-
૩૨ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
તથા વહાઁસે છહ મહીના આઠ સમયમેં છહસૌ આઠ જીવ નિકલતે હૈં, વે નિકલકર
અન્ય પર્યાયોં કો ધારણ કરતે હૈં. વે પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, પવન, પ્રત્યેક વનસ્પતિરૂપ એકેન્દ્રિય
પર્યાયોંમેં તથા દો ઇન્દ્રિય, તીન ઇન્દ્રિય, ચાર ઇન્દ્રિય પર્યાયોં મેં અથવા નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય,
દેવરૂપ પંચેન્દ્રિય પર્યાયોંમેં ભ્રમણ કરતે હૈં. વહાઁ કિતને હી કાલ ભ્રમણ કર ફિ ર નિગોદ
પર્યાયકો પ્રાપ્ત કરે સો ઉસકા નામ ઇતરનિગોદ હૈ.
તથા વહાઁ કિતને હી કાલ રહકર વહાઁસે નિકલકર અન્ય પર્યાયોંમેં ભ્રમણ કરતે હૈં.
વહાઁ પરિભ્રમણ કરનેકા ઉત્કૃષ્ટ કાલ પૃથ્વી આદિ સ્થાવરોંમેં અસંખ્યાત કલ્પમાત્ર હૈ, ઔર
દ્વીન્દ્રિયાદિ પંચેન્દ્રિય પર્યન્ત ત્રસોંમેં સાધિક દો હજાર સાગર હૈ, ઇતરનિગોદમેં ઢાઈ
પુદ્ગલપરાવર્તનમાત્ર હૈ જો કિ અનન્તકાલ હૈ. ઇતરનિગોદસે નિકલકર કોઈ સ્થાવર પર્યાય
પ્રાપ્ત કરકે ફિ ર નિગોદ જાતે હૈં.
ઇસ પ્રકાર એકેન્દ્રિય પર્યાયોંમેં ઉત્કૃષ્ટ પરિભ્રમણકાલ અસંખ્યાત પુદ્ગલપરાવર્તનમાત્ર હૈ
તથા જઘન્ય તો સર્વત્ર એક અંતર્મૂહૂર્ત કાલ હૈ. ઇસ પ્રકાર અધિકાંશ તો એકેન્દ્રિય પર્યાયોંકા
હી ધારણ કરના હૈ, અન્ય પર્યાયોંકી પ્રાપ્તિ તો કાકતાલીયન્યાયવત્ જાનના.
ઇસ પ્રકાર ઇસ જીવકો અનાદિસે હી કર્મબન્ધનરૂપ રોગ હુઆ હૈ.
ઇતિ કર્મબન્ધનનિદાન વર્ણનમ્.
કર્મબન્ધનરૂપ રોગકે નિમિત્તસે હોનેવાલી જીવકી અવસ્થા
ઇસ કર્મબન્ધનરૂપ રોગકે નિમિત્ત સે જીવકી કૈસી અવસ્થા હો રહી હૈ સો કહતે હૈંઃ —
જ્ઞાનાવરણ – દર્શનાવરણ કર્મોદયજન્ય અવસ્થા
પ્રથમ તો ઇસ જીવકા સ્વભાવ ચૈતન્ય હૈ, વહ સબકે સામાન્ય-વિશેષ સ્વરૂપકો પ્રકાશિત
કરનેવાલા હૈ. જો ઉનકા સ્વરૂપ હો વૈસા અપનેકો પ્રતિભાસિત હો, ઉસી કા નામ ચૈતન્ય હૈ.
વહાઁ સામાન્યસ્વરૂપ પ્રતિભાસિત હોને કા નામ દર્શન હૈ, વિશેષસ્વરૂપ પ્રતિભાસિત હોનેકા નામ જ્ઞાન
હૈ. ઐસે સ્વભાવ દ્વારા ત્રિકાલવર્તી સર્વગુણ-પર્યાયસહિત સર્વ પદાર્થોંકો પ્રત્યક્ષ યુગપત્ બિના કિસી
સહાયતાકે દેખે – જાને ઐસી શક્તિ આત્મામેં સદા કાલ હૈ; પરન્તુ અનાદિસે હી જ્ઞાનાવરણ,
દર્શનાવરણકા સમ્બન્ધ હૈ — ઉસકે નિમિત્તસે ઇસ શક્તિકા વ્યક્તપના નહીં હોતા. ઉન કર્મોંકે
ક્ષયોપશમસે કિંચિત્ મતિજ્ઞાન – શ્રુતજ્ઞાન પાયા જાતા હૈ ઔર કદાચિત્ અવધિજ્ઞાન ભી પાયા જાતા
હૈ, અચક્ષુદર્શન પાયા જાતા હૈ ઔર કદાચિત્ ચક્ષુદર્શન વ અવધિદર્શન ભી પાયા જાતા હૈ.
ઇનકી ભી પ્રવૃત્તિ કૈસી હૈ સો દિખાતે હૈં.