-
sAtavA.N adhikAr ][ 253
AtmA apane bhAv rAgAdik hai.n unhe.n Cho.Dkar vItarAgI hotA hai; isaliye nishchayase vItarAgabhAv
hI mokShamArga hai. vItarAgabhAvo.nke aur vratAdikake kadAchit kArya-kAraNapanA hai, isaliye
vratAdiko mokShamArga kahe so kathanamAtra hI kathan hai.n; paramArthase bAhyakriyA mokShamArga nahI.n hai —
aisA hI shraddhAn karanA.
isIprakAr anyatra bhI vyavahAranayakA a.ngIkAr nahI.n karanA aisA jAn lenA.
yahA.N prashna hai ki vyavahAranay parako upadeshame.n hI kAryakArI hai yA apanA bhI prayojan
sAdhatA hai?
samAdhAnaH — Ap bhI jab tak nishchayanayase prarUpit vastuko na pahichAne tab tak
vyavahAramArgase vastukA nishchay kare; isaliye nichalI dashAme.n apaneko bhI vyavahAranay kAryakArI
hai; parantu vyavahArako upachAramAtra mAnakar usake dvArA vastuko ThIk prakAr samajhe tab to
kAryakArI ho; parantu yadi nishchayavat vyavahArako bhI satyabhUt mAnakar ‘vastu isaprakAr hI hai’ —
aisA shraddhAn kare to ulaTA akAryakArI ho jAye.
yahI puruShArthasiddhyupAyame.n kahA haiH —
abudhasya bodhanArtha.n munIshvarA deshayantyabhUtArtham.
vyavahAramev kevalamavaiti yastasya deshanA nAsti..6..
mANavak ev si.nho yathA bhavatyanavagItasi.nhasya.
vyavahAr ev hi tathA nishchayatA.n yAtyanishchayaj~nasya..7..
arthaH — munirAj aj~nAnIko samajhAneke liye asatyArtha jo vyavahAranay usakA upadesh
dete hai.n. jo keval vyavahArako hI jAnatA hai, use upadesh hI denA yogya nahI.n hai. tathA
jaise koI sachche si.nhako na jAne use bilAv hI si.nh hai; usI prakAr jo nishchayako nahI.n
jAne usako vyavahAr hI nishchayapaneko prApta hotA hai.
yahA.N koI nirvichArI puruSh aisA kahe ki tum vyavahArako asatyArtha – hey kahate ho;
to ham vrat, shIl, sa.nyamAdik vyavahArakArya kisaliye kare.n? — sabako Cho.D.h.h de.nge.
usase kahate hai.n ki kuCh vrat, shIl, sa.nyamAdikakA nAm vyavahAr nahI.n hai; inako mokShamArga
mAnanA vyavahAr hai, use Cho.D.h.h de; aur aisA shraddhAn kar ki inako to bAhya sahakArI jAnakar
upachArase mokShamArga kahA hai, yah to paradravyAshrit hai.n; tathA sachchA mokShamArga vItarAgabhAv hai,
vah svadravyAshrit hai. — isaprakAr vyavahArako asatyArtha – hey jAnanA. vratAdikako Cho.Dnese to
vyavahArakA heyapanA hotA nahI.n hai.