-
86 ] [ mokShamArgaprakAshak
hai; vah svarUpaviparyay hai. tathA jise jAnatA hai use yah inase bhinna hai, inase abhinna hai —
aisA nahI.n pahichAnatA, anyathA bhinna-abhinnapanA mAnatA hai; so bhedAbhedaviparyay hai. is prakAr
mithyAdR^iShTike jAnaneme.n viparItatA pAyI jAtI hai.
jaise matavAlA mAtAko patnI mAnatA hai, patnIko mAtA mAnatA hai; usI prakAr mithyAdR^iShTike
anyathA jAnanA hotA hai. tathA jaise kisI kAlame.n matavAlA mAtAko mAtA aur patnIko patnI
bhI jAne to bhI usake nishchayarUp nirdhArase shraddhAnasahit jAnanA nahI.n hotA, isaliye usako
yathArtha j~nAn nahI.n kahA jAtA; usI prakAr mithyAdR^iShTi kisI kAlame.n kisI padArthako satya bhI
jAne, to bhI usake nishchayarUp nirdhArase shraddhAnasahit jAnanA nahI.n hotA; athavA satya bhI
jAne, parantu unase apanA prayojan ayathArtha hI sAdhatA hai; isaliye usake samyagj~nAn nahI.n
kahA jAtA.
is prakAr mithyAdR^iShTike j~nAnako mithyAj~nAn kahate hai.n.
yahA.N prashna hai ki — is mithyAj~nAnakA kAraN kaun hai?
samAdhAnaH — mohake udayase jo mithyAtvabhAv hotA hai, samyaktva nahI.n hotA; vah is
mithyAj~nAnakA kAraN hai. jaise — viShake sa.nyogase bhojanako bhI viSharUp kahate hai.n, vaise
mithyAtvake sambandhame.n j~nAn hai so mithyAj~nAn nAm pAtA hai.
yahA.N koI kahe ki — j~nAnAvaraNako nimitta kyo.n nahI.n kahate?
samAdhAnaH — j~nAnAvaraNake udayase to j~nAnake abhAvarUp aj~nAnabhAv hotA hai tathA usake
kShayopashamase ki.nchit j~nAnarUp mati-Adi j~nAn hote hai.n. yadi iname.nse kisIko mithyAj~nAn,
kisIko samyagj~nAn kahe.n to yah dono.n hI bhAv mithyAdR^iShTi tathA samyagdR^iShTike pAye jAte hai.n,
isaliye un dono.nke mithyAj~nAn tathA samyagj~nAnakA sadbhAv ho jAyegA aur vah siddhAntase
viruddha hotA hai, isaliye j~nAnAvaraNakA nimitta nahI.n banatA.
yahA.N phi ra pUChate hai.n ki — rassI, sarpAdikake ayathArtha-yathArtha j~nAnakA kAraN kaun hai?
usako hI jIvAdi tattvo.nke ayathArtha-yathArtha j~nAnakA kAraN kaho?
uttaraH — jAnaneme.n jitanA ayathArthapanA hotA hai utanA to j~nAnAvaraNake udayase hotA hai;
aur jo yathArthapanA hotA hai utanA j~nAnAvaraNake kShayopashamase hotA hai. jaise ki — rassIko sarpa
jAnA vahA.N yathArtha jAnanekI shaktikA bAdhakakAraNakA uday hai isaliye ayathArtha jAnatA hai; tathA
rassIko jAnA vahA.N yathArtha jAnanekI shaktikA kAraN kShayopasham hai isaliye yathArtha jAnatA hai.
usI prakAr jIvAdi tattvo.nko yathArtha jAnanekI shakti hone yA na honeme.n to j~nAnAvaraNakA hI
nimitta hai; parantu jaise kisI puruShako kShayopashamase duHkhake tathA sukhake kAraNabhUt padArtho.nko yathArtha