-
પાઁચવાઁ અધિકાર ][ ૯૯
ઘટપટાદિકકો ઔર આકાશકો એક હી કહેં તો કૈસે બનેગા? ઉસી પ્રકાર લોકકો ઔર બ્રહ્મકો
એક માનના કૈસે સમ્ભવ હૈ. તથા આકાશકા લક્ષણ તો સર્વત્ર ભાસિત હૈ, ઇસલિયે ઉસકા
તો સર્વત્ર સદ્ભાવ માનતે હૈં; બ્રહ્મકા લક્ષણ તો સર્વત્ર ભાસિત નહીં હોતા, ઇસલિયે ઉસકા
સર્વત્ર સદ્ભાવ કૈસે માનેં. ઇસ પ્રકારસે ભી સર્વરૂપ બ્રહ્મ નહીં હૈ.
ઐસા વિચાર કરને પર કિસી ભી પ્રકારસે એક બ્રહ્મ સમ્ભવિત નહીં હૈ. સર્વ પદાર્થ
ભિન્ન - ભિન્ન હી ભાસિત હોતે હૈં.
યહાઁ પ્રતિવાદી કહતા હૈ કિ — સર્વ એક હી હૈ, પરન્તુ તુમ્હેં ભ્રમ હૈ, ઇસલિયે તુમ્હેં એક
ભાસિત નહીં હોતા. તથા તુમને યુક્તિ કહી સો બ્રહ્મકા સ્વરૂપ યુક્તિગમ્ય નહીં હૈ, વચન-અગોચર
હૈ. એક ભી હૈ; અનેક ભી હૈ; ભિન્ન ભી હૈ, મિલા ભી હૈ. ઉસકી મહિમા ઐસી હી હૈ.
ઉસસે કહતે હૈં કિ — પ્રત્યક્ષ તુઝકો વ હમકો વ સબકો ભાસિત હોતા હૈ ઉસે તો
તૂ ભ્રમ કહતા હૈ. ઔર યુક્તિસે અનુમાન કરેં સો તૂ કહતા હૈ કિ સચ્ચા સ્વરૂપ યુક્તિગમ્ય
હૈ હી નહીં. તથા વહ કહતા હૈ — સચ્ચા સ્વરૂપ વચન-અગોચર હૈ તો વચન બિના કૈસે નિર્ણય
કરેં? તથા કહતા હૈ — એક ભી હૈ, અનેક ભી હૈ; ભિન્ન ભી હૈ, મિલા ભી હૈ; પરન્તુ ઉનકી
અપેક્ષા નહીં બતલાતા; બાવલેકી ભાઁતિ ઐસે ભી હૈ, ઐસે ભી હૈ — ઐસા કહકર ઇસકી મહિમા
બતલાતા હૈ. પરન્તુ જહાઁ ન્યાય નહીં હોતા વહાઁ ઝૂઠે ઐસા હી વાચાલપના કરતે હૈં સો કરો,
ન્યાય તો જિસ પ્રકાર સત્ય હૈ ઉસી પ્રકાર હોગા.
સૃષ્ટિકર્ત્તાવાદકા નિરાકરણ
તથા અબ, બ્રહ્મકો લોકકા કર્ત્તા માનતા હૈ ઉસે મિથ્યા દિખલાતે હૈં.
પ્રથમ તો ઐસા માનતા હૈ કિ બ્રહ્મકો ઐસી ઇચ્છા હુઈ કિ — ‘એકોઽહં બહુસ્યાં’ અર્થાત્
મૈં એક હૂઁ સો બહુત હોઊઁગા.
વહાઁ પૂછતે હૈં — પૂર્વ અવસ્થામેં દુઃખી હો તબ અન્ય અવસ્થાકો ચાહે. સો બ્રહ્મને એક
અવસ્થાસે બહુતરૂપ હોનેકી ઇચ્છા કી તો ઉસ એકરૂપ અવસ્થામેં ક્યા દુઃખ થા? તબ વહ
કહતા હૈ કિ દુઃખ તો નહીં થા, ઐસા હી કૌતૂહલ ઉત્પન્ન હુઆ. ઉસે કહતે હૈં — યદિ પહલે
થોડા સુખી હો ઔર કૌતૂહલ કરનેસે બહુત સુખી હો તો કૌતૂહલ કરનેકા વિચાર કરે.
સો બ્રહ્મકો એક અવસ્થાસે બહુત અવસ્થારૂપ હોને પર બહુત સુખ હોના કૈસે સમ્ભવ હૈ? ઔર
યદિ પૂર્વ સમ્પૂર્ણ સુખી હો તો અવસ્થા કિસલિયે પલટે? પ્રયોજન બિના તો કોઈ કુછ કર્ત્તવ્ય
કરતા નહીં હૈ.