Page 246 of 655
PDF/HTML Page 301 of 710
single page version
a. 3 sūtra 7-8 ] [ 24p nārakīnun kṣhetra sanyogarūpe hoy chhe; karma tene narakamān laī jatun nathī. karmanā kāraṇe jīv narakamān jāy chhe em kahevun te to mātra upachārakathan chhe, jīvano karmanī sātheno nimitta-naimittikasambandh batāvavā māṭe shāstromān te kathan jaṇāvyun chhe, parantu kharekhar jaḍakarma jīvane narakamān laī jāy chhe em batāvavā māṭe te kahyun nathī. kharekhar karma jīvane narakamān laī jāy chhe em mānavun te mithyā chhe. (11) sāgar kāḷanun māp– 1 sāgar = das × kroḍ × kroḍ addhāpalya. 1 addhāpalya = ek goḷ khāḍo jeno vyās (Diameter) 1 yojan (=2000
gheṭānā kūṇā vāḷathī ṭhānsīṭhānsīne bharyo, temānthī dar so varṣhe ek vāḷ kāḍhavo. e
pramāṇe karatān khāḍo khālī thatān je vakhat lāge te ek vyavahārakalpa chhe, evā
asaṅkhyāt vyavahār kalpa=ek uddhārakalpa. asaṅkhyāt uddhārakalpa=ek addhākalpa.
ā rīte adholokanun varṇan pūrun thayun. ।। 6।।
जम्बुद्वीपलवणोदादयः शुभनामानो द्वीपसमुद्राः ।। ७।।
arthaḥ– ā madhyalokamān sārā sārā nāmavāḷā jambudvīp vagere dvīpo ane lavaṇasamudra vagere samudro chhe.
sarvathī vachamān thāḷīnā ākāre jambudvīp chhe-jemān āpaṇe ane shrī sīmandharaprabhu vagere rahīe chhīe. tyārapachhī lavaṇasamudra chhe. tenī chāre bāju dhātakīkhaṇḍ dvīp chhe. tenī chāre bāju kāḷodadhisamudra chhe. tenī chāre bāju puṣhkaravar dvīp chhe ane tenī chāre bāju puṣhkaravarasamudra chhe; āvī rīte ekabījāthī gherāyelā asaṅkhyāt dvīpasamudro chhe, sauthī chhello dvīp svayambhūramaṇ dvīp chhe ane chhello samudra svayambhūramaṇ samudra chhe. ।। 7।।
arthaḥ– pratyek dvīp-samudra bamaṇā bamaṇā vistāravāḷā ane pahelā pahelānā dvīp-samudrane gheratā, chūḍī samān ākāravāḷā hoy chhe. ।। 8।।
Page 247 of 655
PDF/HTML Page 302 of 710
single page version
246 ] [ mokṣhashāstra
arthaḥ– te badhā dvīp-samudronī vachamān jambudvīp chhe, tenī nābhi samān sudarshan meru chhe; tathā jambudvīp thāḷī samān goḷ chhe ane ek lākh yojan teno vistār chhe.
(1) sudarshanamerunī ūñchāī ek lākh yojananī chhe, temānthī te ek hajār yojan nīche jamīnamān ane navāṇun hajār yojan jamīnanī upar chhe. te sivāy 40 yojananī chūlikā chhe. [badhī akr̥utrim chījonā māpamān 2000 kosano yojan levāmān āve chhe, te mujab ahīn levo.]
(ra) koī paṇ goḷ chījano paridhi tenā vyās karatān traṇagaṇāthī sahej vadhāre (rar/7) hoy chhe. jambudvīpano paridhi 316227 yojan 3 kos, 128 dhanuṣh ane 13।। aṅgulathī kāīk adhik thāy chhe.
(3) ā dvīpanā videhakṣhetramān āvel uttarakuru bhogabhūmimān anādinidhan pr̥ithvīkāyarūp akr̥utrim parivār sahit jambuvr̥ukṣha chhe tethī dvīpanun nām jambudvīp chhe. ।। 9।।
arthaḥ– ā jambudvīpamān bharat, haimavat, hari, videh, ramyak, hairaṇyavat ane airāvat e sāt kṣhetra chhe.
bharatakṣhetramān āpaṇe rahīe chhīe, videhakṣhetramān shrī sīmandharādik vīs viharamān tīrthaṅkar bhagavāno vichare chhe. ।। 10।।
arthaḥ– te sāt kṣhetronā vibhāg karanārā pūrvathī pashchim sudhī lāmbā 1- himavat,
Page 248 of 655
PDF/HTML Page 303 of 710
single page version
a. 3 sūtra 12 thī 16 ] [ 247 ra-mahāhimavat, 3-niṣhadh, 4-nīl, pa-rukim ane 6-shikharin e chha varṣhadhar- kulāchal-parvat chhe. [varṣha = kṣhetra]।। 11।।
arthaḥ– upar kahelā parvato kramathī 1-suvarṇa, ra-chāndī, 3-tāvelun sonun, 4- vaiḍūrya (nīl) maṇi, pa-chāndī ane 6-suvarṇa jevā raṅganā chhe. ।। 12।।
arthaḥ– ā parvatonā taṭ chitra-vichitra maṇionā chhe ane upar, nīche tathā madhyamān ekasarakhā vistāravāḷā chhe. ।। 13।।
पद्ममहापद्मतिगिञ्छकेशरिमहापुण्डरीकपुण्डरीका ह्रदाम्तेषामुपरि।। १४।।
arthaḥ– e parvatonī upar kramathī 1-padma, -mahāpadma, 3-tigiñchha, 4-keshari, pa-mahāpuṇḍarīk ane 6-puṇḍarīk nāmanā sarovaro chhe. ।। 14।।
arthaḥ– pahelun padmasarovar ek hajār yojan lāmbu ane lambāīthī ardhun arthāt pāñchaso yojan vistāravāḷun chhe. ।। 1p।।
Page 249 of 655
PDF/HTML Page 304 of 710
single page version
248 ] [ mokṣhashāstra
arthaḥ– āgaḷanān sarovaro tathā temānān kamaḷ, pahelā sarovar tathā kamaḷathī,krame bamaṇā bamaṇā vistāravāḷān chhe.
ā bamaṇā bamaṇāno kram tigiñchchha nāmanā trījā sarovar sudhī chhe. pachhī tenī āgaḷanān traṇ sarovaro tathā temānān kamaḷ dakṣhiṇanān sarovar ane kamaḷo samān vistāravāḷān chhe. ।। 18।।
arthaḥ– ek palyopamanā āyuṣhyavāḷī ane sāmānik tathā pāriṣhad jātanā devo sahit shrī, hrī dhr̥uti, kīrti, buddhi ane lakṣhmī nāmanī devīo kramathī e kamaḷo par nivās kare chhe.
upar kahelān kamaḷonī karṇikānā madhyabhāgamān ek kos lāmbun, ardho kos pahoḷun ane ek kosathī kāīk ochhun ūñchun saphed raṅganun bhavan chhe temān te devīo rahe chhe ane te taḷāvomān je anya parivār kamaḷ chhe te upar sāmānik tathā pāriṣhad devo rahe chhe. ।। 19।।
arthaḥ– (bharatamān) gaṅgā-sindhu, (haimavatamān) rohit-rohitāsyā, (harikṣhetramān) harit-harikāntā, (videhamān) sītā-sītodā, (ramyakamān) nārī- narakāntā, (hairaṇyavatamān) suvarṇakūlā-rūpyakūlā ane (airāvatamān) raktā-raktodā e pramāṇe jambudvīpanān upar kahelān sāt kṣhetromān chaud nadīo vachamān vahe chhe.
Page 255 of 655
PDF/HTML Page 310 of 710
single page version
a. 3 sūtra 29-30-31 ] [ 2pa3
एकद्वित्रिपल्योपमस्थितयो हैमवतकहारिवर्षकदेवकुरवकाः।। २९।।
arthaḥ– haimavatak, hārivarṣhak ane videhakṣhetramān āvel devakurunā manuṣhyo, tiryañcho kramathī ek palya, be palya ane traṇ palyanā āyuṣhyavāḷā hoy chhe.
e traṇ kṣhetronā manuṣhyonī ūñchāī anukrame ek, be ane traṇ kosanī hoy chhe. raṅg nīl, shukla ane pīt hoy chhe. ।। ra9।।
arthaḥ– uttaranān kṣhetromān vasatā manuṣhyo haimavatakādinā manuṣhyonī samān āyuṣhyavāḷā hoy chhe.
(1) hairaṇyavatak kṣhetranī rachanā haimavatakanī samān ramyak kṣhetranī rachanā harikṣhetranī samān ane videhakṣhetramān āvel uttarakurunī rachanā devakuru samān chhe.
(ra) bhogabhūmi - evī rīte uttam, madhyam ane jaghanyarūp traṇ bhogabhūminān babbe kṣhetro chhe. jambudvīpamān chha bhogabhūmio ane aḍhī dvīpamān kul trīs bhogabhūmio chhe. jemān sarva prakāranī sāmagrī kalpavr̥ukṣhomānthī prāpta thāy chhe tene bhogabhūmi kahevāy chha. ।। 3।।
Page 256 of 655
PDF/HTML Page 311 of 710
single page version
2pa4 ] [ mokṣhashāstra
भरतस्य विष्कंमो जम्बूदीपस्य नवतिशतभागः।। ३२।।
ra4 mā sūtramān bharatakṣhetrano vistār batāvyo chhe, temān ane āmān kāī pher nathī, mātra kathanano prakār judo chhe. jo ek lākhanā ekaso nevun hissā karīe to darek hissānun pramāṇ para6_6-!-(yojan thāy chhe. [ juo, sūtra 9 ]. ।। 3r।।
arthaḥ– dhātakīkhaṇḍ nāmanā bījā dvīpamān kṣhetra, kulāchal, meru, nadī vagere badhā padārthonī rachanā jambudvīpathī bamaṇī bamaṇī chhe.
dhātakīkhaṇḍ lavaṇ samudrane dhere chhe arthāt lavaṇ samudrane pharato chhe, teno vistār chār lākh yojan chhe. tenā uttarakuru prāntamān dhātakī (āmbaḷā) nān vr̥ukṣho chhe, tethī tene dhātakīkhaṇḍ kahevāy chhe. ।। 33।।
puṣhkaradvīpanā vistār 16 lākh yojan chhe, tenī vachamān chūḍīnā ākāre mānuṣhottar parvat paḍelo chhe, jethī te dvīpanā be hissā thaī jāy chhe. pūrvārdhamān badhī rachanā dhātakīkhaṇḍ samān chhe ane jambudvīpathī bamaṇī chhe. ā dvīpano uttarakuru prāntamān ek puṣhkar (kamaḷ) chhe, tethī tene puṣhkaradvīp kahevāy chhe. ।। 34।।
Page 257 of 655
PDF/HTML Page 312 of 710
single page version
a. 3 sūtra 3p-36 ] [ 2pap
arthaḥ– mānuṣhottar parvat sudhī eṭale ke aḍhīdvīpamān ja manuṣhyo hoy chhe - mānuṣhottar parvatathī āgaḷ r̥uddhidhārī munīshvar ke vidhādharo paṇ jaī shakatā nathī.
(1) jambudvīp, lavaṇasamudra, dhātakīkhaṇḍ, kālodadhi ane puṣhkarārddha - e kṣhetra aḍhī dvīp chhe, teno vistār 4p lākh yojan chhe.
(ra) kevaḷ samudghāt ane māraṇāntik samudghātanā prasaṅg sivāy manuṣhyanā ātmapradesho aḍhī dvīp bahār jaī shake nahi.
(3) āgaḷ chālatān āṭhamo nandīshvaradvīp chhe, temān chār dishāmān chār añjanagiri parvat, soḷ dadhimukh parvat ane batrīs ratikar parvat chhe. te upar madhyabhāgamān jinamandiro chhe. nandīshvaradvīpamān evān bāvan jinamandiro chhe. bāramo kuṇḍalavaradvīp chhe. temān chār dishānān maḷīne chār jinamandiro chhe. teramo ruchakavar nāmano dvīp chhe. tenī vachamān ruchak nāmano parvat chhe, te parvat upar chāre dishāmān thaīne chār jinamandiro chhe; tyān devo jinapūjan māṭe jāy chhe; e parvat upar anek kūṭ chhe. temān anek devīnā nivās chhe; te devīo tīrthaṅkaraprabhunā garbha ane janmakalyāṇakamān prabhunā mātānī anek prakāranī sevā kare chhe. ।। 3p।।
r̥uddhiprāptaārya = je āryajīvone visheṣh shakti prāpta hoy te.
anr̥uddhiprāptaārya = je āryajīvone visheṣh shakti prāpta na hoy te.
(ra) r̥uddhiprāptaāryanā āṭh prakār chhe - 1 - buddhi, ra-kriyā, 3-vikriyā, 4-tap, pa-baḷ, 6-auṣhadh, 7-ras, ane 8-kṣhetra. ā āṭh r̥uddhionun svarūp kahevāy chhe.
Page 258 of 655
PDF/HTML Page 313 of 710
single page version
2pa6 ] [ mokṣhashāstra
(3) buddhir̥uddhi– buddhir̥uddhinā aḍhār prakār chhe -1-kevaḷagnān, ra-avadhignān, 3-manaḥparyayagnān, 4-bījabuddhi, pa-koṣhṭabuddhi, 6-padānusāriṇī, 7-sambhinnashrotr̥utva, 8-dūrāsvādanasamarthanatā, 9-dūradarshanasamarthatā, 10-dūrasparshanasamarthatā, 11- dūradhrāṇasamarthatā, 12-dūrashrotr̥usamarthatā, 1r-dashapūrvitva, 14-chaturdashapūrvitva, 1p- aṣhṭāṅganimittatā, 16-pragnāshramaṇatva 17-pratyekabuddhatā ane 18- vāditva. temanun svarūp nīche mujab chheḥ-
1–3. kevaḷagnān–avadhignān–manaḥparyayagnān–ā traṇenun svarūp adhyāy 1, sūtra ra1 thī rap tathā ra7 thī 30 sudhīmān āvī gayun chhe.
4. bījabuddhi– ek bījapadane (mūḷapadane) grahaṇ karavāthī anek pad ane anek arthanun jāṇavun te bījabuddhi chhe.
pa. koṣhṭabuddhi– jem koṭhāramān nākhel dhānya, bīj vagere ghaṇā kāḷ sudhī jemanān tem rahe, vadhe ghaṭe nahi, paraspar maḷe nahi tem paranā upadeshathī grahaṇ karel ghaṇā shabdo, artha, bīj je buddhimān jem ne tem rahe - ek akṣhar tathā artha ghaṭe vadhe nahi, āgaḷ-pāchhaḷ akṣhar thāy nahi te koṣhṭabuddhi chhe.
6. padānusāriṇībuddhi–granthanī sharūāt, madhya agar antanun ek padanun shravaṇ karī samasta granth tathā tenā arthano nishchay karavo te padānusāriṇībuddhi chhe.
7. sambhinnashrotr̥utvabuddhi– chakravartīnī chhāvaṇī bār yojan lāmbī ane nav yojan pahoḷī paḍī hoy chhe, temān hāthī, ghoḍā, ūṇṭ, manuṣhyādinā judājudā prakāranā akṣhar- anakṣharātmak shabdo ek vakhate yugapat ūpaje chhe; tene tapavisheṣhanā kāraṇe (ātmānā badhā pradeshoe shrotrendriyāvaraṇakarmano kṣhayomasham thatān) ek kāḷe judā judā shravaṇ kare (sāmbhaḷe) te sambhinnashrotr̥utvabuddhi chhe.
8. dūrāsvādanasamarthatābuddhi – tapavisheṣhatā kāraṇe (pragaṭ thatā asādhāraṇ rasanendriy shrutagnānāvaraṇ, vīryāntarāyanā kṣhayopasham ane aṅgopāṅganāmakarmanā udayathī) munine rasano je viṣhay nav yojan pramāṇ hoy, tenā rasāsvādanun (rasane jāṇavānun) sāmarthya hoy te dūrāsvādanasamarthatā-buddhi chhe.
9–1r. dūradarshan–sparshan–ghrāṇ–shrotr̥usamarthatābuddhiḥ– upar mujab chakṣhurindriy, sparshanendriy, ghrāṇendriy ane shrotrendriyanā viṣhayanā kṣhetrathī bahār ghaṇān kṣhetranān rūp, sparsha, gandh ane shabdane jāṇavānun sāmarthya hovun te. te te nāmanī chār prakāranī buddhi chhe.
Page 259 of 655
PDF/HTML Page 314 of 710
single page version
a. 3 sūtra 36 ] [ 2pa7
13. dashapūrvitvabuddhi– mahārohiṇī vagere vidyādevatā traṇ vār āve ane darek potapotānun, svarūpasāmarthya pragaṭ kare evī vegavān vidyādevatānā lobhādithī jenun chāritra chalāyamān na thāy te dashapūrvitvabuddhi chhe.
14. chaturdashapūrvītvabuddhi– sampūrṇa shrutakevaḷīpaṇun hovun te chaturdashapūrvitvabuddhi chhe. 1p. aṣhṭāṅganimittatābuddhi– antarikṣha, bhom, aṅg, svar, vyañjan, lakṣhaṇ, chhinna ane svapna e āṭh prakāranun nimittagnān chhe, tenun svarūp nīche mujab chhe.
sūrya chandra nakṣhatranā uday-astādik dekhī atīt-anāgat phaḷanun jāṇavun te antarikṣhanimittagnān chhe-1. pr̥ithvīnī kaṭhoratā, komaḷatā, chīkāsh ke lūkhāsh dekhī, vichār karī agar pūrvādik dishāmān sūtra paḍatān dekhī hāni-vr̥uddhi, jay-parājay vagere jāṇavun tathā bhūmimān rahelān suvarṇa, rūpun vagerenun pragaṭ jāṇavun te bhomanimittagnān chhe-ra. aṅg upāṅgādinā darshan-sparshanādithī trikāḷabhāvī sukh- duḥkhādi jāṇavun te aṅganimittagnān chhe-3. akṣhar-anakṣhararūp tathā shubh-ashubhane sāmbhaḷī īṣhṭāniṣhṭa phaḷanun jāṇavun te svaranimittagnān chhe-4. mastak, mukh, ḍok vagere ṭhekāṇe tal, musal, lākh ītyādi lakṣhaṇ dekhīne trikāḷ sambandhī hit-ahitanun jāṇavun te vyañjan nimittagnān chhe. -pa. sharīr upar shrīvr̥ukṣha, svastik, kalash vagere chihna dekhīne trikāḷ sambandhī puruṣhanān sthān, mān, aishvaryādik viṣhayonun jāṇavun te lakṣhaṇanimittagnān chhe-6. vastra-shastra-āsan-shayanādikathī, dev-manuṣhya-rākṣhasādithī tathā shastra-kaṇṭakādithī chhedāy tene dekhīne trikālasambandhī lābh-alābh, sukh-duḥkhanun jāṇavun te chhinnanimitta gnān chhe-7. vāt, pitta, shleṣhma rahit puruṣhane mukhamān pāchhalī rātre chandramān, sūrya pr̥ithvī, parvat ke samudranun praveshādi thavun - evun svapna te shubhasvapna chhe, ghī-telathī potāno deh lepāyel ane gadheḍā-ūṇṭ upar chaḍhī dakṣhiṇ dishāmān gaman ītyādi kare-evun svapna te ashubh svapna chhe, tenā darshanathī āgāmī kāḷamān jīvan-maraṇ, sukh-duḥkhādinun gnān thavun te svapnanimittagnān chhe. ā āṭh prakāranā nimitta-gnānanā je gnātā hoy tene aṣhṭāṅganimittabuddhir̥uddhi chhe.
16. pragnāshramaṇatvabuddhi– koī ati sūkṣhma arthanā svarūpano vichār jevo hoy tevo chaud pūrvadhar ja nirūpaṇ karī shake, anya na karī shake; evā sūkṣhma arthane je sandeh rahit nirūpaṇ kare evī prakr̥uṣhṭa shrutagnānāvaraṇ ane vīryāntarāyanā kṣhayopashamathī pragaṭ thayelī pragnāshakti te pragnāshramaṇatvabuddhi chhe.
Page 260 of 655
PDF/HTML Page 315 of 710
single page version
2pa8 ] [ mokṣhashāstra
17. pratyekabuddhitābuddhi–paranā upadesh vinā je potānī shaktivisheṣhathī gnān-sanyamanā vidhānamān nipuṇ hoy te pratyekabuddhatābuddhi chhe.
18. vāditvabuddhi–indra vagere āvīne vād kare tene niruttar karī de, pote rokāy nahi ane sāmā vādīnā chhidrane jāṇī le evī shakti te vāditvabuddhi chhe.
e pramāṇe āṭh r̥uddhiomānthī pahelī buddhir̥uddhinā aḍhār prakār chhe. ā buddhir̥uddhi samyaggnānano mahān mahimā jaṇāve chhe.
kiyār̥uddhi be prakāranī chhe- 1. ākāshagāmitva ane ra. chāraṇ. 1. chāraṇar̥uddhi anek prakāranī chhe. jaḷ upar pag mūkatān upāḍatān jaḷakāyik jīvone bādhā na ūpaje te jalachāraṇar̥uddhi chhe. bhūmithī chār āṅgaḷ ūñchā ākāshamān shīdhratāthī seṅkaḍo yojan gaman karavāmān samarthatā te jaṅghācharaṇar̥uddhi chhe. tem ja tantu-chāraṇ, puṣhpachāraṇ, patrachāraṇ, shreṇīchāraṇ, agnishikhāchāraṇ ītyādi chāraṇar̥uddhi chhe. puṣhpa, phaḷ vagere upar gaman karavāthī te puṣhpa, phaḷ vagerenā jīvone bādhā na thāy te samasta chāraṇar̥uddhi chhe.
2. ākāshagāmitvavikriyār̥uddhi– paryaṅkaāsane besī vā kāyotsarga āsan karī, pagane upāḍayā-melyā vagar ākāshamān gaman karavāmān kushaḷ hoy te ākāsh- gāmitvakriyār̥uddhinā dhārak chhe.
vikriyār̥uddhinā anek prakāro chhe. 1. aṇimā, 2. mahimā, 3. laghimā, 4. garimā, pa. prāpti, 6. prākāmya, 7. ishitva, 8. vashitva, 9. apratighāt, 10. antardhān, 11. kāmarūpitva vagere anek chhe. tenun svarūp nīche pramāṇe chhe. -
aṇumātra sharīr karavānun sāmarthya te aṇimār̥uddhi chhe, te kamaḷanā chhidramān pravesh karī tyān besī chakravartīnī vibhūti rache-1. meruthī paṇ mahān sharīr karavānun sāmarthya te mahimār̥uddhi -2. pavanathī paṇ halakun sharīr karavānun sāmarthya te laghimār̥uddhi-3. vajrathī paṇ ati bhāre sharīr karavānun sāmarthya te garimār̥uddhi-4. bhūmimān besī āṅgaḷīne agra karī meruparvatanā shikhar tathā sūrya-vimānādine sparshan karavānun sāmarthya te prāptir̥uddhi-pa. jaḷamān jamīnane unmajjan (upar lāvavī) tem ja nimajjan (buḍāḍavī) evun sāmarthya te prākāmyar̥uddhi-6. trilokanun prabhupaṇun rachavānun sāmarthya te ishitvar̥uddhi-7. dev, dānav, manuṣhya vagerene vashīkaraṇ karavānun sāmarthya te vashitvar̥uddhi.
Page 261 of 655
PDF/HTML Page 316 of 710
single page version
a. 3 sūtra 36 ] [ 2pa9 8. parvatādikanī andar ākāshanī jem gaman-āgamananun sāmarthya te tighātar̥uddhi- 9. adrashya hovānun sāmarthya te antardhānar̥uddhi-10. yugapat anek ākārarūp sharīr karavānun sāmarthya te kāmarūpitvar̥uddhi-11. ā vagere anek prakāranī vikriyār̥uddhi chhe.
nondhaḥ– ahīn nimitta-naimittikasambandh samajāvyo chhe, parantu jīv sharīranun ke bījā koī dravyanun kāī kare chhe em na samajavun. ek dravya bījā dravyane kāī karī shake nahi. sharīrādi paradravyanī jyāre tevā prakāranī avasthā thavā lāyak hoy tyāre jīvanā bhāv tene anukūḷ jīvanā kāraṇe hoy - eṭalo nimitta-naimittikasambandh ahīn batāvyo chhe -em samajavun.
tapar̥uddhi sāt prakāranī chhe-1. ugratap, ra. dīptitap, 3. nihāratap, 4. mahānatap, pa. dhoratap, 6. dhoraparākramatap ane 7. dhor bradmacharyatap. tenun svarūp nīche mujab chhe-
ek upavās, be-traṇ-chār-pāñch vagere upavās nimitte koī yogano ārambh thayo to maraṇaparyant te upavāsathī ochhā divase pāraṇun na kare, koī kāraṇathī adhik upavās thaī jāy to maraṇaparyant tenāthī ochhā upavās karī pāraṇun na kare-āvun sāmarthya pragaṭ hovun te ugratapar̥uddhi-1. mahān upavāsādik karatān man-vachan-kāyanun baḷ vadhatun ja rahe, mukh durgandharahit rahe, kamaḷādikanī sugandh jevo sugandhī shvās nīkaḷe ane sharīranī mahān dīpti pragaṭ thāy te dīptitapar̥uddhi-ra. tapelī loḍhānī kaḍāīmān paḍatān pāṇīnān ṭīpān jem sukāī jāy tem āhār pachī jāy, sukāī jāy ane maḷ, rudhirādirūp na pariṇame, tethī nihār na thāy āvun hovun te nihāratapar̥uddhi 3. sinhakrīḍitādi mahān tap karavāmān tatpar hovun te mahānatapar̥uddhi 4. vāt, pitta, shleṣhma vagerethī ūpajel jvar, udharas, shvās, shūḷ, koḍh, pramehādik anek prakāranā rogavāḷun sharīr hovā chhatān paṇ anashan, kāyakaleshādi chhūṭe nahi ane bhayānak smashān, parvatanun shikhar, guphā, khaṇḍiyer, ujjaḍ gām vageremān duṣhṭa rākṣhas, pishāchādi pravarte ane māṭhā vikār dhāraṇ kare tathā shiyāḷanān kaṭhor rudan, sinh-vāgh vagere duṣhṭa jīvonā bhayānak shabda jyān nirantar pravarte evā bhayaṅkar sthānamān paṇ nirbhay thaī vase te dhoratapar̥uddhi-pa. pūrve kahyun tevun rogasahit sharīr hovā chhatān ati bhayaṅkar sthānamān vasīne yog (svarūpanī ekāgratā) vadhāravānī tatparatā hovī te dhoraparākramatapar̥uddhi-6. ghaṇā kāḷathī brahyacharyanā dhārak munine atishay chāritranā jorathī (mohanīyakarmano kṣhayopasham thatān) khoṭān svapnānono nāsh thavo te dhorabrahyacharyatapar̥uddhi chhe-7. ā pramāṇe sāt prakāranī tapar̥uddhi chhe.
Page 262 of 655
PDF/HTML Page 317 of 710
single page version
260 ] [ mokṣhashāstra
nondhaḥ– samyagdarshan-gnānapūrvak chāritradhārī jīvano kevo ugra puruṣhārtha hoy chhe te ahīn batāvyun chhe. tapar̥uddhinā pāñchamā ane chhaṭhṭhā bhedomān anek prakāranā rogavāḷun sharīr kahyun chhe te uparathī em siddha thāy chhe ke-sharīr paravastu chhe, te game tevun kharāb hoy topaṇ ātmāne satya puruṣhārtha karavāmān te bādhak thatun nathī.‘sharīr sārun hoy ane bahāranī sagavaḍatā hoy to dharma thaī shake’ e mānyatā khoṭī chhe em siddha thāy chhe.
baḷar̥uddhinā traṇ prakār chhe-1. manobaḷar̥uddhi, ra. vachanabaḷar̥uddhi ane 3. kāyabaḷar̥uddhi. tenun svarūp nīche pramāṇe chhe -prakarṣha puruṣhārthathī manaḥshrutagnānāvaraṇ ane vīryāntarāyano kṣhayopasham thatān antarmuhūrtamān sampūrṇa shrut arthanā chintavananun sāmarthya te manobaḷar̥uddhi-1. atishay puruṣhārthathī man-indriyashrutāvaraṇ tathā jivhāshrutagnānāvaraṇ ane vīryāntarāyano kṣhayopasham thatān antarmuhūrtamān sakaḷashrutanun uchchāraṇ karavānun sāmarthya hovun tathā nirantar uchchasvarathī bolatān khed ūpaje nahi, kaṇṭh ke svarabhaṅg thāy nahī te vachanabaḷar̥uddhi-ra. vīryāntarāyanā kṣhayopashamathī asādhāraṇ kāyabaḷ pragaṭe ane ek mās, chār mās ke bār mās pratimāyog dhāraṇ karatān khedarūp na thāy te kāyabaḷar̥uddhi -3.
oṣhadh r̥uddhi āṭh prakāranī chheḥ– 1. āmarṣha, ra. kṣhel, 3. jaḷ, 4. maḷ, pa. viṭ, 6. sarva, 7. āsyāviṣh ane 8. draṣhṭiviṣh. tenun svarūp nīche pramāṇe chhe. -
asādhya rog hoy topaṇ jenā hāth-charaṇādino sparsha thatān ja sarva rog jāy te āmarṣhaauṣhadhar̥uddhi-1. jenān thūṅk, lāḷ, kaphādino sparsha thatān ja rog maṭī jāy te kṣhel auṣhadhar̥uddhi-ra. jenā dehanā parasevāno sparsha thatān ja rog maṭī jāy te jaḷaauṣhadhar̥uddhi chhe-3. jenān kān, dānt nāk ane netrano maḷ ja sarvaroganun nirākaraṇ karavāmān samartha hoy te maḷaauṣhadhir̥uddhi-4. jeno vīṭ-jhāḍo tathā mūtra ja auṣhadharūp hoy te vīṭaauṣhadhar̥uddhi-pa. jenā aṅg-upāṅg, nakh, dānt, keshādikano sparsha thatān ja samasta rogane hare te sarvauṣhadhar̥uddhi-6. tīvra jheramān maḷelo āhār paṇ jenā mukhamān jatān jher rahit thaī jāy tathā viṣhathī vyāpta jīvanun jher jenā vachanathī ja utarī jāy te āsyaviṣhaauṣhadhar̥uddhi. 7-jene dekhavāthī mahān viṣhadhārī jīvanun viṣh jatun rahe tathā koīne jher chaḍayun hoy to te utarī jāy-evī r̥uddhi te draṣhṭiviṣhar̥uddhi chhe- 8. ā pramāṇe āṭh prakāranī oṣhadhar̥uddhi chhe.
Page 263 of 655
PDF/HTML Page 318 of 710
single page version
a. 3 sūtra 36 ] [ 261
rasar̥uddhinā chha prakār chhe-1. āsyaviṣh, ra. draṣhṭiviṣh, 3. kṣhīr, 4. madhusrāvī, pa.ghr̥utasrāvī ane 6. amr̥utasrāvī. tenun svarūp nīche pramāṇe chhe-
prakr̥uṣhṭa tapavāḷā yogī kadāchit krodhī thaī kahe ke ‘tun marī jā,’ to tatkāḷ viṣh chaḍīne marī jāy te āsyaviṣharasar̥uddhi-1. kadāchit krodharūpī draṣhṭi dekhī marī jāy te draṣhṭiviṣharasar̥uddhi-ra. vītarāgī munine evun sāmarthya hoy ke teo krodhādikane prāptan thāy ane temanā hāthamān āvel virasabhojan kṣhīrarasarūpe thaī jāy tathā jenun vachan durbalane kṣhīranī jem puṣhṭa kare te kṣhīrarasar̥uddhi-3. uparanā prasaṅgamān te bhojan miṣhṭarasarūpe pariṇamī jāy te madhusrāvīrasar̥uddhi-4. tem ja te bhojanaghr̥utarasarūpe pariṇamī jāy te r̥uddhi ghr̥utastrāvīrasar̥uddhi-pa. tem ja te bhojan amr̥utarasarūpe pariṇamī jāy te amr̥utasrāvīrasar̥uddhi-6. ā pramāṇe chha prakāranī rasar̥uddhi chhe.
kṣhetrar̥uddhi be prakāranī chhe-1. akṣhīṇamahān ane ra. akṣhīṇamahālay. tenun svarūp nīche pramāṇe chheḥ-
lābhāntarāyanā prakr̥uṣhṭa kṣhayopashamathī ati sanyamavān munine je bhojanamānthī bhojan āpe te bhojanamānthī chakravartīnun samasta sainya bhojan kare topaṇ te divase bhojanasāmagrī na ghaṭe te akṣhīṇamahānakṣhetrar̥uddhi-1. r̥uddhisahit muni je sthānamān bese tyān dev, rājā, manuṣhyādik ghaṇā āvīne bese to paṇ kṣhetra sāṅkaḍun na paḍe, paraspar bādhā na thāy te akṣhīṇamahālayakṣhetrar̥uddhi chhe. ā pramāṇe be prakāranī kṣhetrar̥uddhichhe.
ā rīte, pahelān ārya ane mlechchha evā manuṣhyanā be bhed pāḍayā hatā, temānthī āryanā r̥uddhiprāpta ane anr̥uddhiprāpta evā be bhed pāḍayā hatā. temānthī r̥uddhiprāptaāryonī r̥uddhināḥbhedonun svarūp kahyun; have anr̥uddhiprāpta āryonā bhed kahevāmān āve chhe.
anr̥uddhiprāpta āryanā pāñch prakār chhe-1. kṣhetraārya, ra. jātiārya, 3. karmaārya, 4. chāritraārya ane pa. darshanaārya. tenun svarūp nīche pramāṇe chhe-
ra. jātiāryaḥ– je manuṣhyo īkṣhvākuvansh, bhojavanshādikamān janme te jātiārya chhe.
3. karmaāryaḥ– tenā traṇ prakār chhe-sāvadyakarma ārya, alpasāvadyakarmaārya
Page 264 of 655
PDF/HTML Page 319 of 710
single page version
262 ] [ mokṣhashāstra ane asāvadyakarmaārya. temānthī sāvadyakarmaāryanā chha prakār chhe- asi, masi, kr̥uṣhi, vidyā, shilpa ane vāṇijay.
je taravār vagere āyudh dhāraṇ karī ājīvikā kare te asikarmaārya. je dravyanī āvak tathā kharcha lakhavāmān nipuṇ hoy te masikarmaārya. je haḷ, dāntalā vagere khetīnān sādhano vaḍe khetī karī ājīvikāmān pravīṇ hoy te kr̥uṣhikarmaārya. ālekhya. gaṇitādi bonter kaḷāmān pravīṇ hoy te vidyākarma ārya. dhobī, hajām, kumbhār, luhār, sonī vagere kāryamān pravīṇ hoy te shilpakarma ārya chhe. chandanādi gandh, ghī vagere ras. dhānya, kapās, vastra, motī-māṇek vagere anek prakāranī vastuono saṅgrah karī vepār kare te vāṇijyakarma ārya.
ā chhae prakāranān karma jīvane aviratadashāmān (pahelethī chothā guṇasthān sudhī) hoy chhe tethī te sāvadyakarma ārya chhe.
viratāvirat pariṇat je shrāvak (pāñchamā guṇasthānavartī) te alpasāvadyakarmaārya chhe.
je sakalasanyamī sādhu te asāvadyakarma ārya chhe. (asāvadyakarmaārya ane chāritraārya vachche shun bhed chhe te batāvavāmān āvashe.)
4. chāritraārya–tenā be prakār chhe - abhigatachāritraārya ane anabhigatachāritraārya.
upadesh vagar ja chāritramohanā upasham ke kṣhayathī, ātmānī ujjvaḷatārūp chāritrapariṇāmane dhāraṇ kare evā upashāntakaṣhāy ane kṣhīṇakaṣhāy guṇasthānadhārak muni te abhigatachāritraārya chhe. ane antaraṅgamān chāritramohanā kṣhayopashamathī tathā bāhyathī upadeshanā nimittathī sanyamarūp pariṇām dhāre te anabhigatachāritraārya chhe.
asāvadyaārya ane chāritraārya e banne sādhuo ja hoy, paṇ te sādhu jyāre puṇyakarmano bandh kare chhe tyāre (-chhaṭhṭhā guṇasthāne) temane asāvadyaārya kahevāy chhe ane jyāre karmanī nirjarā kare chhe tyāre (-chhaṭhṭhā guṇasthānanī upar) temane chāritraārya kahevāy chhe.
pa. darshanaāryaḥ– tenā dash prakār chhe-āgnā, mārga, upadesh, sūtra, bīj, saṅkṣhep, vistār, artha, avagāḍh ane paramāvagāḍh. [ā das bhedo sambandhī visheṣh khulāso mokṣhamārga prakāshak - gujarātī pānun 333 mānthī jāṇī levo.]
ā pramāṇe anr̥uddhiprāpta āryanā bhedonun svarūp kahyun. e rīte ārya manuṣhyonun varṇan pūrun thayun. have mlechchha manuṣhyonun varṇan karavāmān āve chhe.
Page 265 of 655
PDF/HTML Page 320 of 710
single page version
a. 3 sūtra 37 ] [ 263
mlechchha manuṣhyo be prakāranā chhe-karmabhūmij ane antardvīpaj. (1) pāñch bharatanā pāñch khaṇḍ, pāñch airāvatanā pāñch khaṇḍ ane videhanā āṭhaso khaṇḍ em (rap + rap + 800) āṭhaso pachās mlechchha kṣhetro chhe; temān janmelā manuṣhyo karmabhūmij chhe; (ra) lavaṇasamudramān aḍatālīs dvīp tathā kāḷodadhisamudramān aḍatālīs dvīp e banne maḷī chhannun dvīpamān kubhogabhūmiyā manuṣhyo chhe tene antardvīpaj mlechchha kahevāy chhe. te antardvīpaj mlechchha manuṣhyonā chaherā vichitra prakāranā hoy chhe; temane māṇasanun sharīr (dhaḍ) ane te upar hāthī, rīñchh, māchhalān, vagerenā māthān, ghaṇān lāmbā kān, ek pag, pūchhaḍun vagere hoy chhe; temanun āyuṣhya ek palyanun hoy chhe ane jhāḍanān phaḷ, māṭī vagere temano khorāk chhe. ।। 36।।
arthaḥ– pāñch meru sambandhī pāñch bharat, pāñch airāvat, devakuru tathā uttarakuru e bene chhoḍīne pāñch videh e rīte aḍhīdvīpamān kul pandar karmabhūmio chhe.
(1) jyān asi, masi, kr̥uṣhi, vāṇijya, vidyā ane shilpa e chha karmanī pravr̥utti hoy tene karmabhūmi kahe chhe. videhanā ek meru sambandhī batrīs bhed chhe; ane pāñch videh chhe tethī 3r × pa =160 kṣhetra pāñch videhanān thayā, ane pāñch bharat ane pāñch airāvat e das maḷīne kul pandar karmabhūmionā 170 kṣhetro chhe. ā pavitratānān -dharmanān kṣhetro chhe ane mukti prāpta karanārā manuṣhyo tyān ja janme chhe.
ek merusambandhī himavat, harikṣhetra, ramyak, hiraṇyavat, devakuru ane uttarakuru evī chha bhogabhūmi chhe. e pramāṇe pāñch meru sambandhī trīs bhogabhūmi chhe. temān das jaghanya, das madhyam ane das utkr̥uṣhṭa chhe. temān das prakāranān kalpavr̥ukṣha chhe. tenā bhog bhogavī jīv saṅkalesharahit-shātārūp rahe chhe.
(ra) prashnaḥ– karmano āshray to traṇe lokanān kṣhetra chhe to karmabhūminān ekaso sitter kṣhetra ja kem kaho chho, traṇe lokane karmabhūmi kem kahetā nathī?
uttaraḥ– sarvārthasiddhi pahoñchavānun shubhakarma ane sātamī narake pahoñchavānun pāpakarma