કર્મકે અનુસાર જીવકો
ઇષ્ટ-અનિષ્ટ ઉત્પન્ન કરેં તો વહ કોઈ પદાર્થોંકા કર્ત્તવ્ય નહીં હૈ, કર્મકા કર્ત્તવ્ય હૈ. યદિ
પદાર્થોંકો હી ઇષ્ટ-અનિષ્ટ માને તો ઝૂઠ હૈ.
ઇસલિયે યહ બાત સિદ્ધ હુઈ કિ પદાર્થોંકો ઇષ્ટ-અનિષ્ટ માનકર ઉનમેં રાગ-દ્વેષ કરના
મિથ્યા હૈ.
યહાઁ કોઈ કહે કિ — બાહ્ય વસ્તુઓંકા સંયોગ કર્મનિમિત્તસે બનતા હૈ, તબ કર્મોમેં તો
રાગ-દ્વેષ કરના?
સમાધાનઃ — કર્મ તો જડ હૈં, ઉનકે કુછ સુખ-દુઃખ દેનેકી ઇચ્છા નહીં હૈ. તથા વે
સ્વયમેવ તો કર્મરૂપ પરિણમિત હોતે નહીં હૈં, ઇસકે ભાવોંકે નિમિત્તસે કર્મરૂપ હોતે હૈં. જૈસે —
કોઈ અપને હાથસે પત્થર લેકર અપના સિર ફોડ લે તો પત્થરકા ક્યા દોષ હૈ? ઉસી પ્રકાર
જીવ અપને રાગાદિક ભાવોંસે પુદ્ગલકો કર્મરૂપ પરિણમિત કરકે અપના બુરા કરે તો કર્મકા
ક્યા દોષ હૈ? ઇસલિયે કર્મસે ભી રાગ-દ્વેષ કરના મિથ્યા હૈ.
ઇસ પ્રકાર પરદ્રવ્યોંકો ઇષ્ટ-અનિષ્ટ માનકર રાગ-દ્વેષ કરના મિથ્યા હૈ. યદિ પરદ્રવ્ય
ઇષ્ટ-અનિષ્ટ હોતે ઔર વહાઁ રાગ-દ્વેષ કરતા તો મિથ્યા નામ ન પાતા; વે તો ઇષ્ટ-અનિષ્ટ હૈં
નહીં ઔર યહ ઇષ્ટ-અનિષ્ટ માનકર રાગ-દ્વેષ કરતા હૈ, ઇસલિયે ઇસ પરિણમનકો મિથ્યા કહા
હૈ. મિથ્યારૂપ જો પરિણમન, ઉસકા નામ મિથ્યાચારિત્ર હૈ.