-
દૂસરા અધિકાર ][ ૩૫
વહાઁ એકેન્દ્રિયાદિક અસંજ્ઞી જીવોંકો તો અનક્ષરાત્મક હી શ્રુતજ્ઞાન હૈ ઔર સંજ્ઞી
પંચેન્દ્રિયોંકે દોનોં હૈં. યહ શ્રુતજ્ઞાન હૈ સો અનેક પ્રકારસે પરાધીન ઐસે મતિજ્ઞાનકે ભી આધીન
હૈ તથા અન્ય અનેક કારણોંકે આધીન હૈ; ઇસલિએ મહા પરાધીન જાનના.
અવધિજ્ઞાન, મનઃપર્યયજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાનકી પ્રવૃત્તિ
અબ, અપની મર્યાદાકે અનુસાર ક્ષેત્ર-કાલકા પ્રમાણ લેકર રૂપી પદાર્થોંકો સ્પષ્ટરૂપસે
જિસકે દ્વારા જાના જાય વહ અવધિજ્ઞાન હૈ. વહ દેવ, નારકિયોંમેં તો સબકો પાયા જાતા
હૈ ઔર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ તથા મનુષ્યોંકે ભી કિસીકો પાયા જાતા હૈ. અસંજ્ઞી-પર્યંત
જીવોંકે યહ હોતા હી નહીં હૈ. સો યહ ભી શરીરાદિક પુદ્ગલોંકે આધીન હૈ. અવધિકે
તીન ભેદ હૈં — ૧. દેશાવધિ, ૨. પરમાવધિ, ૩. સર્વાવધિ. ઇનમેં થોડે ક્ષેત્ર-કાલકી મર્યાદા
લેકર કિંચિત્માત્ર રૂપી પદાર્થોંકો જાનનેવાલા દેશાવધિ હૈ, સો હી કિસી જીવકે હોતા હૈ.
તથા પરમાવધિ, સર્વાવધિ ઔર મનઃપર્યય — યે જ્ઞાન મોક્ષમાર્ગમેં પ્રગટ હોતે હૈં; કેવલજ્ઞાન
મોક્ષરૂપ હૈ, ઇસલિયે ઇસ અનાદિ સંસાર-અવસ્થામેં ઇનકા સદ્ભાવ હી નહીં હૈ.
ઇસ પ્રકાર તો જ્ઞાનકી પ્રવૃત્તિ પાયી જાતી હૈ.
ચક્ષુ, અચક્ષુ, અવધિ, કેવલદર્શનકી પ્રવૃત્તિ
અબ, ઇન્દ્રિય તથા મનકો સ્પર્શાદિક વિષયોંકા સમ્બન્ધ હોનેસે પ્રથમ કાલમેં મતિજ્ઞાનસે
પૂર્વ જો સત્તામાત્ર અવલોકનરૂપ પ્રતિભાસ હોતા હૈ ઉસકા નામ ચક્ષુદર્શન તથા અચક્ષુદર્શન
હૈ. વહાઁ નેત્ર-ઇન્દ્રિય દ્વારા દર્શન હોનેકા નામ તો ચક્ષુદર્શન હૈ; વહ તો ચૌઇન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય
જીવોંકો હી હોતા હૈ. તથા સ્પર્શન, રસના, ઘ્રાણ, શ્રોત્ર — ઇન ચાર ઇન્દ્રિયોં ઔર મન દ્વારા
જો દર્શન હોતા હૈ ઉસકા નામ અચક્ષુદર્શન હૈ; વહ યથાયોગ્ય એકેન્દ્રિયાદિ જીવોંકો હોતા હૈ.
અબ, અવધિકે વિષયોંકા સમ્બન્ધ હોને પર અવધિજ્ઞાનકે પૂર્વ જો સત્તામાત્ર અવલોકનરૂપ
પ્રતિભાસ હોતા હૈ ઉસકા નામ અવધિદર્શન હૈ. યહ જિનકે અવધિજ્ઞાન સમ્ભવ હૈ ઉન્હીંકો
હોતા હૈ.
યહ ચક્ષુ, અચક્ષુ, અવધિદર્શન હૈ સો મતિજ્ઞાન વ અવધિજ્ઞાનવત્ પરાધીન જાનના.
તથા કેવલદર્શન મોક્ષસ્વરૂપ હૈ ઉસકા યહાઁ સદ્ભાવ હી નહીં હૈ.
ઇસ પ્રકાર દર્શનકા સદ્ભાવ પાયા જાતા હૈ.
❉