-
તીસરા અધિકાર ][ ૬૫
વિકલત્રય વ અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોંકે દુઃખ
તથા જીવ દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાયોંકો ધારણ કરે વહાઁ
ભી એકેન્દ્રિયવત્ દુઃખ જાનના. વિશેષ ઇતના કિ — યહાઁ ક્રમસે એક-એક ઇન્દ્રિયજનિત જ્ઞાન-
દર્શનકી તથા કુછ શક્તિકી અધિકતા હુઈ હૈ ઔર બોલને-ચાલનેકી શક્તિ હુઈ હૈ. વહાઁ ભી
જો અપર્યાપ્ત હૈં તથા પર્યાપ્ત ભી હીનશક્તિકે ધારક હૈં; છોટે જીવ હૈં, ઉનકી શક્તિ પ્રગટ
નહીં હોતી. તથા કિતને હી પર્યાપ્ત બહુત શક્તિકે ધારક બડે જીવ હૈં ઉનકી શક્તિ પ્રગટ
હોતી હૈ; ઇસલિયે વે જીવ વિષયોંકા ઉપાય કરતે હૈં, દુઃખ દૂર હોનેકા ઉપાય કરતે હૈં.
ક્રોધાદિકસે કાટના, મારના, લડના, છલ કરના, અન્નાદિકા સંગ્રહ કરના, ભાગના ઇત્યાદિ કાર્ય
કરતે હૈં; દુઃખસે તડફ ડાના, પુકારના ઇત્યાદિ ક્રિયા કરતે હૈં; ઇસલિયે ઉનકા દુઃખ કુછ પ્રગટ
ભી હોતા હૈ. ઇસ પ્રકાર લટ, કીડી આદિ જીવોંકો શીત, ઉષ્ણ, છેદન, ભેદનાદિકસે તથા
ભૂખ-પ્યાસ આદિસે પરમ દુઃખી દેખતે હૈં. જો પ્રત્યક્ષ દિખાઈ દેતા હૈ ઉસકા વિચાર કર
લેના. યહાઁ વિશેષ ક્યા લિખેં?
ઇસ પ્રકાર દ્વીન્દ્રિયાદિક જીવોંકો ભી મહા દુઃખી હી જાનના.
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોંકે દુઃખ
નરક ગતિકે દુઃખ
તથા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોંમેં નારકી જીવ હૈં વે તો સર્વ પ્રકારસે બહુત દુઃખી હૈં. ઉનમેં
જ્ઞાનાદિકી શક્તિ કુછ હૈ, પરન્તુ વિષયોંકી ઇચ્છા બહુત હૈ ઔર ઇષ્ટ વિષયોંકી સામગ્રી કિંચિત્
ભી નહીં મિલતી, ઇસલિએ ઉસ શક્તિકે હોનેસે ભી બહુત દુઃખી હૈં. ઉનકે ક્રોધાદિ કષાયકી
અતિ તીવ્રતા પાયી જાતી હૈ; ક્યોંકિ ઉનકે કૃષ્ણાદિ અશુભ લેશ્યા હી હૈં.
વહાઁ ક્રોધ – માનસે પરસ્પર દુઃખ દેનેકા કાર્ય નિરન્તર પાયા જાતા હૈ. યદિ પરસ્પર
મિત્રતા કરેં તો દુઃખ મિટ જાયે. ઔર અન્યકો દુઃખ દેનેસે ઉનકા કુછ કાર્ય ભી નહીં હોતા,
પરન્તુ ક્રોધ – માનકી અતિ તીવ્રતા પાયી જાતી હૈ ઉસસે પરસ્પર દુઃખ દેનેકી હી બુદ્ધિ રહતી
હૈ. વિક્રિયા દ્વારા અન્યકો દુઃખદાયક શરીરકે અંગ બનાતે હૈં તથા શસ્ત્રાદિ બનાતે હૈં.
ઉનકે દ્વારા દૂસરોંકો સ્વયં પીડા દેતે હૈં ઔર સ્વયંકો કોઈ ઔર પીડા દેતા હૈ. કભી કષાય
ઉપશાન્ત નહીં હોતી. તથા ઉનમેં માયા – લોભકી ભી અતિ તીવ્રતા હૈ, પરન્તુ કોઈ ઇષ્ટ સામગ્રી
વહાઁ દિખાઈ નહીં દેતી, ઇસલિયે ઉન કષાયોંકા કાર્ય પ્રગટ નહીં કર સકતે; ઉનસે અંતરંગમેં
મહા-દુઃખી હૈં. તથા કદાચિત્ કિંચિત્ કોઈ પ્રયોજન પાકર ઉનકા ભી કાર્ય હોતા હૈ.
તથા હાસ્ય-રતિ કષાય હૈં, પરન્તુ બાહ્ય નિમિત્ત નહીં હૈં, ઇસલિયે પ્રગટ હોતે નહીં હૈં,