-
nauvA.N adhikAr ][ 331
shraddhAname.n viparItAbhiniveshakA abhAv hai. yahA.N viparItAbhinivesharahit shraddhAn so to
nishchayasamyaktva hai aur dev-guru-dharmAdikakA shraddhAn hai, so vyavahArasamyaktva hai.
is prakAr ek hI kAlame.n dono.n samyaktva pAye jAte hai.n.
tathA mithyAdR^iShTi jIvake dev-guru-dharmAdikakA shraddhAn AbhAsamAtra hotA hai aur isake
shraddhAname.n viparItAbhiniveshakA abhAv nahI.n hotA; isaliye yahA.N nishchayasamyaktva to hai nahI.n aur
vyavahArasamyaktva bhI AbhAsamAtra hai; kyo.nki isake dev-guru-dharmAdikakA shraddhAn hai so
viparItAbhiniveshake abhAvako sAkShAt kAraN nahI.n huA. kAraN hue binA upachAr sambhav
nahI.n hai; isaliye sAkShAt kAraN-apekShA vyavahArasamyaktva bhI isake sambhav nahI.n hai.
athavA isake dev-guru-dharmAdikakA shraddhAn niyamarUp hotA hai, so viparItAbhinivesh-
rahit shraddhAnako paramparA kAraNabhUt hai. yadyapi niyamarUp kAraN nahI.n hai, tathApi mukhyarUpase
kAraN hai. tathA kAraName.n kAryakA upachAr sambhav hai; isaliye mukhyarUp paramparA kAraN-apekShA
mithyAdR^iShTike bhI vyavahArasamyaktva kahA jAtA hai.
yahA.N prashna hai ki kitane hI shAstro.nme.n dev-guru-dharmake shraddhAnako va tattvashraddhAnako to
vyavahArasamyaktva kahA hai aur ApAparake shraddhAnako va keval AtmAke shraddhAnako nishchayasamyaktva
kahA hai so kis prakAr hai?
samAdhAnaH – dev-guru-dharmake shraddhAname.n to pravR^ittikI mukhyatA hai; jo pravR^ittime.n arahantAdikako
devAdik mAne aur ko na mAne, use devAdikakA shraddhAnI kahA jAtA hai. aur tattvashraddhAname.n
unake vichArakI mukhyatA hai; jo j~nAname.n jIvAdik tattvo.nkA vichAr kare, use tattvashraddhAnI kahate
hai.n. is prakAr mukhyatA pAyI jAtI hai. so yah dono.n kisI jIvako samyaktvake kAraN to hote
hai.n, parantu inakA sadbhAv mithyAdR^iShTike bhI sambhav hai; isaliye inako vyavahArasamyaktva kahA hai.
tathA ApAparake shraddhAname.n va AtmashraddhAname.n viparItAbhinivesharahitapanekI mukhyatA hai.
jo ApAparakA bhedavij~nAn kare va apane AtmAkA anubhav kare usake mukhyarUpase
viparItAbhinivesh nahI.n hotA; isaliye bhedavij~nAnIko va Atmaj~nAnIko samyagdR^iShTi kahate hai.n.
isaprakAr mukhyatAse ApAparakA shraddhAn va AtmashraddhAn samyagdR^iShTike hI pAyA jAtA hai; isaliye
inako nishchayasamyaktva kahA.
aisA kathan mukhyatAkI apekShA hai. tAratamyarUpase yah chAro.n AbhAsamAtra – mithyAdR^iShTike
hote hai.n, sachche samyagdR^iShTike hote hai.n. vahA.N AbhAsamAtra hai.n – ve to niyam binA paramparA kAraN
hai.n aur sachche hai.n – so niyamarUp sAkShAt kAraN hai.n; isaliye inako vyavahArarUp kahate hai.n. inake