Page 526 of 655
PDF/HTML Page 581 of 710
single page version
a. 9 bhUmikA ] [ pa27
“kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe samasta AtmashaktionI vRuddhi karato hovAthI, upabRunhak arthAt Atmashaktino vadhAranAr chhe, tethI tene jIvanI shaktinI durbaLatAthI (arthAt mandatAthI) thato bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.”
(4) vaLI gAthA ra36 nI TIkA tathA bhAvArtha mAn kahyun chhe ke- TIkA- kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe gnAnanI samasta shaktine pragaT karavA-vikasAvavA phelAvavA vaDe prabhAv utpanna karato hovAthI, prabhAvanA karanAr chhe, tethI tene gnAnanI prabhAvanAnA aprakarShathI (arthAt gnAnanI prabhAvanA nahi vadhavAthI) thato bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.
bhAvArtha– prabhAv eTale pragaT karavun, udyot karavo vagere; mATe je potAnA gnAnane nirantar abhyAsathI pragaT kare chhe-vadhAre chhe, tene prabhAvanA ang hoy chhe. tene aprabhAvanAkRut karmabandh nathI, karma ras daIne kharI jAy chhe tethI nirjarA ja chhe.
(pa) A pramANe anekAnt draShTimAn spaShTapaNe sarvAng vyAkhyA kahevAmAn Ave chhe. jyAn vyavahAranaye vyAkhyA karavAmAn Ave tyAn ‘jUnA vikAranun nathA jUnAn karmanun kharI javun’ evo nirjarAno artha kahevAmAn Ave chhe. paN temAny ‘shuddhinI vRuddhi te nirjarA’ evo artha garbhitapaNe kahyo chhe em samajavun.
(6) aShTapAhuDamAn bhAvaprAbhRutanI 144 mI gAthAnA bhAvArthamAn samvar, nirjarA tathA mokShanI vyAkhyA nIche pramANe karI chhe-
‘pAnchamun samvaratattva chhe. rAg-dveSh-moharUp jIvanA vibhAvanun na hovun ane darshanagnAnarUp chetanAbhAvanun sthir thavun te samvar chhe te jIvano potAno bhAv chhe ane tenAthI pudgalakarma janit bhramaN maTe chhe. e rIte e tattvonI bhAvanAmAn AtmatattvanI bhAvanA pradhAn chhe; tenAthI karmanI nirjarA thaIne mokSha thAy chhe. AtmAnA bhAv anukrame shuddha thavA te nirjarAtattva chhe ane sarva karmano abhAv thavo te mokShatattva chhe.’
(7) e rIte samvaratattvamAn AtmAnI shuddha paryAyanun pragaTavun hoy chhe ane nirjarAtattvamAn AtmAnI shuddha paryAyanI vRuddhi thAy chhe. A shuddha paryAyane ek shabdathI ‘shuddhopayog’ kahevAy chhe, be shabdothI kahevun hoy to ‘samvar, nirjarA’ kahevAy chhe ane traN shabdothI kahevun hoy to ‘samyagdarshan -gnAn-chAritra’ kahevAy chhe. samvaranirjarAmAn anshe shuddha paryAy hoy chhe em samajavun.
Page 527 of 655
PDF/HTML Page 582 of 710
single page version
pa28 ] [ mokShashAstra je anshe shuddha chhe te samvar-nirjarA chhe em samajavun. vikalpa rAg ke shubhabhAv te samvar-nirjarA nathI. parantu teno nirodh thavo ane junI ashuddhinun kharI javun te samvar-nirjarA chhe.
(8) mokShanA bIjarUp samvar-nirjarAbhAv anAdithI agnAnI jIve kadI pragaT karyA nathI ane tenun yathArtha svarUp paN samajyo nathI, samvar-nirjarA pote dharma chhe; tenun svarUp samajyA vagar dharma kem thAy? mATe mumukShu jIvoe tenun svarUp samajavAnI khAs jarUr chhe; AchArya dev A adhyAyamAn temanun varNan TUnkamAn kare chhe. temAn pratham samvaranun svarUp varNave chhe.
AtmAmAn je kAraNothI karmono Asrav thAy chhe te kAraNone dUr karavAthI karmonun Avavun aTakI jAy chhe tene samvar kahe chhe.
1. samvaranA be bhed chhe-bhAvasamvar ane dravyasamvar. te bannenI vyAkhyA bhUmikAnA trIjA pArAnA (7) mA peTAbhedamAn ApI chhe.
ra. samvar te dharma chhe; samvaranI sharUAt jIv jyAre samyagdarshan pragaT kare tyAre thAy chhe; samyagdarshan vagar kadI paN sAcho samvar hoto nathI. samyagdarshan pragaT karavA mATe jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA ane mokSha e sAtatattvonun svarUp yathArthapaNe viparIt abhinivesharahit jANavun joIe.
3. samyagdarshan pragaT thayA pachhI jIvane anshe vItarAgabhAv ane anshe sarAgabhAv hoy chhe; tyAn vItarAgabhAv vaDe samvar thAy chhe ane sarAgabhAv vaDe bandh thAy chhe em samajavun.
4. ahinsA vagere shubhAsravane ghaNA jIvo samvar mAne chhe, paN te bhUl chhe. shubhAsravathI to puNyabandh thAy chhe. je bhAv vaDe bandh thAy te ja bhAv vaDe samvar thAy nahi.
pa. AtmAne jeTale anshe samyagdarshan chhe teTale anshe samvar chhe ane bandh nathI, paN jeTale anshe rAg chhe teTale anshe bandh chhe; jeTale anshe samyaggnAn chhe teTale anshe
Page 528 of 655
PDF/HTML Page 583 of 710
single page version
a. 9 sUtra 1] [pa29 samvar chhe ane bandh nathI, paN jeTale anshe rAg chhe teTale anshe bandh chhe; tathA jeTale anshe samyakchAritra chhe teTale anshe samvar chhe ane bandh nathI, paN jeTale anshe rAg chhe teTale anshe bandh chhe- (juo, puruShArthasiddhi-upAy, gAthA 212 thI ra14)
6. prashna– samyagdarshan te samvar chhe ane bandhanun kAraN nathI to pachhI a. 6. sU. ra1 mAn samyakatvane paN devAyukarmanA Asravanun kAraN kem kahyun? temaj a. 6. sU. ra4 mAn darshanavishuddhathI tIrthankaranAmakarmano Asrav thAy chhe em kem khyun?
uttara– tIrthankaranAmakarmano bandh chothA guNasthAnathI AThamA guNasthAnanA chhaThThA bhAg sudhI thAy chhe; ane traNe prakAranA samyakatvanI bhUmikAmAn te bandh thAy chhe. kharekhar (bhUtArthanayathI) samyagdarshan pote kadI paN bandhanun kAraN nathI, paN te bhUmikAmAn rahelA rAgathI ja bandh thAy chhe. tIrthankaranAmakarmanA bandhanun kAraN paN samyagdarshan pote nathI, parantu samyagdarshananI bhUmikAmAn rahelo rAg te bandhanun kAraN chhe. jyAn samyagdarshanane Asrav ke bandhanun kAraN kahyun hoy tyAn mAtra upachArathI vyavahArathI kathan chhe em samajavun; tene abhUtArthanayanun kathan paN kahevAy chhe. samyaggnAn vaDe nay vibhAganA svarUpane yathArtha jANanArA ja A kathananA Ashayane aviruddhapaNe samaje chhe.
prashnamAn je sUtrano AdhAr ApavAmAn Avyo chhe te sUtronI TIkAmAn paN khulAso karyo chhe ke samyagdarshan pote bandhanun kAraN nathI.
7. samyagdraShTi jIvo be prakAranA chhe-sarAgI ane vItarAgI. temAnthI sarAgasamyagdraShTi jIvo rAg sahit hovAthI rAganA kAraNe temane karmaprakRitiono Asrav thAy chhe; te jIvone sarAgasamyaktva chhe em paN kahevAy chhe; parantu tyAn em samajavun ke je rAg chhe te samyaktvano doSh nathI paN chAritrano doSh chhe. je samyagdraShTi jIvone nirdoSh chAritra chhe temane vItarAgasamyaktva kahevAy chhe. kharekhar e be jIvonA samyagdarshanamAn bhed nathI paN chAritranA bhedanI apekShAe e be bhed chhe. je samyagdraShTi jIv chAritranA doShasahit chhe temane sarAgasamyaktva chhe em kahevAy chhe ane je jIvane nirdoSh chAritra chhe temane vItarAgasamyaktva chhe em kahevAy chhe; e rIte chAritranI sadoShatA ke nirdoShatAnI apekShAe te bhed chhe. samyagdarshan pote samvar chhe ane te to shuddhabhAv ja chhe tethI te Asrav ke bandhanun kAraN nathI. (juo, pA.) ।। 1।।
Page 529 of 655
PDF/HTML Page 584 of 710
single page version
pa30 ] [ mokShashAstra
स गुप्तिसमितिधर्मानुप्रेक्षापरीषहजयचारित्रैः।। २।।
bAr anuprekShA, [परीषहजय चारित्रैः] bAvIs pariShahajay ane pAnch chAritra e chha kAraNothI [सः] te samvar thAy chhe.
1. je jIvane samyagdarshan hoy tene ja samvaranA A chha kAraNo hoy chhe; mithyAdraShTine A chha kAraNomAnthI ek paN sAchun hotun nathI. samyagdraShTi gRuhasthane temaj sAdhune A chha e kAraNo yathAsambhav hoy chhe (juo, puruShArthasiddhi-upAy, gAthA 203, TIkA) samvaranA A chha kAraNonun yathArtha svarUp samajyA vagar samvaranun svarUp samajavAmAn paN jIvanI bhUl thayA vagar rahe nahi. mATe A chha kAraNonun yathArthasvarUp samajavun joIe.
(1) man-vachan-kAyAnI cheShTA maTe, pApachintavan na kare, maun dhAre tathA gamanAdi na kare tene keTalAk jIvo gupti mAne chhe; paN te gupti nathI; kem ke jIvane manamAn bhakti vagere prashastarAgAdinA ghaNA prakAranA vikalpo thAy chhe ane vachan- kAyAnI cheShTA rokavAno bhAv te to shubhapravRutti chhe; pravRuttimAn guptipaNun bane nahi. vItarAgabhAv thatAn jyAn man-vachan-kAyAnI cheShTA thAy nahi tyAn sAchI gupti chhe. kharI rIte guptino ek ja prakAr chhe ane te vItarAgabhAvarUp chhe. guptinA traN prakAr nimittanI apekShAe kahyA chhe. man-vachan-kAyA e to paradravya chhe, tenI koI kriyA bandhanun ke abandhapaNAnun kAraN nathI. vItarAgabhAv thatAn jeTale anshe man- vachan-kAyA taraph jIv joDAto nathI teTale anshe nishchayagupti chhe, ane te ja samvaranun kAraN chhe.
(ra) nayonA rAgane chhoDI, je jIvo potAnA svarUpamAn gupta thAy chhe te jIvone gupti hoy chhe. temanun chitta vikalpajALathI rahit shAnt thAy chhe ane teo sAkShAt amRutaras pIe chhe. A svarUpaguptinI shuddhakriyA chhe. jeTalA anshe vItarAgadashA thaIne svarUpamAn pravRutti thAy chhe teTalA anshe gupti chhe; te dashAmAn kShobh maTe chhe ane atIndriy sukh anubhavAy chhe (juo, shrI samayasAr kalash 69, pA. 17p).
(3) samyagdarshan ane samyaggnAn pUrvak laukik vAnchhArahit thaIne yogono yathArtha nigrah karavo te gupti chhe. yogonA nimittathI AvanArA karmonun Avavun
Page 530 of 655
PDF/HTML Page 585 of 710
single page version
a. 9 sUtra 2] [ pa31 bandh paDI javun te samvar chhe (juo, tattvArthasAr a. 6, gAthA pa, pA. 340).
(4) A adhyAyanA chothA sUtramAn guptinun lakShaN kahyun chhe. temAn jaNAvyun chhe ke ‘samyak yoganigrah’ te gupti chhe. AmAn samyak shabda ghaNo upayogI chhe; te em sUchave chhe ke samyagdarshan vagar yogono yathArtha nigrah hoto nathI eTale ke samyagdarshanapUrvak ja yogono nigrah hoI shake chhe.
(pa) prashna– yog chaudamAn guNasthAne aTake chhe; teramA guNasthAn sudhI to te hoy chhe; to pachhI nIchalI bhUmikAvALAne ‘yogano nigrah’ (gupti) kyAthi thAy?
uttara– man-vachan-kAyA taraph AtmAno upayog jeTalo na joDAy teTalo yogano nigrah thayo kahevAy chhe. ahIn yog shabdano artha ‘pradeshonun kampan’ em samajavAno nathI. pradeshonA kampanano nigrah thAy tene gupti kahevAmAn AvatI nathI paN tene to akampapaNun ke ayogapaNun kahevAmAn Ave chhe, te chaudamA guNasthAne pragaTe chhe. ane gupti to keTalek anshe chothe guNasthAne paN hoy chhe.
(6) kharekhar AtmAnun svarUp (nijarUp) ja param gupti chhe, tethI AtmA jeTale anshe potAnA shuddhasvarUpamAn sthir rahe teTale anshe gupti chhe. (juo shrI samayasAr kaLash 1pa8, pA. ra91) .
3. AtmAno vItarAgabhAv ekarUp chhe ane nimitta apekShAe gupti, samiti, dharma, anuprekShA, pariShahajay ane chAritra evA judA judA bhedo pADIne samajAvavAmAn Ave chhe; te bhedo dvArA paN abhedatA batAvI chhe. svarUpanI abhedatA te samvar-nirjarAnun kAraN chhe.
4. gupti, samiti vagerenA svarUpanun varNan chothA sUtrathI sharu karIne krame krame kahevAmAn Avashe. ।। 2।।
1. dash prakAranA dharmamAn tapano samAvesh thaI jAy chhe, topaN tene ahIn judun kahevAnun kAraN e chhe ke, te samvar ane nirjarA bannenun kAraN chhe; ane temAn samvaranun te pradhAn kAraN chhe.
Page 531 of 655
PDF/HTML Page 586 of 710
single page version
pa32 ] [ mokShashAstra
2. ahIn je tap kahyun chhe te samyaktap chhe, kem ke te tap ja samvar nirjarAnun kAraN chhe. samyagdraShTi jIvane ja samyaktap hoy chhe. mithyAdraShTinA tapane bALatap kahevAmAn Ave chhe ane te Asrav chhe, em a. 6 sU. 1r nI TIkAmAn kahyun chhe. te sUtramAn ApelA ‘Adi’ shabdamAn bALatapano samAvesh thAy chhe. jeo samyagdarshan ane AtmagnAnathI rahit chhe evA jIvo game teTalun tap kare topaN tenA badhA tapane bALatap (arthAt agnAnatap, mUrkhatAvALo tap) kahevAy chhe (juo, samayasAr, gAthA 1pa2, pA. 198). samyagdarshan pUrvakanA tapane uttam tap tarIke A adhyAyanA chhaThThA sUtramAn varNavyo chhe.
shrI pravachanasAr, gAthA 14 mAn tapano artha A pramANe Apyo chhe- ‘स्वरूपविश्रांतनिस्तरंगचैतन्यप्रतपनाच्च तपः arthAt svarUpamAn vishrAnt, tarang vinAnA chaitanyanun pratapan te tap chhe.
(1) ghaNA jIvo anashanAdine tap mAne chhe ane te tapathI nirjarA mAne chhe, paN bAhya tapathI nirjarA thAy nahi. nirjarAnun kAraN to shuddhopayog chhe. shuddhopayogamAn jIvanI ramaNatA thatAn anashan vagere ‘shubh-ashubh ichchhAno nirodh thAy chhe’ te samvar chhe. jo bAhya dukh sahan karavun te nirjarA hoy to tiryanchAdik paN bhUkh-tarasAdik dukh sahan kare chhe tethI tene paN nirjarA thAy.
(ra) prashna– tiryanchAdik to parAdhInapaNe bhUkh-tarasAdi sahan kare chhe, paN je svAdhInapaNe dharmabuddhithI upavAsAdirUp tap kare tene to nirjarA thAy ne?
uttara– dharmabuddhithI bAhya upavAsAdik to kare paN tyAn upayog ashubh, shubh ke shuddharUp jem pariName te anusAr ja bandh ke nirjarA thAy chhe. jo ashubh ke shubharUp upayog hoy to bandh thAy chhe ane samyagdarshanapUrvak shuddhopayog hoy to dharma thAy chhe. jo bAhya upavAsathI nirjarA thatI hoy to ghaNA upavAsAdi karatAn ghaNI nirjarA thAy ane thoDA karatAn thoDI thAy-evo niyam Thare, tathA nirjarAnun mukhya kAraN upavAsAdi ja Thare. paN em to bane nahi; kemake bAhya upavAsAdi karavA chhatAn jo druShTapariNAm kare to tene nirjarA kem thAy? AthI em siddha thAy chhe ke ashubh, shubh ke shuddharUpe jevo upayog pariName te anusAr bandh ke nirjarA thAy chhe; tethI upavAsAdi tap nirjarAnun mukhya kAraN nathI, paN ashubh tathA shubh pariNAm e banne bandhanAn kAraN chhe ane shuddha pariNAm nirjarAnun kAraN chhe.
Page 532 of 655
PDF/HTML Page 587 of 710
single page version
a. 9 sUtra 4] [ pa33
(3) prashna– jo em chhe to A sUtramAn ‘tapathI nirjarA paN thAy chhe’ em kahyun?
uttara– bAhya upavAsAdi te tap nathI paN tapanI vyAkhyA em chhe ke ‘इच्छानिरोधस्तपः’ arthAt ichchhAne rokavI te tap chhe. shubh-ashubh ichchhA te tap nathI paN shubh-ashubh ichchhA maTatAn upayog shuddha thAy chhe te samyaktap chhe ane te tapathI ja nirjarA thAy chhe.
prashna– AhArAdi levArUp ashubhabhAvanI ichchhA dUr thatAn tap thAy paN upavAsAdi ke prAyashchittAdi shubhakArya chhe tenI ichchhA to rahe ja ne?
uttara– gnAnI puruShone upavAsAdinI ichchhA nathI paN ek shuddhopayoganI ja bhAvanA chhe. gnAnI puruSho, upavAsAdi karatAn shuddhopayog vadhAre chhe; paN jyAn upavAsAdithI sharIranI ke pariNAmonI shithilatA vaDe shuddhopayog shithil thato jANe tyAn AhArAdik grahaN kare chhe. jo upavAsAdithI ja siddhi thatI hoy to shrI ajitanAthAdi trevIs tIrthankaro dIkShA laIne be upavAs ja kem dhAraN kare? sAdhan vaDe ek vItarAg shuddhopayogano abhyAs karyo.
(pa) prashna– jo em chhe to anashanAdine tapasangnA kem kahI chhe? uttara– anashanAdine bAhyatap kahyAn chhe. bAhya eTale bahAramAn bIjAone dekhAy ke A tapasvI chhe. chhatAn tyAn paN pote jevA antarang pariNAm karashe tevun ja phaL pAmashe. sharIranI kriyA jIvane kAI phaLadAtA nathI. samyagdraShTi jIvane vItarAgatA vadhe chhe te kharun tap chhe, anashanAdine nimittaapekShAe ‘tap’ sangnA ApavAmAn AvI chhe.
samyagdraShTine tap karatAn nirjarA thAy chhe ane sAthe puNyakarmano bandh paN thAy chhe; paN gnAnIone tapanun pradhAnaphaL nirjarA chhe tethI A sUtramAn sAchA tapathI nirjarA thAy- em kahyun. jeTalI tapamAn (arthAt shuddhopayogamAn) nyUnatA hoy chhe teTalo puNyakarmano bandh thaI jAy chhe; A apekShAe puNyano bandh thavo te tapanun gauN phaL kahevAy chhe. jem khetI karavAnun pradhAn phaL to dhAnya utpanna karavun te chhe, paN rADAn vagere utpanna thavun te tenun gauN phaL chhe; tem ahIn eTalun samajavun ke samyagdraShTine tapano je vikalpa Ave chhe te rAg hovAthI tenA phaLamAn puNya bandhAI jAy chhe ane jeTalo rAg tUTIne vItarAgabhAv- shuddhopayog vadhe chhe te nirjarAnun kAraN chhe. AhAr peTamAn javo ke na javo te bandh ke nirjarAnun kAraN nathI kem ke te paradravya chhe ane
Page 533 of 655
PDF/HTML Page 588 of 710
single page version
pa34 ] [ mokShashAstra paradravyanun pariNaman AtmAne AdhIn nathI tethI tenA pariNamanathI AtmAne lAbh ke nukashAn nathI. jIvane potAnA pariNAmathI ja lAbh ke nukashAn thAy chhe.
6. a. 8. sU. 23 mAn paN nirjarA sambandhI varNan hovAthI te sUtranI TIkA ahIn paN vAnchavI. tapanA bAr bhed kahyA chhe te sambandhI visheSh khulAso A adhyAyanA sUtra. 19-20 mAn karavAmAn Avyo chhe mATe tyAnthI joI levo.।। 3।।
1. A sUtramAn samyak shabda ghaNo upayogI chhe; te em sUchave chhe ke samyagdarshanapUrvak ja gupti hoy chhe; agnAnIne gupti hotI nathI. tathA jene gupti hoy te jIvane viShayasukhanI abhilAShA hotI nathI em paN ‘samyak’ shabda batAve chhe. jo jIvane sankaleshatA (AkuLatA) thAy to tene gupti hotI nathI. bIjA sUtranI TIkAmAn guptinun svarUp jaNAvyun chhe te ahIn paN lAgu paDe chhe.
(1) jIvanA upayoganun man sAthe joDAN te manoyog chhe. vachan sAthe joDAN te vachanayog chhe ane kAy sAthe joDAN te kAyayog chhe, tathA teno abhAv te anukrame managupti, vachanagupti ane kAyagupti chhe. A rIte nimittanA abhAvanI apekShAe guptinA traN bhed chhe.
paryAy shuddhopayoganI hInAdhikatA hovA chhatAn temAn shuddhatA to ek ja prakAranI chhe; nimitta apekShAe tenA anek prakAr kahevAmAn Ave chhe.
jIv jyAre vItarAgabhAv vaDe potAnI svarUpaguptimAn rahe tyAre man, vachan ne kAyA taraphanun lakSha chhUTI jAy chhe; tethI tenI nAsti apekShAe traN bhed paDe chhe; e badhA bhed nimittanA chhe em jANavun.
(ra) sarva moh-rAg-dveShane dur karIne khanDarahit advait param chaitanyamAn sArI rIte sthit thavun te nishchayamanogupti chhe; sampUrNa asatya bhAShAne evI rIte tyAgavI ke (athavA evI rIte maunavrat rAkhavun ke) mUrtik dravyamAn, amUrtik dravyamAn ke bannemAn
Page 534 of 655
PDF/HTML Page 589 of 710
single page version
a. 9 sUtra pa] [ pa3p vachananI pravRutti aTake ane jIv param chaitanyamAn sthir thAy, te nishchayavachanagupti chhe. sanyamadhArI muni jyAre potAnA AtmasvarUp chaitanyamay sharIrathI jaD sharIranun bhedagnAn kare chhe (arthAt shuddhAtmAnA anubhavamAn lIn thAy chhe) tyAre antarangamAn potAnA AtmAnI utkRuShTa mUrtinun nishchalapaNun thavun te kAyagupti chhe.
(juo, shrI niyamasAr gAthA 69-70 tathA tenI TIkA pAnun 84-8p)
(3) anAdi agnAnI jIvoe kadI samyaggupti dhAraN karI nathI. anekavAr dravyalingI muni thaine jIve shubhopayogarUp gupti- samiti vagere niratichAr pALI, paN te samyak na hatI. samyagdarshan prApti karyA vagar koi jIvane samyaggupti thai shake nahi ane tenun bhavabhramaN TaLe nahi. mATe pratham samyagdarshan pragaT karIne krame krame AgaL vadhIne samyaggupti pragaT karavI joie.
(juo, panchAstikAy, gAthA 172, TIkA; mokShamArga-prakAshak pA. 247).
(4) chhaThThA guNasthAnavartI sAdhune shubhabhAvarUp gupti paN hoy chhe, paN te AtmAnun svarUp nathI; te shubh vikalpa chhe tethI te gnAnIne heyabuddhie hoy chhe, kem ke tenAthI bandh thAy chhe. tene vyavahAragupti kahevAy chhe. te TALIne sAdhu nirvikalpadashAmAn sthir thAy chhe; te sthiratAne nishchayagupti kahevAy chhe, te nishchayagupti samvaranun kAraN chhe. (juo, shrI pravachanasAr a.3 gAthA 2) ।। 4।।
bIjA sUtramAn samvaranA chha kAraNo batAvyA chhe; temAnthI guptinun varNan pUrun thayun. have samitinun varNan kare chhe.
ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गाः समितयः ।। ५।।
samyak eShaNA, samyak AdAnanikShep ane samyak utsarga-e pAnch [समितयः] samiti chhe. (chothA sUtrano ‘samyak’ shabda A sUtramAn paN lAgu paDe chhe.)
(1) parajIvonI rakShArthe yatnAchAr pravRuttine ghaNA jIvo samiti mAne chhe, paN te yathArtha nathI. kem ke hinsAnA pariNAmothI to pAp thAy chhe, ane jo rakShAnA pariNAmothI samvar thAy chhe em mAnavAmAn Ave to puNyabandhanun kAraN koN Tharashe?
Page 535 of 655
PDF/HTML Page 590 of 710
single page version
pa36 ] [ mokShashAstra vaLI eShaNAsamitimAn paN te artha ghaTato nathI, kem ke tyAn doSh TaLe chhe, paN kAI par jIvanI rakShAnun prayojan nathI.
(ra) prashna– to pachhI samitinun kharun svarUp shun? uttara– munine kinchit rAg thatAn gamanAdi kriyA thAy chhe; tyAn te kriyAmAn ati AsaktinA abhAvathI temane pramAdarUp pravRutti thatI nathI, tathA bIjA jIvone dukhI karIne potAnun gamanAdi prayojan sAdhatA nathI tethI temanAthI svayam dayA paLAy chhe; e pramANe sAchI samiti chhe. (juo, mokShamArga-prakAshak pA. 232).
potAnA AtmasvarUpamAn ‘sam’ arthAt samyak prakAre ‘itA’ arthAt gaman tathA pariNaman te samiti chhe. athavA ब. potAnA AtmAnA paramatattvamAn lIn svAbhAvik paramagnAnAdi paramadharmonI ekatA te samiti chhe. A samiti samvar- nirjarArUp chhe (juo, shrI niyamasAr gAthA 61).
(3) samyagdraShTi jIvo jANe chhe ke AtmA par jIvone haNI shake nahi, paradravyonun kAI karI shake nahi, bhAShA bolI shake nahi, sharIranun halan-chalanAdi karI shake nahi; sharIr chAlavA lAyak hoy tyAre svayam chAle, paramANuo bhAShArUpe pariNamavAnA hoy tyAre svayam pariName; par jIv tenA AyuShyanI yogyatA pramANe jIve ke mare; paN te kAryo vakhate potAnI yogyatAnusAr jIvane rAg hoy chhe eTalo nimitta-naimittikasambandh chhe; tethI nimitta apekShAe samitinA pAnch prakAr paDe chhe. upAdAnamAn to bhed paDatA nathI.
(4) gupti nivRuttisvarUp chhe ane samiti pravRuttisvarUp chhe. samyagdraShTine samitimAn jeTale anshe vItarAgabhAv chhe teTale anshe samvar chhe ane jeTale anshe rAg chhe teTale anshe bandh chhe.
(pa) mithyAdraShTi jIv to em mAne chhe ke hun par jIvone bachAvI shakun tathA hun paradravyonun karI shakun, tethI tene samiti hotI ja nathI. dravyalingI munine shubhopayogarUp samiti hoy chhe paN te samyaksamiti nathI ane samvaranun kAraN nathI; vaLI te to shubhopayogane dharma mAne chhe, tethI te mithyAtvI chhe (juo, shrI panchAstikAy, gAthA. 172 TIkA).
Page 536 of 655
PDF/HTML Page 591 of 710
single page version
a. 9 sUtra 6 ] [ pa37 gaman vageremAn thatI kriyA te iryApath kriyA chhe ane te pAnch samitirUp chhe em jaNAvyun chhe ane tene bandhanA kAraNomAn gaNI chhe. parantu ahIn samitine samvaranA kAraNamAn gaNI chhe tenun kAraN e chhe ke, jem samyagdraShTine pAnch samiti samvaranun kAraN thAy chhe tem tene jeTale anshe rAg chhe teTale anshe te Asravanun paN kAraN thAy chhe. ahIn samvar adhikAramAn samvaranI mukhyatA hovAthI samitine samvaranA kAraNarUpe varNavI chhe ane chhaThThA adhyAyamAn AsravanI mukhyatA hovAthI tyAn samitimAn je rAg chhe tene AsravanA kAraNarUp varNavel chhe.
3. upar pramANe samiti te mishrabhAvarUp chhe; evA bhAv samyagdraShTine hoy chhe; temAn anshe vItarAgatA chhe ane anshe rAg chhe. je anshe vItarAgatA chhe te ansh vaDe to samvar ja chhe tathA je anshe sarAgatA chhe te ansh vaDe bandh thAy chhe. samyagdraShTine AvA mishrarUp bhAvathI to samvar ane bandh e banne kArya bane, paN ekalA rAg vaDe e be kArya bane nahi; tethI ‘ekalA prashasta rAg’ thI puNyAsrav paN mAnavo ane samvar-nirjarA paN mAnavA te bhram chhe. mishrarUp bhAvamAn paN, A sarAgatA chhe ane A vItarAgatA chhe evI yathArtha oLakhAN samyagdraShTine ja hoy chhe; tethI teo bAkI rahelA sarAgabhAvane heyarUp shraddhe chhe. mithyAdraShTine sarAgabhAv ane vItarAgabhAvanI yathArtha oLakhAN nathI, tethI te sarAgabhAvane samvararUp mAne chhe ane prashastarAgarUp kAryone upAdeyarUp shraddhe chhe, te bhram chhe-agnAn chhe.
sAdhu jyAre guptirUp pravartanamAn sthir rahI shakatA nathI tyAre iryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShep ane utsarga e pAnch samitimAn teo pravarte chhe; tyAre asanyamanA nimitte bandhAtA karma bandhAtA nathI teTalo samvar thAy chhe.
(juo, puruShArthasiddhi-upAy gAthA 203. bhAvArtha)
pAnch samitinI vyAkhyA nIche mujab chhe-
iryAsamiti– chAr hAth AgaL bhUmi joIne shuddhamArgamAn chAlavun te
eShaNAsamiti– divasamAn ek ja vAr nirdoSh AhAr levo te eShaNAsamiti chhe.
Page 537 of 655
PDF/HTML Page 592 of 710
single page version
pa38 ] [ mokShashAstra
A vyavahAr-vyAkhyA chhe; te mAtra nimittanaimittik sambandh batAve chhe, parantu jIv paradravyano kartA chhe ane paradravyanI avasthA jIvanun karma chhe- em samajavun nahi.।। pa।।
bIjA sUtramAn samvaranAn chha kAraNo jaNAvyAn chhe. temAnthI samiti ane guptinun varNan pUrun thayun. have dash dharmanun varNan kare chhe.
uttam Arjav, uttam shauch, uttam satya, [संयम तपः त्याग आकिंचन्य ब्रह्मचर्याणि] uttam sanyam, uttam tap, uttam tyAg, uttam Akinchanya ane uttam brahmacharya [धर्मः] e dash dharmo chhe.
1. prashna– A dash prakArano dharma shA mATe kahyo? uttara– pravRuttine rokavA mATe pratham gupti jaNAvI; te guptimAn pravartavA jIv jyAre asamartha hoy tyAre pravRuttino upAy karavA mATe samiti kahI. e samitimAn pravartanArA munine pramAd dUr karavA mATe A dash prakArano dharma jaNAvyo chhe.
2. uttama– A sUtramAn jaNAvelo ‘uttam’ shabda kShamA vagere dashe bolone lAgu paDe chhe; te shabda guNavAchak chhe. uttam kShamAdi kahevAthI ahIn rAgarUp kShamA na levI paN svarUpanA bhAnasahit krodhAdi kaShAy abhAvarUp kShamA samajavI. uttamakShamAdi guNo pragaTatAn krodhAdi kaShAyano abhAv thAy chhe; tethI AsravanI nivRutti thAy chhe, eTale ke samvar thAy chhe.
Page 538 of 655
PDF/HTML Page 593 of 710
single page version
a. 9 sUtra 6 ] [ pa39
rAg-dveSh nahi, puNya nahi, kaShAy nahi, ochhun-adhurun ke vikArIpaNun nahi; evA pUrNa vItarAg gnAyakamAtra ekarUp svabhAvanI pratIti, lakSha ane temAn Takavun te dharma chhe, te vItarAganI AgnA chhe. (Atmasiddhi-pravachano pA. 487)
ghaNA jIvo em mAne chhe ke, bandhAdikanA bhayathI athavA to svarga-mokShanI ichchhAthI krodhAdi na karavA te dharma chhe. parantu temanI e mAnyatA khoTI chhe; kem ke teno krodhAdik karavAno abhiprAy to TaLyo nathI. jem koI manuShya rAjAdikanA bhayathI ke mahantapaNAnA lobhathI parastrI sevato nathI, to tethI tene tyAgI kahI shakAy nahi; te ja pramANe uparyukta mAnyatAvALA jIvo paN krodhAdikanA tyAgI nathI; temane dharma thato nathI.
prashna– to krodhAdikano tyAg kevI rIte thAy? uttara– padArtho iShTa-aniShTa bhAsatAn krodhAdi thAy chhe. tattvagnAnanA abhyAsathI jyAre koI padArtha iShTa-aniShTa na bhAse tyAre svayam krodhAdi upajatA nathI ane tyAre ja sAcho dharma thAy chhe.
kShamA-nindA, gAL, hAsya, anAdar, mAr, sharIrano ghAt vagere thatAn athavA to te prasang najIk AvatAn dekhIne bhAvomAn malinatA na thavI te kShamA chhe.
(ra) mArdav– jAti vagere ATh prakAranA madanA AveshathI thatA abhimAnano abhAv te mArdav chhe, athavA to paradravyanun hun karI shakun evI mAnyatArUp ahankArabhAvane jaD mULAthI ukheDI nAkhavo te mArdav chhe.
(3) Arjav –mAyA-kapaTathI rahitapaNun, saraLatA, sIdhApaNun te Arjav chhe. (4) shauch– lobhathI utkRuShTapaNe uparAm pAmavun-nivRutta thavun te shauch- pavitratA chhe.
(pa) satya– sat jIvomAn-prashansanIy jIvomAn sAdhuvachan (saraL vachan) bolavAno bhAv te satya chhe.
uttara– samitirUpe pravartanAr munine sAdhu ane asAdhu puruSho pratye vachan vyavahAr hoy chhe ane te hit, parimit vachan chhe. te munine shiShyo tathA temanA bhakto (-shrAvako) mAn uttamasatya, gnAn, chAritranAn lakShaNAdik shIkhavA-shIkhavavAmAn ghaNo bhAShA vyavahAr karavo paDe chhe tene uttamasatyadharma kahevAy chhe.]
Page 539 of 655
PDF/HTML Page 594 of 710
single page version
pa40 ] [ mokShashAstra
(6) sanyam–samitimAn pravartanArA munine prANIone pIDA karavAno tyAg chhe te sanyam chhe.
(7) tap– bhAvakarmanA nAsh mATe potAnI shuddhatAnun pratapan te tap chhe. (8) tyAg– sanyamI jIvone yogya gnAnAdik devAn te tyAg chhe. (9) Akinchanya– vidyamAn sharIrAdimAn paN sanskAranA tyAg mATe, ‘A mArun chhe’ evA anurAganI nivRutti te Akinchanya chhe. AtmasvarUpathI bhinna evA sharIrAdikamAn ke rAgAdikamAn mamatvarUp pariNAmono abhAv te Akinchanya chhe.
(10) brahmacharya– strI mAtrano tyAg karI. potAnA AtmasvarUpamAn lIn rahevun te brahmacharya chhe. pUrve bhogavelI strIonA bhoganun smaraN tathA tenI kathA sAmbhaLavAnA tyAgathI tathA strIo pAse besavAnun chhoDavAthI ane svachhand pravartan rokavA mATe gurukuLamAn rahevAthI brahmacharya paripUrNa paLAy chhe.
A dashe bolamAn ‘uttam’ shabda lagADatAn ‘uttamakShamA’ vagere dash dharma thAy chhe. uttamakShamA vagere kahetAn te shubharAgarUp na samajavA paN kaShAyarahit shuddhabhAvarUp samajavA.
kShamAnA nIche mujab pAnch prakAr chhe- (1) jem nirbaL pote sabaLano virodh na kare tem, ‘hun kShamA karun to mane koI herAn na kare’ evA bhAvathI kShamA rAkhavI te. A kShamAmAn ‘hun krodharahit trikAL svabhAve shuddha chhun’ evun bhAn na Avyun paN rAgabhAv Avyo tethI te kharI kShamA nathI, te dharma nathI.
(ra) kShamA karun to bIjA taraphathI mane nukashAn na thAy paN lAbh thAy- evA bhAvathI sheTh vagereno Thapako sahan kare, sAmo krodh na kare, paN te kharI kShamA nathI; te dharma nathI.
(3) hun kShamA karun to karmabandhan aTake, krodh karavAthI narakAdi halakI gatimAn javun paDashe mATe krodh na karun-evA bhAve kShamA kare paN te sAchI kShamA nathI; te dharma nathI; kem ke temAn bhay chhe, nirbhayatA-nisandehatA nathI.
(4) krodhAdi na karavA evI vItarAganI AgnA chhe tem shAstramAn kahyun chhe, mATe mAre kShamA rAkhavI joIe, jethI mane pAp nahi thAy ane lAbh thashe evA bhAve
Page 540 of 655
PDF/HTML Page 595 of 710
single page version
a. 9 sUtra 6 ] [ pa41 shubhapariNAm rAkhe ane tene vItarAganI AgnA mAne te paN sAchI kShamA nathI; kAraN ke te parAdhIn kShamA chhe, te dharma nathI.
(pa) ‘sAchI kShamA’ arthAt ‘uttam kShamA’ nun svarUp e chhe ke, AtmA avinAshI, abandh, nirmaL gnAyak ja chhe, mArI vartamAn dashAmAn bhUlane kAraNe shubhAshubh bhAv thAy chhe tenun kartApaNun chhoDI shuddhanayadvArA pote jevo chhe tevo potAne jANIne, mAnIne temAn Tharavun te vItarAganI AgnA chhe ane te dharma chhe. A pAnchamI kShamA te krodhamAn nahi namavun, krodhano paN gnAtA evo sahaj akaShAy kShamAsvarUp chhe. nijasvabhAvamAn, shuddhasvarUpamAn rahevun te uttam kShamA chhe. ‘kShamA e ja mokShano bhavya daravAjo chhe’ em kahevAy chhe tyAn A ja kShamA samajavI. padArtha iShTAniShTa bhAsatAn kodhAdi thAy chhe jyAre tattvagnAnanA abhyAsathI koI iShTa-aniShTa na bhAse tyAre gnAtAsvabhAvamAn dhairya-sAvadhAn rahevAthI svayam krodhAdi UpajatA nathI ane tyAre ja sAcho dharma thAy chhe.
nondha– ahIn jem kShamAnA pAnch prakAr jaNAvyA tathA temAn pAnchamA prakArane uttamakShamAdharma jaNAvyo, te ja pramANe mArdav, ArjavAdi sarva bolomAn e pAnch prakAr samajavA ane te darekamAn pAnchamo prakAr dharma chhe em samajavun.
6. kShamAnA shubh vikalpano hun kartA nathI em samajIne rAg-dveShathI chhUTI svarUpanI sAvadhAnI karavI te svanI kShamA chhe. ‘kShamA karavI, saraLatA rAkhavI’ em nimittanI bhAShAmAn bolAy tathA lakhAy, paN teno artha em samajavo ke-shubh ke shuddhapariNAm karavAnA vikalpa karavA te paN nitya sahaj svabhAvano kShamAguN nathI. ‘hun saraLatA rAkhun, kShamA karun’ -em bhangarUp vikalpa te rAg chhe, te nitya gnAyakatattvane guN karato nathI; kem ke te puNya pariNAm paN bandhabhAv chhe; tenAthI abandh arAgI tattvane guN thAy nahi. ।। 6।।
bIjA sUtramAn kahelA samvaranA chha kAraNomAnthI pahelA traN kAraNonun varNan pUrun thayun. have chothun kAraN bAr anuprekShA chhe. tenun varNan kare chhe.
दुर्लभधर्मस्वाख्यातत्त्वानुचिंतनमनुप्रेक्षाः।। ७।।
Page 541 of 655
PDF/HTML Page 596 of 710
single page version
pa42 ] [ mokShashAstra ekatva, anyatva, [अशुचि आस्रव संवर निर्जरा] ashuchi, Asrav, samvar, nirjarA, [लोक बोधिदुर्लभ धर्म] lok, bodhidurlabh ane dharma [स्वाख्यातत्त्वानुचितनं अनुप्रेक्षाः] - e bAranA svarUpanun vAramvAr chintavan karavun te anuprekShA chhe.
1. anityAdi chintavanathI sharIrAdine bUrAn jANI-hitakArI na jANI tenAthI udAs thavun tenun nAm anuprekShA chhe em keTalAk mAne chhe, paN te yathArtha nathI; e to, jem pahelAn koI mitra hot tyAre teno pratye rAg hato ane pAchhaLathI tenA avaguN joI udAsIn thayo tem pahelAn sharIrAdikathI rAg hato paN pAchhaLathI tenA anityapaNun vagere avaguN dekhIne udAsIn thayo, tenI e udAsInatA dveSharUp chhe, te sAchI anuprekShA nathI.
prashna– to sAchI anuprekShAnun svarUp shun chhe? uttara– jevo potAno ane sharIrAdikano svabhAv chhe tevo oLakhIne bhram chhoDavo ane te sharIrAdikane bhalAn jANI rAg na karavo tathA bUrAn jANI dveSh na karavo; AvI sAchI udAsInatA arthe anityatva vagerenun yathArtha chintavan karavun te ja sAchI anuprekShA chhe. temAn jeTalI vItarAgatA vadhe chhe teTalo samvar chhe ane je rAg rahe chhe te bandhanun kAraN chhe. A anuprekShA samyagdraShTine ja hoy chhe kem ke ahIn samyakanuprekShA jaNAvI chhe. anuprekShAno artha (anu+prekShA) AtmAne anusarIne tene jovo-em thAy chhe.
2. jem agnithI tapAvavAmAn AvatAn loDhAno pinD tanmay (-agnimay) thaI jAy chhe, tem jyAre AtmA kShamAdikamAn tanmay thaI jAy chhe tyAre krodhAdik utpanna thatA nathI. te svarUp prApta karavA mATe anitya vagere bAr bhAvanAonun vAramvAr chintavan karavAnI jarUrIyAt chhe. te bAr bhAvanAo AchAryadeve A sUtramAn jaNAvI chhe.
(1) anitya anuprekShA– samvaranA drashyamAn, sanyogI evA sharIrAdi samasta padArtho indra-dhanuSh, vIjaLI athavA parapoTA samAn shIghra nAsh thaI jAy tevA chhe; evo vichAr karavo te anitya anuprekShA chhe.
Page 542 of 655
PDF/HTML Page 597 of 710
single page version
a. 9 sUtra 7 ] [ pa43 vyatirikta chhe, AtmA gnAnasvarUpI sadA shAshvat chhe ane sanyogI bhAvo anitya chhe- em chintavavun te anityabhAvanA chhe.
(2) asharaN anuprekShA– jem nirjan vanamAn bhUkhyA sinhe pakaDelA haraNanA bachchAne koI sharaN nathI, tem sansAramAn jIvane koI sharaNabhUt nathI. jo jIv pote potAnA svabhAvane oLakhIne shuddhabhAvathI dharmanun sevan kare to te dukhathI bachI shake chhe, nahi to te samaye samaye bhAvamaraNathI dukhI chhe-em chintavavun te asharaN anuprekShA chhe.
AtmAmAn ja samyagdarshan, samyaggnAn, samyakchAritra ane samyaktap rahe chhe; tethI AtmA ja sharaNabhUt chhe ane tenAthI par badhun asharaN chhe-em chintavavun te asharaNabhAvanA chhe.
(3) sansAr anuperakShA–A chaturgatirUp sansAr viShe bhramaN karatAn jIv jeno pitA hato teno ja putra, jeno putra hato teno ja pitA, jeno svAmI hato teno ja dAs, jeno dAs hato teno ja svAmI thaI jAy chhe athavA to pote potAno ja putra thaI jAy chhe; ityAdi prakAre sansAranA svarUpano ane tenA kAraNarUp vikArIbhAvonA svarUpano vichAr karavo te sansAr anuprekShA chhe.
jo ke AtmA karmanA nimitte thatA rAg-dveSh-agnAnarUp bhAvothI sansArarUp dhor vanamAn bhaTakayA kare chhe-topaN nishchayanaye AtmA vikArIbhAvothI ane karmothI rahit chhe-em chintavavun te sansAr bhAvanA chhe.
(4) ekatva anuprekShA– jIv pote ekalo ja chhe, pote potAthI ja vikAr kare chhe, pote potAthI ja dharma kare chhe, pote potAthI ja sukhI-dukhI thAy chhe. jIvamAn paradravyono abhAv chhe mATe karma ke paradravyo jIvane kAI lAbh-nukashAn kare nahi- evun chintavan karavun te ekatva anuprekShA chhe.
hun ek chhun, mamatArahit chhun, shuddha chhun, gnAnadarshanalakShaN chhun, kAI anya paramANumAtra paN mArun nathI, shuddha ekatva ja upAdey chhe-em chintavavun te ekatva bhAvanA chhe.
(pa) anyatva anuprekShA– AtmA ane sarva padArtho bhinna chhe; teo darek potapotAnun kArya kare chhe. jIv parapadArthone kAI karI shakato nathI ane par padArtho jIvane kAI karI shakatA nathI. jIvanA vikArI bhAvo paN jIvanA svabhAvathI anya chhe kem ke teo jIvathI chhUTA paDI jAy chhe. vikArI bhAv tIvra hoy ke mand hoy topaN tenAthI AtmAne lAbh thAy nahi. paradravyothI ane vikArathI AtmAne anyatvapaNun chhe
Page 543 of 655
PDF/HTML Page 598 of 710
single page version
pa44 ] [ mokShashAstra evA tattvagnAnanI bhAvanApUrvak verAgyanI vRuddhi thavAthI chhevaTe mokSha thAy chhe- A pramANe chintavan karavun te anyatva anuprekShA chhe.
AtmA gnAnadarshanasvarUp chhe ane sharIrAdi je bAhya dravya te sarve AtmAthI bhinna chhe. par dravya chhedAy ke bhedAy, koI laI jAy ke naShTa thaI jAy athavA to game tem thAv paN paradravyano parigrah mAro nathI- em chintavavun te anyatva bhAvanA chhe.
(6) ashuchitva anuprekShA– sharIr svabhAvathI ja ashuchimay chhe ane jIv svabhAvathI shuchimay (shuddhasvarUpI) chhe; sharIr lohI, mAns vagerethI bharelun chhe, te kadI pavitra thaI shakatun nathI; ityAdi prakAre AtmAnI shuddhatAnun ane sharIranI ashuchinun gnAn karIne sharIr uparanun mamatva tathA rAg chhoDavAn ane AtmAnun lakSha vadhAravun. sharIr pratye dveSh karavo te anuprekShA nathI paN sharIr pratyenA rAg-dveSh maTADavA ane AtmAnA pavitra svabhAv taraph lakSha karavun tathA samyagdarshanAdikanI bhAvanA vaDe AtmA atyant pavitra thAy chhe- evun vAramvAr chintavan karavun te ashuchitva anuprekShA chhe.
AtmA dehathI judo, karmarahit, anant sukhanun pavitra dhAm chhe enI nitya bhAvanA karavI ane vikArI bhAvo anitya dukharUp ashuchimay chhe em jANIne tenAthI pAchhA pharavAnI bhAvanA karavI te ashuchi bhAvanA chhe.
(7) Asrav anuprekShA– mithyAtva ane rAgadveSharUp bhAvothI samaye samaye navA vikArI bhAvo utpanna thAy chhe. mithyAtva te mukhya Asrav chhe kemake te sansAranI jaD chhe; mATe tenun svarUp jANIne tene chhoDavAnun chintavan karavun te Asrav anuprekShA chhe.
mithyAtva, avirati Adi AsravanA bhed kahyAn chhe te Asravo nishchayanaye jIvane nathI. dravya ane bhAv banne prakAranA Asravarahit shuddha AtmAnun chintavan karavun te Asrav bhAvanA chhe.
(8) samvar anuprekShA– mithyAtva ane rAgadveSharUp bhAvo aTakavA te bhAv samvar chhe; tenAthI navA karmanun Avavun aTakI jAy te dravyasamvar chhe. pratham to AtmAnA shuddhasvarUpanA lakShe mithyAtva ane tenA sahagAmI anantAnubandhI kaShAyano samvar thAy chhe. samyagdarshanAdi shuddhabhAv te samvar chhe ane tenAthI AtmAnun kalyAN thAy chhe- evun chintavan karavun te samvar anuprekShA chhe.
paramArthanaye shuddhabhAve AtmAmAn samvar ja nathI; tethI samvarabhAv rahit shuddha AtmAne nitya chintavavo te samvarabhAvanA chhe.
Page 544 of 655
PDF/HTML Page 599 of 710
single page version
a. 9 sUtra 7 ] [ pa4p
(9) nirjarA anuprekShA– agnAnIne savipAk nirjarAthI AtmAnun kAi paN bhalun thatun nathI; paN AtmAnun svarUp jANIne tenA trikALI svabhAvanA lakShe shuddhatA pragaT karavAthI je nirjarA thAy chhe tenAthI AtmAnun kalyAN thAy chhe-e vagere prakAre nirjarAnA svarUpanun chintavan karavun te nirjarA anuprekShA chhe.
svakAL pakav nirjarA (savipAk nirjarA) chAre gativALAne hoy chhe paN tapakRut nirjarA (avipAk nirjarA) samyagdarshan pUrvak vratadhArIone ja hoy chhe em chintavavun te nirjarA bhAvanA chhe.
(10) lok anuprekShA– anant lokAlokonI madhyamAn chaud rAju pramAN lok chhe. teno AkAr tathA tenI sAthe jIvano nimitta-naimittikasambandh vichAravo. ane paramArthadraShTie AtmA pote ja potAno lok chhe mATe pote potAmAn ja jovun te lAbhadAyak chhe; AtmAnI apekShAe par vastu teno alok chhe, mATe AtmAne tenA taraph lakSha karavAnI jarUr nathI. potAnA AtmasvarUp lok (dekhavA jANavArUp svabhAvamAn) mAn sthir thatAn par vastuo gnAnamAn saheje jaNAy chhe-Avun chintavan karavun te lok anuprekShA chhe; tenAthI tattvagnAnanI shuddhi thAy chhe.
AtmA potAnA ashubhabhAvathI narak tathA tiryanchagati pAme chhe, shubh bhAvathI dev tathA manuShyagati pAme chhe. ane shuddha bhAvathI mokSha pAme chhe. -em chintavavun te lok bhAvanA chhe.
(11) bodhidurlabh anuprekShA– ratnatrayarUp bodhi prApta karavAmAn ghaNA puruShArthanI jarUr chhe, mATe te mATeno puruShArtha vadhAravo ane tenun chintavan karavun te bodhidurlabh anuprekShA chhe.
nishchayanaye gnAnamAn hey upAdeyapaNAno vikalpa nathI mATe munioe sansArathI virakta thavAnun chintavan karavun te bodhidurlabh bhAvanA chhe.
(1r) dharma anuprekShA– samyagdharmanA yathArtha tattvonun vAramvAr chintavan karavun; dharma te vastuno svabhAv chhe; AtmAno shuddhasvabhAv te potAno dharma chhe tathA AtmAnA samyagdarshan-gnAn-chAritrarUp dharma athavA dashalakShaNarUp dharma athavA svarUpanI hinsA nahi karavArUp ahinsAdharma AtmAne iShTasthAne (sampUrNa pavitradashAe) pahonchADe chhe; dharma ja param rasAyan chhe. dharma ja chintAmaNIratna chhe, dharma ja kalpavRukSha chhe, dharma ja kAmadhenun gAy chhe, dharma ja mitra chhe, dharma ja svAmI chhe, dharma ja bandhu, hitu, rakShak ane sAthe rahenAro chhe. dharma ja sharaN chhe, dharma ja dhan chhe, dharma ja avinAshI chhe,
Page 545 of 655
PDF/HTML Page 600 of 710
single page version
pa46 ] [ mokShashAstra dharma ja sahAyak chhe, jineshvarabhagavAne upadeshelo dharma te ja dharma chhe-e prakAre chintavan karavun te dharma anuprekShA chhe.
nishchayanaye AtmA shrAvakadharma ke munidharmathI bhinna chhe, mATe mAdhyasthabhAv arthAt rAgadveSharahit shuddhAtmAnun chintavan karavun te dharma bhAvanA chhe.
A bAre bhedo nimitta apekShAe chhe. dharma to vItarAgabhAvarUp ek ja chhe; temAn bhed paDatA nathI. jyAn rAg hoy tyAn bhed paDe chhe.
4. A bAr bhAvanA ja pratyAkhyAn, pratikramaN, AlochanA ane samAdhi chhe, mATe nirantar anuprekShAnun chintavan karavun joIe. (bhAvanA ane anuprekShA e banne ekArtha vAchak chhe.)
pa. A anuprekShAonun chintavan karavAvALA jIvo uttamakShamAdi dharmo pALe chhe ane pariShahone jIte chhe tethI tenun kathan bannenI vachche karavAmAn Avyun ।। 7।।
bIjA sUtramAn kahelA samvaranA chha kAraNomAnthI pahelA chAr kAraNonun varNan purun thayun. have pAnchamun kAraN pariShahajay chhe tenun varNan kare chhe.
मार्गाच्यवननिर्जरार्थं परिसोढव्याः परिषहाः।। ८।।
karmonI nirjarAne mATe [परिसोढव्याः परिषहाः] bAvIs pariShaho sahan karavA yogya chhe. (A samvaranun varNan chAlatun hovAthI. A sUtramAn kahelA ‘मागं’ shabdano artha ‘samvarano mArga’ em samajavo.)
1. ahInthI sharU karIne sattaramA sUtra sudhI pariShahanun varNan chhe. A viShayamAn jIvonI ghaNI bhUlo thAy chhe, mATe te bhUlo TALavA pariShahajayanun yathArtha svarUp ahIn jaNAvyun chhe. A sUtramAn pahelo shabda ‘मार्ग अच्यवन’ vAparyo chhe teno artha mArgathI chyut na thavA mATe’ evo thAy chhe. je jIv mArgathI (samyagdarshanAdithI) chyut thaI jAy tene samvar na thAy paN bandh thAy, kem ke teNe pariShahajay na karyo parantu pote vikArathI haNAI gayo. have pachhInA sUtra 9-10-11 nI sAthe A sUtrane meLavavAnI khAs jarUr chhe.