-
ਚੌਥਾ ਅਧਿਕਾਰ ][ ੮੫
ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ
ਅਬ, ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂਃ — ਪ੍ਰਯੋਜਨਭੂਤ ਜੀਵਾਦਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕੋ ਅਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨਨੇਕਾ
ਨਾਮ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਹੈ. ਉਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਨਕੋ ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਸਂਸ਼ਯ, ਵਿਪਰ੍ਯਯ, ਅਨਧ੍ਯਵਸਾਯ ਹੋਤਾ ਹੈ.
ਵਹਾਁ ‘ਐਸੇ ਹੈ ਕਿ ਐਸੇ ਹੈ?’ — ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਸ੍ਪਰ ਵਿਰੁਦ੍ਧਤਾ ਸਹਿਤ ਦੋਰੂਪ ਜ੍ਞਾਨ ਉਸਕਾ ਨਾਮ
ਸਂਸ਼ਯ ਹੈ. ਜੈਸੇ — ‘ਮੈਂ ਆਤ੍ਮਾ ਹੂਁ ਕਿ ਸ਼ਰੀਰ ਹੂਁ?’ — ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ. ਤਥਾ ‘ਐਸਾ ਹੀ ਹੈ’ ਇਸ
ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਵਿਰੁਦ੍ਧਤਾ ਸਹਿਤ ਏਕਰੂਪ ਜ੍ਞਾਨ ਉਸਕਾ ਨਾਮ ਵਿਪਰ੍ਯਯ ਹੈ. ਜੈਸੇ — ‘ਮੈਂ ਸ਼ਰੀਰ
ਹੂਁ’ — ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ. ਤਥਾ ‘ਕੁਛ ਹੈ’ ਐਸਾ ਨਿਰ੍ਧਾਰਰਹਿਤ ਵਿਚਾਰ ਉਸਕਾ ਨਾਮ ਅਨਧ੍ਯਵਸਾਯ ਹੈ.
ਜੈਸੇ — ‘ਮੈਂ ਕੋਈ ਹੂਁ’ — ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ. ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਯੋਜਨਭੂਤ ਜੀਵਾਦਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਮੇਂ ਸਂਸ਼ਯ, ਵਿਪਰ੍ਯਯ,
ਅਨਧ੍ਯਵਸਾਯਰੂਪ ਜੋ ਜਾਨਨਾ ਹੋ ਉਸਕਾ ਨਾਮ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਹੈ.
ਤਥਾ ਅਪ੍ਰਯੋਜਨਭੂਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨੇ ਯਾ ਅਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨੇ ਉਸਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ –
ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਰਸ੍ਸੀਕੋ ਰਸ੍ਸੀ ਜਾਨੇ ਤੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਨਾਮ ਨਹੀਂ
ਹੋਤਾ ਔਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਰਸ੍ਸੀਕੋ ਸਾਁਪ ਜਾਨੇ ਤੋ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ.
ਯਹਾਁ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੈ ਕਿ — ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਸਚ੍ਚੇ-ਝੂਠੇ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ – ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਕੈਸੇ ਨ ਕਹੇਂ?
ਸਮਾਧਾਨਃ — ਜਹਾਁ ਜਾਨਨੇਕਾ ਹੀ — ਸਚ-ਝੂਠਕਾ ਨਿਰ੍ਧਾਰ ਕਰਨੇਕਾ — ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੋ ਵਹਾਁ ਤੋ
ਕੋਈ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈ ਉਸਕੇ ਸਚ-ਝੂਠ ਜਾਨਨੇਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਹੀ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ – ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਨਾਮ ਦਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.
ਜੈਸੇ — ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼-ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਪ੍ਰਮਾਣਕੇ ਵਰ੍ਣਨਮੇਂ ਕੋਈ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਉਸਕੇ ਸਚ੍ਚੇ ਜਾਨਨੇਰੂਪ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਕਾ
ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਹੈ ਔਰ ਸਂਸ਼ਯਾਦਿਰੂਪ ਜਾਨਨੇਕੋ ਅਪ੍ਰਮਾਣਰੂਪ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਕਹਾ ਹੈ. ਤਥਾ ਯਹਾਁ ਸਂਸਾਰ –
ਮੋਕ੍ਸ਼ਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਸਚ-ਝੂਠ ਜਾਨਨੇਕਾ ਨਿਰ੍ਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਵਹਾਁ ਰਸ੍ਸੀ, ਸਰ੍ਪਾਦਿਕਕਾ ਯਥਾਰ੍ਥ ਯਾ ਅਨ੍ਯਥਾ
ਜ੍ਞਾਨ ਸਂਸਾਰ – ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਯਹਾਁ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ – ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਕਹੇ
ਹੈਂ. ਯਹਾਁ ਤੋ ਪ੍ਰਯੋਜਨਭੂਤ ਜੀਵਾਦਿਕ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕੇ ਹੀ ਜਾਨਨੇਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ – ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਕਹੇ ਹੈਂ.
ਇਸੀ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯਸੇ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਮੇਂ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਤੋ ਸਰ੍ਵ ਜਾਨਨੇਕੋ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਕਹਾ ਔਰ
ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਸਰ੍ਵ ਜਾਨਨੇਕੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਕਹਾ.
ਯਹਾਁ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੈ ਕਿ — ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ਜੀਵਾਦਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕਾ ਅਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨਨਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ
ਕਹੋ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਰਸ੍ਸੀ, ਸਰ੍ਪਾਦਿਕਕੇ ਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨਨੇਕੋ ਤੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਕਹੋ.
ਸਮਾਧਾਨ : — ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਵਹਾਁ ਉਸਕੋ ਸਤ੍ਤਾ-ਅਸਤ੍ਤਾਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ
ਕਾਰਣਵਿਪਰ੍ਯਯ ਵ ਸ੍ਵਰੂਪਵਿਪਰ੍ਯਯ ਵ ਭੇਦਾਭੇਦਵਿਪਰ੍ਯਯਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤਾ ਹੈ. ਵਹਾਁ ਜਿਸੇ ਜਾਨਤਾ
ਹੈ ਉਸਕੇ ਮੂਲਕਾਰਣਕੋ ਨਹੀਂ ਪਹਿਚਾਨਤਾ, ਅਨ੍ਯਥਾ ਕਾਰਣ ਮਾਨਤਾ ਹੈ; ਵਹ ਤੋ ਕਾਰਣਵਿਪਰ੍ਯਯ ਹੈ.
ਤਥਾ ਜਿਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਉਸਕੇ ਮੂਲਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਨਹੀਂ ਪਹਿਚਾਨਤਾ, ਅਨ੍ਯਥਾਸ੍ਵਰੂਪ ਮਾਨਤਾ