-
dUsarA adhikAr ][ 21
dUsarA adhikAr
sa.nsAr-avasthAkA svarUp
dohA — mithyAbhAv abhAvatai.n, jo pragaT nijabhAv,
so jayava.nt rahau sadA, yah hI mokSha upAv.
ab is shAstrame.n mokShamArgakA prakAsh karate hai.n. vahA.N bandhase ChUTanekA nAm mokSha hai.
is AtmAko karmakA bandhan hai aur us bandhanase AtmA duHkhI ho rahA hai, tathA isake
duHkh dUr karane hI kA nirantar upAy bhI rahatA hai, parantu sachchA upAy prApta kiye
binA duHkh dUr nahI.n hotA aur duHkh sahA bhI nahI.n jAtA; isaliye yah jIv vyAkul ho
rahA hai.
is prakAr jIvako samasta duHkhakA mUlakAraN karmabandhan hai. usake abhAvarUp mokSha
hai vahI paramahit hai, tathA usakA sachchA upAy karanA vahI kartavya hai; isaliye is hI kA
ise upadesh dete hai.n. vahA.N jaise vaidya hai so rog sahit manuShyako pratham to rogakA nidAn
batalAtA hai ki is prakAr yah rog huA hai; tathA us rogake nimittase usake jo-jo
avasthA hotI ho vah batalAtA hai. usase nishchay hotA hai ki mujhe aisA hI rog hai.
phi ra us rogako dUr karanekA upAy anek prakArase batalAtA hai aur us upAyakI use
pratIti karAtA hai — itanA to vaidyakA batalAnA hai. tathA yadi vah rogI usakA sAdhan
kare to rogase mukta hokar apane svabhAvarUp pravarte, yah rogIkA karttavya hai.
usI prakAr yahA.N karmabandhanayukta jIvako pratham to karmabandhanakA nidAn batalAte hai.n
ki aise yah karmabandhan huA hai; tathA us karmabandhanake nimittase isake jo-jo avasthA hotI
hai vah batalAte hai.n. usase jIvako nishchay hotA hai ki mujhe aisA hI karmabandhan hai. tathA
us karmabandhanake dUr honekA upAy anek prakArase batalAte hai.n aur us upAyakI ise pratIt
karAte hai.n — itanA to shAstrakA upadesh hai. yadi yah jIv usakA sAdhan kare to karmabandhanase
mukta hokar apane svabhAvarUp pravarte, yah jIvakA karttavya hai.