-
૭૮ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
પ્રયોજનભૂત-અપ્રયોજનભૂત પદાર્થ
યહાઁ કોઈ પૂછે કિ — પ્રયોજનભૂત ઔર અપ્રયોજનભૂત પદાર્થ કૌન હૈં?
સમાધાનઃ — ઇસ જીવકો પ્રયોજન તો એક યહી હૈ કિ દુઃખ ન હો ઔર સુખ હો.
કિસી જીવકે અન્ય કુછ ભી પ્રયોજન નહીં હૈ. તથા દુઃખકા ન હોના, સુખકા હોના એક
હી હૈ; ક્યોંકિ દુઃખકા અભાવ વહી સુખ હૈ ઔર ઇસ પ્રયોજનકી સિદ્ધિ જીવાદિકકા સત્ય
શ્રદ્ધાન કરનેસે હોતી હૈ. કૈસે?
સો કહતે હૈંઃ — પ્રથમ તો દુઃખ દૂર કરનેમેં આપાપરકા જ્ઞાન અવશ્ય હોના ચાહિયે.
યદિ આપાપરકા જ્ઞાન નહીં હો તો અપનેકો પહિચાને બિના અપના દુઃખ કૈસે દૂર કરે? અથવા
આપાપરકો એક જાનકર અપના દુઃખ દૂર કરનેકે અર્થ પરકા ઉપચાર કરે તો અપના દુઃખ
દૂર કૈસે હો? અથવા અપનેસે પર ભિન્ન હૈં, પરન્તુ યહ પરમેં અહંકાર-મમકાર કરે તો ઉસસે દુઃખ
હી હોતા હૈ. આપાપરકા જ્ઞાન હોને પર હી દુઃખ દૂર હોતા હૈ. તથા આપાપરકા જ્ઞાન જીવ-
અજીવકા જ્ઞાન હોને પર હી હોતા હૈ; ક્યોંકિ આપ સ્વયં જીવ હૈ, શરીરાદિક અજીવ હૈં.
યદિ લક્ષણાદિ દ્વારા જીવ-અજીવકી પહિચાન હો તો અપની ઔર પરકી ભિન્નતા ભાસિત
હો; ઇસલિયે જીવ-અજીવકો જાનના. અથવા જીવ-અજીવકા જ્ઞાન હોને પર, જિન પદાર્થોંકે
અન્યથા શ્રદ્ધાનસે દુઃખ હોતા થા ઉનકા યથાર્થ જ્ઞાન હોનેસે દુઃખ દૂર હોતા હૈ; ઇસલિયે જીવ-
અજીવકો જાનના.
તથા દુઃખકા કારણ તો કર્મ-બન્ધન હૈ ઔર ઉસકા કારણ મિથ્યાત્વાદિક આસ્રવ હૈં.
યદિ ઇનકો ન પહિચાને, ઇનકો દુઃખકા મૂલ કારણ ન જાને તો ઇનકા અભાવ કૈસે કરે?
ઔર ઇનકા અભાવ નહીં કરે તો કર્મ બન્ધન કૈસે નહીં હો? ઇસલિયે દુઃખ હી હોતા હૈ.
અથવા મિથ્યાત્વાદિક ભાવ હૈં સો દુઃખમય હૈં. યદિ ઉન્હેં જ્યોંકા ત્યોં નહીં જાને તો ઉનકા
અભાવ નહીં કરે, તબ દુઃખી હી રહે; ઇસલિયે આસ્રવકો જાનના.
તથા સમસ્ત દુઃખકા કારણ કર્મ-બન્ધન હૈ. યદિ ઉસે ન જાને તો ઉસસે મુક્ત હોનેકા
ઉપાય નહીં કરે, તબ ઉસકે નિમિત્તસે દુઃખી હો; ઇસલિયે બન્ધકો જાનના.
તથા આસ્રવકા અભાવ કરના સો સંવર હૈ. ઉસકા સ્વરૂપ ન જાને તો ઉસમેં પ્રવર્તન નહીં
કરે, તબ આસ્રવ હી રહે, ઉસસે વર્ત્તમાન તથા આગામી દુઃખ હી હોતા હૈ; ઇસલિયે સંવરકો જાનના.
તથા કથંચિત્ કિંચિત્ કર્મબન્ધકા અભાવ કરના ઉસકા નામ નિર્જરા હૈ. યદિ ઉસે
ન જાને તો ઉસકી પ્રવૃત્તિકા ઉદ્યમી નહીં હો, તબ સર્વથા બન્ધ હી રહે, જિસસે દુઃખ હી
હોતા હૈ; ઇસલિયે નિર્જરાકો જાનના.