Page 226 of 655
PDF/HTML Page 281 of 710
single page version
226 ] [ mokṣhashāstra
देहाः] charam uttam dehavāḷā eṭale te bhave mokṣhagāmīo tathā [असंख्येय वर्ष आयुषः] asaṅkhyāt varṣhonā āyuṣhyavāḷā bhogabhūminā jīvonān [आयुषः अनुपवर्ति] āyuṣhya apavartan rahit hoy chhe.
(1) āṭh karmomān āyuṣhya nāmanun ek karma chhe. bhogyamān (bhogavātān) āyuṣhyakarmanān rajakaṇo be prakāranān hoy chhe-sopakram ane nirupakram. temān āyuṣhyanā pramāṇamān darek samaye sarakhā niṣheko nirjare te prakāranun āyuṣhya nirupakram eṭale ke apavartan rahit chhe; ane je āyuṣhyakarma bhogavavāmān pahelān to samaye samaye sarakhā niṣheko nirjaratā hoy paṇ tenā chhellā bhāgamān ghaṇān niṣheko ek sāthe nirjarī jāy te prakāranā āyuṣhyane sopakram āyuṣhya kahevāy chhe. āyuṣhyakarmanā bandhanī evī vichitratā chhe ke jene nirupakram āyuṣhyano uday hoy tene samaye samaye sarakhun nirjare, tethī te uday kahevāy chhe ane sopakram āyuṣhyavāḷāne pahelān amuk vakhat to upar pramāṇe ja nirjare, tyāre uday kahevāy, paṇ chhellā antarmuhūrtamān badhān niṣheko bhegān nirjarī jāy, tethī tene ‘udīraṇā’ kahe chhe. kharekhar koīnun āyuṣhya vadhatun ke ghaṭatun nathī paṇ nirupakram āyuṣhyathī sopakram āyuṣhyano bhed batāvavā māṭe sopakramavāḷā jīvone ‘akāl mr̥utyu pāmyā’ em vyavahārathī kahevāy chhe.
(ra) uttam eṭale utkr̥uṣhṭa; charamadeh utkr̥uṣhṭa hoy chhe, kemake je je jīvo kevaḷagnān pāme temanun sharīr kevaḷagnān pragaṭatān paramaudārik thāy chhe. je dehe jīvo kevaḷagnān pāmatā nathī te deh charam hoto nathī tem ja paramaudārik hoto nathī. mokṣha janār jīvane sharīr sātheno nimitta-naimittikasambandh kevaḷagnān pāmatān kevo hoy chhe te batāvavā ā sūtramān charam ane uttam-evān be visheṣhaṇo vāparyān chhe. kevaḷagnān pragaṭe tyāre te deh ‘charam’ sañgnā pāme chhe; tem ja paramaudārikarūp thaī jāy chhe tethī ‘uttam’ sañgnā pāme chhe; paṇ vajrarṣhabhanārāchasanhanan tathā samachaturasrasansthānane kāraṇe sharīrane ‘uttam’ sañgnā āpavāmān āvatī nathī.
(3) sopakram– kadalīghāt arthāt vartamān māṭe apavartan thatā āyuṣhyavāḷāne
Page 227 of 655
PDF/HTML Page 282 of 710
single page version
a. 2. sūtra pa3 ] [ 227 bāhyamān viṣh, vedanā, raktakṣhay, bhay, shastrāghāt, shvāsāvarodh, kaṇṭak, agni, jaḷ, sarpa, ajīrṇabhojan, vajrapāt, shūḷī, hinsak jīv, tīvra bhūkh ke pipāsā ādi koī nimitta hoy chhe. (kadalīghātanā artha māṭe juo, a. 4 sū. ra9 nī ṭīkā.)
(4) keṭalāk antakr̥ut-kevaḷī evā hoy chhe kee jemanān sharīr upasargathī vidīrṇa thāy chhe paṇ temanun āyuṣhya apavartan rahit chhe, charamadehavāḷā gurudatta, pāṇḍavo vagerene upasarga thayā hatā paṇ temanun āyuṣhya apavartan rahit hatun.
(pa) ‘uttam’ shabdano artha tresaṭh shalākāpuruṣh athavā kāmadevādi r̥uddhiyukta puruṣho evo karavo te ṭhīk nathī, kemake subhaum chakravartī, chhellā brahmadatta chakravartī tathā chhellā ardhachakravartī vāsudev āyuṣhya apavartan thatān maraṇ pāmyā chhe.
(6) bharat ane bāhubalī te bhave mokṣhagāmī jīvo hatā, tethī andaroandar laḍatān temanun āyuṣhya bagaḍī shake nahi-em kahyun chhe te batāve chhe ke ‘uttam’ shabda te bhave mokṣhagāmī jīvo māṭe ja vaparāyo chhe.
(7) badhā sakalachakrī ane ardhachakrīne anapavartanāyu hoy evo niyam nathī.
(8) sarvārthasiddhimān shrī pūjyapād āchāryadeve ‘uttam’ shabdano artha karyo chhe; tethī mūḷ sūtramān te shabda chhe em siddha thāy chhe. amr̥utachandrāchāryadeve tattvārthasār banāvatān bījā adhyāyanī 13p mī gāthāmān ‘uttam’ shabda vāparyo chhe, te gāthā nīche pramāṇe chhe.
देवाश्च नारकाश्चैषाम् अपमृत्युनंविद्यते।। १३५।। ।। ५३।।
(1) ā adhyāyamān jīvatattvanun nirūpaṇ chhe, temān pratham ja jīvanā aupashamikādik pāñch bhāvo varṇavyā [sūtra 1]; pāñch bhāvonā trepan bhedo sāt sūtramān kahyā [sūtra 7]. pachhī jīvanun prasiddha lakṣhaṇ ‘upayog’ jaṇāvīne tenā bhed kahyā [sūtra 9]. jīvanā be bhed sansārī ane mukta kahyā [sūtra 10]. temān sansārī jīvonā bhed sañgnī-asañgnī, tathā tras-sthāvar kahyā, ane trasanā bhed be indriyathī pañchendriy sudhīnā jaṇāvyā; pāñch indriyonā dravyendriy ane bhāvendriy evā be prakār kahyā ane tenā viṣhay jaṇāvyā [sūtra 21]. ekendriyādi jīvone keṭalī indriyo hoy tenun nirūpaṇ karyun. [sūtra 23]. vaḷī sañgnī jīvonun tathā jīv parabhavagaman kare chhe te gamananun svarūp kahyun [sūtra 30].
Page 228 of 655
PDF/HTML Page 283 of 710
single page version
228 ] [ mokṣhashāstra
pachhī janmanā bhed, yoninā bhed tathā garbhaj, dev, nārakī ane sammūrchchhan jīvo kem ūpaje teno nirṇay kahyo [sūtra 3p]; pāñch sharīranā nām kahī tenī sthūḷatā ane sūkṣhmatānun svarūp kahyun ane te kem ūpaje tenun nirūpaṇ karyun [sūtra 49]; pachhī kyā jīvane kyā ved hoy chhe te kahyun [sūtra pa2]; pachhī uday-maraṇ ane udīraṇā-maraṇano niyam batāvyo [sūtra pa3].
jyān sudhī jīvanī avasthā vikārī hoy chhe tyān sudhī āvā paravastunā sanyogo hoy chhe; ahīn tenun gnān karāvyun chhe, ane samyagdarshan pāmī, vītarāgatā prāpta karī sansārī jīv maṭīne mukta jīv thavā māṭe jaṇāvyun chhe.
jīv ane tenā anantaguṇo traṇekāḷ akhaṇḍ abhed chhe tethī te pāriṇāmikabhāve chhe. darek dravyanā darek guṇonun kṣhaṇe kṣhaṇe pariṇaman thāy chhe; jīv paṇ dravya hovāthī ane temān dravyatva nāmano guṇ hovāthī samaye samaye tenā anant guṇonun pariṇaman thāy chhe; te pariṇamanane paryāy kahevāmān āve chhe. temān je paryāyo anādithī ja shuddha chhe te paṇ pāriṇāmikabhāve chhe.
jīvanī anādithī sansārī avasthā chhe em ā adhyāyanā 10 mā sūtramān kahyun chhe, kemake potānī avasthāmān anādithī kṣhaṇe kṣhaṇe navo vikār jīv karato āve chhe; parantu e khyālamān rākhavun ke tenā badhā guṇonā paryāyomān vikār nathī paṇ anant guṇomānthī ghaṇā alpa guṇonī avasthāmān vikār thāy chhe. jeṭalā guṇonī avasthāmān vikār thato nathī teṭalā paryāyo shuddha chhe.
have je vikārī paryāyo thāy chhe tenun svarūp vichārīe. darek dravya sat hovāthī tenā paryāyamān samaye samaye utpād, vyay ane dhrauvyane paryāy avalambe chhe. te traṇ anshomānthī je dhrauvya ansh chhe te ansh sadrash raheto hovāthī te ansh paṇ pāriṇāmikabhāve chhe. te ansh anādi anant ekapravāhapaṇe chhe. te ekapravāhapaṇe raheto dhrauvya paryāy paṇ pāriṇāmikabhāve chhe.
ā uparathī nīche pramāṇe pāriṇāmikabhāvapaṇun siddha thayun- 1. dravyanun trikāḷīpaṇun tathā anant guṇo ane tenā paryāyano ekapravāharūpe raheto anādi anant dhrauvya ansh-e traṇe abhedapaṇe pāriṇāmikabhāve chhe ane tene param pāriṇāmikabhāv athavā dravyadraṣhṭie pāriṇāmikabhāv kahevāmān āve chhe.
Page 229 of 655
PDF/HTML Page 284 of 710
single page version
a. 2. upasanhār] [ 229 darek samaye chhe tethī darek samayano je dhrauvya ansh chhe te paryāyārthikanaye pāriṇāmik bhāv chhe.
have utpād ane vyayaparyāy sambandhīḥ- temān vyayaparyāy to abhāvarūpe chhe tethī tene ā adhyāyanā pahelā sūtramān kahelā pāñch bhāvomānthī koīpaṇ bhāv lāgu paḍī shake nahi.
utpādaparyāy samaye samaye anant guṇono chhe temān je guṇono paryāy anādithī avikārī chhe te pāriṇāmikabhāve chhe ane te paryāy hovāthī paryāyārthikanaye pāriṇāmikabhāv chhe.
paranī apekṣhā rākhanārā jīvanā bhāvonān chār vibhāgo paḍe chhe-1. aupashamikabhāv ra. kṣhāyopashamikabhāv 3. kṣhāyikabhāv ane 4. audayikabhāv. e chār bhāvonun svarūp pūrve ā adhyāyanā sūtra 1 nī ṭīkāmān kahyun chhe.
jo jīv ā pāñch bhāvonun svarūp jāṇe to kyā bhāvane ādhāre dharma thāy te pote samajī shake. pāñch bhāvomānthī pāriṇāmikabhāv sivāyanā chār bhāvomānthī koīnā lakṣhe dharma thato nathī, ane paryāyārthikanaye je pāriṇāmikabhāv chhe tenā āshraye paṇ dharma thato nathī-em te samaje. have jyāre potānā paryāyārthikanaye vartatā pāriṇāmikabhāvanā āshraye paṇ dharma na thāy to pachhī nimitta-ke je par dravya chhe-tenā āshraye ke lakṣhe to dharma na ja thaī shake em paṇ te samaje chhe.
prashnaḥ– jainadharma to vastunun svarūp anekānt kahe chhe, māṭe koī vakhate upādān (-paramapāriṇāmikabhāv) nī mukhyatāe dharma thāy ane koī vakhate nimitta (- paradravya) nī mukhyatāe dharma thāy em hovun joīe; upar kahyun tem ekalā upādān (-paramapāriṇāmikabhāv)thī dharma thāy em kahetān ekānt thaī jashe?
uttaraḥ– ā prashna samyak anekānt ane mithyāanekānt tathā samyak-mithyāekāntanā svarūpanī agnānatā batāve chhe. pāriṇāmikabhāvanā āshraye dharma thāy ane bījā koī bhāvanā āshraye dharma na thāy em asti-nāstisvarūp te samyakanekānt chhe. prashnamān jaṇāvel anekānt to mithyā anekānt chhe; vaḷī jo te prashnamān jaṇāvel siddhānt svīkāravāmān āve to te mithyā ekānt thāy chhe, kemake jo koī vakhate nimittanī
Page 230 of 655
PDF/HTML Page 285 of 710
single page version
230 ] [ mokṣhashāstra mukhyatāe (eṭale ke paradravyanī mukhyatāe) dharma thāy to paradravya ane svadravya e be ek thaī jāy ane tethī mithyāekānt thāy chhe.
prashnaḥ– to pachhī sat dev-guru-shāstra ane bhagavānanā divyadhvaninā āshraye dharma thāy chhe em to shāstramān kahyun chhe, māṭe koī vakhate te nimittonī mukhyatāe dharma thāy em mānavāmān shun doṣh āve chhe?
uttaraḥ– shāstramān em ja kahyun chhe ke-paramashuddhanishchayanayanā grāhak pāriṇāmikabhāve (arthāt nij trikāḷī shuddha chaitanya paramātmabhāve-gnāyakabhāve) dharma thāy. satdev, sadguru, satshāstra ke bhagavānano divyadhvani te to jīv ashubh bhāv ṭāḷī shubhabhāv rūp rāganun avalamban le chhe temān nimitta mātra chhe; vaḷī temanā taraphanā rāg-vikalpane paṇ ṭāḷīne jīv jyāre pāriṇāmikabhāvano (gnāyakabhāvano) āshray le chhe tyāre tene dharma pragaṭe chhe ane te vakhate rāganun avalamban chhūṭī jāy chhe. dharma pragaṭayā pahelān rāg kaī dishāmān ḍhaḷyo hato te batāvavā māṭe dev-guru-shāstra ke divyadhvani vagerene nimitta kahevāmān āve chhe, paṇ nimittanī mukhyatāe koīpaṇ vakhate dharma thāy em batāvavā māṭe nimittanun gnān karāvavāmān āvatun nathī.
koī vakhate upādānakāraṇanī mukhyatāe dharma thāy ane koī vakhate nimittakāraṇanī mukhyatāe dharma thāy-em jo mānī laīe to dharma karavā māṭe koī trikāḷī abādhit niyam raheto nathī; ane jo koī niyamarūp siddhānt na hoy to dharma kyā vakhate upādānakāraṇanī mukhyatāthī thāy ane kyā vakhate nimittakāraṇanī mukhyatāthī thāy e nakkī nahi hovāthī jīv kadī dharma karī shake nahi.
dharma karavā māṭe trikāḷī ekarūp niyam na hoy em banī shake nahi; māṭe em samajavun ke je koī jīvo pūrve dharma pāmyā chhe, vartamānamān dharma pāme chhe ane bhaviṣhyamān dharma pāmashe te badhāyane paramapāriṇāmikabhāvano ja āshray chhe, paṇ bījo koī āshray nathī.
prashnaḥ– samyagdraṣhṭi jīvo paṇ samyagdarshan thayā pachhī satdev, sadguru, satshāstranun avalamban le chhe ane tenā āshraye temane dharma thāy chhe to tyān nimittanī mukhyatāe dharmanun kārya thayun ke nahi?
uttaraḥ– nā, nimittanī mukhyatāe kyāy paṇ kārya thatun ja nathī. samyagdraṣhṭine je shubhabhāv thāy chhe temān rāganun avalamban chhe ane teno paṇ samyagdraṣhṭine khed varte chhe. sat dev-guru ke shāstranun to koī jīv avalamban laī ja shake nahi kemake te paradravya chhe; chhatān gnānīo sat dev-guru-shāstranun avalamban le chhe evun je kathan karavāmān āve
Page 231 of 655
PDF/HTML Page 286 of 710
single page version
a. 2. upasanhār] [ 231 chhe te to mātra upachārakathan chhe, kharī rīte paradravyanun avalamban nathī paṇ rāgabhāvanun tyān avalamban chhe.
have te shubhabhāv vakhate samyagdraṣhṭine je shubhabhāv vadhe chhe te, abhiprāyamān paramapāriṇāmikabhāvano āshray chhe tenā ja baḷe vadhe chhe, bījī rīte kahīe to samyagdarshananā jore te shuddhabhāv vadhe chhe parantu shubharāg ke paradravyanā avalambane shuddhatā vadhatī nathī.
prashnaḥ– dev-guru-shāstrane nimittamātra kahyān tathā temanā avalambanane upachāramātra kahyun-tenun kāraṇ shun?
uttaraḥ– ā vishvamān anant dravyo chhe, temānthī rāg vakhate chhadmastha jīvanun valaṇ kyā dravya taraph gayun te batāvavā māṭe te dravyane ‘nimitta’ kahevāmān āve chhe; te vakhate te jīvane ‘anurūp ashuddhabhāv’ karavāmān anukūḷ te dravya chhe tethī te dravyane ‘nimitta’ kahevāmān āve chhe, e rīte dev-guru-shāstra nimittamātra chhe ane dev-guru-shāstranun avalamban upachāramātra chhe.
nimitta-naimittikasambandh jīvane gnān karavā māṭe chhe, paṇ ‘dharma karavāmān koī vakhate nimittanī mukhyatā chhe’-evī mānyatā karavā māṭe te gnān nathī. samyagdarshan pragaṭ karavā māgatā jīve nimitta-naimittikasambandhanā svarūpanun yathārtha gnān karavun joīe, te gnān karavānī jarūr eṭalā māṭe chhe ke jo te gnān na hoy to ‘koī vakhate nimittanī mukhyatāe paṇ kārya thāy’ evun valaṇ jīvane rahe ane tethī tenun agnān ṭaḷe nahi.
sūtra 1. ā sūtra pāñche bhāvo batāve chhe, temānthī shuddha dravyārthikanayanā viṣhayarūp potānā pāriṇāmikabhāvanā āshraye ja dharma thāy chhe.
sūtra ra–6. ā sūtro pahelā chār bhāvonā bhedo jaṇāve chhe, temān trījā sūtramān aupashamikabhāvanā bhedo varṇavatān pratham samyaktva līdhun chhe kemake dharmanī sharūāt aupashamikasamyaktvathī thāy chhe; samyaktva pāmyā pachhī āgaḷ vadhatān keṭalāk jīvone aupashamikachāritra thāy chhe tethī bījun aupashamikachāritra kahyun chhe. ā be sivāy bījā koī aupashamikabhāvo nathī. [sūtra-3]
je je jīvo dharmanī sharūātamān pragaṭ thatun aupashamikasamyaktva, pāriṇāmikabhāvanā āshraye pāme chhe te jīvo potāmān shuddhi vadhāratān vadhāratān chhevaṭe sampūrṇa shuddhatā pāme chhe,
Page 232 of 655
PDF/HTML Page 287 of 710
single page version
232 ] [ mokṣhashāstra tethī temane samyaktva ane chāritranī pūrṇatā thavā uparānt gnān, darshan, dān, lābh bhog, upabhog ane vīrya e guṇonī pūrṇatā pragaṭe chhe; e nav bhāvonī prāpti kṣhāyikabhāve paryāyamān thāy chhe, tethī pharī kadī vikār thato nathī ane te jīvo samaye samaye sampūrṇa ānand anantakāḷ sudhī bhogave chhe; tethī chothā sūtramān e nav bhāvo jaṇāvyā chhe. tene nav labdhi paṇ kahevāmān āve chhe.
samyaggnānano ughāḍ ochho hovā chhatān samyagdarshan-samyakchāritranā baḷ vaḍe vītarāgatā pragaṭe chhe tethī te be shuddha paryāyo pragaṭ thayā pachhī bākīnā sāt kṣhāyik paryāyo ek sāthe pragaṭe chhe; tyāre samyaggnān pūrṇa thatān kevaḷagnān paṇ pragaṭe chhe. [sūtra-4]
jīvamān anādithī vikār thāy chhe paṇ tenā gnān, darshan ane vīryaguṇ sarvathā nāsh pāmatā nathī, teno ughāḍ ochhā ke vadhāre anshe rahe chhe; anādinun agnān ṭāḷyā pachhī sādhak jīvane kṣhāyopashamik samyaktva hoy chhe ane temane krame krame chāritra pragaṭe chhe te badhā kṣhāyopashamikabhāvo chhe. [sūtra-pa]
jīv anek prakārano vikār kare chhe ane tenā pariṇāme chaturgatimān rakhaḍe chhe; temān tene svarūpanī ūndhī mānyatā, ūndhun gnān ane ūndhun vartan hoy chhe, ane tethī tene kaṣhāy paṇ thāy chhe; vaḷī samyaggnān thayā pachhī pūrṇatā prāpta karyā pahelān anshe kaṣhāy hoy chhe ane tethī tene judī judī leshyāo thāy chhe. jīv svalakṣhane chūkīne paralakṣha kare chhe tethī ā vikāro thāy chhe. tene audayikabhāv kahevāy chhe. mohasambandhī ā bhāv ja sansār chhe. [sūtra-6]
sūtra 7–jīvamān shuddha ane ashuddha evā be prakāranā pāriṇāmikabhāv chhe. [sūtra 7 tathā te nīchenī ṭīkā]
sūtra 8–9–jīvanun lakṣhaṇ upayog chhe. chhadmastha jīvanī anek dashā hovāthī teno gnān-darshanano upayog ochho ke vadhāre hoy chhe, ane kevaḷagnān pragaṭ thatān pūrṇa hoy chhe. chhadmastha jīvone gnān-darshanano upayog kṣhāyopashamik bhāve chhe ane kevaḷī bhagavānane te upayog kṣhāyikabhāve chhe. [sūtra 8-9]
sūtra 10–jīvonā sansārī ane mukta evā be prakār chhe; temān anādi agnānī sansārī jīvane (audayik, kṣhāyopashamik ane pāriṇāmik) traṇ bhāvo hoy chhe, pratham dharma pāmatān (audayik, kṣhāyopashamik, aupashamik ane pāriṇāmik) chār bhāvo thāy chhe. kṣhāyikasamyaktva pāmyā pachhī upashamashreṇī māṇḍanār jīvane e pāñche
Page 233 of 655
PDF/HTML Page 288 of 710
single page version
a. 2. upasanhār] [ 233 bhāvo hoy chhe ane mukta jīvone kṣhāyik tathā pāriṇāmik e be ja bhāv hoy chhe. [sūtra-10]
sūtra 11– jīve pote je prakāranā gnān, vīryādinā ughāḍanī lāyakāt prāpta karī hoy te kṣhāyopashamikabhāvane anukūḷ jaḍ manano sadbhāv ke abhāv hoy chhe; jyāre jīv man taraph potāno upayog vāḷe chhe tyāre tene vikār thāy chhe, kemake man paravastu chhe. jyāre jīv potāno puruṣhārtha man taraph vāḷī gnān ke darshanano vyāpār kare chhe tyāre dravyaman upar nimittapaṇāno ārop āve chhe. dravyaman kāī lābh- nukasān karatun nathī kemake te paradravya chhe. [sūtra-11]
sūtra 1r thī 20–potānā kṣhāyopashamik gnānādinā anusār ane nāmakarmanā uday anusār ja jīv tras ke sthāvar dashā sansāramān pāme chhe; ā rīte kṣhāyopashamikabhāv anusār jīvanī dashā hoy chhe. pūrve je nāmakarma bandhāyelun teno uday thatān tras ke sthāvarapaṇāno tem ja jaḍ indriyo ane manano sanyog hoy chhe. [sūtra 12 thī 17 tathā 19-20]
sūtra 21 thī pa3–sansārī jīvone audayikabhāv thatān je karmo ekakṣhetrāvagāhapaṇe bandhāy chhe tenā udayano nimitta-naimittikasambandh jīvanā kṣhāyopashamik tathā audayikabhāvanī sāthe tem ja man, indriyo, sharīr karma, navā bhav māṭenā kṣhetrāntar, ākāshanī shreṇī, gati, nokarmanun samaye samaye grahaṇ tem ja teno abhāv, janma, yoni tathā āyu sāthe kevo hoy chhe te batāvel chhe. [sūtra 21 thī 26 tathā 28 thī pa3].
siddhadashā thatān jīvane ākāshanī kaī shreṇīnī sāthe nimitta-naimittikasambandh chhe te 27 mā sūtramān batāvyun chhe. [sūtra-27]
ā uparathī samajī levun ke jīvane vikārī avasthāmān ke avikārī avasthāmān je je par vastuonī sāthe sambandh thāy chhe te te paravastuone jagatanī bījī paravastuothī chhūṭī oḷakhavā māṭe te te samay pūratī temane ‘nimitta’ nām āpīne sambodhavāmān āve chhe; paṇ tethī nimittanī mukhyatāe koī paṇ vakhate kārya thāy chhe em samajavun nahi. ā adhyāyanun 27 mun sūtra ā siddhānt spaṣhṭapaṇe sābit kare chhe. mukta jīv svayam lokākāshanā agre javānī lāyakāt dharāve chhe ane tyāre ākāshanī je shreṇīmānthī te jīv pasār thāy te shreṇīne ākāshanā bījā bhāgothī tathā jagatanā bījā badhā padārthothī judī pāḍīne oḷakhāvavā māṭe ‘nimitta’ evun nām (-ārop) āpavāmān āve chhe.
Page 234 of 655
PDF/HTML Page 289 of 710
single page version
234 ] [ mokṣhashāstra
ā sambandh 26-27 sūtramān ghaṇī chamatkārik rīte ṭūṅkāmān ṭūṅkā shabdothī kahevāmān āvyo chhe. te ahīn batāvavāmān āve chhe-
1. jīvanī siddhāvasthānā pratham samaye te lokāgre sīdhī ākāshashreṇīe moḍā līdhā sivāy jāy chhe em sūtra 26-27 pratipādan kare chhe. jīv je vakhate lokāgre jāy chhe te vakhate je ākāshashreṇīmānthī jāy chhe te ja kṣhetre dharmāstikāyanā ane adharmāstikāyanā pradesho chhe, anek prakāranī pudgalavargaṇāo chhe, chhūṭā paramāṇuo chhe, sūkṣhma skandho chhe, kālāṇudravyo chhe, mahāskandhanā pradesho chhe, nigodanā jīvonā tathā temanān sharīranā pradesho chhe tathā chhevaṭe (siddhashilāthī upar) pūrve mukta thayelā jīvonā keṭalāk pradesho chhe; e tamāmamānthī pasār thaī te jīv lokāgre jāy chhe. to have temān te ākāshashreṇīne nimittapaṇāno ārop āvyo ane bījāone na āvyo tenun kāraṇ tapāsavun joīe; te tapāsamān mālūm paḍe chhe ke te mukta thanār jīv kaī ākāshashreṇīmānthī thaīne jāy chhe tenun gnān karāvavā māṭe te ākāshashreṇīne ‘nimitta’ sañgnā āpī, kemake pahelā samayanī siddhadashāne ākāsh sātheno sambandh batāvavā māṭe te shreṇīno bhāg ja anukūḷ chhe, paṇ bījun dravya, guṇ ke paryāy te māṭe anukūḷ nathī.
ra. siddha bhagavānanā te samayanā gnānanā vyāpāramān ākhun ākāsh tathā bījān tamām dravyo, tenā guṇo tathā tenā traṇe kāḷanā paryāyo gney chhe tethī te ja samaye gnān pūratān te badhān gneyo ‘nimitta’ sañgnā pāme chhe.
3. siddha bhagavānanā te samaye pariṇamanaguṇane kāḷano te ja (te samaye vartato) samay ‘nimitta’ sañgnā pāme chhe, kemake pariṇamanamān te anukūḷ chhe, bījā anukūḷ nathī.
4. siddha bhagavānanī te samayanī kriyāvatīshaktinā gatipariṇāmane tathā ūrdhvagamanasvabhāvane dharmāstikāyanā te ja ākāshakṣhetre rahelā pradesho te ja samaye ‘nimitta’ sañgnā pāme chhe, kemake gatimān te ja anukūḷ chhe, bījā anukūḷ nathī.
pa. siddha bhagavānanā ūrdhvagaman samaye bījān dravyo (je te ākāshakṣhetre chhe te tathā bākīnān dravyo) paṇ ‘nimitta’ sañgnā pāme chhe, kem ke te badhān dravyone joke siddhāvasthā sātheno kāī sambandh nathī topaṇ vishvane sadā ṭakāvī rākhe chhe eṭalun batāvavā māṭe te anukūḷ nimitta chhe.
6. siddha bhagavānane temanī sampūrṇa shuddhatā sāthe karmano abhāv sambandh chhe-eṭalun anukūḷapaṇun batāvavā māṭe karmano abhāv paṇ ‘nimitta’ sañgnā pāme chhe; ā rīte
Page 235 of 655
PDF/HTML Page 290 of 710
single page version
a. 2. upasanhār] [ 23p asti ane nāsti banne prakāre nimittapaṇāno ārop karavāmān āve chhe. paṇ nimittane koī paṇ rīte mukhyapaṇe ke gauṇapaṇe kāryasādhak mānavun te gambhīr bhūl chhe, shāstranī paribhāṣhāmān tene mithyātva ane agnān kahevāmān āve chhe.
7. nimitta janak ane naimittik janya chhe em jīv agnānadashāmān māne chhe, tethī agnānīonī kevī mānyatā hoy chhe te batāvavā māṭe nimittane janak ane naimittikane janya vyavahāre kahevāmān āve chhe paṇ samyaggnānī jīvo tem mānatā nathī; emanun te gnān sāchun chhe em uparanā pāñch pārā batāve chhe, kem ke temān jaṇāvelān anant nimitto ke temānun koī anshe paṇ siddhadashānun janak thayun nathī. ane te nimitto ke temānā koīnā anantamā anshathī paṇ naimittik siddhadashā janya thaī nathī.
8. sansārī jīvo judī-judī gatinā kṣhetroe jāy chhe te paṇ jīvonī kriyāvatī shaktinā te te samayanā pariṇamanane kāraṇe jāy chhe; temān paṇ uparanā pārā 1 thī pa mān jaṇāvyā mujab nimitto hoy chhe, paṇ kṣhetrāntaramān to dharmāstikāyanā pradeshonā te samayanā paryāy sivāy bījun koī dravya, guṇ ke paryāy ‘nimitta’ sañgnā pāmatun nathī; te vakhate anek karmono uday hovā chhatān ek vihāyogati karmano uday ja ‘nimitta’ nām pāme chhe. gatyānupūrvī karmanā udayane to jīvanā pradeshonā te samayanā ākāranī sāthe kṣhetrāntar vakhate nimittapaṇun chhe, ane jyāre jīv je kṣhetre sthir thaī jāy chhe te samaye adharmāstikāyanā te kṣhetranā pradeshono te samayano paryāy ‘nimitta’ nām pāme chhe.
sūtra 2p jaṇāve chhe ke kriyāvatī shaktinā te samayanā pariṇaman vakhate yogaguṇano je paryāy varte chhe tene kārmaṇasharīr nimitta chhe, kem ke kārmaṇasharīrano uday tene anukūḷ chhe. kārmaṇasharīr ane taijasasharīr potānī kriyāvatī shaktinā te samayanā pariṇamananā kāraṇe jāy chhe, temān dharmāstikāy nimitta chhe.
9. ā shāstramān nimittane koī jagyāe ‘nimitta’ nāmathī ja kahel chhe [juo adhyāy 1 sūtra 14] ane koī jagyāe upakār, upagrah vagere nāmathī kahel chhe, [juo, adhyāy pa sūtra 17-20]; shāstranī paribhāṣhāmān teno ek ja artha thāy chhe; paṇ agnānī jīvo ek vastuthī bījī vastunun bhalun-bhūṇḍun thāy chhe em māne chhe te batāvavā māṭe tene ‘upakār, sahāyak, balādhān, bahiraṅgasādhan, bahiraṅgakāraṇ, nimitta, nimittakāraṇ, e ādi nāmathī sambodhe chhe; paṇ tethī teo kharekharān kāraṇ ke sādhan chhe em mānavun nahi. ek dravyane, tenā guṇane ke tenā
Page 236 of 655
PDF/HTML Page 291 of 710
single page version
236 ] [ mokṣhashāstra paryāyane bījāthī judā pāḍī bījā sātheno teno sambandh batāvavā māṭe upar kahelān nāmothī sambodhavāmān āve chhe. indriyone, dharmāstikāyane, adharmāstikāyane vagerene balādhānakāraṇanā nāmathī paṇ oḷakhavāmān āve chhe, parantu te koī paṇ kharun kāraṇ nathī; chhatān ‘koī paṇ samaye temanī mukhyatāe koī kārya thāy chhe’ em mānavun te nimittane ja upādān mānavā barābar athavā to vyavahārane ja nishchay mānavā barābar chhe.
10. upādānakāraṇane lāyak nimitta sanyogarūpe te te samaye avashya hoy chhe, evo sambandh upādānakāraṇanī (arthāt upādānanī) te samayanī pariṇamanashaktine, jenā upar nimittapaṇāno ārop āve chhe tenī sāthe chhe. upādānane potānā pariṇaman vakhate te te nimitto āvavā māṭe rāh jovī paḍe ane te na āve tyānsudhī upādān pariṇame nahi-evī mānyatā upādān ane nimitta e be dravyone ekarūp mānavā barābar chhe.
11. ā ja pramāṇe ghaḍāno kumbhār sātheno ane roṭalīno agni, rasoyā vagere sātheno nimitta-naimittikasambandh jāṇī levo. samyaggnān pragaṭ karavā māṭe jīve pote potānā puruṣhārthathī pātratā meḷavī hoy chhatān tene samyaggnān pragaṭavā māṭe sadgurunī rāh jovī paḍe-em bane nahi, paṇ te sanyogarūpe hoy ja; ane tethī ja, jyāre ghaṇā jīvo dharma pāmavāne taiyār hoy tyāre tīrthaṅkar bhagavānano janma thāy chhe ane teo yogya samaye kevaḷagnān pāme chhe, tathā temano divyadhvani svayam pragaṭe chhe-em samajī levun.
tātparya e chhe ke-ā adhyāyamān kahelā pāñch bhāvo ane temanā bījān dravyonī sāthenā nimitta-naimittikasambandhanun gnān karīne, bījā badhā uparathī lakṣha kheñchīne paramapāriṇāmikabhāv taraph potāno paryāy vāḷatān samyagdarshan thāy chhe ane pachhī tenun baḷ vadhatān samyakchāritra thāy chhe, te ja dharmamārga (-mokṣhamārga) chhe.
Page 237 of 655
PDF/HTML Page 292 of 710
single page version
bhūmikā
ā shāstranā pahelā adhyāyanā pahelā sūtramān ‘samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te mokṣhamārga chhe’ em kahīne bījo koī mokṣhamārga nathī em jaṇāvyun; tethī emān em paṇ jaṇāvyun ke puṇyathī-shubhabhāvathī ke paravastu anukūḷ hoy to dharma thaī shake em mānavun te bhūl chhe. samyagdarshan-gnān-chāritra te ātmānā shuddha paryāy chhe. tene ek shabdamān kahīe to ‘satya puruṣhārtha’ te mokṣhamārga chhe. āthī siddha thayun ke ātmānī potānī shuddha pariṇati te ja dharma chhe; ām jaṇāvīne anekāntasvarūp batāvyun. te sūtramān pahelo shabda ‘samyagdarshan’ kahyo chhe te em sūchave chhe ke dharmanī sharūāt samyagdarshanathī ja thāy chhe. te adhyāyamān samyagdarshananun lakṣhaṇ tattvārthashraddhān kahyun. tyār pachhī ‘tattvārtha’nun svarūp samajāvyun ane samyaggnānanā anek prakār kahyā tathā mithyāgnānanun svarūp paṇ samajāvyun. samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te ek ja mokṣhamārga chhe em pahelā sūtramān spaṣhṭapaṇe jaṇāvīne jāher karyun ke-koī vakhate upādānanī pariṇatinī mukhyatāthī kārya thāy ane koīvakhate sanyogarūp bāhya anukūḷ nimittanī (ke jene upachārakāraṇ kahevāmān āve chhe tenī) mukhyatāthī kārya thāy-evun anekāntanun svarūp nathī.
bījā adhyāyathī jīvatattvano adhikār sharū karyo; temān jīvanā svatattvarūp - nijatattvarūp pāñch pāñch bhāvo jaṇāvyā; te pāñch bhāvomānthī sakaḷ nirāvaraṇ, akhaṇḍ, ek, pratyakṣha pratibhāsamay, avinashvar, shuddha pāriṇāmik paramabhāv (- gnāyakabhāv) nā āshraye dharma thāy chhe em jaṇāvavā māṭe, aupashamik bhāv-ke je dharmanī sharūāt chhe tene pahelā bhāv tarīke varṇavyo. tyār pachhī jīvanun lakṣhaṇ upayog chhe em jaṇāvīne tenā bhedo batāvyā, ane pāñch bhāvonī sāthe paradravyo indriy vagere-no kevo sambandh hoy chhe te jaṇāvyun.
jīvano audayikabhāv te ja sansār chhe. agnānadashāmān audayikabhāv hoy tyāre jīvane shubh ane ashubh bhāvo hoy chhe. shubhabhāvanun phaḷ devapaṇun chhe, ashubh bhāvanī tīvratānun phaḷ nārakīpaṇun chhe, shubhāshubhabhāvanā mishrapaṇānun phaḷ manuṣhyapaṇun chhe ane māyānun phaḷ tiryañchapaṇun chhe. jīv anādithī agnānī chhe tethī ashuddhabhāvonā kāraṇe
Page 238 of 655
PDF/HTML Page 293 of 710
single page version
238 ] [ mokṣhashāstra tenun bhramaṇ thayā kare chhe; te bhramaṇ kevun hoy chhe te trījā ane chothā adhyāyamān batāvyun chhe; te bhramaṇamān (-bhavomān) sharīr sāthe tem ja kṣhetra sāthe jīvano kevā prakārano sanyog hoy chhe te ahīn batāvavāmān āve chhe. māns, dārū vagere bhakṣhaṇano bhāv, ākarun jūṭhun, chorī, kushīl tathā lobh vagerenā tīvra ashubhabhāvane kāraṇe jīv narakagati pāme chhe; tenun ā adhyāyamān pratham varṇan karyun chhe ane pachhī manuṣhya tathā tiryañchanā kṣhetronun varṇan karyun chhe.
chothā adhyāyamān devagatine lagatī vigato āpavāmān āvī chhe. ā be adhyāyano sār evo chhe ke-jīvanā shubhāshubh vikārī bhāvonā kāraṇe jīvane anādithī ā paribhramaṇ chālī rahyun chhe, ane tenun mūḷ kāraṇ mithyādarshan chhe; māṭe bhavya jīvoe mithyādarshan ṭāḷīne samyagdarshan pragaṭ karavun. samyagdarshananun baḷ evun chhe ke tenā jore krame krame samyakchāritra vadhatun jāy chhe ane chāritranī pūrṇatā karī āyuṣhyanā ante jīv siddhagati prāpta kare chhe. potānī bhūlanā kāraṇe jīvanī kevī kevī gati thaī; te kevān kevān duḥkho pāmyo ane bahāranā sanyogo kevā tathā keṭalā kāḷ sudhī rahyā te batāvavā māṭe adhyāy ra-3-4 kahyā chhe, ane te bhūl ṭāḷavāno upāy pahelā adhyāyanā pahelā sūtramān jaṇāvyo chhe.
ghanodadhivātavalay, ghanavātavalay, tanuvātavalay tathā ākāshano ādhār chhe.
(1) ratnaprabhā pr̥ithvīnā traṇ bhāg chhe-kharabhāg, paṅkabhāg ane abbahulabhāg. temānthī uparanā pahelā be bhāgamān vyantar tathā bhavanavāsīdev rahe chhe ane nīchenā _________________________________________________________________
chhūṭā pāḍīne artha āpavāmān āvyo nathī paṇ ākhā sūtrano sīdho artha āpavāmān āvyo chhe.
Page 239 of 655
PDF/HTML Page 294 of 710
single page version
a. 3 sūtra 2 ] [ 239 abbahulabhāgamān nārakīo rahe chhe. ā pr̥ithvīno kul vistār ek lākh ensī hajār yojan chhe. [2000 kosano ek jojan gaṇavo.]
añjanā, pa. ariṣhṭā, 6. maghavī ane 7. māghavī chhe.
ghanavātavalay = ghaṭ havānun vātāvaraṇ.
tanuvātavalay = pātaḷī havānun vātāvaraṇ.
vātavalay = vātāvaraṇ.
‘ākāsh’ kahetān ahīn alokākāsh samajavun.।। 1।।
arthaḥ– te pr̥ithvīomān kramathī pahelīmān trīs lākh, bījīmān pachīs lākh, trījīmān pandar lākh, chothīmān das lākh, pāñchamīmān traṇ lākh, chhaṭhṭhīmān ek lākhamān pāñch ochhā (9999p) ane sātamīmān pāñch ja narak-bilo chhe. [ā bilo jamīnamān khāḍā karelā ḍholanī pol samān chhe; kul 84 lākh narakavāsā (bīlo) chhe.]
keṭalāk jīvo manuṣhyagati ane tiryañchagati e be ja gati māne chhe kem ke teo te prakāranā ja jīvone dekhe chhe; temanun gnān saṅkuchit hovāthī teo em māne chhe ke-manuṣhya ke tiryañchagatimān tīvraduḥkh te ja narakagati chhe; bījī koī narakagati teo mānatā nathī. parantu temanī te mānyatā khoṭī chhe kemake manuṣhya ane tiryañchagatithī judī evī narakagati te jīvanā ashubhabhāvanun phaḷ chhe. tenā hovāpaṇānī sābitī nīche mujab chhe-
je jīv mahā ākarān bhūṇḍān duṣhkr̥utyo kare chhe ane pāpakāryo karatī vakhate sāmā jīvone shun duḥkh thāy chhe te jovānī pote dhīraj rākhato nathī tathā potāne sagavaḍ thāy tevī ek pakṣhanī duṣhṭa buddhimān ekāgra thāy chhe; te jīvane tevā krūr pariṇāmonā phaḷarūp āntarā vinānā anant agavaḍatā bhogavavānān sthān adholokamān chhe, tene narakagati kahevāy chhe.
Page 240 of 655
PDF/HTML Page 295 of 710
single page version
240 ] [ mokṣhashāstra
dev, manuṣhya, tiryañch ane narak e chāre gati sadāy chhe; te kalpit nathī paṇ jīvonā pariṇāmanun phaḷ chhe. jeṇe bījāne mārī nākhavānā krūr bhāv karyā tenā bhāvamān, potānī sagavaḍatā sādhavāmān vachche agavaḍatā karanār keṭalā jīvo mārī nākhavā te saṅkhyānī had nathī, tathā keṭalo kāḷ māravā te kāḷanī had nathī, tethī tenun phaḷ paṇ had vinānun anant duḥkh bhogavavānun ja hoy, evun sthān te narak chhe; manuṣhyalokamān evun koī sthān nathī.
je koī bījāne mārīne agavaḍatā ṭāḷavā māge chhe te jeṭalā virodhī jaṇāy te badhāne māravā īchchhe chhe, pachhī agavaḍatā karanārā be-pāñch hoy ke ghaṇā hoy te badhāyano nāsh karavānī bhāvanā seve chhe; tenā abhiprāyamān anant kāḷ sudhī anant bhav karavānā bhāv paḍayā chhe; te bhavanī anant saṅkhyānā kāraṇamān anant jīv māravāno-sanhār karavāno bhāv chhe. je jīve kāraṇamān anantakāḷ sudhī anant jīvane māravānā, agavaḍatā devānā bhāv sevyā chhe tenā phaḷamān te jīvane tīvra duḥkhanā sanyogamān javun paḍe chhe ane te narakagati chhe. lākho khūn karanārane lākhavār phānsī maḷe tevun ā lokamān banatun nathī tethī tene krūr bhāv pramāṇe pūrun phaḷ maḷatun nathī, tene tenā bhāvanun pūrun phaḷ maḷavānun sthān-ghaṇo kāḷ anant duḥkh bhogavavānun kṣhetra-narak chhe; te nīche shāshvat chhe. ।। 2।।
arthaḥ– nārakī jīvo hammeshā ja atyant ashubh leshyā, pariṇām, sharīr, vedanā ane vikriyāne dhāraṇ kare chhe.
(1) leshyā–ā dravyaleshyānun svarūp chhe ke je āyu sudhī rahe chhe. sharīranā raṅgane ahīn dravyaleshyā kahī chhe. bhāvaleshyā antarmuhūrtamān badalāy chhe tenun varṇan ahīn nathī. ashubhaleshyānā traṇ prakār chhe. -kāpot, nīl ane kr̥iṣhṇa. pahelī tathā bījī pr̥ithvīmān kopot leshyā, trījī pr̥ithvīmān uparanā bhāgamān kāpot ane nīchenā bhāgamān nīl, chothīmān nīl, pāñchamīmān uparanā bhāgamān nīl ane nīchenā bhāgamān kr̥iṣhṇa ane chhaṭhṭhī tathā sātamī pr̥ithvīmān kr̥iṣhṇaleshyā hoy chhe.
Page 241 of 655
PDF/HTML Page 296 of 710
single page version
a. 3 sūtra 4-pa ] [ 241
(ra) pariṇām–ahīn sparsha, ras, gandh, varṇa ane shabdane ‘pariṇām’ kahel chhe. (3) sharīr–pahelī pr̥ithvīmān sharīranī ūñchāī 7 dhanuṣh, 3 hāth ane 6 aṅgul chhe. te huṇḍak ākāre chhe; tyārapachhī nīche nīchenī pr̥ithvīnā nārakīonān sharīranī ūñchāī kramathī bamaṇī bamaṇī chhe.
(4) vedanā–pahelethī chothī narak sudhīmān uṣhṇa vedanā chhe; pāñchamīmān upalā bhāgamān uṣhṇa ane nīchalā bhāgamān shīt chhe, tathā chhaṭhṭhī ane sātamī pr̥ithvīmān mahāshīt vedan hoy chhe. nārakīonun sharīr vaikriyik hovā chhatān tenān sharīranān vaikriyik pudgalo maḷ, mūtra, kaph, vaman, saḍel māns, hāḍ ane chāmaḍīvāḷān audārik sharīr karatān paṇ atyant ashubh hoy chhe.
(pa) vikriyā–te nārakīone krūr sinh-vyāghrādirūp anek prakāranā rūpo dhāraṇ karavārūp vikriyā hoy chhe. ।। 3।।
arthaḥ– nārakī jīvo paraspar ekabījāne duḥkh utpanna kare chhe. (-teo kūtarānī māphak paraspar laḍe chhe). ।। 4।।
arthaḥ– ane te nārakīo chothī pr̥ithvī pahelān pahelān (eṭale ke trījī pr̥ithvī paryant), atyant saṅkilaṣhṭa pariṇāmanā dhārak evā amb-ambariṣh ādi jātinā asurakumār devo dvārā duḥkh pāme chhe arthāt amb-ambariṣh asurakumār devo trījī narak sudhī jaīne nārakī jīvone duḥkh āpe chhe tathā temane pūrvanun ver smaraṇ karāvīne andaroandar laḍāve chhe ane duḥkhī dekhī rājī thāy chhe.
sūtra 3-4-pa mān nārakīnān duḥkhonun varṇan karatān tenān sharīr, tenā raṅg, sparsha vagerene tathā bījā nārakīo ane devone duḥkhanān kāraṇo kahyān chhe, te upachārakathan chhe; kharekhar te koī parapadārtho duḥkhanān kāraṇo nathī tem ja teno sanyog te duḥkh nathī.
Page 242 of 655
PDF/HTML Page 297 of 710
single page version
242 ] [ mokṣhashāstra parapadārtho pratyenī jīvanī ekatvabuddhi te ja kharun duḥkh chhe. te duḥkh vakhate narak gatimān nimitta tarīke bāhya sanyogo kevā hoy tenun gnān karāvavā māṭe ā traṇ sūtro kahyān chhe; paṇ te sharīrādi duḥkhanān kharekhar kāraṇ chhe em samajavun nahi. ।। pa।।
तेष्वेकत्रिसप्तदशसप्तदशद्वाविंशतित्रयस्त्रिंशत्सागरोपमा
arthaḥ– te narakomān nārakī jīvonī utkr̥uṣhṭa āyusthiti kramathī pahelīmān ek sāgar, bījīmān traṇ sāgar, trījīmān sāt sāgar, chothīmān das sāgar, pāñchamīmān sattar sāgar, chhaṭhṭhīmān bāvīs sāgar ane sātamīmān tetrīs sāgar chhe.
(1) nārakīmān bhayānak duḥkh hovā chhatān nārakīonun āyuṣhya nirupakram hoy chhe-tenun akāḷamr̥utyu thatun nathī.
(ra) āyuṣhyano ā kāḷ vartamān manuṣhyanā āyuṣhyanī apekṣhāe lāmbo lāge, paṇ jīv anādithī chhe ane mithyādraṣhṭipaṇānā kāraṇe āvun nārakīpaṇun jīve anantavār bhogavyun chhe. adhyāy ra, sūtra 10 nī ṭīkāmān dravya, kṣhetra kāḷ, bhav ane bhāv paribhramaṇ (parāvartan) nun je svarūp āpyun chhe te jotān mālūm paḍashe ke ā kāḷ to mahāsāgaranā ek bindumātra pāṇī karatān paṇ ghaṇo ochho chhe.
(3) nārakīnā jīvone je bhayānak duḥkh chhe te kharī rīte jotān māṭhān sharīr, vedanā, mārapīṭ, tīvrauṣhṇatā, tīvrashītatā vagerenā kāraṇe nathī; paṇ mithyādraṣhṭipaṇe te sanyogo pratye aniṣhṭapaṇānī khoṭī kalpanā karī jīv tīvra ākuḷatā kare chhe tenun duḥkh chhe. par sanyogo anukūḷ-pratikūḷ chhe ja nahi, paṇ te kharī rīte to jīvanā gnānanā kṣhayopashamanā upayog anusār gney (gnānamān jaṇāvā lāyak) padārtho chhe; te padārtho dekhīne jyāre agnānī jīv duḥkhanī kalpanā kare chhe tyāre paradravyo upar ‘duḥkhamān nimitta thayān’ evo ārop āve chhe.
(4) sharīr game teṭalun kharāb hoy, khāvānun paṇ maḷatun na hoy, pāṇī pīvā maḷatun na hoy, tīvra garamī ke tīvra ṭhaṇḍī hoy ane bahāranā sanyogo (agnānadraṣhṭie) game tevā pratikūḷ gaṇe parantu te sanyogo jīvone samyagdarshan (dharma) karavāmān bādhak nīvaḍatā nathī, kem ke ek dravya bījā dravyane kadī bādhak nathī. narakagatimān paṇ
Page 243 of 655
PDF/HTML Page 298 of 710
single page version
a. 3 sūtra 6 ] [ 243 pahelethī sātamī narak sudhīmān gnānī puruṣhanā satsamāgame pūrvabhave sāmbhaḷel ātmasvarūpanā sanskār tājā karīne nārakī jīvo samyagdarshan pragaṭ kare chhe. trījī narak sudhīnā nārakī jīvone pūrva bhavano koī samyaggnānī mitra ātmānun svarūp samajāvatān, teno upadesh sāmbhaḷī, yathārtha nirṇay karī, te jīvo samyagdarshan pragaṭ kare chhe.
(pa) e uparathī siddha thāy chhe ke, “jīvone sharīr sārun hoy, khāvāpīvānun barābar maḷatun hoy ane bahāranā sanyog anukūḷ hoy to dharma thaī shake ane te pratikūḷ hoy to jīv dharma na karī shake”- e mānyatā sāchī nathī. parane anukūḷ karavāmān pratham lakṣha rokavun ane te anukūḷ thayā pachhī dharma samajavo joīe evī mānyatā bhūlabharelī chhe, kem ke dharma parādhīn nathī paṇ svādhīn chhe ane svādhīnapaṇe pragaṭ karī shakāy chhe.
(6) prashnaḥ– jo bāhyasanyogo ane karmono uday dharmamān bādhak nathī to nārakī jīvo chothā guṇasthānathī upar kem jatā nathī?
uttaraḥ– pūrve te jīvoe potānā puruṣhārthanī ghaṇī ūndhāī karī chhe ane vartamānamān potānī bhūmikā anusār mand puruṣhārtha kare chhe tethī upar chaḍatān vār lāge chhe.
(7) prashnaḥ– samyagdraṣhṭine narakamān kevun duḥkh hashe? uttaraḥ– narak ke koī kṣhetranā kāraṇe koī paṇ jīvane sukh-duḥkh thatun nathī, potānī aṇasamajaṇanā kāraṇe duḥkh ane potānī sāchī samajaṇanā kāraṇe sukh thāy chhe. paravastunā kāraṇe sukh-dukh ke lābh-nukashān koī jīvane chhe ja nahi. agnānī nārakī jīvane je duḥkh thāy chhe te potānī ūndhī mānyatārūp doṣhanā kāraṇe thāy chhe, bahāranā sanyoganā kāraṇe duḥkh thatun nathī. agnānī jīvo paravastune kyārek pratikūḷ māne chhe ane tethī te potānī agnānatāne kāraṇe duḥkhī thāy chhe; ane kya ārek paravastuo anukūḷ chhe em mānī sukhanī kalpanā kare chhe; tethī agnānī jīv paradravyo pratye iṣhṭa-aniṣhṭapaṇun seve chhe.
samyagdraṣhṭi nārakī jīvone anant sansāranun bandhan thāy tevo kaṣhāy ṭaḷyo chhe ane tethī teṭalun sāchun sukh temane narakamān paṇ chhe. jeṭalo kaṣhāy rahyo chhe tenun alpa duḥkh hoy chhe. paṇ thoḍāk bhavamān te alpa duḥkhano paṇ te nāsh karashe. teo parane duḥkhadāyak mānatā nathī paṇ potānī asāvadhānīne duḥkhanun kāraṇ māne chhe, tethī potānī asāvadhānī ṭāḷatā jāy chhe. asāvadhānī be prakāranī chhe-svasvarūpanī mānyatānī asāvadhānī ane svasvarūpanā ācharaṇanī asāvadhānī. temānthī pahelā
Page 244 of 655
PDF/HTML Page 299 of 710
single page version
244 ] [ mokṣhashāstra prakāranī asāvadhānī to samyagdarshan thatān ṭaḷī chhe, ane bījā prakāranī asāvadhānī chhe tene te ṭāḷatā jāy chhe.
(8) samyagdarshan pragaṭ karīne-samyagdraṣhṭi thayā pachhī jīv narak-āyuṣhyano bandh karato nathī, paṇ samyagdarshan pragaṭ karyā pahelān te jīve narakanun āyuṣhya bāndhyun hoy to te pahelī narakamān jāy chhe paṇ tyān tenī avasthā pārā (7) mān jaṇāvyā mujabanī hoy chhe.
(9) pahelīthī chothī narak sudhīthī nīkaḷīne manuṣhya thayelā jīvomānthī lāyak jīvo te bhave mokṣha prāpta kare chhe, pāñchamī narakathī nīkaḷīne manuṣhya thayelā pātra jīvo sāchun munipaṇun dhāraṇ karī shake chhe, chhaṭhṭhā narakathī nīkaḷīne manuṣhya thayelā pātra jīvo pāñchamā guṇasthān sudhī jaī shake chhe ane sātamī narakathī nīkaḷelā jīvo krūr tiryañch gatimān ja jāy chhe. ā bhedo jīvonā puruṣhārthanī tāratamyatānā kāraṇe paḍe chhe.
(10) prashnaḥ– samyadraṣhṭi jīvono abhiprāy narakamān javāno hoto nathī, chhatān koīk samyagdraṣhṭi narakamān jāy chhe, to tyān to jaḍakarmanun jor chhe ane jaḍakarma jīvane narakamān laī jāy chhe tethī javun paḍe chhe-ā vāt kharī chhe ke nahi?
uttaraḥ– e vāt kharī nathī; ek dravya bījā dravyane kāī karī shake nahi māṭe jaḍakarma jīvane narakamān laī jāy em banatun nathī. samyagdraṣhṭi ke mithyādraṣhṭi koī jīv narakamān javā māgatā nathī chhatān je je jīvo narakakṣhetre javā lāyak hoy te te jīvo potānī kriyāvatī shaktinā pariṇamananā kāraṇe tyān jāy chhe, te vakhate kārmaṇ ane taijasasharīr paṇ temanī potānī (-pudgal paramāṇuonī) kriyāvatīshaktinā pariṇamananā kāraṇe te kṣhetre jīvanī sāthe jāy chhe.
vaḷī abhiprāy to shraddhāguṇano paryāy chhe ane īchchhā te chāritraguṇano vikārī paryāy chhe. dravyanā darek guṇo svatantra ane asahāy chhe, tethī jīvanī īchchhā ke abhiprāy game te jātanā hovā chhatān jīvanī kriyāvatīshaktinun pariṇaman tenāthī (-abhiprāy ane īchchhāthī) svatantrapaṇe, te vakhatanā te paryāyanā dharma anusār thāy chhe. te kriyāvatīshakti evī chhe ke jīvane kyā kṣhetre laī javo tenun gnān hovānī tene jarūr nathī. narakādimān janārā te te jīvo temanā āyuṣhyaparyant te kṣhetranā sanyogane lāyak hoy chhe, ane tyāre te jīvonā gnānano ughāḍ paṇ te te kṣhetramān rahelā jīvo tathā padārthone jāṇavā lāyak hoy chhe. narakagatino bhav potānā puruṣhārthanā doṣhathī bandhāyo hato tethī yogya samaye tenā phaḷapaṇe jīvanī potānī lāyakātanā kāraṇe