-
૩૬ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
જ્ઞાન-દર્શનોપયોગાદિકી પ્રવૃત્તિ
ઇસ પ્રકાર જ્ઞાન – દર્શનકા સદ્ભાવ જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણકે ક્ષયોપશમકે અનુસાર હોતા
હૈ. જબ ક્ષયોપશમ થોડા હોતા હૈ તબ જ્ઞાન – દર્શનકી શક્તિ થોડી હોતી હૈ; જબ બહુત હોતા
હૈ તબ બહુત હોતી હૈ. તથા ક્ષયોપશમસે શક્તિ તો ઐસી બની રહતી હૈ, પરન્તુ પરિણમન દ્વારા
એક જીવકો એક કાલમેં એક વિષયકા હી દેખના ઔર જાનના હોતા હૈ. ઇસ પરિણમન હી
કા નામ ઉપયોગ હૈ. વહાઁ એક જીવકો એક કાલમેં યા તો જ્ઞાનોપયોગ હોતા હૈ યા દર્શનોપયોગ
હોતા હૈ. તથા એક ઉપયોગકે ભી એક ભેદકી પ્રવૃત્તિ હોતી હૈ. જૈસે — મતિજ્ઞાન હો તબ અન્ય
જ્ઞાન નહીં હોતા. તથા એક ભેદમેં ભી એક વિષયમેં હી પ્રવૃત્તિ હોતી હૈ. જૈસે — સ્પર્શકો જાનતા
હૈ તબ રસાદિકકો નહીં જાનતા. તથા એક વિષયમેં ભી ઉસે કિસી એક અઙ્ગમેં હી પ્રવૃત્તિ હોતી
હૈ. જૈસે — ઉષ્ણ સ્પર્શકો જાનતા હૈ તબ રૂક્ષાદિકકો નહીં જાનતા.
ઇસ પ્રકાર એક જીવકો એક કાલમેં એક જ્ઞેય અથવા દૃશ્યમેં જ્ઞાન અથવા દર્શનકા
પરિણમન જાનના. ઐસા હી દિખાઈ દેતા હૈ. જબ સુનનેમેં ઉપયોગ લગા હો તબ નેત્રકે સમીપ
સ્થિત ભી પદાર્થ નહીં દીખતા. ઇસ હી પ્રકાર અન્ય પ્રવૃત્તિ દેખી જાતી હૈ.
તથા પરિણમનમેં શીઘ્રતા બહુત હૈ. ઇસસે કિસી કાલમેં ઐસા માન લેતે હૈં કિ યુગપત્
ભી અનેક વિષયોંકા જાનના તથા દેખના હોતા હૈ, કિન્તુ યુગપત્ હોતા નહીં હૈ, ક્રમમેં હી
હોતા હૈ, સંસ્કારબલસે ઉનકા સાધન રહતા હૈ. જૈસે — કૌએકે નેત્રકે દો ગોલક હૈં, પુતલી
એક હૈ વહ ફિ રતી શીઘ્ર હૈ, ઉસસે દોનોં ગોલકોંકા સાધન કરતી હૈ; ઉસી પ્રકાર ઇસ જીવકે
દ્વાર તો અનેક હૈં ઔર ઉપયોગ એક હૈ, વહ ફિ રતા શીઘ્ર હૈ, ઉસસે સર્વ દ્વારોંકા સાધન
રહતા હૈ.
યહાઁ પ્રશ્ન હૈ કિ — એક કાલમેં એક વિષયકા જાનના અથવા દેખના હોતા હૈ તો
ઇતના હી ક્ષયોપશમ હુઆ કહો, બહુત ક્યોં કહતે હો? ઔર તુમ કહતે હો કિ ક્ષયોપશમસે
શક્તિ હોતી હૈ, તો શક્તિ તો આત્મામેં કેવલજ્ઞાન – દર્શનકી ભી પાઈ જાતી હૈ.
સમાધાનઃ — જૈસે કિસી પુરુષકે બહુત ગ્રામોંમેં ગમન કરનેકી શક્તિ હૈ. તથા ઉસે કિસીને
રોકા ઔર યહ કહા કિ પાઁચ ગ્રામોંમેં જાઓ, પરન્તુ એક દિનમેં એક ગ્રામકો જાઓ. વહાઁ ઉસ
પુરુષકે બહુત ગ્રામ જાનેકી શક્તિ તો દ્રવ્ય-અપેક્ષા પાઈ જાતી હૈ; અન્ય કાલમેં સામર્થ્ય હો, પરન્તુ
વર્તમાન સામર્થ્યરૂપ નહીં હૈ — ક્યોંકિ વર્તમાનમેં પાઁચ ગ્રામોંસે અધિક ગ્રામોંમેં ગમન નહીં કર
સકતા. તથા પાઁચ ગ્રામોંમેં જાનેકી પર્યાય-અપેક્ષા વર્ત્તમાન સામર્થ્યરૂપ શક્તિ હૈ, ક્યોંકિ ઉનમેં ગમન
કર સકતા હૈ; તથા વ્યક્તતા એક દિનમેં એક ગ્રામકો ગમન કરનેકી હી પાઈ જાતી હૈ.