-
sAtavA.N adhikAr ][ 251
tathA ShaTpAhu.Dme.n kahA haiH —
jo sutto vavahAre so joI jaggae sakajjammi.
jo jaggadi vavahAre so sutto appaNe kajje..31.. (mokShapAhu.D.h.h)
arthaH — jo vyavahArame.n sotA hai vah yogI apane kAryame.n jAgatA hai. tathA jo
vyavahArame.n jAgatA hai vah apane kAryame.n sotA hai.
isaliye vyavahAranayakA shraddhAn Cho.Dkar nishchayanayakA shraddhAn karanA yogya hai.
vyavahAranay svadravya – paradravyako va unake bhAvo.nko va kAraN – kAryAdikako kisIko
kisIme.n milAkar nirUpaN karatA hai; so aise hI shraddhAnase mithyAtva hai; isaliye usakA tyAg
karanA. tathA nishchayanay unhI.nko yathAvat nirUpaN karatA hai, kisIko kisIme.n nahI.n milAtA
hai; so aise hI shraddhAnase samyaktva hotA hai; isaliye usakA shraddhAn karanA.
yahA.N prashna hai ki yadi aisA hai to jinamArgame.n dono.n nayo.nkA grahaN karanA kahA hai,
so kaise?
samAdhAnaH — jinamArgame.n kahI.n to nishchayanayakI mukhyatA liye vyAkhyAn hai, use to
‘satyArtha aise hI hai’ — aisA jAnanA. tathA kahI.n vyavahAranayakI mukhyatA liye vyAkhyAn hai, use
‘aise hai nahI.n, nimittAdikI apekShA upachAr kiyA hai’ — aisA jAnanA. isaprakAr jAnanekA nAm
hI dono.n nayo.nkA grahaN hai. tathA dono.n nayo.nke vyAkhyAnako samAn satyArtha jAnakar ‘aise bhI
hai, aise bhI hai’ — isaprakAr bhramarUp pravartanase to dono.n nayo.nkA grahaN karanA nahI.n kahA hai.
phi ra prashna hai ki yadi vyavahAranay asatyArtha hai, to usakA upadesh jinamArgame.n kisaliye
diyA? ek nishchayanayakA hI nirUpaN karanA thA.
samAdhAnaH — aisA hI tarka samayasArame.n kiyA hai. vahA.N yah uttar diyA hai : —
jah Navi sakkamaNajjo aNajjabhAsa.n viNA u gAheu.n.
tah vavahAreN viNA paramatthuvaesaNamasakka.n..8..
arthaH — jis prakAr anArya arthAt mlechChako mlechChabhAShA binA artha grahaN karAneme.n
koI samartha nahI.n hai; usI prakAr vyavahArake binA paramArthakA upadesh ashakya hai; isaliye
vyavahArakA upadesh hai.
tathA isI sUtrakI vyAkhyAme.n aisA kahA hai ki ‘‘vyavahAranayo nAnusarttavya’’1.
1. eva.n mlechChasthAnIyatvAjjagato vyavahAranayopi mlechChabhAShAsthAnIyatven paramArthapratipAdakatvAdupanyasanIyo.ath cha
brAhmaNo na mlechChitavya iti vachanAdvayahAranayo nAnusartavyaH. (samayasAr gAthA 8 kI AtmakhyAti TIkA)